Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.9/2024
Скопје, 11.06.2025 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2024), на седницата одржана на 11 јуни 2025 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење („Службен весник на Република Северна Македонија”, бр.154/23).
2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
Образложение
I
Стевче Стојанов од с.Ново Коњарево, Општина Ново Село, до Уставниот суд поднесе иницијатива за оценување на уставноста на член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење и смета дека оваа одредба е спротивна на Уставот на Република Северна Македонија, особено со делот 1. Основни одредби, како и делот 2. Основни слободи и права на човекот и граѓанинот, oддел 1 „Граѓански и политички слободи и права“ и оддел 3 „Гаранции на основните слободи и права“.
Според подносителот на иницијативата, оспорените одредби се спротивни на темелните вредности врз кои се заснова уставниот поредок, конкретно одредбата од член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија, од Уставот на Република Северна Македонија каде е пропишано дека темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, на член 9 од Уставот каде е пропишано дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви пред Уставот и законите, како и на член 20 ставови (1) и (2) од Уставот со кој на граѓаните им се гарантира слободата на здружување.
Во иницијативата е наведено дека содржината на оспорените одредби е непрецизна и нејасна и дека е нарушена функционално- логичката целина на Законот за вештачење и дека се отвора можност за недоследно или различно применување на тие законски одредби во практиката со оглед дека, од една страна, пропишуваат дека членовите на Комората за вештаци ги остваруваат своите интереси во Комората непосредно, преку професионалните одделенија и посредно, преку избрани претставници во Собранието на Комората, како и преку други облици на организирање во согласност со Статутот на Комората. Додека начинот на основање, организација, работење и одлучување на професионалните одделенија во Комората, се уредува со акт на Комората, а од друга страна, за истите се вели дека Министерството за правда во рок од два месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон ќе ги основа првите професионални одделенија на Комората, ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на професионалните одделенија и ќе се избере по еден член од секое професионално одделение како претставник во Основачкото собрание на Комората, па со тоа се повредува основното јуриспруденцијално начело на правната сигурност.
Според подносителот, оспорениот член 65 став 2 од Законот е противуставен затоа што на министерот за правда му дава овластување да го организира коморското здружување, нивната внатрешна организација, што посебно доаѓа до израз во законската формулација од член 65 според која министерот е тој кој ги назначува раководителите и замениците на професионалните одделенија, така што со неа се овозможува мешање на извршната власт во функционирање на здруженијата на граѓаните со што се доведуваат во прашање и наведените одредби од Уставот на Република Северна Македонија.
Поради сето горенаведено, подносителот на иницијативата бара комплетно поништување т.е. целосна касација со ретроактивно дејство или укинување со дејство ex nunc на оспорените одредби, по сопствена проценка, Судот да донесе конечна и мериторна одлука, како и согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на оспорените одредби од Законот за вештачење со цел да се спречи нееднаквиот однос на државата кон граѓаните и штетните последици од таквото постапување.
II
На седницата Судот утврди дека во член 65 став 1 од Законот за вештачење, објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија”, бр.154/23 е уредено дека во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон сите вештаци со важечка лиценца за вештачење се должни по електронски пат да достават до Министерството за правда свои податоци, и тоа: име и презиме, адреса на живеење, телефонски број и регистарски број на лиценца, заради нивно групирање во професионални одделенија, во согласност со членот 32 од овој закон.
Со член 65 став 2 од Законот се пропишува дека Министерството за правда во рок од два месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон ќе ги основа првите професионални одделенија на Комората, ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на професионалните одделенија и ќе се избере по еден член од секое професионално одделение како преставник во Основачкото собрание на Комората.
III
Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, согласно со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот, претставуваат темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Според член 9 став 1 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување; имотната и општествената положба. Според став 2 од истиот член, граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Со член 20 став 1 од Уставот се предвидува дека на граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања. Во став 2 од истиот член е предвидено дека граѓаните можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат.
Со Законот за вештачење се уредува вршењето на вештачењето, условите и начинот на вршењето на вештачењето, субјектите што вршат вештачење, условите и постапката за полагање испит за вештак, услови за издавање, престанок или за одземање лиценца за вештачење, награда и надоместок на трошоците за извршеното вештачење, основањето. надлежноста, организацијата и работењето на Комората за вештаци и другите органи на управување, посебна постапка за стекнуванье со лиценца за вештачење, како и други прашања од значење за судските вештачења и супервештачења.
Во членот 2 став (1) алинеја 8 од Законот за вештачење е пропишано дека „Комора на вештаци на Република Северна Македонија е „професионално коморско здружување на вештаци основано со овој закон“.
Одредбите во глава III од Законот за вештачење се однесуваат на Комората на вештаци и нејзините органи со што според член 31 став (1) од Законот за вештачење, Комората е самостојна и професионална институција на вештаци здружени заради заштита и унапредување на стручноста, етичките должности и права, за подобрување на квалитетот на вештачењето, за следење на односот на вештаците кон општеството и кон граѓаните, како и заради заштита на вештаците. Со став 4 од истиот член се предвидува дека Комората ги има следниве акти: Статут, Кодекс на етика на вештаците, Правилник за дисциплинска одговорност и други акти во согласност со овој закон. Во став 7 од истиот член е предвидено дека органи на Комората се: Собрание на Комората, Управен одбор, Надзорен одбор, претседател на Комората и дисциплинска комисија. Со став 8 од истиот член се предвидува дека во Комората се основаат професионални одделенија во согласност со области на вештачење како основен облик на професионално поврзување и организирање на членовите на Комората.
Согласно со член 32 став 1 од Законот, членовите на Комората ги остваруваат своите интереси во Комората непосредно, преку професионалните одделенија и посредно, преку избрани претставници во Собранието на Комората како и преку други облици на организирање во согласност со Статутот на Комората. Според став 2 од истиот член, професионалните одделенија имаат раководител и заменик раководител од редот на своите членови, со мандат од четири години, без право на последователен избор. Во став 3 од истиот член е предвидено дека раководителот од ставот (3) на овој член е член на Собранието на Комората и ги застапува интересите на професионалното одделение во рамките на Комората. Во негово отсуство го заменува заменикот-раководител. Со став 4 од истиот член се предвидува дека секое професионално одделение избира и по еден член од своите редови како претставник во Собранието на Комората. Согласно со став 5 од истиот член може да биде основано само едно професионално одделение од иста област на вештачење. Со став 6 од истиот член се предвидува дека начинот на основање, организација, работење и одлучување на професионалните одделенија во Комората, се уредува со акт на Комората.
Според член 33 став 1 од Законот, Собранието на Комората го сочинуваат раководителите на професионалните одделенија и избраните претставници од професионалните одделенија, во зависност од бројот на членовите во овие одделенија. Начинот на утврдување на бројот на избраните претставници од професионалните одделенија, се утврдува со акт на Комората. Согласно со став 2 од истиот член, Собранието се состанува најмалку еднаш годишно, работи на седница ако се присутни најмалку половина од вкупниот број претставници од ставот (1) на овој член, а одлучува со мнозинство гласови од присутните. Во став 3 од истиот член се предвидува дека доколку на Собранието не се присутни половина од вкупниот број вештаци во согласност со условите утврдени со овој член, Собранието се свикува повторно во дополнителен рок од 30 дена. Со став 4 од истиот член е предвидено дека на Собранието свикано во дополнителниот рок, е потребно присуство од најмалку една третина од вкупниот број вештаци од ставот (1) на овој член. Собранието свикано во дополнителниот рок одлучува со мнозинство гласови од присутните претставници. Според став 5 од истиот член седница на Собранието може да свика претседателот на Комората врз основа на одлука на Управниот одбор, или на писмено барање од најмалку 20 члена на Комората. Согласно со став 6 од членот ако претседателот на Комората не ја свика седницата во рок од 30 дена од денот на донесувањето на одлуката на Управниот одбор, односно од поднесеното барање на членовите на Комората, седницата ќе ја свика членот на Управниот одбор определен од овој орган, односно членовите на Комората кои го поднеле барањето. Во став 7 од членот е предвидено дека ако седница на Собранието не свика членот на Управниот одбор или членовите на Комората од ставот (5) на овој член, седница на Собранието може да свика и министерот за правда. Со став 8 од истиот член се предвидува дека со седницата на Собранието раководи работно претседателство од тројца членови, избрани од присутните претставници на седницата на Собранието. Според став 9 од членот членовите на Управниот одбор, претседателот на Комората и членовите на другите органи на Комората се избираат со мандат од четири години, со право на уште еден избор. Согласно со став 10 од истиот член сите трошоци направени во врска со активност на вештак во органите на Комората, во комисиите и во работните групи, паѓаат на товар на Комората
Од анализата на наведените законски одредби произлегува дека, во член 31 од Законот, Комората е дефинирана како „самостојна и професионална институција на вештаци“ која има за цел заштита и унапредување на стручноста, етичките должности и права, како и подобрување на квалитетот на вештачењето. Оваа одредба ја нагласува автономијата на Комората како правно лице, што значи дека нејзиното управување треба да биде независно од државните органи.Со членот 33 од Законот за вештачење ce уредени повеќето од можни ситуации за утврдување на кворум за работа и донесување на одлука на Собранието и неговото свикување.
Во деветтата глава се содржани преодните и завршните одредби и истата содржи девет члена, меѓу кои и оспорените одредби од член 65. Од значење за уставно-судската анализа е дека со оспорените одредби со уредува преоден режим. Во законодавен контекст, „преоден режим“ се однесува на привремени правни норми што се применуваат во одреден временски период за да се обезбеди непречена транзиција од еден во друг правен режим што настанува при измена и дополнување на постојни закони или усвојување на нови закони. Транзицијата од еден правен режим во друг претставува сложен процес кој подразбира постепено преминување од постоечкиот нормативен систем кон нова правна рамка.
Активностите предвидени со преодниот правен режим од оспорените одредби од членот 65 од Законот за вештачење, односно основањето на првите професионални одделенија преку групирањето на сите вештаци со важечка лиценца за вештачење, како и избирање на раководни лица на овие професионални одделенија за да се избере по еден член од секое професионално одделение како претставник во Основачкото собрание на Комората, имаат за крајна цел свикување и одржување на Основачко собрание на новата Комора на вештаци. Имено, ова е неопходно во случај да постојната Комора престане да постои, а за да се формира новата, потребно е да се одржи основачко собрание. Овој процес е клучен бидејќи без него не можат да се формираат новите органи на Комората, што значи дека таа не може да функционира согласно новите законски одредби. Основачкото собрание има задача да ги избере органите на управување, да ги усвои неопходните акти и да обезбеди континуитет во работата на вештачењето. Додека не се формира новата Комора, постои правна празнина, што може да создаде предизвици во спроведувањето на вештачењата, издавањето на лиценците и надзорот врз работата на вештаците. Овој преоден период бара внимателно спроведување за да се избегнат правни несигурности и прекин во работата на системот.
Со оспорените одредби Министерството за правда добива законска обврска да ги преземе првите чекори за формирање на Комората на вештаци, бидејќи Законот за вештачење јасно ја утврдува неговата улога како надлежен орган на државната управа за воспоставување и организирање на Комората. Според член 65 ставови 1 и 2 од Законот, Министерството е задолжено да ги иницира активностите кои се неопходни за основање на Комората, што вклучува и формирање на нејзините професионални одделенија. Оваа законска обврска произлегува од фактот дека Министерството е клучен орган во процесот на правно регулирање на оваа професија, со цел да се обезбеди правна сигурност, транспарентност и стручност во вештачењето, што е основен услов за овој систем да функционира ефикасно.
Судот оцени дека се неосновани наводите на подносителот на иницијативата дека оспорените одредби се непрецизни и нејасни и ја нарушуваат функционално-логичката целина на Законот за вештачење и дека создаваат можност за недоследно или различно применување на тие законски одредби во практиката, со што се повредува основното јуриспруденцијално начело на правната сигурност, како и дека со оспорените одредби на министерот за правда му се дава овластување да го организира коморското здружување, нивната внатрешна организација, што посебно доаѓа до израз во законската формулација од член 65, според која министерот е тој кој ги назначува раководителите и замениците на професионалните одделенија, така што со неа се овозможува мешање на извршната власт во функционирање на здруженијата на граѓаните со што се доведуваат во прашање и наведените одредби од Уставот на Република Северна Македонија. Причините за неоснованоста се следни:
Од анализата на член 65 став 1 од Законот произлегува дека овој став ја обврзува постојната група вештаци да ги достават своите податоци до Министерството за правда, со цел да се овозможи нивно групирање во професионални одделенија. Оваа одредба е административна и техничка по природа и не имплицира директно преземање на управувањето со Комората. Наместо тоа, таа има за цел да обезбеди основа за формирање на професионалните одделенија, кои се клучен конститутивен дел од структурата на Комората.
Имено, во член 65 став 2 од Законот, се предвидува дека Министерството за правда ќе ги основа првите професионални одделенија и ќе ги избере раководителите и замениците-раководители на овие одделенија. Ова овластување е ограничено на почетната фаза на основање на Комората. Оттука, имајќи го претходното предвид изборот на раководителите и нивните заменици од страна на Министерството за правда не може да се смета за мешање во автономијата на Комората, ниту пак е спротивно на принципот на самостојност на професионалните здруженија.
Намерата на законодавецот со горенаведените одредби од Законот за вештачење е по одржување на Основачкото собрание, вештаците сами да ги формираат органите на управување во Комората. Оттука, оспорените одредби се клучни за воспоставување на новата структура на Комората на вештаци, која ќе биде одговорна за регулирање на професионалните стандарди и дисциплината на вештаците.
Овие одредби имаат за цел да обезбедат транспарентност и ажурност во податоците за вештаците, ефикасна организација на вештаците преку нивно групирање во професионални одделенија и свикување на Основачко собрание заради формирање на нова Комора на вештаци, која ќе биде одговорна за управување со професионалните активности на вештаците.
Улогата и видот на поддршка која ја обезбедува Министерството за правда во почетната подготвителна фаза на формирањето на новата Комора на вештаци произлегува и од ставот 3 од истиот член, според кој ова министерство е должно да обезбеди техничка поддршка и просторни услови за основањето на професионалните одделенија на Комората.
Судот оцени дека се неосновани и наводите на подносителот на иницијативата дека оспорената одредба е спротивна на слободата на здружување, од причина што во Комората на вештаци членуваат сите вештаци запишани во Регистарот на вештаци и истите се должни да плаќаат членарина со што на секој вештак му е гарантирано со закон правото и слободата на здружување, учество и делување во Комората на вештаци.
Но, уште поважен аргумент во прилог на неоснованоста на наводите е следното:
Членот 20 од Уставот на Република Северна Македонија, во суштина го гарантира правото на граѓаните да формираат и да учествуваат во здруженија, како основно демократско право клучно за слободата на изразување, политичката активност, заштита на интересите на различни групи во општеството, и промовирање на јавни и лични цели. Овој член е основа за функционирањето на сите форми на здружување, од лични иницијативи и граѓански организации до политички и професионални здруженија. Но, сепак постои ограничување кое произлегува од јавниот интерес или се пропишува со закони кои го регулираат функционирањето на овие здруженија, како што се здруженија кои имаат професионални, образовни или правни обврски, како што е случајот со Комората на вештаци, која мора да ги исполни сите законски услови за да функционира. Имено, важно е да се напомене дека ова право на здружување не е апсолутно, бидејќи може да биде ограничено во случаи кога таквото здружување го загрозува јавниот ред, националната безбедност или правата и слободите на другите.
Комората на вештаци е форма на здружување на граѓаните, но во конкретниот контекст таа претставува професионално здружение што се формира заради регулирање на стручната дејност на вештачењето. Според Законот за вештачење, Комората има за цел да ги организира, унапреди и надгледува активностите на вештаците, обезбедувајќи стручност и етичност во вршењето на оваа дејност. Иако се смета за здружение, таа е специјализирана и регулирана од државата заради остварување на јавен интерес, како и заради одржување на стандардите во вештачењето, што ја прави различна од општите форми на здружување на граѓаните.
Според ова, Комората на вештаци може да се смета како форма на здружување, но со посебен акцент на професионалниот и стручниот аспект, бидејќи таа е формирана со законски одредби кои ја регулираат нејзината организација, надлежности и функции.
Согласно горенаведеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за уставноста на одредбите од член 65 ставови (1) и (2) од Законот за вештачење („Службен весник на Република Северна Македонија”, бр. 154/23) по однос со член 8 став 1 алинеи 1 и 3, член 9 и со член 20 ставови (1) и (2) од Уставот на Република Северна Македонија.
Имајќи ја предвид утврдената правна и фактичка состојба произлегува дека барањето за донесување решение за запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземени врз основа на истите е беспредметно, односно не се исполнети условите согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија.
IV
Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови одлучи како во диспозитивот на ова решение.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски