У.бр.198/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.198/2024
Скопје, 26.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 26 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на Одлуката за давање одобрение за основање на Приватно средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019), донесена од Владата на Република Северна Македонија на 26 март 2024 година.

2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение

Славко Николов од Пробиштип, до Уставниот суд на Република Северна Македонија достави иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Одлуката означена во диспозитивот на ова решение.

Според наводите во иницијативата, оспорената одлука е спротивна на Уставот како највисок правен акт во државата, на Законот за правна положба на црква, верска заедница и религиозна група и на Законот за средното образование од причина што според македонската уставна и законска рамка не е дозволено црква, верска заедница и религиозна група да биде основач на приватно средно училиште во кое се организира и остварува настава за средно гимназиско образование од општествено-хуманистичко подрачје, јазично-уметничко подрачје и природно–математичко подрачје. Подносителот ја цитира уставната одредба од член 19, односно Амандман VII од Уставот и нагласува дека верските заедници можат да основаат училишта, но тие можат да бидат од верски карактер во согласност со закон, а тој закон е специјалниот Закон за правната положба на црква, верска заедница и религиозна група кој уредува дека верските заедници ги основаат верските училишта и ја уредува постапката за нивното основање. Според тоа, Исламската верска заедница има уставно и законско право да основа средно верско училиште за школување на верски службеници и таа веќе има основано такво училиште „Медреса Иса Бег“ коешто постои од 1984 година. Меѓутоа, основањето на ново приватно средно училиште „Медреса Иса Беу“ кое треба да биде гимназија основана од верска заедница, за која Владата дала одобрение со оспорениот акт, е целосно спротивно на Уставот и законот бидејќи основачот нема право да основа вакво училиште. Уставот не дозволува основање на верски гимназии по чиешто завршување учениците ќе можат да бираат школувањето да го продолжат на факултетите кои се достапни за останатите јавни гимназии, од причина што учениците што завршуваат верско средно училиште можат своето високо образование да го продолжат исклучиво на факултет каде се изучува верата.

Подносителот во иницијативата понатаму наведува дека основањето од страна на верските заедници на училишта со статус и карактер еднаков на јавните училишта е спротивно на секуларниот карактер на државата и поради тоа што доведува до полова сегрегација на учениците, што произлегува од воспоставената пракса во постојната „Mедреса Иса Бег“. Постојната уставна и законска рамка се темели на почитување на слободите и правата на човекот, слободата на мисла совет и уверување вклучително и слободното манифестирање на религијата со сите придружни права на религиско организирање и живеење, но тоа мора да се остварува во дозволен обем и на дозволен начин. Во таа смисла подносителот укажува и на одлуките на Уставниот суд со кои беше укинато верското образование, односно веронауката во училиштата.

Подносителот укажува и на незаконитоста на оспорената одлука која е спротивна на Законот за средно образование кој во член 7 забранува верско организирање и дејствување и истакнување на верски симболи во средните училишта. Подносителот заклучува дека верските училишта се издвоена целина, посебен вид на училишта кои едуцираат специфичен кадар и дека не може да постои гимназија основана од верска заедница бидејќи тоа е облик на верско дејствување. Поради наведените причини, подносителот на иницијативата му предлага на Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорената одлука и истата да ја поништи, а до конечното одлучување посебно решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорената одлука за да се спречи настанување на тешко отстранливи последици.

На седницата Судот утврди дека оспорената Одлука за давање одобрение за основање на Приватно средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје е донесена врз основа на член 12 од Законот за средното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05, 113/05, 35/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08, 33/10, 116/10, 156/10, 18/11, 51/11, 6/12, 100/12, 24/13, 41/14, 116/14, 135/14, 10/15, 98/15, 145/15, 30/16, 127/16, 67/17, 64/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 229/20), од страна на Владата на Република Северна Македонија, на седницата, одржана на 26 март 2024 година.

Според член 1 од Одлуката, со оваа одлука се дава одобрение за основање на Приватно средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје.

Согласно член 2 од Одлуката, одобрението од член 1 од оваа одлука, се дава врз основа на барањето од основачот Исламската верска заедница во Република Северна Македонија, со седиште на ул. „Чаирска“ бр. 52 во Скопје, со ЕДБ 4075010100032.

Член 3 од Одлуката предвидува дека во Приватното средно училиште од член 1 од оваа одлука, ќе се организира и остварува настава за средно гимназиско образование од општествено-хуманистичко подрачје, комбинација А и комбинација Б, јазично-уметничко подрачје комбинација А и комбинација Б и природно-математичко подрачје комбинација А и комбинација Б, согласно наставните планови и програми одобрени од Министерството за образование и наука, согласно Законот за средното образование.

Согласно член 4 од Одлуката, потребниот наставен кадар кој ќе изведува настава во Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје е согласно Нормативот за наставниот и друг кадар во средното образование. Наставата ќе ја изведуваат 75 наставници во прва, втора, трета и во четврта година.

Член 5 предвидува дека просторот и потребната опрема за опремување на Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје се согласно нормативите за дејноста средно образование.

Според член 6 од Одлуката, Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје, ќе биде сместено, во објект во с. Кондово, Скопје, во површина од 4.084м2, во објект на ул.„Пробиштипска“ бб, во Тетово, со вкупна површина од 853 м2, во објект на ул. „18 Ноември“ бб, во Гостивар, со вкупна површина од 758 м2, во објект на ул. „Страшо Пинџур“ бр.13 во Штип, со вкупна површина од 507 м2.

Во член 7 од Одлуката е предвидено дека бројот на учениците кои ќе се запишат во прва година на образование во учебната 2024/2025 година, ќе изнесува 144 ученици во 6 паралелки, додека за наредните учебни години за бројот на ученици и паралелките ќе одлучува основачот.

Согласно член 8, наставата во Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје, ќе се изведува на македонски јазик и неговото кирилско писмо, на албански јазик и неговото писмо и на турски јазик и неговото писмо.

Според член 9 од Одлуката, програмата за воспитно-образовната дејност за гимназиско образование на Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје, е соодветна на програмата за средно гимназиско образование од општествено хуманистичко подрачје, комбинација А и комбинација Б, јазично-уметничко подрачје комбинација А и комбинација Б и природно-математичко подрачје комбинација А и комбинација Б, која се остварува во јавните средни училишта во Република Северна Македонија.

Член 10 од Одлуката пропишува дека Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје ќе отпочне со работа на 1 септември 2024 година, по добивањето на решение за верификација од Министерството за образование и наука.

Член 11 од Одлуката предвидува дека средствата потребни за работа на Приватното средно училиште „Медресеја Иса Беу“ – с. Кондово, Скопје, ги обезбедува основачот.

Согласно член 12 од Одлуката, оваа одлука влегува во сила наредниот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Одлуката е заведена под бр.41-3741/2 од 26 март 2024 година и потпишана од м-р Талат Џафери како претседател на Владата на Република Северна Македонија.

III

Уставни одредби

Согласно со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Еднаквоста на граѓаните е гарантирана со член 9 од Уставот кој предвидува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 16 став 1 од Уставот се гарантира слободата на уверувањето, а со член 19 ставовите 1 и 2 од Уставот се гарантира слободата на вероисповеста и се гарантира слободното и јавно, поединечно или во заедница со други, изразување на верата.

Со Амандман VII точка 1 е заменет став 3 на член 19 од Уставот и е утврдено дека Македонската православна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-методистичката црква, Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон.

Со точката 2 на овој амандман е заменет ставот 4 на член 19 од Уставот и е утврдено дека Македонската православна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-Методистичката црква, Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи се слободни во основањето на верски училишта и на социјални и добротворни установи во постапка предвидена со закон.

Според член 44 секој има право на образование. Образованието е достапно на секого под еднакви услови.

Во член 45 е определено дека граѓаните имаат право, под услови утврдени со закон, да основаат приватни образовни установи во сите степени на образованието, освен во основното образование.

Според член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно член 110 алинеја 2 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Релевантни законски одредби

Закон за средното образование

Законот за средното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр. 44/1995, 24/1996, 34/1996, 35/1997, 82/1999, 29/2002, 40/2003, 42/2003, 67/2004, 55/2005, 113/2005, 35/2006, 30/2007, 49/2007, 81/2008, 92/2008, 33/2010, 116/2010, 156/2010, 18/2011, 42/2011, 51/2011, 6/2012, 100/2012, 24/2013, 41/2014, 116/2014, 135/2014, 10/2015, 98/2015, 145/2015, 30/2016, 127/2016, 67/2017, 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 229/2020), ја уредува организацијата, функционирањето и управувањето во средното образование, како дел од системот на воспитанието и образованието.

Согласно член 2 од Законот за средно образование, во средното образование се остваруваат планови и програми за гимназиско и стручно образование. Средното образование се остварува во средни училишта кои се организираат како јавни средни училишта (средно општинско училиште, односно средно училиште на Градот Скопје и државно средно училиште) и приватно средно училиште. Државните средни училишта се основаат само за остварување на планови и програми за средно образование на одредени категории на ученици за кои државата има посебен интерес. Дејноста што се остварува во средното училиште е од јавен интерес и се врши како јавна служба. Средното училиште има својство на правно лице и се запишува во Централниот регистар на Република Македонија.

Член 3 став 3 од Законот не дозволува дискриминација заснована на пол, раса, боја на кожата, национално и социјално потекло, политичко и верско уверување, имотната и општествената положба.

Согласно член 7 од Законот, во средното училиште е забрането секакво политичко и верско организирање и дејствување. Во средното училиште не се дозволува организирање на верско образование. Во средното училиште е забрането истакнување на партиски и верски обележја.

Субјектите кои можат да основаат средно училиште се определени во член 10 од Законот, според кој средно општинско училиште може да основа општината. Одлука за основање на средно општинско училиште донесува советот на општината по претходно прибавено мислење од Владата на Република Македонија (во натамошниот текст: Владата). Средно училиште на Градот Скопје може да основа Советот на Градот Скопје. Одлука за основање на средно училиште на Градот Скопје донесува Советот на Градот Скопје по предлог на советот на општината, а по претходно прибавено мислење од Владата. Државно средно училиште основа Владата. Приватно средно училиште може да основа домашно и странско правно и физичко лице врз основа на одобрение, согласно со овој закон.

Условите што е потребно да бидат исполнети за основање на средно училиште се пропишани во член 11 според кој, средно училиште може да се основа, ако:
– постојат потреби на општината, Градот Скопје, односно државата од одреден вид кадри,
– се донесени наставни планови и програми за воспитно-образовна работа,
– се обезбедени соодветни простории и опрема за остварување на средното образование,
– со финансиски план е обезбедено одржливо ниво на финансирање најмалку за една генерација на ученици во училиштето,
– е обезбеден потребен број лица кои ги исполнуваат условите утврдени за наставници и стручни соработници во средното образование, кои дале изјава дека ќе се пријават на јавниот оглас и дека ќе засноваат работен однос, ако на јавниот оглас бидат избрани и
– се исполнети и другите услови кои се утврдени со нормативите и стандардите за основање на средно училиште заради вршење на средно образование.

Условите од ставот 1 алинеи 2, 3, 4, 5 и 6 на овој член важат и при основање на приватно средно училиште.

Нормативите и стандардите од ставот 1 алинеја 6 на овој член за основање на средно училиште ги донесува министерот надлежен за вршење на работите од областа на образованието (во натамошниот текст: министерот), на предлог на Бирото за развој на образованието.

Постапката за основање на приватно средно училиште е пропишана со Законот кој во член 12 предвидува дека одлука за давање одобрение за основање на приватно средно училиште донесува Владата по претходно мислење од Министерството, Бирото за развој на образованието и Центарот за стручно образование и обука, доколку се исполнети условите утврдени во членот 11 став 1 алинеи 2, 3, 4, 5 и 6, како и условите од членот 11-а на овој закон.

Според член 13 од Законот, со Одлуката на Владата на Република Македонија за давање одобрение за основање на приватно средно училиште се утврдува:
– воспитно-образовното подрачје, односно видот на средното образование за кое се основа приватното училиште;
– потребен наставен кадар, опрема, простор според педагошки стандарди и нормативи;
– бројот на учениците;
– јазикот на кој ќе се изведува наставата;
– програмата за воспитно – образовната дејност и
– почетокот со работа на приватното училиште.

Во член 13-а од Законот е предвидено дека по донесувањето на одлуката за давање одобрение за основање на приватно средно училиште, основачот донесува основачки акт, според предлогот на основачкиот акт од членот 11-б на овој закон кој бил приложен кон барањето на одобрение за основање на приватно средно училиште.

Согласно член 14, одобрението може да се измени или прошири во случај кога основачот бара промена на видот на средното образование или проширување на програмата за воспитно – образовната дејност.

Според член 15, Владата на Република Македонија може да го одземе одобрението по предлог на Министерството, ако:
– основачот основа приватно училиште спротивно на актот за одобрение од член 13 и
– се утврди дека приватното училиште повеќе не ги исполнува условите од член 11 став 1 алинеи 2, 3, 4, 5 и 6 на овој закон или не ги спроведува одредбите од овој закон и подзаконските акти што произлегуваат од него.
Одобрението може да престане и по барање на основачот.

Во член 19 е предвидено дека средното училиште може да започне со работа откога Министерството ќе донесе решение за верификација на средното училиште. Министерството, во рок од 30 дена од денот на поднесување на барањето за верификација на средното училиште, донесува решение со кое одлучува по барањето за верификација на средното училиште (во натамошниот текст: решение за верификација).

Согласно член 19-а, средните училишта по добивањето на решението за верификација се запишуваат во Централниот регистар за средни училишта кој го води Министерството согласно Законот за општата управна постапка.

Закон за правната положба на црква,
верска заедница или религиозна група

Законoт за правната положба на црква, верска заедница или религиозна група („Службен весник на Република Македонија“ бр.113/2007), го уредува основањето и правниот статус на црквата, верската заедница и религиозната група, уредување на богослужба, молитва и верски обред, верска поука и образовни дејности, приходи на црквата, верската заедница и религиозната група, како и други прашања.Согласно ставот 2 на овој член, црквата, верската заедница и религиозната група се одвоени од државата и се еднакви пред законот.

Според член 3 од Законот, правото на слобода на уверување, мисла и совест, ја вклучува слободата на манифестирање на својата вера или убедување, што сам или заедно со другите, јавно или приватно го има секој човек.

Член 4 од Законот забранува верска дискриминација.

Автономијата на верските заедници ја гарантира член 5 од Законот според кој црквата, верската заедница и религиозната група имаат право внатрешно слободно да се организираат со нивни органи на управување, хиерархија и надлежност и да определуваат лица кои ќе ги застапуваат и претставуваат и да донесуваат акти во врска со тоа.

Образовните активности на верските заедници се предмет на уредување на посебна глава V од Законот со наслов „Верска поука и образовни дејности“. Во оваа глава, член 21 предвидува дека црква, верска заедница и религиозна група можат да изведуваат верска поука. Верска поука се изведува во простории во кои се вршат верски обреди и други начини за јавно изразување на верата, како и во други јавни и приватни простории и места, доколку со тоа не се повредува јавниот ред и мир.

Правото на основање на верски училишта е уредено со член 22 од Законот, според кој црква, верска заедница и религиозна група имаат право да основаат верски образовни установи од сите степени на образование, освен од основното образование, за школување на свештени лица и верски службеници, како и ученички и студентски домови за сместување на лицата кои се школуваат во тие установи. Согласно ставот 2, верските образовни установи се изедначени со другите образовни установи и нивните ученици и студенти ги имаат истите права и обврски.

Член 23 од Законот предвидува дека црквата, верската заедница и религиозната група се должни известувањето за основање на верска образовна установа, со актот за целите и внатрешната организација на училиштето и наставниот план и програма, во согласност со одредбите на овој закон, да го поднесе до органот надлежен за работите во врска со односите меѓу државата и верските заедници најмалку 90 дена пред денот определен за почетокот на неговото работење. Органот надлежен за работите во врска со односите меѓу државата и верските заедници е должен своето мислење да го достави до црквата, верската заедница или религиозната група, во рок од 60 дена од денот на поднесувањето на известувањето.

Според член 24 од Законот, наставните планови и програми во верските образовни установи не смеат да бидат во спротивност со Уставот и со законите. Органот на државната управа надлежен за образованието може да врши увид во наставните планови и програми на верските образовни установи во смисла на ставот (1) од овој член.

Управувањето со верските училишта е уредено со член 26 од Законот, според кој црквата, верската заедница и религиозната група самостојно управуваат со верските образовни установи и другите образовни установи, како и со ученичките и студентските домови кои можат да ги формираат во согласност со овој или друг закон. Одговорното лице во верската образовна установа, образовната установа, ученичкиот или студентскиот дом е должно да му ги стави на располагање на органот на државната управа надлежен за прашања за образованието податоците потребни за вршење увид во нивната работа и во рок определен од тој орган да ги отстрани евентуалните недостатоци.

Закон за Владата

Во член 35 од Законот за Владата („Службен весник на Република Македонија“ бр. 59/2000; 26/2001; 12/2003; 55/2005; 37/2006; 115/2007; 19/2008; 82/2008; 10/2010; 51/2011; 15/2013; 27/2014; 139/2014; 196/2015; 142/2016; 140/2018; Службен весник на Република Северна Македонија бр. 98/2019) е предвидено дека за извршување на законите Владата донесува уредби со законска сила, уредби, одлуки, упатства, програми, решенија и заклучоци.

Според член 36 став 3 од Законот, сo одлука Владата одлучува за одделни прашања и мерки за извршување на законите; основа стручни и други служби за своите потреби и заеднички служби за потребите на Владата и на министерствата и другите органи на државната управа.

Ставови на Судот

При оценката на надлежноста на Уставниот суд во однос на оспорениот акт како прво во анализата се постави прашањето за правната природа на оспорениот акт, односно се постави прашањето дали оспорениот акт претставува пропис кој подлежи на уставно-судска оценка.

Во одговор на ова прашање, Судот укажува дека од формален аспект, називот на оспорениот акт е „Одлука“ што претставува генерички или општ поим под кој влегуваат како конкретните, така и општите акти на Владата и органите на државната управа. Понатаму, оспорениот акт на Владата на Република Северна Македонија гласи „Одлука за давање одобрение“ што исклучиво од формален аспект, може да се толкува како поединечен или индивидуален акт кој јавниот орган го издава на барање на странката со примена на правилата на управната постапка. Но, ваквиот став не наоѓа поткрепа ниту низ анализата на македонското позитивно право, ниту пак во правната теорија која се бави со проучување на поимот конкретен управен акт и управна работа како предмет на управната постапка и управно-судската контрола. Во прилог на ваквиот став е фактот што Законот за општата управна постапка од 2015 година во член 4 став 1 алинеја 5 прецизно го дефинира управниот акт како „поединечен акт на јавен орган кој е донесен врз основа на закон со кој се решава за правата, обврските и правните интереси на странките“. Управните акти можат да бидат насловени како решение, одлука, наредба, лиценца, дозвола, забрана, одобрение или други. Значи, за да може еден акт кој носи назив „одлукa“ да се третира како управен акт донесен во управна постапка, тој треба по својата содржина да биде поединечен акт, односно да произведува права и обврски за конкретен правен субјект (физичко или правно лице). Со други зборови, правното дејство на тој акт треба да биде inter partes, односно да произведува правни последици само за странката на која јавниот орган и го издал поединечниот акт. Само во таков случај, согласно Законот за управните спорови од 2019 година, ќе биде возможно да се спроведе судска контрола врз законитоста на таквиот акт и тоа само доколку странката незадоволна од неговата формална или материјална законитост одлучи со тужба да поведе управен спор.

Оттука, Судот смета дека Одлуката на Владата на Република Северна Македонија за давање одобрение за основање приватно средно училиште која е оспорена со иницијативата доставена пред Уставниот суд, тргнувајќи од дефиницијата на управниот акт утврдена со Законот за општа управна постапка, и покрај нејзиниот назив, не може да се смета за поединечен правен акт. Одредбите содржани во оваа одлука никако немаат само inter partes дејство, односно правно дејство само помеѓу странките (Владата и Исламската верска заедница), туку напротив, правните последици кои ги произведува Одлуката имаат општо правно дејство бидејќи предизвикуваат правни последици врз неопределен број граѓани – постојни и идни ученици, нивни родители како законски застапници, постоен и иден наставен кадар, административен кадар итн. Со други зборови, станува збор за пропис чии одредби имаат erga omnes правно дејство.

Теоретската мисла за управното право, утврдува неколку елементи кои ја чинат суштината на управниот акт, а првиот од нив е конкретноста. За ова основно обележје на управниот акт, управно-правната теорија го констатира следново „конкретноста означува дека актот се однесува на конкретна правна ситуација, која не е трајна и повторлива, туку еднократна и неповторлива.“ Несомнен факт е дека секоја одлука за издавање одобрение за основање на приватна или јавна установа не создава конкретна, туку општа правна ситуација и секако, не претставува еднократна и неповторлива, туку трајна и повторлива ситуација која опфаќа во себе давање на јавни услуги на неопределен број странки и за неограничен временски период.

Оттука, Судот оцени дека оспорената одлука на Владата на Република Северна Македонија по својата содржина има својство на пропис и подлежи на уставно-судска контрола на нејзината уставност и законитост.

Од аспект на содржината на оспорената одлука, наводите на подносителот на иницијативата се издржани, како во поглед на нејзината спротивност на Законот за средно образование кој во член 7 забранува верско организирање и дејствување и истакнување на верски симболи во средните училишта, така и во поглед на неуставноста на истата одлука чија содржина не е во согласност со Амандманот VII точка 2 со кој е заменет ставот 4 од членот 19 од Уставот.

Имено, од наведените уставни одредби произлегува дека Република Северна Македонија е демократска држава заснована на почитување на човековите слободи и права во која сите граѓани се еднакви пред законот без каква и да било дискриминација, меѓу другото, и врз основа на нивното религиско уверување (верата). Слободата на религиското уверување е гарантирана со Уставот кој предвидува дека секој може слободно и јавно, поединечно или во заедница со други да ја изразува својата вера. Притоа, Република Северна Македонија како мултинационална, мултиконфесионална заедница е изградена на принципот на одвоеност на религијата од државата што произлегува од Амандманот VII на Уставот, според кој Македонската православна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-методистичката црква, Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон. Автономијата на верските заедница во поглед на верското образование исто така е гарантирана со Уставот, според кој верските заедници и религиозни групи се слободни во основањето на верски училишта и на социјални и добротворни установи во постапка предвидена со закон.

Принципот на одвоеноста на верските заедници од државата од Амандманот VII на Уставот, подразбира дека во односите со верските заедници и религиозните групи државата треба да биде неутрална бидејќи тоа е еден од суштинските услови за реализација на слободата на вероисповеста. Согласно со овој принцип државата не смее да се меша во прашањата на верата, односно во прашањата на верските заедници и религиозни групи, таа не смее да го поттикнува определувањето за определена вера или за вера воопшто, ниту пак да го попречува изразувањето на верата. Државата мора исто така, да ја почитува уставно прокламираната автономија во однос на образовните активности на верските заедници на начин што ќе им го препушти на верските заедници основањето и организирањето на верските училишта и нема да се меша во изборот и реализирањето на програмите и содржината на верското образование.

Уставно прокламираната одвоеност на државата и верските заедници во сферата на образованието е операционализирана во соодветните закони од сферата на образованието и Законот за правната положба на црква, верска заедница и религиозна група. Токму од тие причини, со член 7 од Законот се забранува секакво политичко и верско организирање и дејствување во училиштата, се забранува истакнување на верски обележја и не е дозволено да се организира верско образование. Верското образование се остварува исклучиво и единствено во верските училишта што ги основаат верските заедници и затоа основањето на верските училишта е уредено со Законот со кој е уреден статусот и положбата на црквата, верските заедници и религиозните групи, а не со законите од областа на образованието. Следствено, Законот за средното образование се однесува и се применува на средните училишта, приватни или јавни, во кои се остварува граѓанска настава, според програмите на гимназиското и стручно образование што ги донесува државен орган – Министерството за образование, а не и на училиштата во кои се спроведува верско образование и кои се основани од верските заедници.

Токму поаѓајќи од наведеното, Судот ги оцени како основани наводите во иницијативата дека со донесувањето на оспорената одлука Владата ја повредила уставната одредба за одвоеност на државата од верските прашања. Ова е сторено на начин што со оспорената одлука Владата дала согласност на верска заедница – Исламската верска заедница да основа гимназија, иако според Амандманот VII oд Уставот, верските заедници можат да основаат само верски училишта во кои се предава веронаука, односно се проповеда и изучува конкретна религија. Такво училиште, за изучување на исламската вера, веќе постои, тоа е Средното исламско училиште „Медреса Иса Бег“ во с. Кондово кое претставува едукативно-образовна институција на Исламската верска заедница која е негов основач и се грижи за остварувањето на едукативниот и образовниот процес и за плановите и програмите за верската поука.

Оттука произлегува дека системите на верското образование и на секуларното, односно граѓанско образование се јасно одделени, согласно наведениот уставен принцип. Уставот на Република Северна Македонија им гарантира слобода на верските заедници во реализирањето на воспитните и образовните дејности, што практично значи дека системот на верското образование што го организираат верските заедници како основачи на верските училишта и кој е во интерес на зачувување и развој на верската свест на припадниците на одделните вероисповести е целосно одвоен од системот на граѓанското образование како дејност од јавен интерес во кој не се промовира ниту една вера посебно, така што обидот за нивното мешање претставува повреда на уставниот принцип за одвоеност на државата и верата и на секуларниот карактер на македонското општество.

Во однос на барањето истакнато во иницијативата за донесување решение согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд, Судот смета дека не се исполнети условите за тоа од причина што оцени дека не постојат поединечни акти кои би биле донесени директно и непосредно врз основа на оспорената одлука.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

Издвоено мислење по предметот У.бр.198/2024

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.198/2024
Shkup, 26.02.2025
Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 26 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Vendimit për dhënien e lejes për themelimin e shkollës së mesme private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 101/2019), miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut më 26 mars 2024.

2. Ky vendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

Sllavko Nikolov nga Probishtipi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dërguar iniciativë për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Vendimit të shënuar në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Sipas pretendimeve në iniciativë, vendimi i kontestuar është në kundërshtim me Kushtetutën si akt më të lartë juridik në vend, Ligjin për statusin juridik të kishës, bashkësisë fetare dhe grupit fetar dhe Ligjit për arsimin e mesëm, sepse sipas kornizës kushtetuese dhe ligjore të Maqedonisë, një kishë, bashkësi fetare dhe grup fetar nuk lejohet të jetë themelues i një shkolle të mesme private në të cilën organizohet dhe realizohet mësim për arsim të shkollimit të mesëm fushën e arsimit shoqëror humanistik, fushën e gjuhës dhe artit dhe fushën e arsimit matematikor natyror. Kërkuesi citon dispozitën kushtetuese të nenit 19, ose amendamentin VII të Kushtetutës, dhe thekson se bashkësitë fetare mund të themelojnë shkolla, por ato mund të jenë të natyrës fetare në përputhje me ligjin, dhe se ligji është Ligji i veçantë për statusin juridik të kishave, bashkësive fetare dhe grupeve fetare, i cili rregullon se komunitetet e tyre fetare themelojnë dhe rregullojnë procedurën e themelimit të shkollës për komunitetet e tyre fetare. Rrjedhimisht, Bashkësia Fetare Islame ka të drejtën kushtetuese dhe ligjore për të themeluar një shkollë të mesme fetare për arsimimin e zyrtarëve fetarë, dhe tashmë ka themeluar një shkollë të tillë, “Medreseja Isa Beg”, e cila ekziston që nga viti 1984. Megjithatë, themelimi i një shkolle të re të mesme private “Medreseja Isa Beu”, e cila supozohet të jetë një shkollë e mesme e themeluar nga bashkësia fetare për të cilën Qeveria ka dhënë leje me aktin e kontestuar, është plotësisht në kundërshtim me me Kushtetutën dhe ligjet sepse themeluesi nuk ka të drejtë të themelojë një shkollë të tillë. Kushtetuta nuk lejon themelimin e shkollave të mesme fetare, pas të cilave studentët do të mund të zgjedhin të vazhdojnë shkollimin në fakultete që janë në dispozicion të shkollave të tjera të mesme publike, sepse studentët që mbarojnë shkollën e mesme fetare mund të vazhdojnë arsimin e lartë ekskluzivisht në një fakultet ku mësohet feja.

Më tej, kërkuesi thekson në iniciativë se themelimi nga bashkësitë fetare të shkollave me status dhe karakter të barabartë me shkollat publike është në kundërshtim me karakterin laik të shtetit dhe sepse sjell ndarje gjinore të nxënësve, që buron nga praktika e vendosur në “Medresenë Isa Beg” ekzistuese. Kuadri kushtetues dhe ligjor ekzistues bazohet në respektimin e lirive dhe të drejtave të njeriut, lirinë e mendimit, këshillimit dhe besimit, duke përfshirë manifestimin e lirë të fesë me të gjitha të drejtat e lidhura me organizimin dhe jetesën fetare, por kjo duhet të ushtrohet në masën e lejuar dhe në mënyrë të lejuar. Në këtë kuptim, kërkuesi vë në dukje edhe vendimet e Gjykatës Kushtetuese që shfuqizuan arsimin fetar, pra mësimet fetare në shkolla.

Parashtruesi vë në dukje edhe paligjshmërinë e vendimit të kontestuar, i cili është në kundërshtim me Ligjin për Arsimin e Mesëm, i cili në nenin 7 ndalon organizimin dhe veprimtarinë fetare dhe shfaqjen e simboleve fetare në shkollat e mesme. Parashtruesi arrin në përfundimin se shkollat fetare janë një ent i veçantë, një lloj i veçantë shkolle që edukon personel të caktuar dhe se nuk mund të ketë një shkollë të mesme të themeluar nga një komunitet fetar, sepse është një formë e veprimtarisë fetare. Për arsyet e cekura, Parashtruesi i propozon Gjykatës Kushtetuese fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së vendimit të kontestuar dhe anulimin e tij dhe deri në marrjen e vendimit përfundimtar, vendim të veçantë për ndalimin e zbatimit të akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra në bazë të vendimit të kontestuar për të parandaluar shfaqjen e pasojave të vështira për t’u eliminuar.

Gjykata në seancë konstatoi se Vendimi i kontestuar për miratimin e themelimit të shkollës së mesme private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup është miratuar në bazë të nenit 12 të Ligjit për arsimin e mesëm (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05, 113/05, 35/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08, 33/10, 116/10, 156/10, 18/11, 51/11, 6/12, 100/12, 24/13, 41/14, 116/14, 135/14, 10/15, 98/15, 145/15, 30/16, 127/16, 67/17, 64/18 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 229/20), nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në mbledhjen e mbajtur më 26 mars 2024.

Sipas nenit 1 të Vendimit, me këtë Vendim jepet miratimi për themelimin e Shkollës së Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup.

Në pajtim me nenin 2 të Vendimit, miratimi nga neni 1 i këtij vendimi jepet në bazë të kërkesës së themeluesit, Bashkësisë Fetare Islame në Republikën e Maqedonisë së Veriut, me seli në ul. “Çairska” nr. 52 në Shkup, me EDB 4075010100032.

Në nenin 3 të Vendimit përcaktohet se në Shkollën e Mesme Private nga neni 1 i këtij vendimi, do të organizohet dhe realizohet mësim për arsimin e mesëm të gjimnazit të fushën shoqërore-humanistike, kombinimi A dhe kombinimi B, fusha e arsimit të gjuhës dhe artit A dhe kombinimi B, fusha e asimit natyror-matematikor kombinimi A dhe kombinimi B, në përputhje me planprogramet dhe programet e miratuara nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, në pajtim me Ligjin për arsim të mesëm.

Sipas nenit 4 të Vendimit, kuadri i nevojshëm mësimor i cili do të zhvillojë mësim në Shkollën e Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup është në përputhje me normën për mësimdhënës dhe kuadrit tjetër në arsimin e mesëm. Mësimi do të zhvillohen nga 75 mësues në vitin e parë, të dytë, të tretë dhe të katërt.

Neni 5 përcakton se hapësira dhe pajisjet e nevojshme për pajisjen e Shkollës së Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup janë në përputhje me normat për veprimtarinë e arsimit të mesëm.

Sipas nenit 6 të Vendimit, Shkolla e Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup, do të vendoset në një objekt në fsh. Kondovë, Shkup, me sipërfaqe prej 4.084m2, në objektin në rr. “Probishtipska” pn, në Tetovë, me sipërfaqe të përgjithshme prej 853 m2, në një objekt në rr. “18 Noemvri” pn, në Gostivar, me sipërfaqe të përgjithshme prej 758 m2, në një objekt në rr. “Strasho Pinxhur” nr. 13 në Shtip, me sipërfaqe të përgjithshme prej 507 m2.

Neni 7 i Vendimit përcakton se numri i nxënësve që do të regjistrohen në vitin e parë të arsimit në vitin shkollor 2024/2025 do të jetë 144 nxënës në 6 paralele, ndërsa për vitet shkollore në vijim për numrin e nxënësve dhe paraleleve vendos themeluesi.

Sipas nenit 8 mësimi në Shkollën e Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup, do të zhvillohet në gjuhën maqedonase dhe alfabetin e saj cirilik, në gjuhën shqipe dhe alfabetin e saj dhe në gjuhën turke dhe alfabetin e saj.

Sipas nenit 9 të Vendimit, programi për veprimtarinë edukative-arsimore për arsimin e mesëm të Shkollës së Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – Fsh. Kondovë, Shkup, është në përputhje me programin e arsimit të mesëm në fushën e shkencave shoqërore humanitare, kombinimi A dhe kombinimi B, drejtimi gjuhë dhe art kombinimi A dhe kombinimi B, drejtimi natyror-matematikor kombinimi A dhe kombinimi B, i cili zbatohet në shkollat e mesme publike në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Në nenin 10 të Vendimit përcaktohet se Shkolla e Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup do të fillojë me punë më 1 shtator 2024, pas marrjes së aktvendimit verifikues nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës.

Në nenin 11 të Vendimit përcaktohet se mjetet e nevojshme për funksionimin e Shkollës së Mesme Private “Medreseja Isa Beu” – fsh. Kondovë, Shkup, sigurohet nga themeluesi.

Në pajtim me nenin 12 të Vendimit, ky vendim hyn në fuqi ditën e shpalljes në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Vendimi është regjistruar me nr. 41-3741/2 të datës 26 mars 2024 dhe nënshkruar nga mr. Talat Xhaferi si kryetar i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

III

Dispozitat kushtetuese

Në pajtim me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe sundimi i së drejtës janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Barazia e qytetarëve garantohet me nenin 9 të Kushtetutës, i cili përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pa marrë parasysh gjininë, racën, ngjyrën e lëkurës, origjinën kombëtare dhe shoqërore, bindjet politike dhe fetare, pozitën pronësore dhe statusin shoqëror. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Me nenin 16, paragrafi 1 të Kushtetutës garantohet liria e besimit, ndërsa me nenin 19, paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës garantohet liria e besimit fetar dhe garantohet shprehja e lirë dhe publike, individuale ose në bashkësi me të tjerët.

Me Amendamentin VII, pika 1, zëvendësohet paragrafi 3 i nenit 19 të Kushtetutës dhe përcakton se Kisha Ortodokse Maqedonase, si dhe Bashkësia Fetare Islame në Maqedoni, Kisha Katolike, Kisha Metodiste Ungjillore, Bashkësia Hebraike dhe bashkësitë e tjera fetare dhe grupet fetare janë të ndara nga shteti dhe janë të barabartë para ligjit.

Pika 2 e këtij amendamenti zëvendëson paragrafin 4 të nenit 19 të Kushtetutës dhe përcakton se Kisha Ortodokse Maqedonase, si dhe Bashkësia Fetare Islame në Maqedoni, Kisha Katolike, Kisha Metodiste Ungjillore, Bashkësia Hebraike dhe bashkësitë e tjera fetare dhe grupet fetare janë të lira të themelojnë shkolla fetare dhe institucione shoqërore dhe bamirëse të përcaktuara me ligj.

Sipas nenit 44, kushdo ka të drejtën e arsimimit. Arsimi është i disponueshëm për të gjithë në kushte të barabarta.

Neni 45 parashikon se qytetarët kanë të drejtë, në kushtet e përcaktuara me ligj, të themelojnë institucione arsimore private në të gjitha nivelet e arsimit, përveç arsimit fillor.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 110, paragrafi 2 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e rregullave tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Dispozitat ligjore relevante

Ligji për arsim të mesëm

Ligji për arsim të mesëm („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 44/1995, 24/1996, 34/1996, 35/1997, 82/1999, 29/2002, 40/2003, 42/2003, 67/2004, 55/2005, 113/2005, 35/2006, 30/2007, 49/2007, 81/2008, 92/2008, 33/2010, 116/2010, 156/2010, 18/2011, 42/2011, 51/2011, 6/2012, 100/2012, 24/2013, 41/2014, 116/2014, 135/2014, 10/2015, 98/2015, 145/2015, 30/2016, 127/2016, 67/2017, 64/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.229/2020), rregullon organizimin, funksionimin dhe drejtimin e arsimit të mesëm, si pjesë e sistemit të edukimit dhe arsimimit.

Sipas nenit 2 të Ligjit për arsimin e mesëm, në arsimin e mesëm zbatohen planet dhe programet për arsimin e mesëm dhe profesional. Arsimi i mesëm ofrohet në shkollat e mesme që janë të organizuara si shkolla të mesme publike (shkolla e mesme komunale, gjegjësisht shkolla e mesme e Qytetit të Shkupit dhe shkolla e mesme shtetërore) dhe shkolla të mesme private. Shkollat e mesme shtetërore themelohen vetëm për zbatimin e planeve dhe programeve për arsimin e mesëm për kategori të caktuara nxënësish për të cilët shteti ka interes të veçantë. Veprimtaria e zhvilluar në shkollën e mesme është me interes publik dhe kryhet si shërbim publik. Shkolla e mesme ka status të personit juridik dhe është e regjistruar në Regjistrin Qendror të Republikës së Maqedonisë.

Neni 3 paragrafi 3 i Ligjit nuk lejon diskriminim në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, origjinës kombëtare dhe shoqërore, bindjeve politike dhe fetare, pozitës pronësore dhe shoqërore.

Sipas nenit 7 të ligjit, çdo organizim dhe veprimtari politike dhe fetare është e ndaluar në shkollën e mesme. Mësimi fetar nuk lejohet në shkollën e mesme. Ndalohet ekspozimi i simboleve partiake dhe fetare në shkollat e mesme.

Subjektet që mund të themelojnë shkollë të mesme janë të përcaktuara në nenin 10 të Ligjit, sipas të cilit një shkollë të mesme komunale mund të themelojë komuna. Vendimin për themelimin e shkollës së mesme komunale e merr këshilli i komunës pas marrjes së mendimit paraprak nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë (në tekstin e mëtejmë: Qeveria). Shkollë të mesme në qytetin e Shkupit mund të themelojë Këshilli i Qytetit të Shkupit. Vendimin për themelimin e shkollës së mesme në Qytetin e Shkupit e miraton Këshilli i Qytetit të Shkupit me propozim të këshillit të komunës, ndërsa paraprakisht merret mendim nga Qeveria. Shkollë të mesme shtetërore themelon Qeveria. Shkolla e mesme private mund të themelohet nga personi juridik dhe fizik vendas dhe i huaj në bazë të miratimit, në pajtim me këtë ligj.

Kushtet që duhet të plotësohen për themelimin e shkollës së mesme janë të përcaktuara në nenin 11, sipas të cilit shkolla e mesme mund të themelohet nëse:
– ka nevojë komuna, qyteti i Shkupit ose shteti për një lloj të caktuar të kuadrit,
– janë miratuar plane mësimore dhe programe për punë edukative arsimore,
– të sigurohen ambiente dhe pajisje adekuate për ofrimin e arsimit të mesëm,
– me plan financiar sigurohet një nivel i qëndrueshëm financimi për të paktën një gjeneratë nxënësish në shkollë,
– të sigurohet numri i nevojshëm i personave që plotësojnë kushtet e përcaktuara për mësimdhënës dhe bashkëpunëtorë profesional në arsimin e mesëm, të cilët kanë deklaruar se do të paraqiten në shpalljen publike dhe se do të krijojnë marrëdhënie pune, nëse përzgjidhen në shpalljen publike, dhe
– të plotësohen kushtet e tjera të përcaktuara me normat dhe standardet për themelimin e shkollës së mesme për ofrimin e arsimit të mesëm.

Kushtet e paragrafit 1, alinetë 2, 3, 4, 5 dhe 6 të këtij neni zbatohen edhe për themelimin e shkollës së mesme private.

Normat dhe standardet e përmendura në pikën 1, alineja 6, të këtij neni për themelimin e shkollës së mesme, miratohen nga ministri përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e arsimit (në tekstin e mëtejmë: ministri), me propozimin e Byrosë për Zhvillimin e Arsimit.

Procedura për themelimin e shkollës së mesme private parashikohet me ligj, i cili në nenin 12 parashikon se vendimin për dhënien e lejes për themelimin e shkollës së mesme private e miraton Qeveria me mendimin paraprak të Ministrisë, Byrosë për Zhvillimin e Arsimit dhe Qendrës për Arsim dhe Aftësim Profesional, nëse janë plotësuar kushtet e përcaktuara në nenin 11, paragrafi 1, alinetë 2,3,4,5 dhe 6 si dhe kushtet e përcaktuara në nenin 11 të këtij ligji.

Sipas nenit 13 të Ligjit, me Vendimin e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë për dhënien e lejes për themelimin e shkollës së mesme private, përcaktohet:
– fusha edukative arsimore, gjegjësisht lloji i arsimit të mesëm për të cilin është themeluar shkolla private;
– kërkohet kuadri mësimor, pajisjet, hapësira sipas standardeve dhe normave pedagogjike;
– numri i studentëve;
– gjuhën në të cilën do të zhvillohet mësimi;
– programi për veprimtari edukative arsimore dhe
– fillimi me punë i shkollës private.

Neni 13-a i Ligjit parashikon që pas marrjes së vendimit për dhënien e miratimit për themelimin e shkollës së mesme private, themeluesi miraton aktin themelues, sipas propozimit të themelues nga neni 11-b i këtij ligji, i cili i është bashkangjitur kërkesës për miratim për themelimin e shkollës së mesme private.

Sipas nenit 14, miratimi mund të ndryshohet ose zgjerohet në rast se themeluesi kërkon ndryshim të llojit të arsimit të mesëm ose zgjerim të programit arsimor.

Sipas nenit 15, Qeveria e Republikës së Maqedonisë mund ta revokojë miratimin me propozim të Ministrisë nëse:
– themeluesi krijon një shkollë private në kundërshtim me aktin e miratimit të nenit 13 dhe
– konstatohet se shkolla private nuk plotëson më kërkesat e nenit 11, pika 1, alinetë 2, 3, 4, 5 dhe 6 të këtij ligji ose nuk zbaton dispozitat e këtij ligji dhe aktet nënligjore që rrjedhin prej tij.
Miratimi mund të ndërpritet edhe me kërkesë të themeluesit.

Neni 19 parasheh që shkolla e mesme mund të fillojë të funksionojë pasi Ministria të miratojë vendim për verifikimin e shkollës së mesme. Ministria në afat prej 30 ditësh nga data e paraqitjes së kërkesës për verifikim të shkollës së mesme, merr vendim me të cilin vendos për kërkesën për verifikim të shkollës së mesme (në tekstin e mëtejmë: vendim verifikues).

Sipas nenit 19-a, pas marrjes së vendimit të verifikimit, shkollat e mesme regjistrohen në Regjistrin Qendror të Shkollave të Mesme që mbahet nga Ministria në përputhje me Ligjin për procedurën e përgjithshme administrative.

Ligji për statusin juridik të kishës,
bashkësia fetare ose grupi i religjionit

Ligji për statusin juridik të kishës, bashkësisë fetare ose grupit i religjionit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 113/2007), rregullon themelimin dhe statusin juridik të kishës, bashkësisë fetare dhe grupit të religjionit, rregullimin e ibadeteve, lutjeve dhe riteve fetare, mësimin fetar dhe veprimtaritë edukative, të ardhurat e kishës, komunitetit fetar dhe grupit fetar, si dhe çështje të tjera fetare. Sipas paragrafit 2 të këtij neni, kisha, bashkësia fetare dhe grupi i religjionit janë të ndarë nga shteti dhe janë të barabartë para ligjit.

Sipas nenit 3 të ligjit, e drejta e lirisë së besimit, mendimit dhe ndërgjegjes përfshin lirinë për të manifestuar fenë ose besimin, të cilën e ka çdo person, i vetëm ose në bashkësi me të tjerët, publikisht ose privatisht.

Neni 4 i ligjit ndalon diskriminimin fetar.

Autonomia e bashkësive fetare garantohet me nenin 5 të ligjit, sipas të cilit kisha, bashkësia fetare dhe religjioni fetar kanë të drejtë të organizohen lirisht brenda me organet e tyre drejtuese, hierarkinë dhe kompetencën dhe të caktojnë persona që do t’i përfaqësojnë dhe prezantojnë ato dhe të miratojnë akte në këtë drejtim.

Veprimtaritë edukative të bashkësive fetare i nënshtrohen rregullimit në një kapitulli të veçantë V të Ligjit të titulluar “Mësimi fetar dhe veprimtaritë edukative”. Në këtë kapitull, neni 21 parashikon se kisha, bashkësia fetare dhe religjioni fetar mund të kryejnë mësime fetare. Mësimi fetar zhvillohet në ambientet ku kryhen ritet fetare dhe mënyrat e tjera të shprehjes publike të besimit, si dhe në mjedise dhe vende të tjera publike dhe private, me kusht që kjo të mos cenojë rendin dhe qetësinë publike.

E drejta për themelimin e shkollave fetare rregullohet me nenin 22 të ligjit, sipas të cilit kisha, bashkësia fetare dhe religjioni fetar kanë të drejtë të themelojnë institucione arsimore fetare të të gjitha niveleve të arsimit, përveç arsimit fillor, për edukimin e klerikëve dhe zyrtarëve fetarë, si dhe konvikte studentore për strehimin e personave që studiojnë në ato institucione. Sipas paragrafit 2, institucionet arsimore fetare janë të barabarta me institucionet e tjera arsimore dhe nxënësit dhe studentët e tyre kanë të njëjtat të drejta dhe detyrime.

Neni 23 i ligjit parashikon se kisha, bashkësia fetare dhe religjioni fetar janë të detyruar që njoftimin për themelimin e institucionit arsimor fetar, me aktin për qëllimet dhe organizimin e brendshëm të shkollës dhe programin mësimor, në përputhje me dispozitat e këtij ligji, t’ia dërgojnë organit përgjegjës për çështjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe bashkësive fetare të paktën 90 ditë para ditës së caktuar të funksionimit të tij. Organi përgjegjës për çështjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe bashkësive fetare është i detyruar t’i paraqesë mendimin e tij kishës, bashkësisë fetare ose religjioni fetar, brenda 60 ditëve nga dita e paraqitjes së njoftimit.

Sipas nenit 24 të ligjit, planet dhe programet mësimore në institucionet arsimore fetare nuk duhet të jenë në kundërshtim me Kushtetutën dhe ligjet. Organi i administratës shtetërore përgjegjës për arsimin mund të kryej mbikëqyrje në planet dhe programet mësimore të institucioneve arsimore fetare në kuptim të paragrafit (1) të këtij neni.

Menaxhimi i shkollave fetare rregullohet me nenin 26 të Ligjit, sipas të cilit kisha, bashkësia fetare dhe religjioni fetar drejtojnë në mënyrë të pavarur institucionet arsimore fetare dhe institucionet e tjera arsimore, si dhe konviktet e studentëve që mund t’i themelojnë në përputhje me këtë ose një ligj tjetër. Personi përgjegjës në institucionin arsimor fetar, institucionin arsimor, konviktin e studentëve ose konviktin e nxënësve është i detyruar t’ia vërë në dispozicion organit të administratës shtetërore kompetent për çështjet e arsimit, të dhënat e nevojshme për kryerjen e mbikëqyrjes së punës së tyre dhe të eliminojë çdo mangësi të mundshme brenda një afati të caktuar nga ai organ.

Ligji për Qeverinë

Në nenin 35 të Ligjit për Qeverinë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 59/2000; 26/2001; 12/2003; 55/2005; 37/2006; 115/2007; 19/2008; 82/2008; 10/2010; 51/2011; 15/2013; 27/2014; 139/2014; 196/2015; 142/2016; 140/2018; Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut nr. 98/2019) parasheh se për zbatimin e ligjeve, Qeveria do të miratojë dekrete me fuqi të ligjit, rregullore, vendime, udhëzime, programe, aktvendimer dhe konkluzione.

Sipas nenit 36 paragrafi 3 të Ligjit, Qeveria me vendim vendos për çështje dhe masa të caktuara për zbatimin e ligjeve; krijojn shërbime profesionale dhe shërbime të tjera për nevojat e veta dhe shërbime të përbashkëta për nevojat e Qeverisë dhe ministrive dhe organeve të tjera të administratës shtetërore.

Qëndrimet e Gjykatës

Gjatë vlerësimit të juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese për aktin e kontestuar, pyetja e parë në analizë ishte natyra juridike e aktit të kontestuar, pra u shtrua pyetja nëse akti i kontestuar përbën një rregullim që i nënshtrohet kontrollit kushtetues-gjyqësor.

Në përgjigje të kësaj pyetjeje, Gjykata thekson se nga aspekti formal, titulli i aktit kontestues është “Vendim”, i cili është term i përgjithshëm apo gjenerik që përfshin akte të veçanta dhe të përgjithshme të Qeverisë dhe organeve të administratës shtetërore. Po ashtu, akti i kontestuar i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut thotë “Vendimi për dhënien e miratimit” i cili nga aspekti i pastër formal mund të interpretohet si akt i vetëm ose individual që organi publik e lëshon me kërkesë të palës duke zbatuar rregullat e procedurës administrative. Mirëpo, këtë qëndrim nuk e mbështet analiza e së drejtës pozitive maqedonase, e as teoria juridike që merret me studimin e konceptit të aktit të caktuar administrativ dhe punës administrative si lëndë e procedurës administrative dhe kontrollit administrativo-gjyqësor. Ky qëndrim mbështetet nga fakti se Ligji për Procedurën e Përgjithshme Administrative të vitit 2015, në nenin 4, paragrafi 1, alineja 5, përcakton saktësisht një akt administrativ si “akt individual i një organi publik i miratuar në bazë të një ligji që vendos për të drejtat, detyrimet dhe interesat ligjore të palëve”. Aktet administrative mund të emërtohen si aktvendim, vendim, urdhër, licencë, leje, ndalim, miratim apo të tjera. Pra, që një akt i quajtur “vendim” të trajtohet si akt administrativ i miratuar në procedurë administrative, duhet të jetë akt individual për nga përmbajtja, pra të prodhojë të drejta dhe detyrime për një person juridik të caktuar (person fizik apo juridik). Me fjalë të tjera, efekti juridik i atij akti duhet të jetë inter partes, pra të prodhojë pasoja juridike vetëm për palën ndaj së cilës organi publik ka lëshuar aktin individual. Vetëm në një rast të tillë, në përputhje me Ligjin për Kontestet Administrative të vitit 2019, do të mund të bëhet kontrolli gjyqësor mbi ligjshmërinë e një akti të tillë, dhe vetëm nëse pala e pakënaqur me ligjshmërinë formale ose materiale vendos të iniciojë një kontest administrativ përmes ngritjes së padisë.

Prandaj, Gjykata vlerëson se Vendimi i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut për miratimin për themelimin e shkollës së mesme private, i cili kundërshtohet me iniciativën e dërguar në Gjykatën Kushtetuese, bazuar në përkufizimin e aktit administrativ të përcaktuar me Ligjin për procedurë të përgjithshme administrative, pavarësisht nga emri i tij, nuk mund të konsiderohet akt juridik individual. Dispozitat e këtij vendimi në asnjë mënyrë nuk kanë vetëm efekt interpartes, gjegjësisht efekt juridik vetëm ndërmjet palëve (Qeveria dhe Bashkësia Fetare Islame), por përkundrazi, pasojat juridike që dalin nga Vendimi kanë efekt juridik të përgjithshëm, sepse shkaktojnë pasoja juridike për një numër të pacaktuar qytetarësh- studentë ekzistues dhe të ardhshëm, prindërit e tyre si përfaqësues ligjorë, kuadri mësimor ekzistues dhe i ardhshëm, me fjalë të tjera bëhet fjalë për rregull dispozitat e së cilës kanë erga omnes veprim juridik.

Mendimi teorik i së drejtës administrative përcakton disa elementë që përbëjnë thelbin e një akti administrativ, i pari prej të cilëve është specifika. Lidhur me këtë karakteristikë themelore të aktit administrativ, teoria administrativo-juridike shprehet si vijon: “specifiteti nënkupton që akti i referohet një situate juridike specifike, e cila nuk është e përhershme dhe e përsëritshme, por e njëhershme dhe e papërsëritshme”. Është fakt i padyshimtë se çdo vendim për lëshimin e një miratimi për krijimin e një institucioni privat ose publik nuk krijon një situatë ligjore specifike, por më tepër të përgjithshme dhe sigurisht nuk paraqet një situatë të njëhershme dhe të papërsëritshme, por një situatë të përhershme dhe të përsëritur që përfshin ofrimin e shërbimeve publike për një numër të pacaktuar palësh dhe për një periudhë të pakufizuar kohe.

Prandaj, Gjykata konstatoi se vendimi i kontestuar i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut për nga përmbajtja ka cilësinë e rregullit dhe i nënshtrohet kontrollit kushtetues-gjyqësor të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së tij.

Nga aspekti i përmbajtjes së vendimit të kontestuar pretendimet e parashtruesit të iniciativës janë të qëndrueshme, si në këndvështim të kundërshtimit e tij me Ligjin për arsimin e mesëm, i cili në nenin 7 ndalon organizimin dhe veprimtarinë fetare dhe ekspozimin e simboleve fetare në shkollat e mesme, ashtu edhe në aspektin e antikushtetutshmërisë së të njëjtit vendim, përmbajtja e të cilit nuk është në përputhje me Amendamentin VII pika 2 me të cilin zëvendësohet paragrafi 4 i nenit 19 të Kushtetutës.

Gjegjësisht, nga dispozitat kushtetuese të lartpërmendura del se Republika e Maqedonisë së Veriut është shtet demokratik i bazuar në respektimin e lirive dhe të drejtave të njeriut në të cilin të gjithë qytetarët janë të barabartë para ligjit pa asnjë diskriminim, përfshirë edhe në bazë të bindjeve të tyre fetare (besimit). Liria e besimit fetar garantohet me Kushtetutë, e cila përcakton se çdokush mund të shprehë lirisht dhe publikisht, individualisht ose në bashkësi me të tjerët, besimin e tij. Për më tepër, Republika e Maqedonisë së Veriut si bashkësi multinacionale, multikonfesionale është e ndërtuar mbi parimin e ndarjes së fesë nga shteti, i cili buron nga Amendamenti VII i Kushtetutës, sipas të cilit Kisha Ortodokse Maqedonase, si dhe Bashkësia Fetare Islame në Maqedoni, Kisha Katolike, Kisha Metodiste Ungjillore, Bashkësia e Evrejve, dhe bashkësi tjera fetare dhe grupe religjionesh janë të ndara nga shteti të barabarë para ligjit. Autonomia e bashkësive fetare në aspektin e edukimit fetar është e garantuar edhe me Kushtetutë, sipas së cilës bashkësitë fetare dhe religjonet fetare janë të lira të themelojnë shkolla fetare dhe institucione shoqërore e bamirëse në procedurën e përcaktuar me ligj.

Parimi i ndarjes së bashkësive fetare nga shteti nga Amendamenti VII i Kushtetutës nënkupton që shteti duhet të jetë neutral në marrëdhëniet me bashkësitë fetare dhe religjionet fetare, pasi ky është një nga kushtet thelbësore për realizimin e lirisë së fesë. Sipas këtij parimi, shteti nuk guxon të ndërhyjë në çështjet e fesë, përkatësisht në çështjet e bashkësive fetare dhe grupeve fetare, nuk guxon të nxisë përcaktimin e një feje të caktuar apo fesë në përgjithësi, as të pengojë shprehjen e fesë. Shteti duhet të respektojë edhe autonominë e shpallur me Kushtetutë për veprimtaritë edukative-arsimore të bashkësive fetare në mënyrë që t’ua lërë bashkësive fetare themelimin dhe organizimin e shkollave fetare dhe të mos ndërhyjë në përzgjedhjen dhe zbatimin e programeve dhe përmbajtjes së arsimit fetar.

Ndarja e proklamuar me Kushtetutë e shtetit nga bashkësitë fetare në sferën e arsimit është operacionalizuar në ligjet përkatëse në sferën e arsimit dhe Ligjin për statusin juridik të kishës, bashkësisë fetare dhe religjionit fetar. Për këto arsye, neni 7 i ligjit ndalon çdo organizim dhe veprimtari politike dhe fetare në shkolla, ndalon shfaqjen e simboleve fetare dhe nuk lejon organizimin e edukimit fetar. Mësimi fetar ofrohet kryesisht dhe vetëm në shkollat fetare të themeluara nga bashkësitë fetare, prandaj themelimi i shkollave fetare rregullohet me ligj që rregullon statusin dhe pozitën e kishës, bashkësive fetare dhe religjioneve fetare, e jo me ligje në fushën e arsimit. Rrjedhimisht, Ligji për arsimin e mesëm ka të bëjë dhe zbatohet për shkollat e mesme, private apo publike, në të cilat ofrohet edukim qytetar, sipas planprogrameve të arsimit të mesëm dhe profesional të miratuar nga organi shtetëror – Ministria e Arsimit, dhe jo për shkollat në të cilat ofrohet arsim fetar dhe të cilat janë të themeluara nga bashkësitë fetare.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata i konstatoi të bazuara pretendimet në iniciativë se Qeveria me miratimin e vendimit të kontestuar ka shkelur dispozitën kushtetuese për ndarjen e shtetit nga çështjet fetare. Kjo është bërë në atë mënyrë që me vendimin e kontestuar, Qeveria i ka dhënë pëlqimin një bashkësie fetare – Bashkësisë Fetare Islame – për themelimin e shkollës së mesme, ndonëse sipas Amendamentit VII të Kushtetutës, bashkësitë fetare mund të themelojnë vetëm shkolla fetare në të cilat mësohet mësimi fetar, gjegjësisht predikohet dhe studiohet një fe e caktuar. Një shkollë e tillë për mësimin e besimit islam tashmë ekziston, ajo është Shkolla e Mesme Islame “Medreseja Isa Beg” në fshatin Kondovë, e cila është institucion arsimor i Bashkësisë Fetare Islame, e cila është themeluese e saj dhe kujdeset për realizimin e procesit edukativo-arsimor dhe për planet dhe programet për mësimin fetar.

Nga kjo rezulton se sistemet e edukimit fetar dhe edukatës laike, gjegjësisht qytetare janë të ndara qartë, në përputhje me parimin kushtetues të lartpërmendur. Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë së Veriut garanton lirinë e bashkësive fetare në realizimin e aktiviteteve edukative arsimore, që praktikisht do të thotë se sistemi i arsimit fetar të organizuar nga bashkësitë fetare si themelues të shkollave fetare dhe që është në interes të ruajtjes dhe zhvillimit të vetëdijes fetare të pjesëtarëve të feve individuale është krejtësisht i ndarë nga sistemi i edukimit qytetar si një veprimtari e interesit publik në të cilën nuk promovohet asnjë besim i veçantë, ashtu që tentimi për përzierjen e tyre paraqet shkelje të parimit kushtetues për ndarjen e shtetit dhe fesë dhe e karakterit laik të shoqërisë maqedonase.

Lidhur me kërkesën e shprehur në iniciativën për marrjen e vendimit në përputhje me nenin 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, Gjykata vlerëson se nuk janë plotësuar kushtet për këtë sepse vlerësoi se nuk ka akte individuale që do të miratoheshin drejtpërdrejt dhe menjëherë në bazë të vendimit të kontestuar.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumisë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski