У.бр.9/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.9/2024
Скопје, 11.06.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2024), на седницата одржана на 11 јуни 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење („Службен весник на Република Северна Македонија”, бр.154/23).

2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение

Стевче Стојанов од с.Ново Коњарево, Општина Ново Село, до Уставниот суд поднесе иницијатива за оценување на уставноста на член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење и смета дека оваа одредба е спротивна на Уставот на Република Северна Македонија, особено со делот 1. Основни одредби, како и делот 2. Основни слободи и права на човекот и граѓанинот, oддел 1 „Граѓански и политички слободи и права“ и оддел 3 „Гаранции на основните слободи и права“.
Според подносителот на иницијативата, оспорените одредби се спротивни на темелните вредности врз кои се заснова уставниот поредок, конкретно одредбата од член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија, од Уставот на Република Северна Македонија каде е пропишано дека темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, на член 9 од Уставот каде е пропишано дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви пред Уставот и законите, како и на член 20 ставови (1) и (2) од Уставот со кој на граѓаните им се гарантира слободата на здружување.

Во иницијативата е наведено дека содржината на оспорените одредби е непрецизна и нејасна и дека е нарушена функционално- логичката целина на Законот за вештачење и дека се отвора можност за недоследно или различно применување на тие законски одредби во практиката со оглед дека, од една страна, пропишуваат дека членовите на Комората за вештаци ги остваруваат своите интереси во Комората непосредно, преку професионалните одделенија и посредно, преку избрани претставници во Собранието на Комората, како и преку други облици на организирање во согласност со Статутот на Комората. Додека начинот на основање, организација, работење и одлучување на професионалните одделенија во Комората, се уредува со акт на Комората, а од друга страна, за истите се вели дека Министерството за правда во рок од два месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон ќе ги основа првите професионални одделенија на Комората, ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на професионалните одделенија и ќе се избере по еден член од секое професионално одделение како претставник во Основачкото собрание на Комората, па со тоа се повредува основното јуриспруденцијално начело на правната сигурност.

Според подносителот, оспорениот член 65 став 2 од Законот е противуставен затоа што на министерот за правда му дава овластување да го организира коморското здружување, нивната внатрешна организација, што посебно доаѓа до израз во законската формулација од член 65 според која министерот е тој кој ги назначува раководителите и замениците на професионалните одделенија, така што со неа се овозможува мешање на извршната власт во функционирање на здруженијата на граѓаните со што се доведуваат во прашање и наведените одредби од Уставот на Република Северна Македонија.

Поради сето горенаведено, подносителот на иницијативата бара комплетно поништување т.е. целосна касација со ретроактивно дејство или укинување со дејство ex nunc на оспорените одредби, по сопствена проценка, Судот да донесе конечна и мериторна одлука, како и согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на оспорените одредби од Законот за вештачење со цел да се спречи нееднаквиот однос на државата кон граѓаните и штетните последици од таквото постапување.

На седницата Судот утврди дека во член 65 став 1 од Законот за вештачење, објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија”, бр.154/23 е уредено дека во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон сите вештаци со важечка лиценца за вештачење се должни по електронски пат да достават до Министерството за правда свои податоци, и тоа: име и презиме, адреса на живеење, телефонски број и регистарски број на лиценца, заради нивно групирање во професионални одделенија, во согласност со членот 32 од овој закон.

Со член 65 став 2 од Законот се пропишува дека Министерството за правда во рок од два месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон ќе ги основа првите професионални одделенија на Комората, ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на професионалните одделенија и ќе се избере по еден член од секое професионално одделение како преставник во Основачкото собрание на Комората.

III

Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, согласно со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот, претставуваат темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 9 став 1 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување; имотната и општествената положба. Според став 2 од истиот член, граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 20 став 1 од Уставот се предвидува дека на граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања. Во став 2 од истиот член е предвидено дека граѓаните можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат.

Со Законот за вештачење се уредува вршењето на вештачењето, условите и начинот на вршењето на вештачењето, субјектите што вршат вештачење, условите и постапката за полагање испит за вештак, услови за издавање, престанок или за одземање лиценца за вештачење, награда и надоместок на трошоците за извршеното вештачење, основањето. надлежноста, организацијата и работењето на Комората за вештаци и другите органи на управување, посебна постапка за стекнуванье со лиценца за вештачење, како и други прашања од значење за судските вештачења и супервештачења.

Во членот 2 став (1) алинеја 8 од Законот за вештачење е пропишано дека „Комора на вештаци на Република Северна Македонија е „професионално коморско здружување на вештаци основано со овој закон“.

Одредбите во глава III од Законот за вештачење се однесуваат на Комората на вештаци и нејзините органи со што според член 31 став (1) од Законот за вештачење, Комората е самостојна и професионална институција на вештаци здружени заради заштита и унапредување на стручноста, етичките должности и права, за подобрување на квалитетот на вештачењето, за следење на односот на вештаците кон општеството и кон граѓаните, како и заради заштита на вештаците. Со став 4 од истиот член се предвидува дека Комората ги има следниве акти: Статут, Кодекс на етика на вештаците, Правилник за дисциплинска одговорност и други акти во согласност со овој закон. Во став 7 од истиот член е предвидено дека органи на Комората се: Собрание на Комората, Управен одбор, Надзорен одбор, претседател на Комората и дисциплинска комисија. Со став 8 од истиот член се предвидува дека во Комората се основаат професионални одделенија во согласност со области на вештачење како основен облик на професионално поврзување и организирање на членовите на Комората.

Согласно со член 32 став 1 од Законот, членовите на Комората ги остваруваат своите интереси во Комората непосредно, преку професионалните одделенија и посредно, преку избрани претставници во Собранието на Комората како и преку други облици на организирање во согласност со Статутот на Комората. Според став 2 од истиот член, професионалните одделенија имаат раководител и заменик раководител од редот на своите членови, со мандат од четири години, без право на последователен избор. Во став 3 од истиот член е предвидено дека раководителот од ставот (3) на овој член е член на Собранието на Комората и ги застапува интересите на професионалното одделение во рамките на Комората. Во негово отсуство го заменува заменикот-раководител. Со став 4 од истиот член се предвидува дека секое професионално одделение избира и по еден член од своите редови како претставник во Собранието на Комората. Согласно со став 5 од истиот член може да биде основано само едно професионално одделение од иста област на вештачење. Со став 6 од истиот член се предвидува дека начинот на основање, организација, работење и одлучување на професионалните одделенија во Комората, се уредува со акт на Комората.

Според член 33 став 1 од Законот, Собранието на Комората го сочинуваат раководителите на професионалните одделенија и избраните претставници од професионалните одделенија, во зависност од бројот на членовите во овие одделенија. Начинот на утврдување на бројот на избраните претставници од професионалните одделенија, се утврдува со акт на Комората. Согласно со став 2 од истиот член, Собранието се состанува најмалку еднаш годишно, работи на седница ако се присутни најмалку половина од вкупниот број претставници од ставот (1) на овој член, а одлучува со мнозинство гласови од присутните. Во став 3 од истиот член се предвидува дека доколку на Собранието не се присутни половина од вкупниот број вештаци во согласност со условите утврдени со овој член, Собранието се свикува повторно во дополнителен рок од 30 дена. Со став 4 од истиот член е предвидено дека на Собранието свикано во дополнителниот рок, е потребно присуство од најмалку една третина од вкупниот број вештаци од ставот (1) на овој член. Собранието свикано во дополнителниот рок одлучува со мнозинство гласови од присутните претставници. Според став 5 од истиот член седница на Собранието може да свика претседателот на Комората врз основа на одлука на Управниот одбор, или на писмено барање од најмалку 20 члена на Комората. Согласно со став 6 од членот ако претседателот на Комората не ја свика седницата во рок од 30 дена од денот на донесувањето на одлуката на Управниот одбор, односно од поднесеното барање на членовите на Комората, седницата ќе ја свика членот на Управниот одбор определен од овој орган, односно членовите на Комората кои го поднеле барањето. Во став 7 од членот е предвидено дека ако седница на Собранието не свика членот на Управниот одбор или членовите на Комората од ставот (5) на овој член, седница на Собранието може да свика и министерот за правда. Со став 8 од истиот член се предвидува дека со седницата на Собранието раководи работно претседателство од тројца членови, избрани од присутните претставници на седницата на Собранието. Според став 9 од членот членовите на Управниот одбор, претседателот на Комората и членовите на другите органи на Комората се избираат со мандат од четири години, со право на уште еден избор. Согласно со став 10 од истиот член сите трошоци направени во врска со активност на вештак во органите на Комората, во комисиите и во работните групи, паѓаат на товар на Комората

Од анализата на наведените законски одредби произлегува дека, во член 31 од Законот, Комората е дефинирана како „самостојна и професионална институција на вештаци“ која има за цел заштита и унапредување на стручноста, етичките должности и права, како и подобрување на квалитетот на вештачењето. Оваа одредба ја нагласува автономијата на Комората како правно лице, што значи дека нејзиното управување треба да биде независно од државните органи.Со членот 33 од Законот за вештачење ce уредени повеќето од можни ситуации за утврдување на кворум за работа и донесување на одлука на Собранието и неговото свикување.

Во деветтата глава се содржани преодните и завршните одредби и истата содржи девет члена, меѓу кои и оспорените одредби од член 65. Од значење за уставно-судската анализа е дека со оспорените одредби со уредува преоден режим. Во законодавен контекст, „преоден режим“ се однесува на привремени правни норми што се применуваат во одреден временски период за да се обезбеди непречена транзиција од еден во друг правен режим што настанува при измена и дополнување на постојни закони или усвојување на нови закони. Транзицијата од еден правен режим во друг претставува сложен процес кој подразбира постепено преминување од постоечкиот нормативен систем кон нова правна рамка.

Активностите предвидени со преодниот правен режим од оспорените одредби од членот 65 од Законот за вештачење, односно основањето на првите професионални одделенија преку групирањето на сите вештаци со важечка лиценца за вештачење, како и избирање на раководни лица на овие професионални одделенија за да се избере по еден член од секое професионално одделение како претставник во Основачкото собрание на Комората, имаат за крајна цел свикување и одржување на Основачко собрание на новата Комора на вештаци. Имено, ова е неопходно во случај да постојната Комора престане да постои, а за да се формира новата, потребно е да се одржи основачко собрание. Овој процес е клучен бидејќи без него не можат да се формираат новите органи на Комората, што значи дека таа не може да функционира согласно новите законски одредби. Основачкото собрание има задача да ги избере органите на управување, да ги усвои неопходните акти и да обезбеди континуитет во работата на вештачењето. Додека не се формира новата Комора, постои правна празнина, што може да создаде предизвици во спроведувањето на вештачењата, издавањето на лиценците и надзорот врз работата на вештаците. Овој преоден период бара внимателно спроведување за да се избегнат правни несигурности и прекин во работата на системот.

Со оспорените одредби Министерството за правда добива законска обврска да ги преземе првите чекори за формирање на Комората на вештаци, бидејќи Законот за вештачење јасно ја утврдува неговата улога како надлежен орган на државната управа за воспоставување и организирање на Комората. Според член 65 ставови 1 и 2 од Законот, Министерството е задолжено да ги иницира активностите кои се неопходни за основање на Комората, што вклучува и формирање на нејзините професионални одделенија. Оваа законска обврска произлегува од фактот дека Министерството е клучен орган во процесот на правно регулирање на оваа професија, со цел да се обезбеди правна сигурност, транспарентност и стручност во вештачењето, што е основен услов за овој систем да функционира ефикасно.

Судот оцени дека се неосновани наводите на подносителот на иницијативата дека оспорените одредби се непрецизни и нејасни и ја нарушуваат функционално-логичката целина на Законот за вештачење и дека создаваат можност за недоследно или различно применување на тие законски одредби во практиката, со што се повредува основното јуриспруденцијално начело на правната сигурност, како и дека со оспорените одредби на министерот за правда му се дава овластување да го организира коморското здружување, нивната внатрешна организација, што посебно доаѓа до израз во законската формулација од член 65, според која министерот е тој кој ги назначува раководителите и замениците на професионалните одделенија, така што со неа се овозможува мешање на извршната власт во функционирање на здруженијата на граѓаните со што се доведуваат во прашање и наведените одредби од Уставот на Република Северна Македонија. Причините за неоснованоста се следни:

Од анализата на член 65 став 1 од Законот произлегува дека овој став ја обврзува постојната група вештаци да ги достават своите податоци до Министерството за правда, со цел да се овозможи нивно групирање во професионални одделенија. Оваа одредба е административна и техничка по природа и не имплицира директно преземање на управувањето со Комората. Наместо тоа, таа има за цел да обезбеди основа за формирање на професионалните одделенија, кои се клучен конститутивен дел од структурата на Комората.

Имено, во член 65 став 2 од Законот, се предвидува дека Министерството за правда ќе ги основа првите професионални одделенија и ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на овие одделенија. Ова овластување е ограничено на почетната фаза на основање на Комората. Оттука, имајќи го претходното предвид изборот на раководителите и нивните заменици од страна на Министерството за правда не може да се смета за мешање во автономијата на Комората, ниту пак е спротивно на принципот на самостојност на професионалните здруженија.

Намерата на законодавецот со горенаведените одредби од Законот за вештачење е по одржување на Основачкото собрание, вештаците сами да ги формираат органите на управување во Комората. Оттука, оспорените одредби се клучни за воспоставување на новата структура на Комората на вештаци, која ќе биде одговорна за регулирање на професионалните стандарди и дисциплината на вештаците.

Овие одредби имаат за цел да обезбедат транспарентност и ажурност во податоците за вештаците, ефикасна организација на вештаците преку нивно групирање во професионални одделенија и свикување на Основачко собрание заради формирање на нова Комора на вештаци, која ќе биде одговорна за управување со професионалните активности на вештаците.

Улогата и видот на поддршка која ја обезбедува Министерството за правда во почетната подготвителна фаза на формирањето на новата Комора на вештаци произлегува и од ставот 3 од истиот член, според кој ова министерство е должно да обезбеди техничка поддршка и просторни услови за основањето на професионалните одделенија на Комората.

Судот оцени дека се неосновани и наводите на подносителот на иницијативата дека оспорената одредба е спротивна на слободата на здружување, од причина што во Комората на вештаци членуваат сите вештаци запишани во Регистарот на вештаци и истите се должни да плаќаат членарина со што на секој вештак му е гарантирано со закон правото и слободата на здружување, учество и делување во Комората на вештаци.

Но, уште поважен аргумент во прилог на неоснованоста на наводите е следното:

Членот 20 од Уставот на Република Северна Македонија, во суштина го гарантира правото на граѓаните да формираат и да учествуваат во здруженија, како основно демократско право клучно за слободата на изразување, политичката активност, заштита на интересите на различни групи во општеството, и промовирање на јавни и лични цели. Овој член е основа за функционирањето на сите форми на здружување, од лични иницијативи и граѓански организации до политички и професионални здруженија. Но, сепак постои ограничување кое произлегува од јавниот интерес или се пропишува со закони кои го регулираат функционирањето на овие здруженија, како што се здруженија кои имаат професионални, образовни или правни обврски, како што е случајот со Комората на вештаци, која мора да ги исполни сите законски услови за да функционира. Имено, важно е да се напомене дека ова право на здружување не е апсолутно, бидејќи може да биде ограничено во случаи кога таквото здружување го загрозува јавниот ред, националната безбедност или правата и слободите на другите.

Комората на вештаци е форма на здружување на граѓаните, но во конкретниот контекст таа претставува професионално здружение што се формира заради регулирање на стручната дејност на вештачењето. Според Законот за вештачење, Комората има за цел да ги организира, унапреди и надгледува активностите на вештаците, обезбедувајќи стручност и етичност во вршењето на оваа дејност. Иако се смета за здружение, таа е специјализирана и регулирана од државата заради остварување на јавен интерес, како и заради одржување на стандардите во вештачењето, што ја прави различна од општите форми на здружување на граѓаните.

Според ова, Комората на вештаци може да се смета како форма на здружување, но со посебен акцент на професионалниот и стручниот аспект, бидејќи таа е формирана со законски одредби кои ја регулираат нејзината организација, надлежности и функции.

Согласно горенаведеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за уставноста на одредбите од член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење („Службен весник на Република Северна Македонија”, бр. 154/23) по однос со член 8 став 1 алинеи 1 и 3, член 9 и со член 20 ставови (1) и (2) од Уставот на Република Северна Македонија.

Имајќи ја предвид утврдената правна и фактичка состојба произлегува дека барањето за донесување решение за запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземени врз основа на истите е беспредметно, односно не се исполнети условите согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

Издвоено мислење по предметот У.бр.9/2024

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.9/2024
Shkup, 11.06.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në mbledhjen e mbajtur më 11 qershor 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 65 paragrafët (1) dhe (2) të Ligjit për ekspertizë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”, nr.154/23).

Arsyetim

Stevçe Stojanov nga fshati Novo Konjarevë, Komuna e Novo Sellës, parashtroi iniciativë në Gjykatën Kushtetuese për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 65 paragrafët (1) dhe (2) të Ligjit për ekspertizë dhe konsideron se kjo dispozitë është në kundërshtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, veçanërisht me pPjesën 1. Dispozitat themelore, si dhe pjesën 2. Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit, Seksioni 1 “Liritë dhe të drejtat civile dhe politike” dhe Seksioni 3 “Garancitë e lirive dhe të drejtave themelore“.

Sipas iniciatorit, dispozitat e kontestuara janë në kundërshtim me vlerat themelore mbi të cilat bazohet rendi kushtetues, konkretisht me dispozitën e nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, e cila përcakton se vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutën dhe sundimin e së drejtës, nenin 9 të Kushtetutës i cili përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve, si dhe nenin 20, paragrafët (1) dhe (2) të Kushtetutës i cili garanton lirinë e shoqërimit për qytetarët.

Në iniciativë theksohet se përmbajtja e dispozitave të kontestuara është e pasaktë dhe e paqartë dhe se shkelet tërësia funksionale-logjike e Ligjit për ekspertizën dhe se hap mundësinë e zbatimit jokonsistues ose të ndryshëm të këtyre dispozitave ligjore në praktikë, duke pasur parasysh se, nga njëra anë, ato përcaktojnë që anëtarët e Dhomës së Ekspertëve ndjekin interesat e tyre në Dhomë drejtpërdrejt, nëpërmjet departamenteve profesionale, dhe tërthorazi, nëpërmjet përfaqësuesve të zgjedhur në Asamblejan e Dhomës, si dhe nëpërmjet formave të tjera të organizimit në përputhje me Statutin e Dhomës. Ndërsa mënyra e themelimit, organizimit, funksionimit dhe vendimmarrjes së departamenteve profesionale në Dhomë rregullohet me një akt të Dhomës, nga ana tjetër, thuhet se Ministria e Drejtësisë, brenda dy muajve nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji, do të krijojë departamentet e para profesionale të Dhomës, do të zgjedhë udhëheqësit dhe zëvendësudhëheqësit e departamenteve profesionale dhe do të zgjedhë nga një anëtar nga secili departament profesional si përfaqësues në Asamblenë Themeluese të Dhomës, duke shkelur kështu parimin themelor jurisprudencial të sigurisë juridike. Sipas parashtruesit, neni 65, paragrafi 2 i kontestuar i Ligjit është jokushtetues sepse i jep Ministrit të Drejtësisë autorizim për të organizuar shoqatën e dhomave, organizimin e tyre të brendshëm, gjë që është veçanërisht e dukshme në formulimin ligjor të nenit 65, sipas të cilit Ministri është ai që emëron udhëheqësit dhe zëvendësit e departamenteve profesionale, duke lejuar kështu ndërhyrjen e degës ekzekutive në funksionimin e shoqatave të qytetarëve, gjë që vë në pikëpyetje edhe dispozitat e lartpërmendura të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Për shkak të të gjitha sa më sipër, parashtruesi i iniciatiës kërkon anulimin e plotë, pra kasacionin e plotë me efekt prapaveprues ose shfuqizimin me efekt ex nunc të dispozitave të kontestuara, sipas gjykimit të vet, që Gjykata të miatojë vendim përfundimtar dhe meritor, si dhe në përputhje me nenin 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, që Gjykata të miratojë aktvendim për të ndaluar ybatimin e dispozitave të kontestuara të Ligjit për ekspertizën me qëllim parandalimin e trajtimit të pabarabartë të shtetit ndaj qytetarëve dhe pasojat e dëmshme të një veprimi të tillë.

Në mbledhje, Gjykata përcaktoi se neni 65, paragrafi 1 i Ligjit për ekspertizë, i botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, nr. 154/23, përcakton që brenda 30 ditëve nga data e hyrjes në fuqi të këtij Ligji, të gjithë ekspertët me licencë të vlefshme eksperti janë të detyruar t’i dërgojnë të dhënat e tyre Ministrisë së Drejtësisë në mënyrë elektronike, përkatësisht: emrin dhe mbiemrin, adresën e banimit, numrin e telefonit dhe numrin e regjistrimit të licencës, me qëllim grupimin e tyre në departamente profesionale, në përputhje me nenin 32 të këtij Ligji.

Me nenin 65, paragrafi 2 të Ligjit përcaktohet që Ministria e Drejtësisë, brenda dy muajve nga dita e hyrjes në fuqi të këtij Ligji, do të themelojë departamentet e para profesionale të Dhomës, do të zgjedhë udhëheqësit dhe zëvendësudhëheqësit e departamenteve profesionale dhe do të zgjidhet nga një anëtar nga secili departament profesional si përfaqësues në Asamblejan Themelues të Dhomës.

III

Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe sundimin e së drejtës, në përputhje me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës, përfaqësojnë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Sipas nenit 9 paragrafi 1 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, origjina kombëtare dhe sociale, bindjet politike dhe fetare; statusi pronësor dhe shoqëror. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Me nenin 20 paragrafi 1 të Kushtetutës përcaktohet se qytetarëve u garantohet liria e shoqërimit me qëllim ushtrimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe bindjeve të tyre politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe të tjera. Paragrafi 2 i të njëjtit nen përcakton se qytetarët mund të krijojnë lirisht shoqata qytetarësh dhe partish politike, t’u bashkohen atyre dhe të largohen prej tyre.

Ligji për ekspertizë rregullon kryerjen e ekspertizës, kushtet dhe mënyrën e kryerjes së ekspertizës, subjektet që kryejnë ekspertiza, kushtet dhe procedurën për dhënien e ekspertizës, kushtet për lëshimin, ndërprerjen ose revokimin e licencës së ekspertizës, shpërblimin dhe kompensimin e kostove për ekspertizën e kryer, themelimin, juridiksionin, organizimin dhe funksionimin e Dhomës së Ekspertëve dhe organeve të tjera drejtuese, një procedurë të veçantë për marrjen e licencës së ekspertizës, si dhe çështje të tjera me rëndësi për ekspertizat gjyqësore dhe super-ekspertizat. Neni 2, paragrafi (1), alineja 8 të Ligjit për ekspertizë përcakton se “Dhoma e Ekspertëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut është një “shoqatë profesionale e dhomave të ekspertëve e themeluar me këtë Ligj”. Dispozitat në Kapitullin III të Ligjit për Ekspertizë i referohen Dhomës së Ekspertëve dhe organeve të saj, ku sipas nenit 31, paragrafi (1) të Ligjit për Ekspertizë, Dhoma është një institucion i pavarur dhe profesional i ekspertëve të bashkuar me qëllim mbrojtjen dhe promovimin e ekspertizës, detyrave dhe të drejtave etike, për përmirësimin e cilësisë së ekspertizës, për monitorimin e qëndrimit të ekspertëve ndaj shoqërisë dhe ndaj qytetarëve, si dhe me qëllim mbrojtjen e ekspertëve. Paragrafi 4 i të njëjtit nen përcakton se Dhoma ka aktet e mëposhtme: Statutin, Kodin e Etikës për ekspertët, Rregulloren për Përgjegjësinë Disiplinore dhe akte të tjera në përputhje me këtë Ligj. Paragrafi 7 i të njëjtit nen parashikon se organet e Dhomës janë: Asambleja i Dhomës, Bordi Drejtues, Bordi Mbikëqyrës, Kryetari i Dhomës dhe Komiteti Disiplinor. Paragrafi 8 i të njëjtit nen parashikon që departamentet profesionale do të themelohen në Dhomë në përputhje me fushat e ekspertizës si forma themelore e lidhjes profesionale dhe organizimit të anëtarëve të Dhomës.

Në përputhje me nenin 32, paragrafi 1 i Ligjit, anëtarët e Dhomës ushtrojnë interesat e tyre në Dhomë drejtpërdrejt, nëpërmjet departamenteve profesionale dhe tërthorazi, nëpërmjet përfaqësuesve të zgjedhur në Asamblenë e Dhomës, si dhe nëpërmjet formave të tjera të organizimit në përputhje me Statutin e Dhomës. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, departamentet profesionale kanë udhëheqës dhe zëvendësudhëheqës nga radhët e anëtarëve të tyre, me një mandat katërvjeçar, pa të drejtë zgjedhjeje të mëvonshme. Paragrafi 3 i të njëjtit nen parashikon që udhëheqësi i përmendur në paragrafin (3) të këtij neni është anëtar i Asamblesë së Dhomës dhe përfaqëson interesat e departamentit profesional brenda Dhomës. Në mungesë të tij, ai zëvendësohet nga zëvendësudhëheqësi. Paragrafi 4 i të njëjtit nen parashikon që çdo departament profesional zgjedh gjithashtu një anëtar nga radhët e tij si përfaqësues në Asamblenë e Dhomës. Sipas paragrafit 5 të të njëjtit nen, vetëm një departament profesional mund të krijohet në të njëjtën fushë ekspertize. Paragrafi 6 i të njëjtit nen përcakton se mënyra e themelimit, organizimit, funksionimit dhe vendimmarrjes së departamenteve profesionale në Odë rregullohet me akt të Odës.

Sipas nenit 33, paragrafi 1 të Ligjit, Asambleja e Dhomës përbëhet nga udhëheqësit e departamenteve profesionale dhe përfaqësuesit e zgjedhur të departamenteve profesionale, varësisht nga numri i anëtarëve në këto departamente. Metoda e përcaktimit të numrit të përfaqësuesve të zgjedhur të departamenteve profesionale përcaktohet me akt të Dhomës. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, Asambleja mblidhet të paktën një herë në vit, punon në mbledhje nëse të paktën gjysma e numrit të përgjithshëm të përfaqësuesve nga paragrafi (1) i këtij neni janë të pranishëm, dhe vendos me shumicën e votave të të pranishmëve. Paragrafi 3 i të njëjtit nen përcakton se nëse gjysma e numrit të përgjithshëm të ekspertëve nuk janë të pranishëm në Asamble në përputhje me kushtet e përcaktuara në këtë nen, Asambleja do të thirret përsëri brenda një afati shtesë prej 30 ditësh. Paragrafi 4 i të njëjtit nen përcakton se Asambleja e thirrur brenda periudhës shtesë do të kërkojë praninë e të paktën një të tretës së numrit të përgjithshëm të ekspertëve nga paragrafi (1) i këtij neni. Asambleja e thirrur brenda periudhës shtesë do të vendosë me shumicën e votave të përfaqësuesve të pranishëm. Sipas paragrafit 5 të të njëjtit nen, mbledhja e Asamblesë thirret nga Kryetari i Asamblesë bazuar në një vendim të Bordit Drejtues, ose me një kërkesë me shkrim nga të paktën 20 anëtarë të Dhomës. Sipas paragrafit 6 të nenit, nëse Kryetari i Asamblesë nuk arrin të thërrasë mbledhjen brenda 30 ditëve nga data e miratimit të vendimit të Bordit Drejtues, ose nga kërkesa e paraqitur e anëtarëve të Dhomës, mbledhja thirret nga anëtari i Bordit Drejtues i caktuar nga ky organ, ose nga anëtarët e Dhomës që kanë paraqitur kërkesën. Paragrafi 7 i nenit parashikon që nëse një mbledhje e Asamblesë nuk thirret nga anëtari i Bordit Drejtues ose anëtarët e Dhomës të përmendur në paragrafin (5) të këtij neni, mbledhja e Asamblesë mund të thirret edhe nga Ministri i Drejtësisë. Paragrafi 8 i të njëjtit nen përcakton se mbledhja e Asamblesë drejtohet nga një kryesi pune prej tre anëtarësh, të zgjedhur nga përfaqësuesit e pranishëm në mbledhjen e Asamblesë. Sipas paragrafit 9 të nenit, anëtarët e Bordit Drejtues, Kryetari i Dhomës dhe anëtarët e organeve të tjera të Dhomës zgjidhen për një mandat katërvjeçar, me të drejtë zgjedhjeje edhe një herë. Sipas paragrafit 10 të të njëjtit nen, të gjitha shpenzimet e bëra në lidhje me aktivitetin e një eksperti në organet e Dhomës, në komitete dhe në grupet e punës, mbulohen nga Dhoma.
Nga analiza e dispozitave ligjore të mësipërme, del se, në nenin 31 të Ligjit, Dhoma përkufizohet si një “institucion i pavarur dhe profesional i ekspertëve” që synon të mbrojë dhe promovojë ekspertizën, detyrat dhe të drejtat etike, si dhe të përmirësojë cilësinë e ekspertizës. Kjo dispozitë thekson autonominë e Dhomës si person juridik, që do të thotë se menaxhimi i saj duhet të jetë i pavarur nga organet shtetërore. Neni 33 i Ligjit për ekspertizë rregullon shumicën e situatave të mundshme për përcaktimin e një kuorumi për punë dhe miratimin e një vendimi nga Asambleja dhe thirrjen e tij. Kapitulli i nëntë përmban dispozitat kalimtare dhe përfundimtare dhe përmban nëntë nene, duke përfshirë dispozitat e kontestuara të nenit 65. Është e rëndësishme për analizën kushtetuese-gjyqësore që dispozitat e kontestuara rregullojnë një regjim kalimtar. Në një kontekst legjislativ, një “regjim kalimtar” i referohet normave të përkohshme ligjore që zbatohen për një periudhë të caktuar kohore për të siguruar një kalim të qetë nga një regjim ligjor në tjetrin që ndodh kur ndryshohen dhe plotësohen ligjet ekzistuese ose miratohen ligje të reja. Kalimi nga një regjim ligjor në tjetrin është një proces kompleks që nënkupton një kalim gradual nga sistemi normativ ekzistues në një kuadër të ri ligjor.

Aktivitetet e parashikuara nga regjimi ligjor kalimtar i dispozitave të kontestuara të nenit 65 të Ligjit për Ekspertizën, përkatësisht themelimi i departamenteve të para profesionale duke grupuar të gjithë ekspertët me licencë të vlefshme eksperti, si dhe zgjedhja e personave udhëheqës të këtyre departamenteve profesionale me qëllim zgjedhjen e një anëtari nga secili departament profesional si përfaqësues në Asamblenë Themeluese të Dhomës, kanë si qëllim përfundimtar thirrjen dhe mbajtjen e një Asambleje Themeluese të Dhomës së re të Ekspertëve. Domethënë, kjo është e nevojshme në rast se Dhoma ekzistuese pushon së ekzistuari, dhe për të formuar atë të renë, është e nevojshme të mbahet një asamble themeluese. Ky proces është thelbësor sepse pa të, organet e reja të Dhomës nuk mund të formohen, që do të thotë se ajo nuk mund të funksionojë në përputhje me dispozitat e reja ligjore. Asambleja themeluese ka për detyrë të zgjedhë organet drejtuese, të miratojë aktet e nevojshme dhe të sigurojë vazhdimësinë në punën e ekspertizës. Deri në formimin e Dhomës së re, ekziston një vakum ligjor, i cili mund të krijojë sfida në kryerjen e ekspertizës, lëshimin e licencave dhe mbikëqyrjen e punës së ekspertëve. Kjo periudhë kalimtare kërkon zbatim të kujdesshëm për të shmangur pasiguritë ligjore dhe ndërprerjet në punën e sistemit.

Dispozitat e kontestuara i japin Ministrisë së Drejtësisë një detyrim ligjor për të ndërmarrë hapat e parë drejt themelimit të Dhomës së Ekspertëve, pasi Ligji për ekspertizë përcakton qartë rolin e saj si organi kompetent i administratës shtetërore për themelimin dhe organizimin e Dhomës. Sipas nenit 65 paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit, Ministria është e detyruar të fillojë aktivitetet e nevojshme për themelimin e Dhomës, të cilat përfshijnë edhe themelimin e departamenteve të saj profesionale. Ky detyrim ligjor rrjedh nga fakti se Ministria është një organ kyç në procesin e rregullimit ligjor të këtij profesioni, me qëllim sigurimin e sigurisë juridike, transparencës dhe ekspertizës në vlerësimin e ekspertëve, që është një kusht themelor që ky sistem të funksionojë në mënyrë efikase. Gjykata konstatoi se pretendimet e parashtruesit të iniciativës se dispozitat e kontestuara janë të pasakta dhe të paqarta dhe shkelin integritetin funksional-logjik të Ligjit për ekspertizë janë të pabazuara dhe se ato krijojnë mundësinë e zbatimit jokonsistues ose të ndryshëm të atyre dispozitave ligjore në praktikë, duke shkelur kështu parimin themelor jurisprudencial të sigurisë juridike, si dhe se dispozitat e kontestuara i japin Ministrit të Drejtësisë autoritetin për të organizuar shoqatën e dhomave, organizimin e tyre të brendshëm, gjë që është veçanërisht e dukshme në formulimin ligjor të nenit 65, sipas të cilit Ministri është ai që emëron drejtuesit dhe zëvendësit e departamenteve profesionale, duke lejuar kështu ndërhyrjen e degës ekzekutive në funksionimin e shoqatave të qytetarëve, gjë që vë në pikëpyetje edhe dispozitat e lartpërmendura të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Arsyet për pabazueshmërinë janë si më poshtë:

Nga analiza e nenit 65 paragrafi 1 i Ligjit del se ky paragraf detyron grupin ekzistues të ekspertëve të paraqesin të dhënat e tyre në Ministrinë e Drejtësisë, me qëllim që të mundësohet grupimi i tyre në departamente profesionale. Kjo dispozitë është e natyrës administrative dhe teknike dhe nuk nënkupton marrjen e drejtpërdrejtë të menaxhimit të Dhomës. Në vend të kësaj, synon të ofrojë një bazë për formimin e departamenteve profesionale, të cilat janë një pjesë kyçe përbërëse e strukturës së Dhomës.

Konkretisht, neni 65, paragrafi 2 i Ligjit përcakton që Ministria e Drejtësisë do të krijojë departamentet e para profesionale dhe do të zgjedhë udhëheqësit dhe zëvendësudhëheqësit e këtyre departamenteve. Ky autorizim është i kufizuar në fazën fillestare të themelimit të Dhomës. Prandaj, duke marrë parasysh sa më sipër, zgjedhja e udhëheqësve dhe zëvendësudhëheqësve të tyre nga Ministria e Drejtësisë nuk mund të konsiderohet si ndërhyrje në autonominë e Dhomës, as nuk është në kundërshtim me parimin e pavarësisë së shoqatave profesionale.

Qëllimi i ligjvënësit me dispozitat e mësipërme të Ligjit për ekspertizë është që, pas mbajtjes së Asamblesë Themeluese, vetë ekspertët të formojnë organet drejtuese të Dhomës. Prandaj, dispozitat e kontestuara janë thelbësore për krijimin e strukturës së re të Dhomës së Ekspertëve, e cila do të jetë përgjegjëse për rregullimin e standardeve profesionale dhe disiplinës së ekspertëve.

Këto dispozita synojnë të sigurojnë transparencë dhe të dhëna të azhurnuara mbi ekspertët, organizim efikas të ekspertëve përmes grupimit të tyre në departamente profesionale dhe thirrjes së një Asambleje Themeluese me qëllim themelimin e një Dhome të re Ekspertësh, e cila do të jetë përgjegjëse për menaxhimin e aktiviteteve profesionale të ekspertëve.

Roli dhe lloji i mbështetjes së ofruar nga Ministria e Drejtësisë në fazën fillestare përgatitore të themelimit të Dhomës së re të Ekspertëve rrjedh edhe nga paragrafi 3 i të njëjtit nen, sipas të cilit kjo Ministri është e detyruar të ofrojë mbështetje teknike dhe kushte hapësinore për themelimin e departamenteve profesionale të Dhomës.

Gjykata konstatoi se pretendimet e parashtruesit të iniciativës se dispozita e kontestuar është në kundërshtim me lirinë e shoqërimit janë gjithashtu të pabazuara, sepse të gjithë ekspertët e regjistruar në Regjistrin e Ekspertëve janë anëtarë të Dhomës së Ekspertëve dhe janë të detyruar të paguajnë tarifa anëtarësimi, që do të thotë se çdo eksperti i garantohet me ligj e drejta dhe liria e shoqërimit, pjesëmarrjes dhe veprimit në Dhomën e Ekspertëve. Megjithatë, një argument edhe më i rëndësishëm në mbështetje të pabazueshmërisë së pretendimeve është si vijon:

Neni 20 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut në thelb garanton të drejtën e qytetarëve për të formuar dhe marrë pjesë në shoqata, si një e drejtë themelore demokratike thelbësore për lirinë e shprehjes, aktivitetin politik, mbrojtjen e interesave të grupeve të ndryshme në shoqëri dhe promovimin e qëllimeve publike dhe personale. Ky nen është baza për funksionimin e të gjitha formave të shoqatave, nga iniciativat personale dhe organizatat e shoqërisë civile deri te shoqatat politike dhe profesionale. Megjithatë, ekziston një kufizim që rrjedh nga interesi publik ose është i përcaktuar nga ligjet që rregullojnë funksionimin e këtyre shoqatave, siç janë shoqatat që kanë detyrime profesionale, arsimore ose ligjore, siç është rasti me Dhomën e Ekspertëve, e cila duhet të përmbushë të gjitha kërkesat ligjore për të funksionuar. Konkretisht, është e rëndësishme të theksohet se kjo e drejtë për shoqatë nuk është absolute, pasi mund të kufizohet në rastet kur një shoqatë e tillë kërcënon rendin publik, sigurinë kombëtare ose të drejtat dhe liritë e të tjerëve.

Dhoma e Ekspertëve është një formë e shoqatës së qytetarëve, por në kontekstin specifik është një shoqatë profesionale e formuar me qëllim rregullimin e aktivitetit profesional të ekspertizës. Sipas Ligjit për Ekspertizën, Dhoma synon të organizojë, promovojë dhe mbikëqyrë aktivitetet e ekspertëve, duke siguruar ekspertizë dhe etikë në kryerjen e kësaj veprimtarie. Edhe pse konsiderohet shoqatë, ajo është e specializuar dhe e rregulluar nga shteti me qëllim arritjen e interesit publik, si dhe me qëllim ruajtjen e standardeve në ekspertizë, gjë që e bën atë të ndryshme nga format e përgjithshme të shoqatave të qytetarëve.

Në përputhje me këtë, Dhoma e Ekspertëve mund të konsiderohet si një formë shoqate, por me theks të veçantë në aspektin profesional dhe ekspert, pasi është formuar me dispozita ligjore që rregullojnë organizimin, kompetencat dhe funksionet e saj.

Në përputhje me sa më sipër, Gjykata vlerësoi se çështja e kushtetutshmërisë së dispozitave të nenit 65 paragrafët (1) dhe (2) të Ligjit për ekspertizë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”, nr. 154/23) nuk mund të ngrihet në lidhje me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 3, nenin 9 dhe nenin 20 paragrafët (1) dhe (2) të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Duke marrë parasysh situatën e vërtetuar ligjore dhe faktike, rrjedh se kërkesa për vendim për ndalimin e zbatimit të akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra në bazë të tyre është pa qëllim, respektivisht nuk janë përmbushur kushtet në përputhje me nenin 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Bazuar në sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski