Врз основа на член 34 став 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), по гласањето против Решението У.бр.91/2024 од 9 април 2025 година, со кое Уставниот суд не поведе постапка за оценување на уставноста на Законот за преземање на административни службеници вработени преку К-5 програма во Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.302/2020), писмено го образложувам моето несогласување со следното
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
1. По повод иницијативата од Државната комисија за спречување на корупцијата, на седницата одржана на 9 април 2025 година, Уставниот суд со мнозинство гласови одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на Законот за преземање на административни службеници вработени преку К-5 програма во Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.302/2020). Сметам дека наводите во иницијативата беа основани затоа што оспорениот закон основано може уставно-правно да се оспори со одредбите од Уставот на кои се повикува подносителот. Од таа причина гласав против и со почит ја искажувам мојата несогласност со аргументите од предметното решение.
2. Наводите на подносителот на иницијативата Државна комисија за спречување на корупцијата дека оспорениот Закон е спротивен на член 8 став 1 алинеи 1 и 3, член 9, 32 ставови 1 и 2, член 51 и 54 ставовите 1, 2 и 3 од Уставот се во целост основани, од следниве причини.
3. Мнозинството судии во аргументацијата на своето решение се повика на следниве аргументи:
„Во Законот е пропишана задолжителна обврска за Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците, да изготви план за преземање во кој ке бидат содржани лични податоци за сите вработени кои треба да бидат преземени и распоредени, податоци за нивото на работното место на тековното вработување, податоци за стекнатото образование, како и називот на институцијата во која се презема вработениот. На таков начин се дава можност на вработениот, наместо да му престане работниот однос, со негова согласност и согласност на раководното лице на другата институција, да биде преземен во друга институција, на работно место на исто ниво, односно на работно место за кое ги исполнува општите и посебните услови пропишани во актот за систематизација на другата институција.
Судот оцени дека пропишаната можност за преземање на вработениот со негова согласност во друга институција, во случај кога има трансформирање или намалување на надлежноста на институцијата во која е вработен, на работно место на исто ниво, односно на работно место за кое ги исполнува општите и посебните услови пропишани во актот за систематизација на другата институција, не може да се прифати како повреда на правото на слобода при вработување, како ограничување на слободите и правата на човекот и граѓанинот, како што се наведува во иницијативата.
Напротив, наведеното преземање е пропишано како можност за продолжување на работниот однос на вработениот, на соодветно работно место во јавниот сектор за кое ги исполнува општите и посебните услови. Согласноста на вработениот е услов за преземањето на вработениот во друга институција што е во согласност со принципот на слобода на вработувањето кој е гарантиран со членот 32 од Уставот и со меѓународните конвенции од областа на работните односи и кој важи не само при вработување односно засновање на работниот однос, туку и во текот на неговото траење, при секоја негова трансформација.
Врз основа на сето наведено, Судот оцени дека одредбите од оспорениот Закон за преземање на административни службеници вработени преку К-5 програма во Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците, претставуваат праведно решение во насока на постигнување на соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа, што е оправдано според принципот на афирмативна акција и не претставува дискриминација односно не ги става во привилегирана положба административните службеници опфатени со овој закон над другите административни службеници.“
4. Моите аргументи искажани и во текот на расправата и претходно во издвоени мислења се јасни и конзистентни. Уставниот суд како чувар на Уставот е должен да се грижи за остварување на највисоките темелни вредности, начела и гаранции на уставниот поредок. Владеењето на правото претставува таква темелна вредност од која произлегуваат бројни начела и принципи коишто го формираат нејзиното битие, особено правната сигурност којашто подразбира законите да бидат во согласност со устав, а сите други прописи со устав и закон со што се обезбедува хармонија, усогласеност и конзистентност во уставно-правниот поредок. Таа во суштина претставува вредност којашто има императив да ги гарантира, обезбедува и афирмира сите останати темелни вредности, уставни принципи, начела и норми. Во конкретниот случај, сметам дека мнозинството судии имаше погрешен и рестриктивен пристап при толкувањето на оспорениот закон vis a vis член 8 став 1 алинеи 1 и 3, член 9, 32 ставови 1 и 2, член 51 и 54 од Уставот.
Прво, како приврзаник на теоријата на “живиот конституционализам”, сметам дека погрешно и неосновано мнозинството судии не прифати да го оцени и анализира оспорениот закон, во согласност со реалноста, односно која била неговата цел, дали истата била легитимна, нужна, општествено оправдана. Живиот конституционализам налага при оцена на уставноста на прописите да се поаѓа од она што во тој даден момент претставува наша објективна општествена реалност, тоа што претставува непишан Устав, односно наша уставна стварност. Доколку мнозинството судии имаше ваков пристап, и ги анализираше и оценуваше работите такви какви што навистина и објективно се, недвосмислено ќе дојдеше до заклучокот дека оспорениот закон во суштина претставува чекор со кој законодавецот легитимира и легализира класична политизација и партизација на јавниот сектор. Станува збор за непобитен и неспорен факт, а неговата објективизација произлегува од бројните неутрални извештаи за партизирана, политизирана, нестручна и неефикасна јавна администрација во нашата општествена реалност. Начинот на кој законодавецот сака да ја легализира ваквата состојба е со повреда на бројни уставни темелни вредности и норми, а мнозинството судии со својата одлука едноставно неуставната состојба ја претвори во состојба на уставност, и покрај фактот што оспорениот закон не ги задоволува ниту критериумите кои произлегуваат од теоријата на живиот конституционализам, односно ниту целта која сака да се постигне е легитимна, ниту е општествено оправдана ниту е општествено нужна.
Второ, неосновано па и апсурно е тврдењето на мнозинството судии дека “оспорениот Закон претставуваат праведно решение во насока на постигнување на соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа, што е оправдано според принципот на афирмативна акција и не претставува дискриминација односно не ги става во привилегирана положба административните службеници опфатени со овој закон над другите административни службеници“. Во ситуација кога уставната темелна вредност правична и соодветна застапеност во јавниот сектор била операционализирана со два закони како што се: Законот за административни службеници и Законот за вработените во јавниот сектор сметам дека донесувањето на друг закон со кој дополнително и паралелно ќе се доразработува наведеното начело создава правна несигурност во правниот поредок од аспект на статусот на вработените во државната администрација и јавниот сектор, и создава состојба на повреда на принципот на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите. Оваа од причина што вработените во државна администрација односно јавниот сектор се еднакви, во категоријата во која спаѓаат, и нивниот статус, права и обврски веќе се регулирани со наведените закони. Ваквата состојба на паралелна, покрај постојната, операционализација на правичната и соодветната застапеност во јавниот сектор води кон злоупотреби, арбитрерност, политизација и партизација на тој сектор, со повреда на уставната гаранција за еднаквост на граѓаните, уставната гаранција дека секој има право на работа, слободен избор на вработување, дека секому под еднакви услови му е достапно секое работно место.
Трето, предметот на уредување на оспорениот закон, односно постапката за преземање на нераспоредените административни службеници од Министертвото за политички систем и односи меѓу заедниците, вработени преку програмата за соодветна и правична застапеност, Програма К-5, во органите на државната и локалната власт и други државни органи основани согласно со Уставот и со закон, веќе е регулиран со постоечките закони како што е член 30 од Законот за административни службеници и членовите 43 и 44 од Законот за вработените во јавниот сектор. Покрај ова, во правниот поредок не постои посебна категорија на вработени во државна администрација и јавен сектор, како што се административни службеници вработени преку К-5 програмата за правична и соодветна застапеност, за да нивната постапката за мобилност преку преземање се регулира со посебен закон. Очигледен е фактот дека, целта на оспорениот закон е да се заобиколи редовната постапката за преземање, во услови кога е веќе регулирано со посебни закони, со што се создава нееднаквост на вработените во државна администрација и јавен сектор бидејќи за иста категорија административни службеници, во сосема иста фактичка и правна положба, се применуваат различни законски одредби односно административните службеници вработени преку К-5 програмата во Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците се ставени во привилегирана положба во однос на сите други административни службеници што на директен начин се повредуваат темелните вредности на правниот поредок како што е владеењето на правото и принципот на еднаквоста.
Оспорениот закон, исто така, на раководните лица на институциите им наложува нееднакво постапување при постапката за мобилност преку преземање на административните службеници вработени преку К-5 програмата. Имено, раководните лица на институциите во кои се преземаат административни службеници вработени преку К-5 програмата, се должни да ја започнат постапката за усогласување на актите за систематизација на работните места со одредбите на оспорениот закон и тоа во рок од 30 дена од денот на усвојување на Планот за преземање. На овој начин раководните лица на институциите се должни да постапуваат на начин, кога станува збор за преземање дејствија за донесување на актите за систематизација, а кои ги донесуваат врз основа на функционална анализа, различен од постапката која е регулирана во Законот за административни службеници и Законот за вработените во јавниот сектор, со што се создава различен третман на административни службеници вработени преку К-5 програмата од административни службеници вработени односно преземени согласно со одредбите од Законот за административни службеници и Законот за вработените во јавниот сектор. Со предвидената можност една категорија на административни службеници, која е предвидена во закон, да се преземат преку постапка која е различна од редовната постапка регулирана во закон, а со цел да заобиколи истата, упатува на директна повреда на еднаквоста на граѓаните односно една категорија на граѓани се привилегирани во однос на другата. Имено, недозволиво и правно апсурдно е во демократска држава каде што владее правото, да постојат две различни – паралелни постапки за иста материја бидејќи директно се повредува и уставното право со кое секому под еднакви услови му е достапно секое работно место.
Конечно, неспорен факт е дека темелната вредност – правична и соодветна застапеност по својата суштина и природа претставува она што и во теоријата и во практиката се нарекува афирмативна акција, односно мерка која по својата природа предвидува позитивна дискриминација. Афирмативната акција претставува оправдано отстапување од основниот принцип на формална еднаквост утврдена како уставна гаранција. Таа претставува мерка со која ќе се забрза остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на одредени заедници со мнозинската заедница. Меѓутоа, секоја афирмативна акција и мерка во своето битие поседуваат суштински карактеристики. Меѓу повеќето, една таква карактеристика е што позитивната дискриминација акција постои со цел инклузија односно забрзување на остварувањето на рамноправноста меѓу припадниците на одредени заедници со мнозинската заедница, но не на штета на останатите темелни вредности и со цел нејзина злоупотреба, со цел да се заобиколи еден цел систем на вредности врз основа на кои се темели и се гради правниот поредок на државата.
5. Во контекст на изнесеното, ценам дека Судот требаше да поведе постапка за оценување на уставноста на Законот за преземање на административни службеници вработени преку К-5 програма во Министерството за политички систем и односи меѓу заедниците („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.302/2020) и да ја испита неговата усогласеност со член 8 став 1 алинеи 1 и 3, член 9, 32 ставови 1 и 2, член 51 и 54 ставовите 1, 2 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски