249/2007-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членoвите 27 и 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992), на седницата одржана на 2 април 2008 година, донесе

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на
– делот: „на возраст до 40 години“ од **Индикации:-АРТ на кодот „G03GA01-Chronic gonadotropin (human i rekombinanten)** и
– делот: „на возраст до 40 години“ од ***Индикации:-АРТ на кодот: „G03GA06-Folitropin beta***, од насловот „Лекови кои делуваат на генитоуринарниот тракт и полови хормони“ од Листата на лекови кои паѓаат на товар на Фондот за здравствено осигурување („Службен весник на Република Македонија„ бр.102/2007 и 104/2007-исправка).

2. СЕ ЗАПИРААТ од извршување поединечните акти и дејствија донесени, односно преземени врз основа на оспорените делови од Листата означени во точката 1 од ова решение.

3. Снежана Ивановска и Валентина Талевска, двете од Битола на Уставниот суд на Република Македонија му поднесоа посебни иницијативи за поведување на постапка за оценување на уставноста и законитоста на деловите од Листата на лекови означени во точката 1 од ова решение.

Според наводите од иницијативата на Снежана Ивановска, оспорениот дел од актот не бил во согласност со Уставот бидејќи утврденото право на лекување се ограничувало со условување тоа право да се оствари до 40 години возраст на жената на која и била потребна соодветна медицинска помош. Тоа преставувало повреда на членот 9 став 2 и членот 39 став 1 од Уставот. Имено, остварувањето на правото на здравствена заштита зависело од статусот на лицето, односно дали истото има статус на осигуреник или не утврден во членот 9 од Законот за здравственото осигурување. Оттаму, факт што одредена услуга им се одземала на лицата по навршена 40 годишна возраст, според подносителот на иницијативата, доведувал до нерамноправна положба спротивно на членот 9 став 2 од Уставот.

Според наводите од иницијативата на Валентина Телевска ампулите Folitropin beta и Chronic gonadotropin (human i rekombinanten) биле неопходни за примена на технологијата in vitro fertilization, односно вештачко оплодување кај жените. Притоа, Законот за здравственото осигурување во членот 9 определил кои здравствени услуги паѓаат на товар на Фондот за здравствено осигурување, а во членот 10 точка 11 определил дека вештачко оплодување по три неуспешни обиди за оплодување не паѓа на товар на Фондот. Оттаму, Законот како единствен лимитирачки услов го поставил бројот на обидите за вештачко оплодување, но не и возраста на жената. Исто така, во целината на овој закон немало други ограничувања по однос на возраста, со што се пробила нормативната рамка на наведениот Закон. Со оглед на тоа што Фондот за здравствено осигурување, како сегмент на извршната власт не можел со подзаконски акт да воведува дополнителни ограничувачки услови, покрај оние содржани во Законот, чие донесување е во надлежност на законодавната власт, подносителот на иницијативата смета дека се повредувал членот 8 став 1 алинеја 4 од Уставот. Исто така, со воведувањето на овој ограничувачки услов Фондот на жените над 40 години возраст им го ограничил правото на здравствено осигурување за што плаќале придонеси, за рефундирање на направените трошоци за неопходни лекови, направил дискриминација по основ на возраст и го повредил принципот на еднаквост на граѓаните пред закон, што било фундамент и суштина на владеењето на правото.

Инаку, Снежана Ивановска ја оспорува Листата по однос на кодот: „G03GA01-Chronic gonadotropin (human i rekombinanten)** заедно со индикациите, а Валентина Талевска ја оспорува листата по однос на истиот код и кодот: „G03GA06-Folitropin beta*** заедно со индикациите, меѓутоа, во двете одделни иницијативи не се содржани наводи по однос на направениот избор на видот на лекот кој делува на генито-уринарниот тракт и половите хормони туку се оспоруваат определувањето на возраст до 40 години како услов за лекување со така определените лекови. Оттаму, во постапката пред Судот предмет на оценување на уставноста и законитоста се само деловите: „на возраст до 40 години“ од двата кода.

4. Судот на седницата утврди дека, Листата на лекови е составена во форма на табеларен преглед и истата, меѓу другото, го содржи насловот: „Лекови кои делуваат на генитоуринарниот тракт и полови хормони“ со поднаслов: „Полови хормони и други лекови со дејство на генитален систем“ во кој се содржани оспорените делови, предмет на уставно-судска оцена. Табеларниот преглед по однос на овие делови е сочинет на следниов начин:

G03GA01 Chronic gonadotropin (human i rekombinanten)** 250U P инјекции СРЈ *
G03GA02 Human menopausal gonadotropin*** 30U P инјекции СРЈ *
G03GA04 Urofolitropin*** 75U P инјекции СРЈ *
G03GA05 Folitropin slfa*** 75U P инјекции СРЈ *
G03GA06 Folitropin beta*** 75U P инјекции СРЈ *

**Индикации:
– АРТ до три обиди за лекување на жена на возраст до 40 години
Кај крипторхизам вкупно три инјекции (1 неделно 1500-5000U)
***Индикации:
– АРТ до три обиди за лекување на жена на возраст до 40 години

Во наведениот наслов, како и кај другите наслови, се утврдени лековите за третирање на одделни заболувања според нивниот код, генеричко име, единица мерка, начин на примена, фармацевстка докажана форма, јачина и режим на препишување. Ознаката „*“ ставена кај кодовите G03GA01, G03GA02, G03GA04, G03GA05 и G03GA06 (инјекции) според легендата на Листата определува дека станува збор за лек што се применува во болнички услови. Оспорените делови, гласат: „на возраст до 40 години“.

5. Според членот 8 став 1 алинеи 3 и 4 од Уставот на Република Македонија, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска, се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според членот 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба.

Според членот 34 од Уставот граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор, а според членот 39 од Уставот, на секој граѓанин му се гарантира правото на здравствена заштита.

Правото на здравствено осигурување е уредено со Законот за здравствено осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.25/2000, 96/2000, 50/2001, 11/2002, 31/2003, 84/2005, 37/2006 и 36/2007).

Според членот 1, со овој закон се уредува здравственото осигурување на граѓаните, правата и обврските од здравственото осигурување, како и начинот на спроведување на здравственото осигурување.

Во точката 1. Основни здравствени услуги е содржан членот 9, според чиј став 1 а) точка 8 од Законот, во примарната здравствена заштита како основна здравствена услуга спаѓаат лекови според листата на лекови што со општ акт ја утврдува Фондот, како купувач на здравствени услуги, на кој министерот за здравство дава согласност.

Според ставот 1 в) точка 2, како основна здравствена услуга во болничката (краткотрајна и долготрајна) здравствена заштита спаѓаат лекови според листата на лекови што со општ акт ја утврдува Фондот, како купувач на здравствени услуги, на кој министерот за здравство дава согласност, како и помошни материјали кои служат за примена на лековите и санитетскиот и друг материјал потребен за лекување.

Во точката 2. Здравствени услуги кои не се опфатени со задолжителното здравствено осигурување е содржан членот 10 од Законот. Во точката 11 од оваа одредба од Законот е определено дека со задолжителното здравствено осигурување не се опфатени, меѓу другите, здравствената услуга-вештачко оплодување по трет неуспешен обид за оплодување.

Во одредбите од Закон за здравствената заштита (“Службен весник на Република Македонија” број 38/91, 46/93, 55/95, 10/2004, 84/2005, 111/2005, 65/2006 и 5/2007) не се среќаваат одредби во кои остварувањето на правото на основна здравствена заштита по однос на било кое заболување е ограничено со возраста на осигуреникот-пациент.

Тргнувајќи од содржината на членот 34 од Уставот произлегува дека правото на здравствена заштита на граѓаните се обезбедува преку систем на здравствено осигурување како дел од социјалното осигурување во поширока смисла и дека правата што произлегуваат од тоа се уредуваат со закон и со колективен договор.

Имајќи го предвид членот 39 од Уставот, со кој на секој граѓанин му се гарантира право на здравствена заштита, произлегува дека право е на државата, односно законодавецот да ги определи условите, начинот и средствата за задоволување на здравствените потреби на граѓаните, односно да ја вреднува општествената целисходност на едно или друго решение и да создаде нормативна претпоставка за остварување на уставно загарантираните права на здравствена заштита.

Оттаму, пред Судот се јави неопходно како претходно прашање да утврди дали Листата на лекови може да биде нормативната претспоставка за остварување на загарантираните права на здравствена заштита и здравствено осигурување. Имено, од анализата на целината на Листата на лекови произлегува дека истата е сочинета во форма на тебеларен преглед, а според својата содржина и функција истата треба да преставува детализиран список на лекови кои паѓаат на товат на Фондот со означување на кодот, генеричкото име, единицата мерка и други податоци специфични за секој одделен вид лек, групирани според заболувањата кои се третираат со нив.

Тргнувајќи од називот на актот во кој се наоѓаат оспорените делови и намената за која тој треба да служи произлезе дека Листата на лекови не би можела да има карактер на нормативен акт, туку треба да има карактер на технички акт, или акт за работење на здравствените работници (лекарите и апотекарите), како и акт врз основа на кој граѓаните добиваат сознание дали одделен лек паѓа на товар на Фондот или не со цел да се обезбеди негова унифицирана примена од страна на органите кои се должни да го обезбедат нејзиното спроведување. До истиот заклучок се доаѓа и по однос на формата во која е донесен актот (табеларен преглед) и неговата содржина.

Меѓутоа, конкретната листа очигледно не се задржала на вака изнесениот начин на техничко определување, туку според оцена на Судот навлегла во уредување на правата на граѓаните преку внесување на деловите означени како „Индикации“, односно условотвозраст на осигиреникот, кој како так ов не е предвиден со закон. Притоа, како единствени законски услови за остварување на правото на здравствената услуга вештачко оплодување се утврдени статусот на осигуреникот и три неуспешни обиди за вештачко оплодување.

Според наведеното, произлегува дека за навлегувањето во нормативното уредување не постои овластување и основ во цитираните законски одредби, ниту пак правно е возможно во ваков вид на технички акти да се направи уредување на правата на граѓаните од каде се доведува во прашање владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна и извршна како едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија утврдени во членот 8 став 1 алинеи 3 и 4 од Уставот.

Оспорените делови од актот, исто така, според оцена на Судот можат да се доведат под сомнение и по однос на нивната согласност со членот 34 од Уставот, според кој граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор, а не како во овој случај правото на социјално осигурување да се уредува со акт, во кој не можат да се уредуваат или пак операционализираат права на граѓаните.

Понатаму, од цитираните одредби од Законот за здравственото осигурување, неговата целина, како и целината на одредбите од Законот за здравствената заштита произлегува дека во нив не се среќаваат одредби кои го условуваат правото на здравствената услуга-вештачко оплодување со возраста на пациентот.

Според тоа, поради одсуство на возрасната граница како услов за остварување на нав еденото право на осигурување постои и несогласност на оспорените делови од Листата со членовите 9 и 10 од Законот за здравственото осигурување.

Одредби за условување на правото на здравствената услуга-вештачко оплодување, според возрасната граница на пациентот, не се среќаваат и во Законот за генетски модифицирани организми („Службен весник на Република Македонија“ бр.35/2008) и Законот за биомедицинско потпомогнато оплодување („Службен весник на Репу-блика Македонија“ бр.35/2008) како закони кои имаат допирни точки со зачнувањето по вештачки пат.

Врз основа на наведеното Судот оцени дека основано може да се постави прашањето за согласноста на оспорените делови од Листата со членот 8 став 1 алинеи 3 и 4, членот 34 и членот 39 од Уставот, како и со членовите 9 и 10 од Законот за здравственото осигурување.

6. Судот оцени дека се исполнети условите од членот 27 став 1 од Деловникот на Судот за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените делови од Листата, со оглед дека од натамошната примена можат да настанат тешко отстранливи последици.

7. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

8. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите: Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски и д-р Зоран Сулејманов.

У.бр.249/2007
2 април 2008 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски