Врз основа на член 34 став 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), по гласањето против Решението У.бр.102/2024 со кое Уставниот суд на седницата одржана на 9 октомври 2024 година, не поведе постапка за оценување на уставноста на член 35 од Законот за изменување и дополнување на Законот за катастар на недвижности („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.124/2019) писмено го образложувам моето
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
Уставниот суд на Република Северна Македонија, на седницата одржана на 9-ти октомври 2024 година донесе Решение У.бр.102/2024, со кое одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на членот 209 став 6 од Законот за катастар на недвижностите, во делот: „Доколку не се приложат изјавите за согласност за исправка на грешка или постоењето на истата се утврди во постапка по службена должност, направената грешка не се отстранува, а постоењето на грешката се прибележува во имотниот лист, со потврда за запишување на промена.“
Со овој дел од цитираното Решение се согласувам и гласав за донесување на ваква одлука прифаќајќи ги аргументите изнесени од страна на судијата-известител, а спротивно од наводите на подносителот на иницијативата.
Но не се согласувам и не го прифаќам делот од истото Решение У.бр.102/2024 со кое мнозинството судии на Уставниот суд одлучија да се отфрли иницијативата за оценување на уставноста на членот 209 став 6 од Законот за катастар на недвижностите, во делот: „ако кон пријавата за исправка на грешка се приложи изјава за согласност за исправка на грешката заверена кај нотар дадена од носителите на првата запишани во катастарот на недвижностите и субјектите во чија корист се запишани други стварни права, товари, ограничувања и прибележувања“, како целината на членот 209 од Законот.
Со членот 209 став 1 од Законот (отстранување на грешки), таксативно се наведува, што се подразбира под грешки направени при прибирањето и запишувањето на податоците за недвижностите (грешки по однос на податоците за недвижностите, како и грешки во однос на личните и адресните податоци за носителите за правата на недвижностите), а со ставот 4 на членот од Законот, се наведува и дека при одржување на катастарот на недвижности се отстрануваат и грешките кои се однесуваат на податоците за правата и за носителите на правата на недвижностите запишани при востановување и одржување на катастарот на недвижности, доколку не се извршени промени при одржување на катастарот на недвижности што се утврдува со увид во правниот основ за запишување.
Според ставот 5 на членот 209 од Законот, грешките од ставовите 1 и 4 на овој член се отстрануваат по пријава на странка и по службена должност со потврда за исправка на грешка.
За да ги образложам причините поради кои гласав против одлуката на мнозинството судии на Уставниот суд да се отфрли иницијативата за оценување на уставноста на членот 209 став 6 од Законот за катастар на недвижностите, во делот: „ако кон пријавата за исправка на грешка се приложи изјава за согласност за исправка на грешката заверена кај нотар дадена од носителите на првата запишани во катастарот на недвижностите и субјектите во чија корист се запишани други стварни права, товари, ограничувања и прибележувања“, како целината на членот 209 од Законот, ќе изнесам и образложам неколку отворени прашања и дилеми кои за мене сеуште не се одговорени и доколку беа одговорени ќе придонесеа кон поинаква одлука на Судот.
Се поставува основното прашање дали грешките во запишаното право на сопственост и носителите на правото на сопственост во катастарот на недвижностите се правни или технички. Прашањето кое произлегува е дали грешката може да се квалификува како „обична“ грешка која подлежи на административна исправка од страна на катастарот.
Грешките во запишаните податоци за сопственост и носителите на правото на сопственост можат да имаат различна природа: техничка или правна. Дали грешката е техничка или правна зависи од суштината на самиот пропуст. Техничките грешки се тие кои настануваат за време на внесувањето или обработката на податоци, како што се: погрешно запишани имиња, броеви на катастарски парцели, адреси, површини и други слични податоци. Таквите грешки може да се поправат по службена должност или по барање на странката, без да се задира во суштината на правото на сопственост.
Меѓутоа, правните грешки се од поинаква природа. Тие подразбираат спорови за сопственоста или за носителот на правото на сопственост, кои произлегуваат од ситуации каде што запишувањето е врз основа на документи што подоцна се покажале како неважечки или невалидни, како во случаите на судски одлуки што поништуваат такви документи. Овие грешки не се предмет на административна исправка и не може да се решат без правосилна судска одлука или друг соодветен правен акт.
Исправката на грешките во катастарот, особено кога се однесуваат на промени кои влијаат на носителот на правото или на видот на правото, мора да биде строго ограничена на технички грешки и јасно дефинирани фактички пропусти. Промена што задира во суштината на правото, како што е прашањето за вистинскиот носител на правото, не може да се третира како обична исправка и бара правни процедури кои ја обезбедуваат заштитата на сопственоста и правната сигурност.
Поради овие причини, сметам дека мора да се направи јасна разлика помеѓу техничките и правните грешки. Правните грешки не можат да бидат исправени од страна на катастарот без правосилна судска одлука, бидејќи тие задираат во основното право на сопственост, загарантирано со Уставот и законите. Ова е суштински елемент за да се обезбеди правната сигурност и заштитата на правата на сите засегнати страни.
Се поставува прашање дали е високо ризично Агенцијата за катастар на недвижности на Република Северна Македонија како орган на државната управа да врши исправка на грешки во податоците за видот на правото и за носителите на правата на недвижностите?
Сметам дека е високо ризично Агенцијата за катастар на недвижности (АКН) да врши исправки на податоци за видот на правото и за носителите на правата поради следните причини:
• Потенцијални правни спорови: Исправки што влијаат на видот на правото или носителите на правата можат да предизвикаат правни спорови и судски постапки, со што се загрозуваат сопственичките односи.
• Можност за злоупотреба: Недоволно регулирани постапки за исправки отвораат ризик од злоупотреби, особено ако не се обезбедува согласност на сите засегнати страни.
• Правна сигурност: АКН има важна улога во гарантирање правна сигурност. Погрешни или произволни исправки можат да ја нарушат довербата во катастарот и да предизвикаат нестабилност.
• Надлежности: Исправките со правен карактер треба да бидат предмет на судска постапка, бидејќи АКН како управен орган нема мандат да ги решава правните спорови.
• Заштита на трети страни: Промените можат да ги засегнат правата на трети страни (како хипотеки), што потенцијално води до правни проблеми.
Од овие причини, АКН треба да биде претпазлива и да врши исправки само со согласност на сите засегнати страни и со соодветни правни докази, оставајќи ги суштинските правни прашања за судовите.
Се поставува прашање дали Агенцијата за катастар на недвижности на Република Северна Македонија како орган на државната управа ги пречекорува своите овластувања и функција кога врши исправка на грешки во податоците за видот на правото и за носителите на правата?! Дали таа грешка може да се исправи и отстрани во постапка уредена со Законот за катастар на недвижностите (sui generis постапка) пред Агенцијата за катастар на недвижностите или тоа е надвор од нејзините овластувања и претставува повреда на поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија?!
Сметам дека Агенцијата за катастар на недвижности (АКН) може да ги пречекори своите овластувања ако врши суштински исправки кои се надвор од нејзината административна улога и бараат судска постапка или согласност од засегнатите страни. АКН треба строго да се придржува до законските рамки и да избегнува активности што би можеле да се сметаат за мешање во правни прашања што се од надлежност на судската власт.
АКН има право да врши технички исправки, како што се фактички грешки во внесувањето на податоците. Меѓутоа, промени во податоците за видот на правото или за носителите на правата се посложени и можат да засегнат суштински правни односи. Доколку таквите исправки влијаат на правото на сопственост или други стварни права без судска одлука, тоа би значело пречекорување на функцијата на АКН и мешање во прашања што се од надлежност на судската власт.
Од значење за мојата дилема поради која го издвојувам моето мислење е и анализата на начелото на законитост при запишувањето во катастарот на недвижности согласно Законот за катастар на недвижности од 2019 година vis-a-vis исправките на грешките направени при воспоставување и одржување на катастарот на недвижностите, кои се однесуваат на податоците за правата и за носителите на правата, а кои се отстрануваат со увид во правниот основ за запишување, доколку не се извршени промени по однос на видот на правото и и за носителот на правото.
Начелото на законитост, утврдено во Законот за катастар на недвижности од 2019 година, е клучно при запишувањето и одржувањето на евиденцијата во катастарот, обезбедувајќи правна исправност и валиден правен основ за сите запишувања. Исправките на грешки мора да се ограничат на технички и фактички грешки, додека суштинските промени на видот на правото или на носителот на правото бараат нова правна основа, како судска одлука или нотарски акт, за да се избегне пречекорување на овластувањата. Со примената на начелото на законитост, се гарантира правната сигурност и се зачувува интегритетот на катастарот.
Начелото на законитост се применува при првичното запишување, за да се обезбеди дека секое внесување е правно исправно и легитимно. Исправките на грешки се прават во согласност со истото начело, но се ограничени на технички и фактички грешки. Суштински промени кои би влијаеле на видот на правото или на носителот на правото не се сметаат за исправка на грешка и бараат нова правна основа, како судска одлука или нотарски акт, за да се избегне пречекорување на овластувањата на катастарот.
Дали е во согласност со Уставот на Република Северна со изјава за согласност за исправка на грешката заверена кај нотар дадена од носителите на правата запишани во катастарот на недвижностите и субјектите во чија корист се запишани други стварни права, товари, ограничувања и прибележувања и потврда за исправка на грешка кои се однесуваат на податоците за правата и за носителите на правата на недвижностите запишани при востановување и одржување на катастарот на недвижности да се изврши промена на сопственикот на недвижноста (што всушност се прави со овој вид на исправка на грешка со оглед на тоа дека се заменува едно запишано право на недвижноста со друго, односно се заменува еден носител на правото на недвижноста со друг, без разлика што со ставот (4) на членот 209 е поставен услов дека тоа е можно само доколку при одржување на катастарот на недвижностите не се извршени промени по однос на видот на правото и за носителот на правото, што се утврдува со увид во правниот основ за запишување)?
Во контекст на поставеното прашање мора да се нагласи дека не станува збор за грешки кои се однесуваат на личните и адресните податоци за носителите на правата на недвижностите (сопственикот, хипотекарниот доверител и итн).
Според мене, ова прашање е сложено и бара детална анализа на уставните начела, како и на релевантната законска регулатива што го уредува катастарот на недвижности и нотаријатот, што, за жал, не беше целосно разгледано при донесувањето на Решението. Сметам дека клучните аспекти кои треба да се анализираат за решавање на оваа дилема се уставните начела, како што се начелото на законитост и правната заштита на сопственоста, исправката на грешки и правната природа на таквите промени, природата на изјавата за согласност заверена кај нотар, потврдата за исправка на грешка и нејзината усогласеност со Уставот на Република Северна Македонија.
Во контекст на уставните начела, мора да се земе предвид дека Уставот на Република Северна Македонија ја гарантира сопственоста како основно право, кое може да биде ограничено или изменето само во согласност со закон и соодветна правна процедура. Уставот предвидува дека сите постапки кои влијаат на правата на граѓаните треба да бидат во согласност со принципите на правна сигурност и заштита на имотните права. Во овој поглед, исправката на грешки во катастарот, која се однесува на технички или фактички грешки, не треба да ги надмине границите на својата функција и да се користи како основ за суштинска промена на податоците, особено кога станува збор за промена на носителот на правото на сопственост.
Изјавата за согласност за исправка на грешка заверена кај нотар може да биде инструмент за техничка исправка, но не може да биде основ за пренос на сопственоста без валиден правен основ, како што е договор или судска одлука. Заверката кај нотарот ѝ дава правна сила на изјавата, но не и истата правна вредност како на договорите за пренос на сопственост. Потврдата за исправка на грешка, исто така, служи како доказ за исправка на технички грешки, но не може да биде користена за промени кои ја менуваат суштината на правото на сопственост.
Извршување промена на сопственикот врз основа на изјава за согласност и потврда за исправка на грешка може да предизвика уставни проблеми, бидејќи се поставува прашањето за заобиколување на редовните процедури за пренос на сопственост. Уставот бара сите промени на правата на сопственост да бидат извршени преку јасни и законски регулирани процедури кои ја гарантираат правната сигурност и заштитата на правата на сопственост.
Промена на сопственикот на недвижност врз основа на потврда за исправка на грешка која вклучува изјава за согласност заверена кај нотар е правно проблематична и може да биде во спротивност со начелото на законитост и уставните принципи за правна заштита на сопственоста. Ваквата постапка може да се смета за неуставна доколку не се потпира на формален правен основ за пренос на сопственост. Преносот на сопственост треба да се извршува исклучиво преку договори или правни акти кои се во согласност со законските прописи и кои гарантираат правна сигурност.
Пренос на сопственост преку исправка на грешка, кој се темели на изјава за согласност заверена кај нотар, може да ја доведе во прашање правната сигурност ако се користи за суштински промени на сопственоста. Според уставните принципи, секоја промена на правото на сопственост треба да биде јасно евидентирана и потврдена преку соодветни правни механизми. Со оглед на тоа дека законските одредби можат да овозможат таква промена преку изјава за согласност, тоа може да доведе до нарушување на уставните гаранции за заштита на правото на сопственост.
Со оглед на сето ова, издвојувам мислење дека преносот на сопственост не смее да се врши само врз основа на изјава за согласност и потврда за исправка на грешка, бидејќи тоа може да ги наруши уставните принципи за заштита на правото на сопственост и правната сигурност.
Дали е обезбедена соодветна правна заштита на запишаното право на недвижноста (запишано со потврда за исправка на грешка во однос на податоците за видот и носителот на правото на сопственост) со оглед на тоа дека според член 237 од Законот за катастарот на недвижностите, со кој во однос на утврдувањето на основаност на пријавата за запишување како средства за судска заштита, е пропишано поведување на управен спор (или како што е регулирано со посочената законска одредба, потврдите од членовите 83 став (2), 184, 185 ставови (2) и (3), 192, 197 ставови (1) и став (2), 206, 207 ставови (2) и (3), 209 став (3), 211 и 212 од овој закон се конечни и извршни и против истите подносителот на пријавата, односно носителот на правото има право да поднесе тужба пред Управниот суд во рок од 15 дена од денот на приемот на потврдата)? На начин на кој е сега пропишано со цитираниот член 237 од Законот, не може да се поведе управен спор против потврдата за исправка на грешка во однос на податоците за видот и носителот на правото на сопственост, со оглед на тоа дека оваа потврда е предвидена со ставот (5) од членот 209, а не со ставот (3) на овој член (што е грешка во повикувањето на законските одредби настаната при измените и дополнувањата на Законот за катастар на недвижностите со кои е дополнет членот 209, но истата не е подоцна исправена).
Во контекст на обезбедувањето соодветна правна заштита на запишаното право на недвижноста, особено кога тоа право е запишано врз основа на потврда за исправка на грешка, има значајни аспекти кои треба да се разгледаат.
Член 237 од Законот за катастар на недвижностите обезбедува правна заштита преку управен спор со давање на можноста за поднесување тужба пред Управниот суд. Ова значи дека носителот на правото или подносителот на пријавата имаат правен лек доколку сметаат дека исправката на грешката или запишувањето во катастарот е неправилно или незаконито. Можноста за поднесување тужба во рок од 15 дена од денот на приемот на потврдата е гаранција за заштита на правото на сопственост и правната сигурност.
Но, постојат ограничувања на оваа правна заштита и покрај тоа што постои правна можност за управен спор. Имено, се поставува прашањето дали оваа форма на заштита е соодветна и доволна. Како потенцијални проблеми може да се идентификуваат: ограничената природа на управниот спор, како и извршноста на потврдите.
Управниот суд обично ја оценува законитоста на административните акти, но не секогаш ги разгледува материјалните права во длабочина. Ова може да создаде ограничување на правната заштита кога се работи за сложени имотни прашања. Управниот суд не се впушта во оцена на правниот основ за запишување, што значи дека во оваа постапка не испитува дали исправите за правниот основ или актите донесени од надлежните органи се составени, односно донесени согласно со закон (начело на законитоста), бидејќи таква заштита се остварува во друга судска постапка по повод поднесена сопственичка тужба. Ова оттаму што Управниот суд по повод вака поднесена тужба оценува дали Агенцијата за катастар на недвижностите основано ја одбила пријавата за запишување, односно дали правилно утврдила дека не се поднесени соодветни исправи, геодетски елаборати или други потребни документи, односно дали Агенцијата правилно утврдила дека постоеле несовпаѓања по однос на податоците поврзани со идентификација на подносителот на пријавата, за недвижноста или презентираните документи.
Фактот дека потврдите се конечни и извршни значи дека тие можат да бидат спроведени и покрај поднесената тужба, што може да предизвика правни последици кои е тешко да се поправат ако подоцна се утврди дека потврдата била незаконита.
Во пракса, оваа правна заштита може да биде недоволна ако поднесителот на пријавата или носителот на правото смета дека има сериозна грешка или неправилност во запишувањето. Во такви случаи, тужбата пред Управниот суд е корисна, но може да биде само дел од решението, а не и комплетна правна заштита.
Оттука, иако законодавецот предвидел правна заштита преку поднесување тужба пред Управниот суд, се поставува прашањето дали тоа обезбедува целосна правна заштита на правото на сопственост. Потврдите кои се конечни и извршни создаваат формално извршно дејство, но правната заштита е ефективна само ако Управниот суд може навремено и темелно да ги разгледа сите аспекти на случајот и да ја врати правната сигурност.
Поради сите изложени дилеми и правни прашања поврзани со исправките на грешки во податоците за правата и за носителите на правата на недвижностите, како и сите овие размислувања и потенцијалните импликации врз правната сигурност и уставната заштита на сопственоста, сметам дека се потребни дополнителни анализи што ќе беше возможно доколку се поведеше постапка за оценување на уставноста на членот 209 од Законот за катастар на недвижностите во целина и во делот за кој мнозинството судии на Уставниот суд одлучија да ја отфрлат иницијативата.
Судија на Уставниот суд на
Република Северна Македонија,
м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева