У.бр.90/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.90/2024
Скопје, 09.10.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 37 став 4, член 72 алинеја 1 и член 74 од од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 9 октомври 2024 година, донесе

О Д Л У К А

1. СЕ УКИНУВААТ:

– член 19 став 1 алинеја 1 во делот „припадност на заедница“, од Законот за вработените во јавен сектор („Службен весник на Република Македонија” бр. 27/2014, 199/2014, 27/2016, 35/2018, 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 143/2019, 14/2020 и 302/2020);

– член 36 став 1 алинеја 1 во делот „и припадност на заедница“ од Законот за административни службеници („Службен весник на Република Македонија” бр.27/2014, 199/2014, 48/2015, 154/2015, 5/2016, 142/2016, 11/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 275/2019, 14/2020, 215/2021 и 99/2022);

– член 2 став 1 алинеја 8 во делот „припадноста на заедницата/заедниците“, член 2 ставови 2 и 3, член 3 став 1 алинеја 1 во делот „припадност на заедница“ од Правилникот за задолжителните елементи на јавниот оглас за пополнување на работно место во јавниот сектор преку вработување и на пријавата за вработување, како и формата, содржината и начинот на водење на регистарот на лица кои дале лажни податоци при вработување во јавен сектор бр.12/1-42/4 од 27.02.2015 година („Службен весник на Република Македонија” бр. 34/2015);

– член 3 став 1 алинеја 8 од Правилникот за формата и содржината на регистарот на вработените во јавниот сектор, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработка на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците бр.14/2-2766/3 од 29.08.2014 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.132/2014) и

– Методологијата за планирање на вработувањата во јавниот сектор согласно со начелото за соодветна и правична застапеност, како и формата, содржината и образецот на годишниот план за вработување и извештајот за реализација на годишниот план за вработување бр.0402-313/1 од 25.03.2016 година („Службен весник на Република Македонија“ бр. 63/2016).

2. СЕ СТАВА ВОН СИЛА Решението за запирање на извршувањето на поединечните акти и дејствија што се преземени врз основа на деловите од законските одредби, актот и деловите од одредбите од актите означени во точката 1 од оваа одлука.

3. Оваa одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение

Уставниот суд на Република Северна Македонија во врска со иницијативата на Државната комисија за спречување на корупцијата и по сопствена иницијатива со Решението У.бр.90/2024 од 18 септември 2024 година поведе постапка за оценување на уставноста на одредбите и деловите на одредбите од законските прописи и уставноста и законитоста на актите, одредбите и деловите на одредбите означени во диспозитивот од оваа одлука, бидејќи основано се постави прашањето за нивната согласност со Уставот на Република Северна Македонија.

На седницата Судот утврди дека согласно со член 1 од Законот за вработените во јавниот сектор се уредуваат општите начела, класификацијата на работните места, евиденцијата, видовите на вработувања, општите права, должности и одговорности, мобилноста, како и други општи прашања за вработените во јавниот сектор.

Судот утврди дека согласно со член 19 став 1 алинеја 1 од Законот за вработените во јавниот сектор е уредено дека „Регистарот ги содржи следниве податоци за вработените во јавниот сектор: – лични податоци (име и презиме, име на еден од двата родитела, пол, ЕМБГ, датум на раѓање, место на раѓање, општина на раѓање, држава, припадност на заедница, адреса на живеење, место на живеење, општина на живеење, е-маил и телефон)“.

Во член 20-г од Законот законодавецот уредил дека за пополнување на работно место во јавниот сектор преку вработување, институцијата е должна да објави јавен оглас, а задолжителните елементи на јавниот оглас и на пријавата за вработување, како и формата, содржината и начинот на водење на Регистарот ги пропишува министерот за информатичко општество. На 27.02.2015 година, министерот за информатичко општество и администрација го донел Правилникот за задолжителните елементи на јавниот оглас за пополнување на работно место во јавниот сектор преку вработување и на пријавата за вработување, како и формата, содржината и начинот на водење на Регистарот на лица кои дале лажни податоци при вработување во јавен сектор бр.12/1-42/4, објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр.34/2015 од 06.03.2015 година.

Судот утврди дека со член 1 од Законот за административни службеници се уредува статусот, класификацијата, вработувањето, унапредувањето, стручното усовршување и оспособување, мерењето на ефектот и други прашања во врска со работниот однос на административните службеници. Предмет на овој закон е и статусот и надлежноста на Агенцијата за администрација.

Согласно со член 32 од Законот, институциите имаат обврска да ги планираат своите вработувања на административните службеници врз основа на Методологијата за планирање утврдена во Законот за вработени во јавен сектор за што раководното лице на институцијата подготвува годишен план за вработување за следната календарска година со користење на онлајн калкулатор http://balancER.mioa.gov.mk.

Судот, согласно со овластувањата од член 26 од Актот, не се ограничи на анализа само на со иницијативата оспорените одредби, туку согласно со член 23 став 4 од Актот, по сопствена иницијатива се впушти во уставно-судска анализа и на други одредби од посочените закони и подзаконските акти кои произлегуваат од истите.

Воедно, Судот утврди дека во член 5 став 2 од Законот за вработените во јавниот сектор, законодавецот пропишал дека институциите од јавен сектор имаат обврска да го применуваат начелото на правична застапеност и да ги планираат вработувањата со годишни планови, согласно со нивните потреби врз основа на Методологијата за планирање на вработувањата во јавниот сектор. Согласно со став 3 од истиот член, Методологијата за планирање треба да ги содржи формата, содржината и образецот на годишниот план и извештајот за реализација на годишниот план за вработување. Методологијата ја донесува министерот за информатичко општество и администрација во согласност со министерот за политички систем и односи меѓу заедниците. На 25.03.2016 година министерот за информатичко општество и администрација во согласност со заменикот на претседателот на Владата на Република Македонија задолжен за спроведување на Рамковниот договор, ја донел Методологијата за планирање на вработувањата во јавниот сектор согласно со начелото за соодветна и правична застапеност, како и формата, содржината и образецот на годишниот план за вработување и извештајот за реализација на годишниот план за вработување.

Согласно со член 18 од истиот закон заради единствено и квалитетно управување со човечките ресурси на ниво на институција, односно на ниво на јавен сектор, се воспоставува Регистар на вработените во јавниот сектор. Министерството за информатичко општество и администрација има право да ги обработува податоците содржани во Регистарот на вработените во јавниот сектор и обврска да врши размена на податоци од својата евиденција со податоци од Агенцијата за вработување на Република Македонија, Управата за јавни приходи, Фондот за пензиското и инвалидското осигурување на Македонија и Фондот за здравствено осигурување на Македонија, во насока на вршење контрола и обезбедување на целосни, точни и навремено ажурирани податоци од страна на институциите во јавниот сектор, а формата и содржината на Регистарот, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработката на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците ги пропишува министерот за информатичко општество и администрација. На 29.08.2014 година, министерот за информатичко општество и администрација го донел Правилникот за формата и содржината на регистарот на вработените во јавниот сектор, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработка на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците.

III

Според член 8 став 1 алинеи 1, 2, 3 и 11 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот, слободното изразување на националната припадност и соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа, владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, се темелни вредности на уставниот поредок.

Член 9 од Уставот уредува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 25 од Уставот на Република Северна Македонија, на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста, на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Согласно со член 32 став 1 од Уставот, секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена невработеност. Согласно ставот 2 од овој член, секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Според ставот 5 на истиот член, остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективен договор.

Според член 51 од Уставот во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Членот 54 од Уставот уредува дека слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да бидат ограничени за време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот. Ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.

Според член 58 став 2 од Уставот учеството во управувањето и одлучувањето во јавните установи и служби се уредува со закон и врз принципите на стручност и компетентност.

Согласно со член 110 став 1 алинеи 1 и 2 од Уставот на Република Северна Македонија, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот, одлучува за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и законите.

Според член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Република Северна Македонија е потписник на повеќе меѓународни конвенции од различни сфери, исто така е потписник и на конвенции и нивни протоколи коишто го третираат и прашањето поврзано со националниот идентитет на човекот и граѓанинот, како право и како податок којшто подлежи на особена заштита.

Во преамбулата на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства на Советот на Европа („Службен весник на Република Македонија“ бр.11/1997) се наведува дека плуралистичкото и вистински демократско општество не само што треба да го почитува етничкиот, културниот, јазичниот и верскиот идентитет на секој припадник на националното малцинство, туку и да создава соодветни можности за тие да го изразат, зачуваат и развиваат овој идентитет.

Според член 3 од Рамковната конвенција, правото на идентитет на националните малцинства и нивните членови првенствено го вклучува правото на секој да избере да припаѓа на национално малцинство и да биде третиран или не како таков, а никаква штета не смее да произлезе од таквиот избор или од остварување на правата поврзани со тој избор или од вршење на правата од тој избор. Во членот 4 од Конвенција е предвидено дека усвојувањето на посебни, привремени мерки од страна на државите членки што имаат за цел да се забрза остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на националното малцинство и припадниците на националното мнозинство де факто, не се смета за дискриминација, но не смее на кој и да било начин да има за последица нееднакви или различни мерила, а овие мерки ќе престанат да важат кога ќе се оствари целта на сите да им се дадат еднакви можности и третман. Со декларацијата, која е составен дел на Рамковната конвенција, Република Македонија изјавила дека изразот „национални малцинства“ употребен во Рамковната конвенција е идентичен со изразот „националности“ кој се употребува во Уставот и законите во Република Северна Македонија.

Според член 8 став 1 (право на почитување на приватниот и семејниот живот) од Европската конвенција за заштита на човековите права, секој човек има право на почитување на неговиот приватен и семеен живот, домот и преписката. Додека пак, според вториот став од овој член, јавната власт не смее да се меша во остварувањето на ова право, освен ако тоа мешање е предвидено со закон и ако претставува мерка која е во интерес на државната и јавната безбедност, економската благосостојба на земјата, заштитата на поредокот и спречувањето на кривични дела, заштитата на здравјето и моралот или заштитата на правата и слободите на другите, во едно демократско општество.

Членот 14 (забрана на дискриминација) од Европската конвенција за заштита на човековите права уредува дека уживањето на правата и слободите, признати со оваа конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација заснована врз пол, раса, боја на кожата, јазик, вера, политичко или кое и да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, материјална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.

Согласно со член 1 од Законот за вработените во јавниот сектор се уредуваат општите начела, класификацијата на работните места, евиденцијата, видовите на вработувања, општите права, должности и одговорности, мобилноста, како и други општи прашања за вработените во јавниот сектор.

Член 2 став 1 од Законот уредува дека работодавачи во јавниот сектор (во натамошниот текст: институции), согласно со овој закон, се: органите на државната и на локалната власт и други државни органи основани согласно со Уставот и со закон и институциите кои вршат дејности од областа на образованието, науката, здравството, културата, трудот, социјалната заштита и заштитата на детето, спортот, како и во други дејности од јавен интерес утврден со закон, а организирани како агенции, фондови, јавни установи и јавни претпријатија основани од Република Македонија или од општините, од Градот Скопје, како и од општините во Градот Скопје. Според ставот 2 на истиот член, вработени во јавниот сектор се лицата кои засновале работен однос кај некој од работодавачите од ставот (1) на овој член.

Во член 5 став 2 од овој закон, законодавецот пропишал дека институциите од јавен сектор имаат обврска да го применуваат начелото на правична застапеност и да ги планираат вработувањата со годишни планови, согласно со нивните потреби врз основа на Методологијата за планирање на вработувањата во јавниот сектор. Согласно став 3, Методологијата за планирање треба да ги содржи формата, содржината и образецот на годишниот план и извештајот за реализација на годишниот план за вработување. Методологијата ја донесува министерот за информатичко општество и администрација во согласност со министерот за политички систем и односи меѓу заедниците.

Министерот за информатичко општество и администрација во 2016 година во согласност со заменикот на претседателот на Владата на Република Македонија задолжен за спроведување на Рамковниот договор ја донел Методологијата за планирање на вработувањата во јавниот сектор согласно со начелото за соодветна и правична застапеност, како и формата, содржината и образецот на годишниот план за вработување и извештајот за реализација на годишниот план за вработување.

Законодавецот подеднакво значење дал и на стручноста и компетентноста при вработување во јавниот сектор, согласно со член 6 став 1 од Законот според кој „Вработувањето во јавниот сектор се врши преку објавување на јавен оглас, при што во транспарентна, фер и конкурентна постапка на селекција, се избира најстручниот и најкомпетентниот кандидат за работното место“. Во став 3 од истиот член е уредено дека постапката за селекција се утврдува со закон, а се состои од проверка на поднесени докази за исполнување на условите за работното место, полагање на тестови, интервјуа и други форми на проверка на кандидатите.

Согласно со член 18 став 1 од Законот за вработените во јавниот сектор заради единствено и квалитетно управување со човечките ресурси на ниво на институција, односно на ниво на јавен сектор, се воспоставува Регистар на вработените во јавниот сектор. Ставот 3 уредува дека Министерството за информатичко општество и администрација има право да ги обработува податоците содржани во Регистарот на вработените во јавниот сектор и обврска да врши размена на податоци од својата евиденција со податоци од Агенцијата за вработување, Управата за јавни приходи, Фондот за пензиското и инвалидското осигурување и Фондот за здравствено осигурување, во насока на вршење контрола и обезбедување на целосни, точни и навремено ажурирани податоци од страна на институциите во јавниот сектор. Став 4 од истиот член уредува дека формата и содржината на Регистарот, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработката на податоците, како и начинот на обезбедување на одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците ги пропишува министерот за информатичко општество и администрација.

Врз основа на член 18 став 3 од Законот за вработените во јавниот сектор, министерот го донел Правилникот за формата и содржината на регистарот на вработените во јавниот сектор, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработка на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците. Согласно член 3 став 1 алинеја 8 од Правилникот, регистарот на вработените во јавен сектор содржи податок „припадност на заедница“. Во член 7 став 2 од Правилникот е предвидено доколку корисникот – вработен утврди дека внесените податоците во Регистарот, кои се однесуваат на него, се невистинити или настанала промена која се одразува на податоците од Регистарот, има право до организационата единица за управување со човечки ресурси, односно административниот службеник кој ги врши работите на организационата единица за управување со човечки ресурси во институции со помалку од 30 вработени, во својата институција, да поднесе барање за промена на неговите податоци.

Со цел единствено и квалитетно управување со човечките ресурси на ниво на институција, односно на ниво на јавен сектор согласно член 19 став 1 алинеја 1 од Законот за вработените во јавниот сектор е уредено дека „Регистарот ги содржи следниве податоци за вработените во јавниот сектор: – лични податоци (име и презиме, име на еден од двата родитела, пол, ЕМБГ, датум на раѓање, место на раѓање, општина на раѓање, држава, припадност на заедница, адреса на живеење, место на живеење, општина на живеење, е-маил и телефон)“.

Министерството за информатичко општество и администрација, согласно со член 20 ставови 1 и 2 од Законот за вработените во јавниот сектор, подготвува годишен извештај за податоците од Регистарот. Годишниот извештај ги содржи следниве податоци: број, вид, назив, гранка на власт, дејност и основач – за институцијата на јавниот сектор и број, групи, подгрупи, категории, нивоа, звања, работни места, пол, возраст, степен на образование и припадност на заедница – за вработените во јавниот сектор.

Со член 20-а став 1 од Законот, вработувањата во институциите на јавниот сектор се вршат врз основа на годишни планови за вработување кои се подготвуваат врз основа на Методологијата од член 5 став 3 од овој закон. Став 2 алинеја 3 на овој член предвидува дека планот за вработување се изготвува на ниво на институција и меѓу другото содржи план за распределба на бројот на нови вработувања во следната година по припадност на заедница.

Постапката за донесувањето на планот е предвидена во член 20-б од Законот.

Согласно член 20-г од Законот, за пополнување на работно место во јавниот сектор преку вработување, институцијата е должна да објави јавен оглас. Ставот 9 од истиот член уредува дека задолжителните елементи на јавниот оглас од ставот (1) на овој член и на пријавата од ставот (2) на овој член, како и формата, содржината и начинот на водење на Регистарот од ставот (7) на овој член ги пропишува министерот за информатичко општество и администрација.

Правилникот за задолжителните елементи на јавниот оглас за пополнување на работно место во јавниот сектор преку вработување и на пријавата за вработување, како и формата, содржината и начинот на водење на Регистарот на лица кои дале лажни податоци при вработување во јавен сектор е донесен од страна на министерот за информатичко општество и администрација.

Со одредбата од член 2 став 1 алинеја 8 од Правилникот јавниот оглас за пополнување на работните места во институциите на јавниот сектор, меѓу другото, содржи и напомена според која „Согласно годишниот план за вработување на институцијата за ______година, вработувања се предвидени за______ (се наведува припадноста на заедницата/заедниците)“. Ставовите 2 и 3 уредуваат дека „На првиот јавен оглас за нови вработувања во тековната година во напомената од став (1) алинеја 8 на овој член се наведуваат заедниците за кои во зависност од бројот на работни места за кои се објавува огласот, согласно годишниот план за вработување за тековната година се предвидени нови вработувања (став 2). На секој следен јавен оглас во тековната година, заедниците за кои се објавува огласот се определуваат согласно годишниот план за вработување, кога од бројот на предвидени нови вработувања кој се добива како збир на сите претходно спроведени постапки за вработување и тековната постапка, се одзема бројот на претходно спроведени постапки за вработување по припадност на заедница (став 3)“.

Со член 3 од Правилникот се определуваат и задолжителните елементи на пријавата за вработување каде што согласно став 1 алинеја 1 како задолжителен податок е и припадноста на заедница.

Изборот на кандидати за секое работно место е уредено во член 20-г од Законот за вработени во јавниот сектор.

За разлика од Законот за вработените во јавниот сектор, во член 1 од Законот за административни службеници се уредува статусот, класификацијата, вработувањето, унапредувањето, стручното усовршување и оспособување, мерењето на ефектот и други прашања во врска со работниот однос на административните службеници. Предмет на овој закон е и статусот и надлежноста на Агенцијата за администрација.

За прашањата кои се однесуваат на работниот однос на административните службеници, а кои не се уредени со овој закон, со Законот за вработените во јавниот сектор или со посебните закони и со колективните договори, се применуваат општите прописи за работните односи (член 4 став 5 од овој закон).

Согласно со член 9 од Законот за административните службеници, Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците, во смисла на овој закон, има надлежност да дава согласности на годишните планови на органите на државната управа за вработување на административни службеници и да учествува во комисиите за селекција на административни службеници во овие органи, согласно со закон.

Надлежноста на Агенцијата за администрација е регулирана во член 14 од Законот според кој истата ги врши следниве работи: објавување на огласи за вработување на административни службеници, организација на постапки за селекција на административни службеници, постапување по жалби и приговори на административните службеници во втор степен, спроведување на испитот за административен службеник и испитот за административно управување, водење на евиденција на кандидати кои доставиле лажни докази во пријавата за вработување и други работи утврдени со закон.

Според член 32 од Законот за административни службеници, институциите имаат обврска да ги планираат вработувањата на административните службеници врз основа на Методологијата за планирање утврдена во Законот за вработени во јавен сектор за што раководното лице на институцијата подготвува годишен план за вработување за следната календарска година со користење на онлајн калкулатор http://balancER.mioa.gov.mk.

Конечната пресметка, се добива според онлајн калкулатор http://balancER.mioa.gov.mk којшто дава податоци за тоа колкав број на работни места треба да се пополнат со припадност на определена заедница, односно како да се врши распределба на нови вработувања во годината за која се однесува планот и ги одразува сите можни комбинации на распределби од едно ново вработување. Калкулаторот не распределува конкретни работни места според припадност на заедница.

Членовите 34 и 35 од Законот за административните службеници ја уредуваат постапката за вработување, каде секретарот, односно раководното лице на институцијата во која не се назначува секретар до Агенцијата доставува барање за објавување на јавен оглас каде, меѓу другото, се приложува и извод од годишниот план на институцијата во однос на бројот на планирани нови вработувања и бројот на реализирани нови вработувања според припадност на заедница.

Елементите на пријавата за вработување на административните службеници законодавецот ги пропишал со одредбите од член 36 од Законот. Имено, со член 36 став 1 алинеја 1 кандидатите за административни службеници во пријавата за вработување помеѓу останатите лични податоци имаат обврска да наведат и припадност на заедница. Согласно со став 4 од истиот член кандидатите откако ќе ја пополнат пријавата должни се под материјална и кривична одговорност да потврдат дека податоците во пријавата се точни, а доставените докази се верни на оригиналот.

Судот, во овој предмет, го имаше предвид и Извештајот на Европската комисија за 2023 година кој се однесува на напредокот на Република Северна Македонија за оваа година.

Воедно, Судот го имаше предвид и Резимето на Извештајот за периодот од јуни 2022 до јуни 2023 година. Во него се вклучуваат и резултатите од компаративните процени и индексите креирани од други засегнати страни, особено во областа на владеење на правото каде што во делот за јавната администрација е наведено дека „Северна Македонија и понатаму е умерено подготвена во однос на реформата на јавната администрација. Во извештајниот период беше постигнат ограничен напредок со донесувањето на новата стратегија за реформа на јавната администрација и придружниот акциски план во јули 2023 година. И покрај тоа што го започна процесот пред пет години, земјата сè уште не ја донела ревидираната законска рамка за управување со човечки ресурси, која ги вклучува ревидираниот Закон за административни службеници, Законот за вработените во јавниот сектор и новите законски одредби за висока раководна служба. Новата рамка треба да го подобри управувањето со човечките ресурси во администрацијата и да помогне да се обезбеди вработувањата, унапредувањата и отпуштањата да се извршуваат врз основа на заслуги на сите нивоа, вклучително и високото раководство.“

Во кластер 1 од Извештајот – Фундаментални вредности на пристапниот процес, точка 2.1 Функционирање на демократските институции и реформата на јавната администрација, потточка 2.1.2 Реформа на јавната администрација во делот за Јавна служба и управување со човечки ресурси, меѓу другото, дадени се следните видувања и препораки:

„Не е постигнат напредок во носењето на долгоочекуваното ревидирано законодавство за административни службеници и вработени во јавниот сектор или, пак, новото законодавство за раководните позиции насочени кон тоа да се постигне вработување по заслуга и правични унапредувања и отпуштања“.
…
„Процентот што се користи во формулата за „Балансер“ – алатка за човечки ресурси што го одредува процентот на вработени во јавниот сектор од секоја етничка група – и понатаму загрижува. Ревидираната формула го вклучува нерезидентното население и не го зема предвид процентот на граѓани што не ја искажале својата етничка припадност на пописот. Не е завршен трансферот на вработените од Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците во различни институции. Покрај тоа, Министерството спроведе нова постапка за вработување, со цел да ги распореди новите вработени во различни институции“.

За уставно-судската анализа во овој предмет Судот, ја имаше предвид потребата од постоењето на мерката афирмативната акција, нејзината правна природа, цел на постоење во едно општество, како и времето на важење на оваа мерка. Оттука, беа земени предвид разни споредбени решенија, но и одлуки, како што е Пресудата на Врховниот суд на САД (Students for fair admissions v. President and fellows of Harvard College, 2023).

Од анализата на оспорените одредби vis a vis наведените уставни одредби и одредбите од меѓународните документи, Судот оцени дека е направена повреда на уставноста и законитоста од следните причини:

Согласно со член 36 став 1 алинеја 1 од Законот за административни службеници, кандидатите за административни службеници во пријавата за вработување меѓу останатите лични податоци имаат обврска да наведат и припадност на заедница. Идентично, согласно со член 3 став 1 алинеја 1 од Правилникот за формата и содржината на регистарот на вработените во јавниот сектор, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработка на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците, кандидатите за вработување во јавен сектор во пријавата за вработување меѓу останатите лични податоци имаат обврска да наведат и припадност на заедница. Со вака дефинираните одредби, Судот оцени дека законодавецот наметнува обврска на кандидатите за административни службеници во пријавата за вработување да наведат односно да се изјаснат за припадност на одредена заедница со што директно се прекршува уставното загарантирано право на слободно изразување односно неизразување за одредена национална припадност, односно припадност на заедница.

Уставниот суд со Одлуката У.бр.92/2023 од 28.02.2024 година укина одредби од Законот за матичната евиденција („Службен весник на Република Македонија” број 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 14/2020 и 129/2023) со што зазема став дека националната припадност е лично чувство на граѓанинот и како такво може да биде менливо и според Судот, негово лично право е да одлучи дали ќе се изјасни и како ќе се изјасни за сопствената припадност, но и право да одлучи да не се изјасни. Според Судот, изјаснувањето за националната припадност односно припадноста на одредена заедница, како и можноста за обработка на овој податок, не може да биде наметната како задолжителна законска обврска за граѓаните. Судот со Одлуката оцени дека со задолжителното изјаснување на граѓаните за сопствената национална идентификација во постапка пред матичните служби, при упис на родено дете, склучен брак и умрено лице, без можност за избор да се изјаснат или не, но и да го променат изјаснувањето, како и имајќи предвид дека националноста е приватно и внатрешно чувство на човекот, и дека никој не може да биде принуден тоа чувство да го манифестира во јавноста, а уште повеќе тоа лично и внатрешно чувство да биде предмет на институционално задолжително администрирање во регистрите на државата, се навлегува во сферата на човековата приватност и личен живот, односно се повредуваат основните слободи и права на граѓаните признати во меѓународното право и утврдени во Уставот.

Во конкретниот случај, Судот утврди дека припадноста на заедница е задолжителен податок кој кандидатот во пријавата за вработување има обврска да го наведе. Ниту во Законот за вработените во јавниот сектор ниту во Законот за административни службеници, не е пропишано дека податокот за припадност на заедница е општ или посебен услов за вработување, а во суштина е елиминирачки предуслов за пријавување на јавен оглас за вработување во јавниот сектор со што се прекршува уставно загарантираното право на слободно изразување на националната припадност. Ваквите законски решенија се спротивни на основните слободи и права на човекот и граѓанинот, слободата на изразување на националната припадност, на начин што правото на пријавување на јавниот оглас е ограничено на кандидатите за админстративни службеници кои припаѓаат на различна заедница од онаа наведена во јавниот оглас за конкретното работно место, а со тоа и спротивни на уставно загарантираното право на работа и слободен избор на вработување, односно на уставната гаранција според која секому под еднакви услови му е достапно секое работно место, како што е утврдено во член 32 од Уставот.

Согласно Законот за вработените во јавиот сектор, заради единствено и квалитетно управување со човечките ресурси на ниво на институција, односно на ниво на јавен сектор законодавецот воспоставил Регистар на вработените во јавниот сектор, кој преку информационен систем за управување со човечки ресурси го воспоставува и во електронска форма го води Министерството за информатичко општество и администрација. Формата и содржината на Регистарот, начинот на неговото водење, начинот на пристапот, користењето, обработката на податоците како и начинот на обезбедување на одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците ги пропишува министерот за информатичко општество.

Во член 19 став 1 алинеја 1 од Законот за вработените во јавниот сектор е предвидено дека и податокот за припадност на заедница на вработениот во јавниот сектор спаѓа во лични податоци кои се евидентираат во Регистарот на вработени во јавниот сектор.

Уставот на Република Северна Македонија со член 18 ја гарантира сигурноста и тајноста на личните податоци и на граѓаните им се гарантира заштита од повреда на личниот интегритет што произлегува од регистрирањето на информации за нив преку обработка на податоците.

Според член 4 став 1 точка 13 од Законот за заштита на личните податоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 42/2020 и 294/2021) „Посебни категории на лични податоци“ се лични податоци кои откриваат, меѓу другото, расно или етничко потекло. Обработка на личните податоци претставува „секоја операција или збир на операции кои се извршуваат врз личните податоци, или група на лични податоци, автоматски или на друг начин, како што се: собирање, евидентирање, организирање, структурирање, чување, приспособување или промена, повлекување, консултирање, увид, употреба, откривање преку пренесување, објавување или на друг начин правење достапни, усогласување или комбинирање, ограничување, бришење или уништување“, дефинирана во член 4 став 1 точка 2 од истиот Закон.

Од погоре наведената уставна одредба, како и од наведените одредби од Законот за заштита на личните податоци, неспорно произлегува дека личните податоци коишто откриваат расно или етничко потекло, се со квалификација на посебни категории на лични податоци односно податокот за припадност на заедница, според Законот е посебна категорија на личен податок. Меѓутоа, во оспорените одредби од Законот за административни службеници, Законот за вработени во јавен сектор како и во Правилникот овој податок има третман на основен, задолжителен личен податок којшто треба да се запише во пријавата за вработување на работно место во јавен сектор, а потоа тој податок е достапен и подлежи на понатамошна обработка.

Податоците како име, презиме, матичен број, датум и место на раѓање, адреса и место на живеење, адреса на електронска пошта и сл., логично и разбирливо се релевантни податоци за лицето, меѓутоа, податокот за припадност на заедница, Судот оцени дека не може да биде релевантен податок за да се регистрира и пријави кандидатот за вработување, поточно овој податок е ирелевантен за целите за вработување, а како таков, не може да биде предмет на обработка помеѓу останатите основни податоци.

Податоците коишто откриваат информации за расното или етничкото потекло за субјектот согласно Општата регулатива за заштита на личните податоците ((ЕУ) 2016/679 – General Data Protection Regulation), се „чувствителни податоци” или податоци класифицирани како посебна категорија на лични податоци. Регулативата е во примена од 25 мај 2018 година.

Воедно, имајќи ги предвид ваквите уставни гаранции, како и имајќи ги предвид строгите безбедносни мерки, предвидени со Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на лични податоци („Службен весник на Република Македонија“ бр.7/2005 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.152/2021) кои се задолжителни за државите потписнички, особено во однос на податоците со предзнак „специјални категории податоци”, во конкретниот случај, националноста како квалифициран податок којшто подлежи на особена безбедносна заштита, Судот утврди дека не може да се смета за основен задолжителен податок и предмет на задолжителни официјални записи и извадоци. Ова дотолку повеќе што станува збор за противуставно прибирање на личните податоци на граѓанинот, поаѓајќи од фактот дека, согласно со член 8 став 1 алинеја 2 од Уставот, слободното изразување на припадност на одредена заедница е лично право на секој човек и граѓанин да ја изрази или да не ја изрази својата припадност (етничка припадност). Впрочем, Уставниот суд во Одлуката У.бр.92/2023 оценил дека „повреда на основните слободи и права на граѓаните признати во меѓународното право и утврдени во Уставот претставува не само задолжителното изјаснување за националната припадност односно припадноста на одредена заедница, туку и самата можност за обработка на овој податок, која не може да биде наметната како законска задолжителна обврска за граѓаните“.

Со член 25 од Уставот на Република Северна Македонија на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватност на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот. Оваа уставна гаранција ги вклучува и карактеристиките и вредностите што ја дефинираат личноста, меѓу кои и оние што го дефинираат како припадник на одредена заедница. Припадноста на одредена заедница е приватно и внатрешно чувство на човекот и никој не може да биде принуден тоа чувство да го манифестира во јавноста, а уште повеќе тоа лично и внатрешно чувство да биде предмет на задолжително изјаснување како и на институционално администрирање во регистрите на државата.

Согласно со член 3 став 1 алинеја 8 од Правилникот за формата и содржината на регистарот на вработените во јавниот сектор, начинот на неговото водење, начинот на пристап, користење, обработка на податоците, како и начинот на обезбедување одговорност за веродостојноста и безбедноста на податоците е содржан и податокот за припадност на заедница. Член 7 ставови 2 и 3 од Правилникот уредуваат дека вработениот во јавниот сектор има право да поднесе барање за промена на неговите податоци во Регистарот вклучувајќи го и податокот за припадноста на заедница. Согласно став 3 од истиот член, организационата единица за управување со човечки ресурси, а врз основа на постоечки докази или докази приложени од страна на вработениот, податокот во Регистерот ќе го усогласи со новодоставените податоци.

Ваквото доуредување во подзаконскиот акт го потврдува фактот дека припадноста на одредена заедница е лично чувство и како такво може да биде менливо, како што впрочем има оценето Уставниот суд во Одлуката У.бр. 92/2023 од 28.02.2024 година според кое „Воедно, Законот за матичната евиденција не предвидува никаква можност за промена на податокот за националност, со што еднаш регистрираната националност останува како таква, без можност поединецот да го измени еднаш запишаниот податок за националноста, како негово лично право. Ваквата околност, според Судот, претставува пречка за одлуката на поединецот да ја усогласи дадената информација за неговата националност со сопственото лично чувство на национална припадност кое како прашање на самоперцепција може и да се промени. Неможноста да се промени националната определба, според Судот, исто така, претставува повреда на правото на слобода на самоидентификација од член 8 став 1 алинеја 2 од Уставот, бидејќи слободното изразување на националната припадност, не го вклучува само правото на изјаснување и неизјаснување за националното чувство, како лично чувство на поединецот, туку и право истото да се промени.”

Оттука, можноста вработениот во јавниот сектор кој има право да поднесе барање за промена на неговите податоци во Регистарот вклучувајќи го и податокот за припадност на заедница, произлегува дека податокот за националната односно припадноста кон одредена заедница, предвиден во оспорените законски и подзаконски одредби, не може да претставува гаранција за запазување на смислата и правилната имплементација на темелната вредност посветена на соодветната и правична застапеност, согласно со Амандманот VI на Уставот на Република Северна Македонија.

Членот 14 од Конвенцијата за заштита на човековите права и основни слободи забранува дискриминација во уживањето на правата и слободите предвидени во оваа конвенција врз која било основа какви што се пол, раса, боја на кожа, јазик, религија, политичко или друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, имот, потекло по раѓање или друг статус.

Протоколот бр. 12 кон Конвенцијата содржи општа клаузула за недискриминација со која опфатот на заштита од дискриминација се протега надвор од уживањето на правата и слободите наведени во Конвенцијата, односно се обезбедува за секое право гарантирано со националното право. Во Преамбулата на овој протокол, се укажува дека принципот на недискриминација не ги спречува државите членки да преземат мерки за промовирање на целосна и ефикасна еднаквост, под услов да постои објективно и разумно оправдување за тие мерки.

Исто така, во член 1 од Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на личните податоци, се уредува дека, целта на оваа конвенција, во рамките на секоја држава за секое лице, без разлика на која заедница припаѓа или од местото на живеење, е да го осигура почитувањето на неговите права и основни слободи, особено правото на приватност, во однос на автоматската обработка на личните податоци поврзани со него.

Според член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификуваат согласно со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не може да се менуваат со закон. Република Северна Македонија е потписник на повеќе меѓународни конвенции од различни сфери, меѓу кои и потписник на сите погоре наведени конвенции и нивни протоколи. Меѓународните конвенции создаваат меѓународни стандарди со цел да бидат признати и општо прифатени со нивна имплементација во внатрешниот правен поредок. Според член 8 став 1 алинеи 1 и 11 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот и почитувањето на општоприфатените норми на меѓународното право, претставуваат темелни вредности на нашиот уставен поредок. Непочитувањето на меѓународните конвенции од страна на законодавецот значи повреда на темелните вредности на нашиот уставен поредок.

Во конкретниот случај со оспорените законски и подзаконски одредби, според Судот, законодавецот ја операционализирал темелната вредност на нашиот уставен поредок соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа. Оваа темелна вредност во нашиот уставен поредок е воведена во 2001 година, согласно со Амандманот VI на Уставот, со кој се дополнува алинејата 2 од член 8 став 1 од Уставот, слободното изразување на националната припадност; соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа. Станува збор за интервенција во Уставот која е резултат на неопходноста која произлегла од општествената и уставната реалност во тој временски момент. Од тој аспект, несомнено, оспорените законски и подзаконски одредби во оваа иницијатива имаат уставен основ, бидејќи со нив недвосмислено се операционализира посочената темелна вредност на Уставот со цел да ги уреди повисоките општествени интереси и потреби, односно да го уреди уставното загарантираното право на соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и други јавни институции на сите нивоа. Но, исто така, неспорно е дека операционализацијата на оваа темелна вредност по својата суштина и природа претставува она што и во теоријата и во практиката се нарекува афирмативна акција, односно мерка која по својата природа предвидува позитивна дискриминација. Афирмативната акција (или позитивна дискриминација) претставува оправдано отстапување од основниот принцип на формална еднаквост утврдена како уставна гаранција. Преземањето на афирмативна акција претставува преземање мерки од страна на државата, односно нејзина активна улога во процесот на еднакво третирање на одредени групи, односно претставува мерка со која ќе се забрза остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на одредени заедници со мнозинската заедница. Меѓутоа, секоја афирмативна акција и мерка во своето битие поседуваат две клучни карактеристики. Првата се однесува на нивниот временски, темпорален карактер, односно по постигнувањето на нејзината легитимна цел во одреден временски период истата се исцрпува во нејзината примена. Втората карактеристика всушност, недвосмислено претставува дискриминација и повреда на начелото на еднаквост. Ако се имаат во вид ваквата природа и ваквите карактеристики на афирмативната акција, како во конкретниот случај соодветната и правичната застапеност, јасно е дека временскиот карактер на мерката се исцрпува во моментот кога истата ја постигнува својата легитимна цел пропорционално со ефектите кои треба да се постигнат, што е круцијален момент кој треба да биде препознаен во општествената и уставната реалност во кои таа егзистира. Во тој момент кога афирмативната акција ќе ја постигне и исцрпи целта на своето постоење, од тој момент таа ја губи својата смисла и се судира со останатите темелни вредности на уставниот поредок и сериозно почнува да ги загрозува основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени во Уставот (слободно изразување на националната припадност, владеењето на правото, уставно гарантираниот принцип на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите, уставната гаранција според која секому под еднакви услови му е достапно секое работно место, како и почитувањето и заштитата на приватноста, достоинството и угледот на секој граѓанин).

Судот го имаше предвид и Извештајот од Регистарот на вработени во јавниот сектор по етничка структура со состојба од 31.12.2022 година, изнесен во Мислењето бр.15-1125/2 од 11.03.2024 година, доставено од Министерството за информатичко општество и администрација во рамки на претходната постапка по овој предмет.

На ваквата уставно-судска оцена упатува и Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства усвоена од Комитетот на министрите на Советот на Европа. Според член 3 од Рамковната конвенција, правото на идентитет на националните малцинства и нивните членови првенствено го вклучува правото на секој да избере да припаѓа на национално малцинство и да биде третиран или не како таков, а никаква штета не смее да произлезе од таквиот избор или од остварување на правата поврзани со тој избор или од вршење на правата од тој избор. Во членот 4 од Конвенцијата, е предвидено дека усвојувањето на посебни, привремени мерки од страна на државите членки што имаат за цел да се забрза остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на националното малцинство и припадниците на националното мнозинство, не се смета за дискриминација, но не смее на кој и да било начин да има за последица нееднакви или различни мерила, а овие мерки ќе престанат да важат кога ќе се оствари целта на сите да им се дадат еднакви можности и третман. Оттука, и Рамковната конвенција за заштита на малцинствата предвидува дека усвојувањето на „посебни, привремени мерки“ од страна на државите членки што има за цел да се забрза остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на националното малцинство и припадниците на националното мнозинство, прво имаат времен карактер, бидејќи се уредени како „привремени а не трајни мерки”, и второ, истите де факто не се сметаат за дискриминација, но не смее на кој и да било начин да имаат за последица нееднакви или различни мерила, а овие мерки „ќе престанат да важат кога ќе се оствари целта“ на сите да им се дадат еднакви можности и третман, односно се предвидува да бидат исцрпени во примената.

Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, не случајно се „прворангирана” темелна вредност на нашиот уставноправен поредок. Тие се темелот на кој се заснова Уставот, тие ја претставуваат смислата и суштината на целовитоста на пишаниот Устав, со единствена цел, преку останатите темелни вредности слободата на изразувањето на националната припадност, почитувањето на општо прифатените норми на меѓународносто право, како и принципот на еднаквост на граѓаните, таквите слободи и права да бидат гарантирани и заштитени. Во тој контекст, одредбите на Уставот кои се однесуваат на пропишување на основи за правична и соодветна застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и други јавни институции на сите нивоа, треба да се толкуваат во духот на целовитоста на Уставот, на гарантираните граѓански и политички слободи и права на граѓаните во Република Северна Македонија, особено во однос на тоа дека сите граѓани имаат уставно право под исти услови без разлика на која заедница припаѓаат, слободен избор на вработување и секому под еднакви услови да му биде достапно секое работно место.

Врз основа на наведеното, Судот утврди дека истите се спротивни на: основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот; слободното изразување на националната припадност и соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа; владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународносто право како темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија загарантирани со член 8 став 1 алинеи 1, 2, ,3 и 11 од Уставот. Воедно, не е почитуван уставниот принцип на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите утврден со член 9 од Уставот и правото на достапност на секое работно место, секому под еднакви услови, загарантирани со член 32 од Уставот, а со тоа се повредуваат и членовите 25 и 54 од Уставот.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на оваа одлука.

Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

Издвоено мислење по предметот У.бр.90/2024

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.90/2024
Shkup, 09.10.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve: mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 dhe 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 37 paragrafi 4, neni 72 alineja 1 dhe neni 74 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 70/1992 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 9 tetor 2024, miratoi

V E N D I M

1. SHFUQIZOHEN:

– neni 19 paragrafi 1 alineja 1 në pjesën “përkatësi e bashkësisë”, të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 27/2014, 199/2014, 27/2016, 35/2018 , 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.143/2019, 14/2020 dhe 302/2020);

– neni 36 paragrafi 1 alineja 1 në pjesën “dhe përkatësia e bashkësisë” të Ligjit për nëpunës administrativ (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 27/2014, 199/2014, 48/2015, 154/2015, 5/2016, 142/2016, 11/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 275/2019, 14/2020, 215/2021 dhe 99/2022);

– Neni 2 paragrafi 1 alineja 8 në pjesën “përkatësi e bashkësisë/bashkësive”, neni 2 paragrafët 2 dhe 3, neni 3 paragrafi 1 alineja1 në pjesën “përkatësi e bashkësisë” të Rregullores për elementet obligative të shpalljes publike për plotësimin e vendit të punës në sektorin publik përmes punësimit dhe aplikimit për punësim, si dhe formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së regjistrit të personave që kanë dhënë informata të rreme gjatë punësimit në sektorin publik. nr. 12/1-42/4 nga 27.02.2015 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 34/2015);
– neni 3 paragrafi 1 alineja 8 të Rregullores për formën dhe përmbajtjen e regjistrit të të punësuarve në sektorin publik, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe mënyrën e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave nr.14/2-2766/3 të datës 29 gusht 2014 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.132/2014) dhe

– Metodologjia për planifikimin e punësimit në sektorin publik në përputhje me parimin e përfaqësimit adekuat dhe të drejtë, si dhe formën, përmbajtjen dhe formularin e planit vjetor të punësimit dhe raportin për zbatimin e planit vjetor të punësimit nr.0402-313/1 të datës 25.03.2016 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 63/2016).

2. SHFUQIZOHET Aktvendimi për ndalimin e zbatimit të akteve individuale dhe veprimeve të kryera në bazë të pjesëve të dispozitave ligjore, aktit dhe pjesëve të dispozitave të akteve të përcaktuara në pikën 1 të këtij vendimi.

3. Ky vendim do të botohet në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut“.

Arsyetim

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut në lidhje me iniciativën e Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit dhe me vetëiniciativë me Aktvendimin U. nr. 90/2024 nga 18 shtatori i vitit 2024 ka inicuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave dhe pjesëve të dispozitave të rregullave ligjore dhe të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së akteve, dispozitave dhe pjesëve të dispozitave të përcaktuara në dispozitiv të këtij vendimi, sepse me bazë u shtrua çështja e përputhjes së tyre me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në seancë, Gjykata konstatoi se në përputhje me nenin 1 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, rregullohen parimet e përgjithshme, klasifikimi i vendeve të punës, evidenca, llojet e punësimit, të drejtat, detyrat dhe përgjegjësitë e përgjithshme, lëvizshmëria, si dhe çështje të tjera të përgjithshme për të punësuarit në sektorin publik.

Gjykata konstatoi se në pajtim me nenin 19 paragrafi 1 alineja1 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, është rregulluar se “Regjistri përmban këto të dhëna për punonjësit e sektorit publik: – të dhënat personale (emri dhe mbiemri, emri i njërit prej dy prindërve, gjinia, NVAQ, data e lindjes, vendi i lindjes, komuna e lindjes, shteti, përkatësia e komunitetit, adresa e vendbanimit, vendbanimi, komuna e banimit, e-mail dhe telefoni)”.

Në nenin 20d të ligjit, ligjvënësi ka rregulluar që për plotësimin e një pozicioni në sektorin publik përmes punësimit, institucioni është i detyruar të publikojë shpallje publike, si dhe elementet e detyrueshme të shpalljes publike dhe të kërkesës për punësim, si dhe formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së regjistrit i përcakton Ministri i Shoqërisë së Informatike. Më datë 27.02.2015, Ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës miratoi Rregulloren për elementet e detyrueshme të shpalljes publike për plotësimin e pozitës në sektorin publik përmes punësimit dhe aplikimit për punësim, si dhe formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së Regjistrit të personave të cilët kanë dhënë të dhëna të rrejshme gjatë punësimit në sektorin publik nr. 12/1-42/4, i publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr.34/2015 nga 06.03.2015.

Gjykata përcaktoi se neni 1 i Ligjit për nëpunësit administrativ rregullon statusin, klasifikimin, punësimin, avancimin, ngritjen dhe aftësimin profesional, matjen e efektit dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me marrëdhëniet e punës së nëpunësve administrativë. Lëndë e këtij ligji është statusi dhe kompetenca e Agjencisë për Administratë.

Në bazë të nenit 32 të ligjit, institucionet kanë obligim të planifikojnë punësimet e tyre të nëpunësve administrativë në bazë të Metodologjisë së Planifikimit të përcaktuar në Ligjin për të punësuarit në sektorin publik, për të cilin personi përgjegjës i institucionit përgatit planin vjetor të punësimit për vitin kalendarik në vijim, duke përdorur kalkulatorin online http://balancER.mioa.gov.mk.

Ligjvënësi i ka përcaktuar elementet e aplikimit për punësim të nëpunësve administrativë me dispozitat e nenit 36 të ligjit. Gjegjësisht, me nenin 36 paragrafi 1 alineja1, kandidatët për nëpunës administrativ në fletëparaqitjen për punësim, përveç të dhënave të tjera personale, kanë për obligim të tregojnë përkatësinë e komunitetit.

Gjykata, në përputhje me kompetencat e nenit 26 të ligjit, nuk u kufizua vetëm në analizën e dispozitave të kundërshtuara nga iniciativa, por në përputhje me nenin 23 paragrafi 4 i ligjit, me vetëiniciativë, filloi analizë kushtetuese-gjyqësore edhe të dispozitave të tjera të ligjeve të përmendura dhe të akteve nënligjore që dalin prej tyre.

Në të njëjtën kohë, Gjykata konstatoi se në nenin 5 paragrafi 2 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, ligjvënësi ka përcaktuar se institucionet e sektorit publik kanë për obligim të zbatojnë parimin e përfaqësimit të drejtë dhe të planifikojnë punësimin me planet vjetore, në përputhje me nevojat e tyre bazuar në Metodologjinë për planifikimin e punësimit në sektorin publik. Sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen, Metodologjia e Planifikimit duhet të përmbajë formën, përmbajtjen dhe formularin e planit vjetor dhe raportin për zbatimin e planit vjetor të punësimit. Metodologjia miratohet nga ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës në përputhje me ministrin e Sistemit Politik dhe Marrëdhënieve Ndërmjet Bashkësive. Më 25 mars 2016, ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës, në pajtim me zëvendëskryeministrin e Republikës së Maqedonisë për zbatimin e Marrëveshjes kornizë, miratoi Metodologjinë për planifikimin e punësimit në sektorin publik në përputhje me parimin e përfaqësimit adekuat dhe të drejtë, si dhe formën, përmbajtjen dhe modelin e planit vjetor të punësimit dhe raportit të zbatimit të planit vjetor të punësimit.

Në përputhje me nenin 18 të të njëjtit ligj, për qëllime të menaxhimit unik dhe cilësor të burimeve njerëzore në nivel të institucionit, pra në nivel të sektorit publik, bëhet një Regjistr i të punësuarve në sektorin publik. Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës ka të drejtë t’i përpunojë të dhënat e përfshira në Regjistrin e të punësuarve në sektorin publik dhe obligim që të dhënat nga evidencat e saja të shkëmbehen me të dhënat nga Agjencia për Punësim e Republikës së Maqedonisë, Administratën e të Ardhurave Publike, Fondin për Sigurim Pensional dhe Invalidor të Maqedonisë dhe Fondin për Sigurim Shëndetësor të Maqedonisë, në drejtim të ushtrimit të kontrollit dhe sigurimit të plotë, të saktë dhe të dhënat e përditësuara në kohë nga institucionet e sektorit publik, formën dhe përmbajtjen e Regjistrit, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe mënyrën e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave të përcaktuar nga ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës. Më 29 gusht 2014, ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës miratoi Rregulloren për formën dhe përmbajtjen e regjistrit të të punësuarve në sektorin publik, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe si mënyrë e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1, 2, 3 dhe 11 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, shprehja e lirë e përkatësisë kombëtare dhe përfaqësimi adekuat dhe i drejtë i qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e qeverisjes shtetërore dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet, sundimi i së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare janë vlera themelore të rendit kushtetues.

Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pa dallim gjinie, race, ngjyrës së lëkurës, prejardhjes kombëtare dhe shoqërore, besimit politik dhe fetar, pasurisë dhe pozitës shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Me nenin 25 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut garantohet respektimi dhe mbrojtjs e privatësisë, jetës personale dhe familjare, dinjiteti dhe reputacioni i çdo qytetari.

Sipas nenit 32 paragrafi 1 të Kushtetutës, secili ka të drejtën e punës, zgjedhjes së lirë të punës, mbrojtjes gjatë punës dhe sigurimit material gjatë papunësisë së përkohshme. Sipas paragrafit 2 të këtij neni, çdo vend pune është në dispozicion të secilit, në kushte të barabarta. Sipas paragrafit 5 të të njëjtit nen, ushtrimi i të drejtave të punonjësve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, kurse të gjitha rregulloret tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Neni 54 i Kushtetutës përcakton se liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë. Liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit mund të kufizohen gjatë gjendjes së luftës ose të jashtëzakonshme sipas dispozitave të Kushtetutës. Kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund të jetë diskriminues në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, origjinës kombëtare ose shoqërore, pronësisë ose pozitës shoqërore. Kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund t’i referohet të drejtës për jetë, ndalimit të torturës, trajtimit dhe dënimit çnjerëzor dhe poshtërues, sigurisë juridike të veprave dhe dënimeve kriminale, si dhe lirisë së besimit, ndërgjegjes, mendimit, shprehjes publike të mendimit dhe besimi.

Sipas nenit 58 paragrafi 2 të Kushtetutës, pjesëmarrja në menaxhim dhe vendimmarrje në institucionet dhe shërbimet publike rregullohet me ligj dhe mbi parimet e ekspertizës dhe kompetencës.

Në pajtim me nenin 110 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën, vendos për pajtueshmërinë e rregulloreve të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare që ratifikohen në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj.

Republika e Maqedonisë së Veriut është nënshkruese e disa konventave ndërkombëtare nga fusha të ndryshme, po ashtu është nënshkruese e konventave dhe protokolleve të tyre që trajtojnë çështjen lidhur me identitetin kombëtar të njeriut dhe qytetarit, si e drejtë dhe si e dhënë që i nënshtrohen mbrojtjes së veçantë.

Në preambulën e Konventës kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare të Këshillit të Evropës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 11/1997) thuhet se shoqëria pluraliste dhe shoqëria e vërtetë demokratike jo vetëm që duhet të respektojë identitetin etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të çdo pjesëtari të pakicës kombëtare, por edhe të krijohen mundësitë e duhura për ta shprehur, ruajtur dhe zhvilluar këtë identitet.

Sipas nenit 3 të Konventës Kornizë, e drejta për identitetin e pakicave kombëtare dhe anëtarëve të tyre përfshin kryesisht të drejtën e secilit që të zgjedhë t’i përkasë një pakice kombëtare dhe të trajtohet si i tillë ose jo, dhe asnjë dëm nuk mund të rezultojë nga një zgjedhje ose nga ushtrimi i të drejtave që lidhen me atë zgjidhje ose nga ushtrimi i të drejtave nga ajo zgjedhje. Neni 4 i Konventës parashikon që miratimi i masave të veçanta, të përkohshme nga shtetet anëtare që synojnë përshpejtimin e arritjes së barazisë ndërmjet anëtarëve të pakicës kombëtare dhe pjesëtarëve të shumicës kombëtare faktike nuk konsiderohet diskriminim, por nuk duhet në asnjëfarë mënyre të rezultojnë standarde të pabarabarta ose të ndryshme, dhe këto masa do të pushojnë së zbatuari kur të arrihet qëllimi për t’u dhënë të gjithëve mundësi dhe trajtim të barabartë. Me deklaratën, e cila është pjesë përbërëse e Konventës kornizë, Republika e Maqedonisë ka deklaruar se termi “pakica kombëtare” i përdorur në Konventën kornizë është identik me termin “nacionalitete” të përdorur në Kushtetutën dhe ligjet e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 8 paragrafi 1 (e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, çdo person ka të drejtën e respektimit të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe korrespondencës. Ndërsa, sipas paragrafit të dytë të këtij neni, pushteti publik nuk duhet të ndërhyjë në ushtrimin e kësaj të drejte, përveç rasteve kur kjo ndërhyrje parashikohet me ligj dhe nëse paraqet një masë që është në interes të sigurisë shtetërore dhe publike, mirëqenia ekonomike e vendit, mbrojtja e rendit dhe parandalimi i veprave penale, mbrojtja e shëndetit dhe moralit ose mbrojtja e të drejtave dhe lirive të të tjerëve, në një shoqëri demokratike.

Neni 14 (ndalimi i diskriminimit) i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut parashikon që gëzimi i të drejtave dhe lirive të njohura nga kjo konventë duhet të sigurohet pa asnjë diskriminim në bazë të seksit, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, mendimit politik ose ndonjë mendimi tjetër, origjinës kombëtare ose shoqërore, përkatësisë së një pakicë kombëtare, pozitës materiale, origjinës nga lindja ose ndonjë statusi tjetër.

Në përputhje me nenin 1 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, rregullohen parimet e përgjithshme, klasifikimi i vendeve të punës, evidenca, llojet e punësimit, të drejtat, detyrat dhe përgjegjësitë e përgjithshme, lëvizshmëria, si dhe çështje të tjera të përgjithshme për punonjësit e sektorit publik.

Neni 2 paragrafi 1 i Ligjit rregullon se punëdhënës në sektorin publik (në tekstin e mëtejmë: institucionet), në pajtim me këtë ligj, janë: organet shtetërore dhe të pushtetit lokal dhe organet tjera shtetërore të themeluara në pajtim me Kushtetutën dhe me ligj dhe institucionet që kryejnë veprimtari në fushën e arsimit, shkencës, shëndetësisë, kulturës, punës, mbrojtjes sociale dhe mbrojtjes së fëmijëve, sportit, si dhe në veprimtari të tjera me interes publik të themeluara me ligj dhe të organizuara si agjenci, fonde, institucione publike dhe ndërmarrje publike të themeluara nga Republika e Maqedonisë ose nga komunat, nga Qyteti i Shkupit, si dhe nga komunat në Qytetin e Shkupit. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, të punësuar në sektorin publik janë personat të cilët kanë krijuar marrëdhënie pune me njërin nga punëdhënësit nga paragrafi (1) i këtij neni.

Në nenin 5 paragrafin 2 të këtij ligji, ligjvënësi ka përcaktuar se institucionet e sektorit publik kanë obligim të zbatojnë parimin e përfaqësimit të drejtë dhe të planifikojnë punësimin me plane vjetore, në përputhje me nevojat e tyre bazuar në Metodologjinë e planifikimit të punësimit në sektorin publik. Sipas paragrafit 3, Metodologjia e Planifikimit duhet të përmbajë formën, përmbajtjen dhe formularin e planit vjetor dhe raportin për zbatimin e planit vjetor të punësimit. Metodologjia miratohet nga ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës në përputhje me ministrin e Sistemit Politik dhe Marrëdhënieve Ndërmjet Bashkësive.

Në vitin 2016, ministri për Shoqëri Informatike dhe Administratë, në pajtim me zëvendëskryeministrin e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë për zbatimin e Marrëveshjes kornizë, miratoi Metodologjinë për planifikimin e punësimit në sektorin publik në përputhje me parimin e adekuat dhe përfaqësim të drejtë, si dhe formën, përmbajtjen dhe formën e planit vjetor të punësimit dhe të raportit për zbatimin e planit vjetor të punësimit.

Ligjvënësi i ka dhënë rëndësi të barabartë profesionizmit dhe kompetencës gjatë punësimit në sektorin publik, në përputhje me nenin 6 paragrafi 1 të ligjit sipas të cilit “Punësimi në sektorin publik kryhet nëpërmjet shpalljes së një konkursi publik, ku me procedurë transparente, të drejtë dhe konkurruese të përzgjedhjes, zgjidhet kandidati më profesional dhe më kompetent për vendin e punës”. Në paragrafin 3 të të njëjtit nen, rregullohet se procedura e përzgjedhjes përcaktohet me ligj, dhe konsiston në kontrollimin e provave të paraqitura për plotësimin e kushteve për vendin e punës, marrjen e testeve, intervistave dhe formave të tjera të kontrollit të kandidatëve.

Në bazë të nenit 18 paragrafi 1 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik me qëllim të menaxhimit unik dhe cilësor të burimeve njerëzore në nivel institucioni, përkatësisht në nivel të sektorit publik, është themeluar Regjistri i të punësuarve në sektorin publik. Paragrafi 3 parashikon se Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës ka të drejtë të përpunojë të dhënat e përfshira në Regjistrin e të punësuarve në sektorin publik dhe obligim për shkëmbimin e të dhënave nga të dhënat e saj me të dhënat nga Agjencia e Punësimit, Drejtoria e të Ardhurave Publike, Fondi për Sigurim Pensional dhe Invalidorë dhe Fondi për Sigurim Shëndetësor, në drejtim të ushtrimit të kontrollit dhe sigurimit të të dhënave të plota, të sakta dhe të përditësuara në kohë nga institucionet e sektorit publik. Paragrafi 4 i të njëjtit nen përcakton se forma dhe përmbajtja e Regjistrit, mënyra e menaxhimit të tij, mënyra e qasshmërisë, e përdorimit, e përpunimit të të dhënave, si dhe mënyra e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave përcaktohet nga ministri i Shoqërisë së Informatike dhe Administratës.

Në bazë të nenit 18 paragrafit 3 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, ministri ka miratuar Rregulloren për formën dhe përmbajtjen e regjistrit të të punësuarve të sektorit publik, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe mënyrën e sigurimit të llogaridhënies për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave. Në bazë të nenit 3, paragrafi 1, paragrafi 8 të Rregullores, regjistri i punonjësve të sektorit publik përmban të dhënat “që i përkasin një komuniteti”. Në nenin 7 paragrafi 2 të Rregullores parashikohet se nëse përdoruesi – punëmarrësi konstaton se të dhënat e futura në regjistër, të cilat i referohen atij, janë të pavërteta ose ka pasur një ndryshim që pasqyron të dhënat nga Regjistri, ai ka e drejta që njësia organizative e menaxhimit të burimeve njerëzore, pra nëpunësi administrativ që kryen detyrat e njësisë organizative të menaxhimit të burimeve njerëzore në institucionet me më pak se 30 punonjës, në institucionin e tij, të paraqesë kërkesë për ndryshimin e të dhënave të tij.

Për të pasur një menaxhim unik dhe cilësor të burimeve njerëzore në nivel të institucionit, gjegjësisht në nivel të sektorit publik, në përputhje me nenin 19 paragrafi 1 alineja 1 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, rregullohet se “Regjistri përmban këto të dhëna për punonjësit e sektorit publik: – të dhënat personale (emri dhe mbiemri, emri i njërit prej dy prindërve, gjinia, NVAP, data e lindjes, vendi i lindjes, komuna e lindjes, shteti, përkatësia etnike, adresa e vendbanimit, vendbanimi, komuna e vendbanimit, e-mail dhe telefon)”.

Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës, në pajtim me nenin 20 paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit për të punësuarit në sektorin publik, përgatit raport vjetor për të dhënat nga Regjistri. Raporti vjetor përmban këto të dhëna: numrin, llojin, titullin, degën e qeverisjes, veprimtarinë dhe themeluesin – për institucionin e sektorit publik dhe numrin, grupet, nëngrupet, kategoritë, nivelet, titujt, vendet e punës, gjininë, moshën, shkallën e arsimimit dhe përkatësinë etnike – për punonjësit në sektorin publik.

Me nenin 20-a paragrafi 1 të Ligjit, punësimi në institucionet e sektorit publik bëhet në bazë të planeve vjetore të punësimit që përgatiten në bazë të Metodologjisë nga neni 5 paragrafi 3 i këtij ligji. Paragrafi 2, alineja 3 të këtij neni parashikon se plani i punësimit hartohet në nivel institucioni dhe përmban, ndër të tjera, një plan për shpërndarjen e numrit të të punësuarve të rinj në vitin pasardhës sipas përkatësisë etnike.

Procedura për miratimin e planit është parashikuar në nenin 20-b të Ligjit.

Në bazë të nenit 20-g të ligjit, për plotësimin e pozitës në sektorin publik përmes punësimit, institucioni është i detyruar të publikojë konkurs publik. Paragrafi 9 i të njëjtit nen rregullon se elementet e detyrueshme të shpalljes publike nga paragrafi (1) i këtij neni dhe aplikimit nga paragrafi (2) i këtij neni, si dhe formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së Regjistrit nga paragrafi (7) të këtij neni e përcakton ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës.

Rregulloreja për elementet e detyrueshme të shpalljes publike për plotësimin e pozitës në sektorin publik përmes punësimit dhe aplikimit për punësim, si dhe formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së Regjistrit të personave që kanë dhënë informacion të rremë gjatë punësimit në sektori publik është miratuar nga ministri i Shoqërisë Informatike dhe Administratës.

Me dispozitën e nenit 2, paragrafit 1, alineja 8 të Rregullores, konkursi publik për plotësimin e vendeve të punës në institucionet e sektorit publik, ndër të tjera përmban një shënim sipas të cilit “Sipas planit vjetor të punësimit në institucion për ______, punësime është planifikuar për ______ (thuhet se i përket bashkësisë/bashkësive)”. Në paragrafët 2 dhe 3 është përcaktuar se “Në konkursin e parë publik për punësim të ri në vitin aktual, në shënimin nga paragrafi (1) alineja 8 të këtij neni, bashkësitë për të cilat, varësisht nga numri i vendeve të punës për të cilat është shpallur konkursi, sipas planit vjetor për punësim për vitin aktual janë paraparë punësime të reja (paragrafi 2). Në çdo konkurs publik pasues në vitin aktual, bashkësitë etnike për të cilat shpallet konkursi përcaktohen sipas planit vjetor të punësimit, kur nga numri i punësimeve të reja të parashikuara, i cili fitohet si shumë e të gjitha procedurave të punësimeve të kryera më parë dhe procedurës aktuale, merret numri i procedurave të zbatuara më parë për punësim sipas përkatësisë etnike (paragrafi 3)”.

Me nenin 3 të Rregullres përcaktohen edhe elementet e detyrueshme të aplikimit për punësim, ku në pajtim me paragrafin 1, alineja 1, si informacion i detyrueshëm është edhe bashkësia etnike.

Përzgjedhja e kandidatëve për çdo pozicion është e rregulluar në nenin 20-d të Ligjit për punonjësit e sektorit publik.

Ndryshe nga Ligji për të punësuarit në sektorin publik, në nenin 1 të Ligjit për nëpunësit administrativ rregullohet statusi, klasifikimi, punësimi, avancimi, ngritja dhe aftësimi profesional, matja e efektit dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me marrëdhëniet e punës së nëpunësve administrativë. Objekt i këtij ligji është statusi dhe kompetenca e Agjencisë për Administratë.

Për çështjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet e punës së nëpunësve administrativë, të cilat nuk rregullohen me këtë ligj, me Ligjin për të punësuarit në sektorin publik ose me ligje të veçanta dhe me marrëveshje kolektive, zbatohen rregullat e përgjithshme për marrëdhëniet e punës (neni 4 paragrafi 5 i këtij ligji.).

Në bazë të nenit 9 të Ligjit për nëpunësit administrativë, Ministria e Sistemit Politik dhe Marrëdhënieve Ndërmjet Bashkësive, në kuptim të këtij ligji, ka kompetencë të miratojë planet vjetore të organeve të administratës shtetërore për punësimin e nëpunësve administrativë dhe të marrë pjesë në komisionet përzgjedhëse të nëpunësve administrativë në këto organe, në përputhje me ligjin.

Kompetenca e Agjencisë për Administratë është e rregulluar në nenin 14 të Ligjit, sipas të cilit i kryen këto detyra: publikimin e konkurseve për punësimin e nëpunësve administrativë, organizimin e procedurave për zgjedhjen e nëpunësve administrativë, trajtimin e ankesave dhe kundërshtimeve të nëpunësve administrativë të shkallës së dytë, kryerja e provimit për nëpunës administrativ dhe provimi për menaxhim administrativ, mbajtja e evidencës së kandidatëve të cilët kanë paraqitur dëshmi të rreme në aplikimin për punësim dhe çështje të tjera të përcaktuara me ligj.

Sipas nenit 32 të Ligjit për nëpunësit administrativë, institucionet kanë obligim të planifikojnë punësimin e nëpunësve administrativë në bazë të Metodologjisë së Planifikimit të përcaktuar në Ligjin për të punësuarit në sektorin publik, për të cilin personi përgjegjës i institucionit përgatit planin vjetor të punësimit për vitin vijues kalendarik duke përdorur kalkulatorin online http://balancER.mioa.gov.mk.

Llogaritja përfundimtare merret sipas kalkulatorit online http://balancER.mioa.gov.mk i cili jep të dhëna për numrin e vendeve të punës që duhet të plotësohen nga përkatësia e një komuniteti të caktuar, d.m.th se si të shpërndahen punësimet e reja në vit për të cilat zbatohet plani dhe pasqyron të gjitha kombinimet e mundshme të shpërndarjeve nga një punësim i ri. Kalkulatori nuk cakton vende konrete të punës sipas përkatësisë etnike.

Nenet 34 dhe 35 të Ligjit për nëpunësit administrativë rregullojnë procedurën e punësimit, ku sekretari, përkatësisht personi udhëheqës i institucionit në të cilin nuk emërohet sekretar, i paraqet Agjencisë kërkesën për shpalljen e konkursit publik, ku ndër të tjera, është bashkangjitur një ekstrakt nga plani vjetor i institucionit në lidhje me numrin e punësimeve të reja të planifikuara dhe numrin e punësimeve të reja të realizuara sipas përkatësisë së bashkësive etnike.

Ligjvënësi i ka përcaktuar elementet e aplikimit për punësim të nëpunësve administrativë me dispozitat e nenit 36 të ligjit. Gjegjësisht, me nenin 36, paragrafi 1, alineja 1, kandidatët për nëpunës administrativ në aplikacionin për punësim, përveç të dhënave të tjera personale, kanë obligim të tregojnë përkatësinë e komunitetit. Në bazë të paragrafit 4 të të njëjtit nen, kandidatët, pas plotësimit të aplikacionit, me përgjegjësi materiale dhe penale janë të detyruara të konfirmojnë se të dhënat në aplikacion janë të sakta dhe provat e paraqitura janë të vërteta me origjinalin.

Në këtë lëndë Gjykata ka marrë parasysh edhe Raportin e Komisionit Evropian për vitin 2023, i cili i referohet progresit të Republikës së Maqedonisë së Veriut për këtë vit.

Në të njëjtën kohë, Gjykata mori parasysh Përmbledhjen e Raportit për periudhën nga qershori 2022 deri në qershor 2023. Në të gjithashtu përfshihen rezultatet e vlerësimeve krahasuese dhe indekseve të krijuara nga palët e tjera të interesit, veçanërisht në fushën e sundimit të së drejtës, ku në pjesën për administratën publike thuhet se “Maqedonia e Veriut vazhdon të jetë e përgatitur mesatarisht në drejtim të reformës së administratës publike. Në periudhën raportuese, u arrit përparim i kufizuar me miratimin e strategjisë së re të reformës së administratës publike dhe planit të veprimit shoqërues në korrik të vitit 2023. Përkundër fillimit të procesit pesë vjet më parë, vendi ende nuk e ka miratuar kornizën ligjore të rishikuar për menaxhimin e burimeve njerëzore, e cila përfshin Ligjin e rishikuar për nëpunësit administrativë, Ligjin për të punësuarit e Sektorit Publik dhe dispozita të reja ligjore për shërbim udhëhqës të lartë. Korniza e ri duhet të përmirësojë menaxhimin e burimeve njerëzore të administratës dhe të ndihmojë të sigurojë që punësimi, avancimi dhe shkarkimi të bëhen në bazë të meritës në të gjitha nivelet, përfshirë menaxhmentin e lartë.”

Në grupin 1 të Raportit – Vlerat themelore të procesit të anëtarësimit, pika 2.1 Funksionimi i institucioneve demokratike dhe reforma e administratës publike, nënseksioni 2.1.2 Reforma e administratës publike në seksionin për shërbimin publik dhe menaxhimin e burimeve njerëzore, ndër të tjera, jepen pikëpamjet dhe rekomandimet e mëposhtme:

“Asnjë progres nuk është arritur në miratimin e legjislacionit të shumëpritur të rishikuar për nëpunësit administrativë dhe punonjësit e sektorit publik, apo legjislacionin e ri për pozicionet udhëheqëse që synojnë arritjen e punësimit të bazuar në merita dhe avancime dhe shkarkimeve të drejta”.
…
“Përqindja e përdorur në formulën për Balancer – një mjet për resurse njerëzore që përcakton përqindjen e punonjësve të sektorit publik nga çdo grup etnik – mbetet një shqetësim. Formula e rishikuar përfshin popullsinë jorezidente dhe nuk merr parasysh përqindjen e qytetarëve që nuk e kanë deklaruar përkatësinë etnike në regjistrim. Nuk ka përfunduar transferimi i punonjësve nga Ministria e Sistemit Politik dhe Marrëdhënieve Ndërmjet Bashkësive në institucione të ndryshme. Gjithashtu, Ministria ka zbatuar një procedurë të re punësimi, me qëllim të caktimit të punonjësve të rinj në institucione të ndryshme“.

Për analizën kushtetuese-gjyqësore në këtë çështje, Gjykata mori parasysh nevojën e ekzistimit të masës pohuese, natyrën juridike të saj, qëllimin e ekzistencës në shoqëri, si dhe kohën e vlefshmërisë së kësaj mase. Prandaj, u morën parasysh vendime të ndryshme krahasuese, si dhe vendime, si Aktgjykimi i Gjykatës Supreme të Shteteve të Bashkuara (Students for fair admissions v. President and fellows of Harvard College, 2023).

Nga analiza e dispozitave të kundërshtuara vis a vis dispozitave kushtetuese të përmendura dhe dispozitave të dokumenteve ndërkombëtare, Gjykata vlerësoi se ka pasur shkelje të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë për këto arsye:

Në bazë të nenit 36 paragrafi 1 alineja 1 të Ligjit për nëpunës administrativ, kandidatët për zyrtarë administrativ në aplikacionin për punësim, përveç të dhënave tjera personale, kanë obligim të tregojnë përkatësinë e bashkësisë etnike. Në mënyrë identike, në përputhje me nenin 3 paragrafi 1 alineja 1 të Rregullores për formën dhe përmbajtjen e regjistrit të të punësuarve në sektorin publik, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe mënyrën e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave, kandidatët për punësim në sektorin publik në aplikacionin për punësim, përveç të dhënave të tjera personale, kanë për obligim të tregojnë edhe përkatësinë e bashkësisë etnike. Me dispozitat e përcaktuara në këtë mënyrë, Gjykata vlerësoi se ligjvënësi u vendos detyrimin kandidatëve për nëpunës administrativ në kërkesën për punësim të theksojnë ose të shprehen se i përkasin një komuniteti të caktuar, gjë që cenon drejtpërdrejt të drejtën e garantuar me Kushtetutë për shprehje të lirë respektivisht mos shprehja e një përkatësie të caktuar kombëtare, pra përkatësia e bashkësisë etnike.

Gjykata Kushtetuese, me Vendimin U.nr. 92/2023 nga 28.02.2024 hoqi dispozitat e Ligjit për evidencën amë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Veriut Maqedonia” nr. 14/2020 dhe 129/2023) i cili mban qëndrimin se përkatësia kombëtare është ndjenjë personale e qytetarit dhe si e tillë mund të jetë e ndryshueshme dhe sipas Gjykatës është e drejta e tij personale të vendos nëse do të deklarohet dhe si ai do të deklarohet për përkatësinë e vet, por edhe të drejtën për të vendosur të mos deklarohet. Sipas Gjykatës, deklarimi i përkatësisë kombëtare, përkatësisht përkatësisë së një komuniteti të caktuar, si dhe mundësia e përpunimit të këtyre të dhënave, nuk mund të vendoset si detyrim ligjor i detyrueshëm për qytetarët. Me vendim, gjykata vlerësoi se me deklarimin e detyrueshëm të shtetasve për identifikimin e tyre kombëtar në një procedurë pranë shërbime amë, gjatë regjistrimit të një fëmije të lindur, një martesë të lidhur dhe të një personi të vdekur, pa mundësi zgjedhjeje për të deklaruar ose jo, por edhe të ndryshojë deklaratën, pasi dhe duke pasur parasysh se kombësia është një ndjenjë private dhe e brendshme e një personi dhe se askush nuk mund të detyrohet ta shfaqë atë ndjenjë në publik dhe aq më tepër se ndjenja personale dhe e brendshme të jetë lëndë e detyrueshme institucionale administrimi i regjistrave shtetërorë, ndërhyn në sferën e privatësisë së njeriut dhe jetës personale, respektivisht cenon liritë dhe të drejtat themelore të qytetarëve të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara në Kushtetutë.

Në rastin konkret, Gjykata ka konstatuar se përkatësia në një komuniteti është e detyrueshme që kandidati është i detyruar të deklarojë në kërkesën për punësim. As në Ligjin për të punësuarit në sektorin publik dhe as në ligjin për nëpunës administrativë nuk parashikohet që të dhënat për përkatësinë në një komunitet janë kusht i përgjithshëm apo i veçantë për punësim dhe në thelb janë parakusht eliminues për paraqitje në konkurs publik për punësim në sektorin publik, me çka shkelet e drejta e garantuar me kushtetutë për shprehje të lirë të kombësisë. Zgjidhje të tilla ligjore janë në kundërshtim me liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit, lirinë e shprehjes së përkatësisë kombëtare, në atë mënyrë që e drejta për të aplikuar për shpallje publike u kufizohet kandidatëve për nëpunës administrativ që i përkasin një komuniteti tjetër nga ajo e përcaktuar në konkursin publik për vendin e caktuar të punës, dhe për rrjedhojë në kundërshtim me të drejtën e garantuar me kushtetutë për punë dhe zgjedhjen e lirë të punës, pra garancinë kushtetuese sipas së cilës secili dhe me kushte të njejta ka qasje në çdo vend pune, siç përcaktohet në nenin 32 të Kushtetutës.

Sipas ligjit për të punësuarit në sektorin publik, me qëllim të menaxhimit unik dhe cilësor të burimeve njerëzore në nivel institucioni, pra në nivel të sektorit publik, ligjvënësi ka krijuar Regjistrin e të punësuarve në sektorin publik, i cili është krijuar edhe në mënyrë elektronike nëpërmjet një sistemi informacioni për menaxhimin e burimeve njerëzore, drejtohet nga Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës. Forma dhe përmbajtja e Regjistrit, mënyra e administrimit të tij, mënyra e qasjes, e përdorimit, e përpunimit të të dhënave si dhe mënyra e sigurimit të përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave përcaktohen nga ministri i Shoqërisë Informatike.

Neni 19, paragrafi 1, alineja1 i Ligjit për të punësuarit në sektorin publik përcakton se të dhënat për përkatësinë e komunitetit të punonjësit të sektorit publik janë pjesë e të dhënave personale të regjistruara në Regjistrin e të punësuarve në sektorin publik.

Neni 18 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut garanton sigurinë dhe fshehtësinë e të dhënave personale dhe qytetarëve u garantohet mbrojtja nga cenimi i integritetit personal që rezulton nga regjistrimi i informacionit për ta përmes përpunimit të të dhënave.

Sipas nenit 4 paragrafi 1 pika 13 të Ligjit për mbrojtjen e të dhënave personale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 42/2020 dhe 294/2021) “Kategoritë e veçanta të të dhënave personale” janë të dhënat personale që zbulojnë, ndër të tjera, origjinën racore ose etnike. Përpunimi i të dhënave personale është “çdo operacion ose grup operacionesh të kryera mbi të dhënat personale, ose një grup të dhënash personale, automatike ose të ndryshe, si që janë: grumbullimi, regjistrimi, organizimi, strukturimi, ruajtja, përshtatja ose ndryshimi, tërheqja, konsultimi, inspektimi , përdorimi, zbulimi nëpërmjet transmetimit, publikimit ose vënies në dispozicion ndryshe, përafrimi ose kombinimi, kufizimi, fshirja ose asgjësimi”, të përcaktuara në nenin 4 paragrafi 1 pika 2 të të njëjtit Ligj.

Nga dispozita kushtetuese e lartpërmendur, si dhe nga dispozitat e përmendura të Ligjit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, në mënyrë të padiskutueshme rezulton se të dhënat personale që zbulojnë origjinën racore ose etnike cilësohen si kategori të veçanta të të dhënave personale, përkatësisht të dhënat për përkatësinë e një komuniteti, sipas ligjit, janë kategori e veçantë e të dhënave personale. Mirëpo, në dispozitat kontestuese të Ligjit për nëpunësit administrativ, Ligjit për të punësuarit në sektorin publik si dhe në Rregullore, këto të dhëna trajtohen si të dhëna personale themelore, të detyrueshme që duhet të futen në fletëparaqitjen për punësim në vendin e punës në sektorin publik dhe më pas të dhënat e tij janë të disponueshme dhe i nënshtrohen përpunimit të mëtejshëm.

Të dhënat si emri, mbiemri, numri amë, data dhe vendi i lindjes, adresa dhe vendbanimi, adresa e postës elektronike, etj., logjikisht dhe kuptohet se janë të dhëna të rëndësishme për personin, megjithatë, të dhënat për përkatësinë në një komuniteti, Gjykata vlerësoi se mund të mos jenë të dhëna relevante për regjistrimin dhe paraqitjen e kandidatit për punësim, ose më saktë këto të dhëna janë të parëndësishme për qëllime punësimi dhe si të tilla, nuk mund të jetë lëndë përpunimi ndërmjet të dhënave të tjera bazë.

Të dhënat që zbulojnë informacione për origjinën racore ose etnike të subjektit sipas Rregullores së Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave ((EU) 2016/679 – General Dara Protection Regulation), janë “të dhëna sensitive” ose të dhëna të klasifikuara si një kategori e veçantë e të dhënave personale. Rregullativa ka hyrë në fuqi që nga data 25 maj 2018.

Në të njëjtën kohë, duke pasur parasysh garancitë e tilla kushtetuese, si dhe duke pasur parasysh masat e rrepta të sigurisë të parapara me Konventën për mbrojtjen e personave në lidhje me përpunimin automatik të të dhënave personale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 7/2005 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 152/2021) të cilat janë të detyrueshme për shtetet nënshkruese, veçanërisht në lidhje me të dhënat e shënuara “kategoritë e veçanta të të dhënave”, në rastin konkret, kombësia si informatë e kualifikuar që i nënshtrohen mbrojtjes së veçantë të sigurisë, Gjykata vendosi se ato nuk mund të konsiderohen të dhëna themelore të detyrueshme dhe të lëndë e shkresave dhe fragmenteve të detyrueshme zyrtare. Aq më tepër që bëhet fjalë për grumbullim antikushtetues të të dhënave personale të qytetarit, duke u nisur nga fakti se, në përputhje me nenin 8 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës, shprehja e lirë e përkatësisë në një komunitet të caktuar është e drejta personale e çdo personi dhe qytetari për të shprehur ose jo përkatësinë e tij (etnike). Në fakt, Gjykata Kushtetuese në Vendimin U.nr.92/2023 vlerësoi se “shkelje e lirive dhe të drejtave themelore të qytetarëve të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara në Kushtetutë është jo vetëm deklarimi i detyrueshëm i përkatësisë kombëtare, përkatësia e një komuniteti të caktuar, por edhe vetë mundësia e përpunimit të këtyre të dhënave, e cila nuk mund të vendoset si detyrim ligjërisht i detyrueshëm për qytetarët”.

Neni 25 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut garanton respektimin dhe mbrojtjen e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjitetit dhe reputacionit të çdo qytetari. Kjo garanci kushtetuese përfshin edhe karakteristikat dhe vlerat që përcaktonjnë një person, përfshirë ato që e përcaktojnë atë si pjesëtar të një komuniteti të caktuar. Përkatësia në një komuniteti të caktuar është një ndjenjë private dhe e brendshme e një personi dhe askush nuk mund të detyrohet ta shfaqë atë ndjenjë në publik dhe aq më tepër ajo ndjenjë personale dhe e brendshme duhet t’i nënshtrohet deklarimit të detyrueshëm si dhe administrimit institucional në regjistrat shtetërorë.

Në përputhje me nenin 3 paragrafi 1 alineja 8 të Rregullores për formën dhe përmbajtjen e regjistrit të të punësuarve në sektorin publik, mënyrën e menaxhimit të tij, mënyrën e qasjes, përdorimit, përpunimit të të dhënave, si dhe mënyrën për sigurimin e përgjegjësisë për besueshmërinë dhe sigurinë e të dhënave përfshihet edhe informacioni për përkatësinë në një komuniteti. Neni 7 paragrafët 2 dhe 3 të Rregullores përcakton se punonjësi në sektorin publik ka të drejtë të paraqesë kërkesë për ndryshimin e të dhënave të tij në regjistër, duke përfshirë të dhënat për përkatësinë në një komuniteti. Sipas pikës 3 të të njëjtit nen, njësia organizative për menaxhimin e burimeve njerëzore, në bazë të evidencave ekzistuese apo dëshmive të dërguara nga punonjësi, do të harmonizojë të dhënat në Regjistër me të dhënat e reja të dërguara.

Ky ndryshim në akt nënligjor vërteton faktin se përkatësia në një komunitet të caktuar është ndjenjë personale dhe si e tillë mund të jetë e ndryshueshme, siç ka vlerësuar Gjykata Kushtetuese në Vendimin U. nr. 92/2023 të datës 28.02.2024 sipas të cilit “Në të njëjtën kohë, Ligji për evidencën e amzës nuk parashikon asnjë mundësi për ndryshimin e të dhënave të shtetësisë, me të cilat shtetësia dikur e regjistruar mbetet si e tillë, pa mundësinë që individi të ndryshojë të dhënat e kombësisë të regjistruara dikur, si e drejtë e tij personale. Kjo rrethanë, sipas Gjykatës, paraqet pengesë për vendimin e individit për të harmonizuar informacionin e dhënë për kombësinë e tij me ndjenjën e tij personale të përkatësisë kombëtare, e cila si çështje e vetëperceptimit mund të ndryshojë gjithashtu. Pamundësia e ndryshimit të përcaktimit kombëtar, sipas Gjykatës, paraqet edhe shkelje të së drejtës së lirisë së vetëidentifikimit nga neni 8 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës, sepse shprehja e lirë e përkatësisë kombëtare nuk përfshin vetëm të drejtën të deklarojë dhe të mos deklarojë ndjenjën kombëtare, si ndjenjë personale të individit, por edhe të drejtën për ta ndryshuar atë”.

Pra, mundësia e punonjësit në sektorin publik që ka të drejtë të paraqesë një kërkesë për ndryshimin e të dhënave të tij në Regjistër, duke përfshirë të dhënat për përkatësinë në një komunitet, rrjedh se të dhënat për kombësinë, pra përkatësinë e një komuniteti i caktuar, i parashikuar në dispozitat ligjore dhe nënligjore të kontestuara, nuk mund të përfaqësojë garanci për ruajtjen e kuptimit dhe zbatimin e drejtë të vlerës themelore kushtuar përfaqësimit adekuat dhe të drejtë, në përputhje me Amendamentin VI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonia e Veriut.

Neni 14 i Konventës për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut ndalon diskriminimin në gëzimin e të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë konventë mbi çfarëdo baze si gjinia, raca, ngjyra, gjuha, feja, opinionet politike ose të tjera, kombëtare ose origjina sociale, përkatësia e një pakice kombëtare, pronësia, origjina nga lindja ose statusi tjetër.

Protokolli nr. 12 i Konventës përmban një klauzolë të përgjithshme jo-diskriminuese me të cilën fushëveprimi i mbrojtjes nga diskriminimi shtrihet përtej gëzimit të të drejtave dhe lirive të përcaktuara në Konventë, domethënë parashikohet për çdo të drejtë të garantuar me të drejtë kombëtare. Në preambulën e këtij protokolli theksohet se parimi i mosdiskriminimit nuk i pengon shtetet anëtare të marrin masa për promovimin e barazisë së plotë dhe efektive, me kusht që të ketë një justifikim objektiv dhe të arsyeshëm për këto masa.
Gjithashtu, në nenin 1 të Konventës për Mbrojtjen e Personave në lidhje me Përpunimin Automatik të të Dhënave Personale, rregullohet se, qëllimi i kësaj konvente, brenda çdo shteti për çdo person, pavarësisht se cilit komunitet i përket apo vendbanimit, është për të garantuar respektimin e të drejtave dhe lirive themelore të tij, veçanërisht të drejtën e privatësisë, në lidhje me përpunimin automatik të të dhënave personale që lidhen me të.

Sipas nenit 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare që ratifikohen në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj. Republika e Maqedonisë së Veriut është nënshkruese e disa konventave ndërkombëtare nga sfera të ndryshme, duke përfshirë nënshkruese të të gjitha konventave të lartpërmendura dhe protokolleve të tyre. Konventat ndërkombëtare krijojnë standarde ndërkombëtare në mënyrë që të njihen dhe të pranohen përgjithësisht nga zbatimi i tyre në rendin e brendshëm juridik. Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 11 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare paraqesin vlera themelore të rendit tonë kushtetues. Mosrespektimi i konventave ndërkombëtare nga ligjvënësi nënkupton shkelje të vlerave themelore të rendit tonë kushtetues.

Në rastin konkret me dispozitat ligjore dhe nënligjore të kontestuara, sipas Gjykatës, ligjvënësi e ka funksionalizuar vlerën themelore të rendit tonë kushtetues, përfaqësimin adekuat dhe të drejtë të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e qeverisjes shtetërore dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet. Kjo vlerë themelore në rendin tonë kushtetues u fut në vitin 2001, në përputhje me Amendamentin VI të Kushtetutës, i cili plotëson paragrafin 2 të nenit 8 paragrafi 1 të Kushtetutës, shprehjen e lirë të përkatësisë kombëtare; përfaqësimin e duhur dhe të drejtë të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e qeverisjes shtetërore dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet. Është një ndërhyrje në Kushtetutë që është rezultat i domosdoshmërisë që lindi nga realiteti shoqëror dhe kushtetues i asaj kohe. Nga ky aspekt, padyshim që dispozitat ligjore dhe nënligjore të kontestuara në këtë iniciativë kanë bazë kushtetuese, sepse në mënyrë të padyshimtë operacionalizojnë vlerën e deklaruar themelore të Kushtetutës për të rregulluar interesat dhe nevojat më të larta shoqërore, respektivisht e drejta për përfaqësim adekuat dhe të drejtë të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e qeverisjes shtetërore dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet. Por është gjithashtu e padiskutueshme se operacionalizimi i kësaj vlere themelore nga thelbi dhe natyra e saj përfaqëson atë që quhet veprim afirmativ si në teori ashtu edhe në praktikë, pra një masë që për nga natyra e saj parashikon diskriminim pozitiv. Veprimi afirmativ (ose diskriminimi pozitiv) përfaqëson një devijim të justifikuar nga parimi bazë i barazisë formale i vendosur si garanci kushtetuese. Marrja e veprimit afirmativ paraqet marrjen e masave nga ana e shtetit, përkatësisht rolin e tij aktiv në procesin e trajtimit të barabartë të grupeve të caktuara, pra paraqet masë që do të përshpejtojë arritjen e barazisë ndërmjet pjesëtarëve të komuniteteve të caktuara dhe komunitetit shumicë. Megjithatë, çdo veprim dhe masë pohuese ka dy karakteristika kryesore në qenien e tij. E para i referohet karakterit të tyre kohor, respektivisht pas arritjes së qëllimit legjitim në një periudhë të caktuar kohore, ajo shterohet në zbatimin e saj. Karakteristika e dytë, në fakt, paraqet pa mëdyshje diskriminim dhe shkelje të parimit të barazisë. Nëse kemi parasysh këtë natyrë dhe këto karakteristika të veprimit pohues, si në rastin konkret përfaqësimi adekuat dhe i drejtë, është e qartë se karakteri kohor i masës shterohet në momentin kur ajo arrin qëllimin e saj legjitim në përpjesëtim me efektet që duhen arritur, që është një moment vendimtar që duhet njohur në realitetin social dhe kushtetues në të cilin ekziston. Në atë moment kur veprimi pohues arrin dhe shteron qëllimin e ekzistencës së tij, nga ai moment ai humbet kuptimin e tij dhe përplaset me pjesën tjetër të vlerave themelore të rendit kushtetues dhe fillon të kërcënojë seriozisht liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit i njohur në të drejtën ndërkombëtare dhe i përcaktuar në Kushtetutë (shprehja e lirë e kombësisë, sundimi i së drejtës, parimi i garantuar me kushtetutë i barazisë së qytetarëve para Kushtetutës dhe ligjeve, garancia kushtetuese sipas së cilës të gjithëve në kushte të njejta u qaset çdo vend pune, si dhe respektimi dhe mbrojtja e privatësisë, dinjitetit dhe reputacionit të çdo qytetari).

Gjykata ka marrë parasysh edhe Raportin nga Regjistri i të punësuarve në sektorin publik sipas strukturës etnike të datës 31 dhjetor 2022, të paraqitur në Mendimin nr.15-1125/2 nga 11.03.2024, paraqitur nga Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës në kuadër të procedurës së mëparshme për këtë lëndë.

Një vlerësim të tillë kushtetues-gjyqësor i referohet edhe Konventës Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, e miratuar nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës. Sipas nenit 3 të Konventës Kornizë, e drejta për identitetin e pakicave kombëtare dhe anëtarëve të tyre përfshin kryesisht të drejtën e secilit që të zgjedhë t’i përkasë një pakice kombëtare dhe të trajtohet si i tillë ose jo, dhe asnjë dëm nuk mund të rezultojë nga një zgjedhje ose nga ushtrimi i të drejtave që lidhen me atë zgjedhje ose nga ushtrimi i të drejtave nga ajo zgjedhje. Në nenin 4 të Konventës, parashikohet se miratimi i masave të veçanta, të përkohshme nga shtetet anëtare, që synojnë të përshpejtojnë realizimin e barazisë ndërmjet anëtarëve të pakicës kombëtare dhe pjesëtarëve të shumicës kombëtare, nuk konsiderohet diskriminim, por nuk duhet në asnjë mënyrë të ketë pasojë të standarde të pabarabarta ose të ndryshme dhe këto masa do të pushojnë së zbatuari kur të arrihet qëllimi për t’i dhënë të gjithëve mundësi dhe trajtim të barabartë. Prandaj, Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Minoriteteve parashikon që miratimi i “masave të posaçme, të përkohshme” nga shtetet anëtare, të cilat synojnë të përshpejtojnë realizimin e barazisë ndërmjet anëtarëve të pakicës kombëtare dhe anëtarëve të shumicës kombëtare, së pari të ketë një karakter të përkohshëm, sepse janë rregulluar si “masa të përkohshme dhe jo të përhershme”, dhe së dyti, ato de facto nuk konsiderohen si diskriminim, por në asnjë mënyrë nuk duhet të kenë pasojë të kritereve të pabarabarta ose të ndryshme, dhe këto masa “do të pushojnë së zbatuari kur të arrihet qëllimi” për t’u dhënë të gjithëve mundësi dhe trajtim të barabartë, respektivisht parashikohet të shterohen në zbatim.

Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit, të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, nuk janë rastësisht vlera themelore “primare” të rendit tonë kushtetues. Ato janë themeli mbi të cilin bazohet Kushtetuta, përfaqësojnë kuptimin dhe thelbin e integritetit të Kushtetutës së shkruar, me të vetmin qëllim, nëpërmjet vlerave të tjera themelore, lirinë e shprehjes së përkatësisë kombëtare, respektimin e normave përgjithësisht të pranuara të të drejtës ndërkombëtare, si dhe parimi i barazisë së qytetarëve, liritë dhe të drejtat e tilla të garantohen dhe mbrohen. Në këtë kontekst, dispozitat e Kushtetutës që i referohen përshkrimit të bazave për përfaqësim të drejtë dhe adekuat të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e pushtetit shtetëror dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet, duhet të interpretohen në frymën e integritetit të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat e garantuara civile dhe politike të qytetarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut, veçanërisht në lidhje me faktin se të gjithë qytetarët kanë të drejtë kushtetuese në të njëjtat kushte, pavarësisht se cilit komunitet i përkasin, zgjedhje të lirë të punësimit dhe të gjithë në kushte të barabarta të kenë qasje në të çdo vend pune.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata konstatoi se ato janë në kundërshtim me: liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë; shprehjen e lirë të përkatësisë kombëtare dhe përfaqësimin e duhur dhe të drejtë të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në organet e qeverisjes shtetërore dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet; sundimi i së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare si vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut të garantuara me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 2, 3 dhe 11 të Kushtetutës. Në të njëjtën kohë, parimi kushtetues i barazisë së qytetarëve përpara Kushtetutës dhe ligjeve të përcaktuara me nenin 9 të Kushtetutës dhe e drejta për akses në çdo vend pune, për të gjithë në kushte të barabarta, e garantuar nga neni 32 i Kushtetutës, nuk është respektuar, duke shkelur kështu nenet 25 dhe 54 të Kushtetutës.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij vendimi.

Ky vendim ka fuqi juridike nga dita e publikimit në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut “.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski