У.бр.52/2008

а) посебно оспорениот дел: „се колнам” од членот 50 став 1 од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија” бр.58/2006) и
б) Законот за изменување на Законот за празниците на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр. 18/2007)

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата во делот со кој се бара меѓусебна оцена на согласноста на членот 50 став 1 од Законот за судовите со членот 43 став 1 од истиот закон.

3. Решението ќе се објави во „Службен весник на Република Македонија“.

4. Олгица Ристовска од Кочани и Зарија Алексовски од Кичево на Уставниот суд на Република Македонија му поднесоа две посебни иницијативи за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите од законите означени во точките 1 и 2 од ова решение.

Олгица Ристовска, во иницијативата наведува дека во 1985 година станала судија во Општинскиот суд за прекршоци Кочани, дека долги години била атеист, па затоа и не и пречело да дава свечени изјави, односно да се колне кога била избирана за вршење на функцијата судија. Меѓутоа, според сегашното верско убедување таа е новородена христијанка која го проучува Светото писмо-Библијата, која верува во зборот Божји и настојува напишаното да го живее заради љубовта кон Бога, но и стравот од гневот Божји. Од тие причини свечената изјава од оспорениот член 50 став 1 од Законот за судовите се косел со нејзината вера.

Потоа, во иницијативата се цитираат делови од Светото писмо во Евангелието по Матеј (Глава V, стихови 34 и 37) и Посланието по Јаков (Глава V, стих 12) и се наведува дека оспорениот член 50 став 1 од Законот особено во делот: „се колнам”, поради нејзината верска определба ја става во нееднаква положба со другите граѓани и ја дискриминира, што било спротивно на членот 43 став 1 од истиот Закон и на членовите 19, 25, 32, 51 и на Амандманот VIII точка 1 на Уставот.

Имајќи предвид дека подносителката на иницијативата конкурирала за претседател на Основниот суд Кочани, во која процедура било предвидено да се даде свечена изјава пред да се стапи на должност, a потоа пред неа во такво својство судиите-поротници да се заколнат, смета дека вака предвиденото било спротивно на нејзините лични убедувања, односно верувања.

Освен тоа, подносителката на иницијативата не ја гледала смислата од колнење од страна на атеистите, бидејќи колнењето преставувало страв од проклетство кој го имале само верниците, но не и оние што не верувале дека има Бог. Исто така, правнички гледано, на подносителката на иницијативата, колнењето и изгледало беспредметно, бидејќи ниту еден судија не бил разрешен поради отстапувањето од клетвата како клетва, туку поради постоење на основи од Законот.

5. Судот на седницата утврди дека, според членот 50 став 1 од Законот за судовите, пред стапувањето на должност судијата и судијата-поротник дава свечена изјава, која гласи:

„Изјавувам и се колнам дека во вршењето на судиската функција ќе ги почитувам Уставот на Република Македонија, законите, и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот на Република Македонија, дека ќе судам законито, чесно, совесно, независно и одговорно, и дека ќе ги заштитувам слободите и правата на човекот и граѓанинот”.

6. Според членот 19 од Уставот на Република Македонија, се гарантира слободата на вероисповеста (став 1). Се гарантира сло­бодно и јавно, поединечно или во заедница со други изразување на верата (став 2).

Според Амандманот VII на Уставот, Македонската право-славна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-Методистичката црква, Еврејската зедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон (точка1). Co точката 1 се заменува ставот 3 на членот 19 од Уставот.

Според членот 25 од Уставот на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Според член 32 став 1 од Уставот, секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена неврабортеност. Според став 2 од овој член, секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Според став 5 од истиот член на Уставот, остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.

Според членот 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, a сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според членот 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатре-шниот поредок на Република Македонија и не можат да се менуваат со закон.

Конвенцијата за заштита на човековите права и основните слободи на Советот на Европа е ратификувана со Закон објавен во “Службен весник на Република Македонија” бр.11/1997.

Членот 9 од Европската Конвенција се однесува на слобо­дата на мислите, совеста и верата. Според ставот 1, на оваа одредба, секој човек има право на слобода на мислите, совеста и верата. Ова право ја вклучува слободата за промена на верата и убедувањето, како и слободата за изразување на својата вера или убедување, сам или заедно со другите, јавно или приватно, преку богослужба, поука, проповеди, верски обреди и ритуали. Според ставот 2, слободата за изразување на својата вера или на своите убедувања може да биде предмет само на оние ограничувања што се предвидени со закон и кои претставуваат мерки во интерес на јавната безбедност, поредо­кот, здравјето и моралот или заштитата на правата и слободите на други, неопходни во едно демократско општество.

Според членот 14 од Конвенцијата, уживањето на правата и слободите, признати со оваа Конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација заснована врз пол, раса, боја на кожата, јазик, вера, политичко или кое и да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, матери­јална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.

Според член 18 од Универзалната Декларација за човеко­вите права на Обединетите Нации, секој има право на слобода на мислата, совеста и религијата. Ова право ја вклучува и слободата човекот да ја промени својата религија или убедување, како и слобо­дата човекот, индивидуално или во заедница со други луѓе, приватно или јавно, да ја манифестира својата религија или убедување, преку подучување, практикување, одржување служби или обреди.

Според член 18 од Меѓународниот Пакт за граѓанските и политичките права на Обединетите Нации, секое лице има право на слобода на мислата, на совеста и на вероисповеста. Ова право ја подразбира слободата на исповедувањето и на примањето на вера или убедување по свое наоѓање, како и слободата таа вера или убедување да го манифестира поединечно или заедно со други, како јавно, така и приватно, преку култ, преку вршење на верски и ритуал­ни обреди и преку веронаука.

Никој не може да биде предмет на принуда, со која би му се нарушила слободата да има или да прифати вера или убедување по негово наоѓање.

Слободата на манифестирањето на верата или убедува­њето може да биде предмет само на оние ограничувања што ги пред­видува законот, a што се нужни заради заштита на јавната безбед­ност, на редот, на здравјето или на моралот, или пак на основните слободи и права на други лица.

Тргнувајќи од анализата на членот 19 од Уставот и Амандманот VII на Уставот, произлегува дека слободата на вероиспо­веста определена како уставно начело подразбира дека исповедува­њето на верата е слободно и претставува строго лична работа на поединецот, односно претставува составен дел на приватноста на човекот. Оттаму, таа подразбира право на секој граѓанин да припаѓа на било која вера, со право и да го исповедува нејзиното учење, a од друга страна, право на секој граѓанин да не припаѓа на ниедна вера. Co самата определба дека вероисповеста е приватна работа на човекот се одредува и односот на верските заедници кон државата. Имено, според Уставот, Македонската православна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-Методистичката црква, Еврејската зедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон. Тие се еднакви и рамноправни во вршењето на нивните работи и обреди и се подложни на еднаков третман во рамките на Уставот и законите што укажува дека не може да постои една државна религија која би била повластена и контролирана од државата. Воедно на содржината на членот 19 се надоврзува и членот 25 од Уставот во кој на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Од анализата на целината на уставните одред­би, исто така, произлегува дека Уставот не го уредува воопшто прашањето за содржината на свечената изјава за носителите на државни или јавни функции, што значи остава тоа да биде уредено со закон. Уште повеќе, Уставот само во членот 81 став 9 определил дека, пред презе­мањето на должност претседателот на Републиката дава свечена изјава пред Собранието со која се обврзува на почитување на Уста­вот, без да ја дефинира содржината на изјавата, a за останатите носители на државни и јавни функции ваква уставна обврска не е предвидена.

Врз основа на изнесеното, произлегува дека не само Уставот на Република Македонија, туку и соодветните одредби од меѓународните документи ја третираат слободата на уверувањето, совеста и мислата, како право кое е природно и нераскинливо поврза­но со човековото битие. Имено, религиозното уверување спаѓа во сферата на личното, интелектуално и филозофско поимање на светот кој го опкружува човекот. Тоа е засновано на сопствените сфаќања и убедувања на поединецот и како такви тие не може да бидат предмет на принуда или било каков вид притисок кои би довеле до нивно нарушување и ограничување. Оттука и правото обезбедува соодветни правни механизми кои овозможуваат оваа слобода да биде гарантирана и заштитена.

Врз основа на наведеното, пред Судот се постави праша­њето дали со оспорениот член 50 став 1 од Законот за судовите и определбата на законодавецот судијата и судијата-поротник пред стапувањето на должност да дадат свечена изјава, со изговарање на зборовите: „се колнам” се повредува слободата на вероисповеста, како лично право, како и правото на заштита на приватноста, личниот и семеен живот и достоинството на граѓанинот.

Притоа, Судот имаше предвид дека Република Македонија уставно е поставена како држава во која религијата е одвоена од државата, таа е мулти конфесионален простор на кој живееат и работат граѓани со различна верска определба, но и атеисти и дека судиите и судиите поротници се вршители на јавна функција опреде­лена како таква во Уставот и законите. Воедно во вака организирана држава плурализмот на религии подразбира да имаш или да немаш религиозни чувства и да ја практикуваш или да не ја практикуваш религијата според сопствените убедувања, меѓутоа, иако лична, слободата на вероисповест и совест не е апсолутна и таа може да се ужива само на начин кој нема да доведе до повреда на Уставот и на законите, како и на слободите и правата на другите.

Тргнувајќи од фактот дека судиите и судиите-поротници се вршители на јавна функција, односно дека се одговорни во системот на поделба на власта за реализација на судската власт, како еден од сегментите на државната власт (член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот), тогаш само по себе произлегува дека при вршењето на својата функција истите треба да бидат независни и непристрасни и што е можно повеќе изолирани од било какви религиозни определби или чувства. Ова и од причина што судијата и судијата-поротник во практикувањето на судиската власт решаваат случаи кои не секогаш се поврзани со нивната верска определба или комуницираат со странки кои не се секогаш со верска определба како нивната. Оттаму, за да се избегне било каков конфликт на религии или религиозни сваќања, судијата и судијата-поротник не би смееле да си дозволат во практикувањето на судиската власт да го вмешаат своето лично сваќање на религијата, како приватна определба. Впрочем, тоа води кон запазување на уставната и законска обврска за почитување на Уставот на Република Македонија, законите, и меѓународните дого­вори ратификувани во согласност со Уставот на Република Македо­нија, обврска за законито, чесно, совесно, независно и одговорно судење и заштита на слободите и правата на човекот и граѓанинот, меѓу кои спаѓа и слободата на вероисповеста која во некои сличаи може да биде и сосема спротивна на вероисповеста на судијата, односно судијата-поротник, како негова лична определба.

Според Судот поставувајќи ја свечената изјава како лично гарантирање на судијата и судијата поротник за почитување на така поставените принципи, се со цел за почитување на Уставот и законите и вредностите поставени во нив, зборовите: „се колнам” од оспорениот член 50 став 1 од Законот се само зајакнување на свечената, јавно дадена, гаранција во наведената смисла. Ова и ако се има предвид дека наведените зборови не се изговараат во религиозен објект, не се условени со полагање на раката на некоја од светите книги, отуствуваат и други специфични, за секоја религија, придружни гестикулации и ритуали, кои со сигурност би потврдиле вметнување на религиозен чин во сегмент од јавниот живот (давање свечена изјава). Во таа насока произлегува дека употребата на зборо­вите: „се колнам” како остаток од обичајното право, кој етимолошки и семантички потекнуваа од старословенскиот лексички фонд не може да се поврзе со практикувањето на религијата, од кои причини Судот оцени дека станува збор за традиционална, a не за религиозна заклетва. При состојба кога, зборовите: „се колнам” се употребуваат со значење уверува, убедува со заклетва во вистини­тоста на изјавата за почитување на Уставот и законите, истите се потврда за сопствената чест и кредибилитет, заколнување во својата чест, од каде, според Судот вака изговорените зборови само го засилува свечениот, достоинствен чин на давањето на свечена изјава при стапување на јавна функција од каде под изговор на слободата на веросиповеста не може да се одбие давањето на ваков вид свечена изјава. Впрочем, свечената изјава е од значење не само за оној кој ја изговорил, туку и за оние пред кого е изговорена.

Врз основа на анализата на целината на членот 50 став 1 од Законот и уставната и законска поставеност на судиската функција Судот оцени дека во овој случај не станува збор за религиозна заклетва, туку за професионална заклетва или поконретно заклетва на судии и судии поротници, што според својот карактер e заклетва за почитување на професионалната определба во интерес на целокуп­ниот поредок на државата, и нема карактер само на лична определба.

Според тоа ниту верски определените, вклучувајќи ги и новородените христијани на кои им припаѓа подносителката на иницијативата, ниту атеистите не можат да се чувствуваат засегнати по однос на нивните лични определби за слободата на вероисповест, како строго лична, приватна работа на поединецот, туку определбата на законодавецот свечената изјава да се зајакне, потврди и со зборовите „се колнам” треба да ја поимаат само како убедување себе си, но и на лицата пред кои се дава изјавата дека веруваат во вистинитоста на зборовите што ги изговараат при давањето на свечената изјава.

Тргнувајќи од наведениот карактер на свечената изјава, според Судот не може да стане збор за ограничување на слободата на уверувањето од каде оспорениот дел од одредбата и не може да се стави во релација со цитираните одредби од меѓународните акти.

Врз основа на изнесеното пред Судот не се постави прашањето за согласност на оспорениот член 50 став 1 и посебно оспорениот негов дел „се колнам” од Законот за судовите со член 19, Амандманот VII, член 25, член 32 и член 51 од Уставот.

7. Во однос на Законот за изменување на Законот за празниците на Република Македонија, Олгица Ристовска наведува дека не бил во согласност со Уставот, бидејќи не само неа, туку и атеистите ги ставал во нееднаква положба. Исто така, со одредбите од Законот се повредувале нејзините чувства, кога како христијанка требала да празнува верски празници на другите вероисповести како на пример на I ден на Рамазан Бајрам, a сочуствувала и со верниците од муслиманска веросиповест кога морале да го празнуваат I ден на Божиќ или II ден на Велигден. Оттаму, подносителката на иницијати­вата поставува прашање како за време на верските празници функци­онираат здравствените, образовните, судските и другите установи кога дел од вработените се атеисти, дел се муслимани, дел се христијани, дел католици и така натаму, кој кога празнувал, кој кога работел, a имајќи предвид дека работните задачи им биле поврзани.

Врз основа на наведеното, подносителката на иницијати­вата бара оспорениот Закон да биде укинат како спротивен на членот 9 и членот 51 од Уставот и Амандманот VII на Уставот.

Зарија Апексоски во поднесената иницијатива наведува дека причина за поднесување на иницијативата се состои во тоа што владеачката гарнитура на државата предводена од политичката партија ВМРО ДПМНЕ во Предлог-Законот внела партиска политика, која била спротивна на Уставот на Република Македонија. Имено, во членот 1 од оспорениот Закон за изменување на Законот за празни-ците на Република Македонија, биле додадени многу празници за кои немало никаква уставна основа да се прогласат за државни празници.

Имено, што се однесува до празникот Свети Кирил и Методиј, тој се одбележувал на свечен начин, годишно, како патронен празник од страна на највисоките институции. по однос на празникот 23-ти октомври се наведува дека на овој датум во 1893 година не била формирана ВМРО, туку македонско-бугарската одринска организација. Па оттаму, ако веќе требало да се прогласи државен празник на некоја револуционерна организација, подносителот на иницијативата предлага тоа право да и припадне на Комунистичката партија на Македонија, формирана на 19 март 1943 година како државен и уставен творец на денешна Македонија.

Покрај наведените празници, за кои бара да бидат укинати, подносителот на иницијативата наведува дека треба да биде укината и целината на членот 2 од Законот бидејќи се спротивни на член 2 став 3 од Уставот (според цитираната содржина, всушност се мисли на член 19 став 3, односно Амандманот VII точка 1 на Уставот).

На крајот од иницијативата, подносителот предлага кои празници треба да останат како државни, бидејќи со векови, традиционално се празнувале и немало никаква основа „посебно во тие денови да училиштата на верскиот празник не одат на настава“.

8. Судот на седницата утврди дека, Според член 1 од Законот за изменување на Законот на празниците на Република Македонија, во Законот за празниците на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр. 21/98), членот 2 се менува и гласи:

“Државни празници на Република Македонија се:
– 24 Мај, “Св. Кирил и Методиј” – Ден на сесловенските просветители;
– 2 Август, Ден на Републиката;
– 8 Септември, Ден на независноста;
– 11 Октомври, Ден на народното востание;
– 23 Октомври, Ден на македонската револуционерна борба и
– 8 Декември, “Св. Климент Охридски”.

Празници на Република Македонија се:
– 1 Јануари, Нова година;
– Божик, првиот ден на Божик, 7 јануари според православниот календар;
– Велигден, вториот ден на Велигден според православниот календар;
-1 Мај, Ден на трудот и
– Рамазан Бајрам, првиот ден на Рамазан Бајрам.”

Според членот 2 од Законот, ченот 4 се менува и гласи:
“Во Република Македонија се празнуваат и неработни денови за верниците од православната вероисповест се:
– Бадник, ден пред Божик;
-19 Јануари, Богојавление (Водици);
– Велики Петок, петок пред Велигден;
– 28 Август, Успение на Пресвета Богородица (Голема Богородица) и
– Духовден, петок пред Духовден.

Во Република Македонија се празнуваат и неработни денови се:
– Курбан Бајрам, првиот ден на Курбан Бајрам за верниците од муслиманската вероисповест;
– 22 Ноември, Ден на албанската азбука за припадниците на албанската заедница;
– 21 Декември, Ден на настава на турски јазик за припадниците на турската заедница;
– Јом Кипур, првиот ден на Јом Кипур за припадниците на еврејската заедница;
– првиот ден на Божик, вториот ден на Велигден и Празникот на сите светци, според Грегоријанскиот календар за верниците од католичката вероисповест;
– 27 Јануари, Свети Сава за припадниците на српската заедница;
– 8 Април, Меѓународен ден на Ромите за припадниците на ромската заедница;
– 23 Мај, Национален ден на Власите за припадниците на влашката заедница и
– 28 Септември, Меѓународен ден на Бошњаците за припадниците на бошњачката заедница. ”

Во членот 3 од Законот е определено дека Законот влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во “Службен весник на Република Македонија”.

9. Според членот 9 од Уставот на Република Македонија, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Според членот 19 од Уставот, се гарантира слободата на вероисповеста (став 1). Се гарантира слободно и јавно, поединечно или во заедница со други изразување на верата (став 2).

Според Амандманот VII на Уставот, Македонската право-славна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелско-Методистичката црква, Еврејската зедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон (точка1). Co точката 1 се заменува ставот 3 на членот 19 од Уставот.

Од анализата на наведените уставни одредби произлегува дека Уставот утврдил еднаквост на граѓаните во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба, дека ја гарантира слободата на вероиспо­веста и изразување на верата, a верските заедници и религиозните групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон. Притоа во наведе­ните, но и другите уставни одредби прашањето на државните и други празници не е поставено како уставноправна регулатива, што значи е оставено да се уреди со закон.

Од анализата на одредбите на оспорениот Закон Судот утврди дека со него се предвидуваат: државни празници на Република Македонија (член 2 став 1), празници на Република Македонија (член 2 став 2), неработни денови за верниците од различни веросиповеди (член 4 став 1) и неработни денови (член 4 став 2). Притоа државните празници се категорија на празници со особено значење за државноста на Република Македонија, a постојат и празници и неработни денови кои се од значење за одредена категорија на граѓани, во кои тие, според нивната веросиповест, празнуваат и не работат, a останатите заради изразување на почит и овозможување на таквото празнување само не работат.

Предвидувањето во Законот, различни денови да се неработни и да се празнуваат од страна на различни верски заедници е токму по суштина обезбедување еднаквост на граѓаните по верска основа преку славење на своите, но и покажување почит кон славењето на туѓите вредности, што е во согласност со членот 9 од Уставот. Оттаму, произлегува дека припадниците на различни верски заедници имаат различни вредности во кои веруваат или, пак, веруваат во исти вредности но со различен приоритет, како и тоа дека таквата содржинска различност предизвикува различно манифе-стирање на верувањето, односно имаат различни денови на славање на верските вредности кои се утврдени во оспорените законски одредби.

Врз основа на наведеното, според Судот, оспорениот Закон е во согласност со членот 9 од Уставот.

10. Согласно член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот,

Оттаму, тргнувајќи од содржината на цитираната уставна одредба, произлегува дека Судот не е надлежен за делот од наводите од иницијативата на Олгица Ристовска со кои се укажува на практичната примена на утврдените празници, ниту за делот од наводите од иницијативата на Зарија Алексовски со кој се предлга воведување на нови празници или напуштање на празнувањето на некои од предвидените.

Според членот 110 алинеја 1 и 2 од Уставот на Репуб­лика Македонија, Уставниот суд на Република Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Врз основа на наведената одредба произлегува Судот не е надлежен да ја оценува согласноста на верските книги со Уставот, ниту пак да ги проучува или коментира нивната содржина и значење, a верувањето дека колнењето е страв на верниците од проклетство може да биде извлечено како определба само на оние кои се повикани да ги проучуваат и применуваат верските книги.

Врз основа на истата одредба од Уставот, Судот не е надлежен да ја оценува согласноста на оспорениот член 50 став 1 со член 43 став 1 од Законот за судовите.

По однос на наводот во иницијативата за несогласност на оспорениот член 50 став 1 од Законот со Амандманот VIII на Уставот Судот оцени дека оспорената одредба не може да се постави во корелација со наведениот Амандман бидејќи тој се однесува на сверата на економски, социјални и културни права на граѓаните во кои не влегува слободата на вероисповеста, како граѓанска слобода и право.

11. Врз основа на изнесеното Судот одлучи како во точките 1, и 2 од ова решение.

12. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов. Решението само по однос на точката 1 а) е донесено со мнозинство гласови.

У.бр.52/2008
12 ноември 2008 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски

Издвоено мислење по предметот У.бр.52/2008