У.бр.140/2005

2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 14 став 2 и 5 од законот означен во точката 1 од ова решение.

3. Велика Стојковска од Скопје на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите од Законот за приватизација и закуп на градежно земјиште во државна сопственост означени во точките 1 и 2 од ова решение.

Според подносителот на иницијативата (која во текот на постапката е дополнета) со оспорената одредба од член 14 став 2 се исклучувале од приватизација градежните земјишта кои се наоѓале во граници на развој и кои биле опфатени со генералните урбанистички планови или со општи акти на општините и кои претставувале катастарски парцели на кои главно правото на користење било запишано на корисниците по основ на наследство од поранешна сопственост и кои би требало да се приватизира без надоместок.

Земјиштата кои биле надвор од урбанистичките планови за населените места, се воделе на име на физички лица, а се наоѓале во комплексите на земјоделските комбинати кои биле одземени заради формирање на таквите комплекси, исто така не можело по овој закон да се приватизираат, а услов за да се изврши размена на земјиштата било истите да се приватизираат.

Земјиштата кои биле надвор од урбанистичките планови за населените места кои биле национализирани со акт за национализација од 1964 година и биле претворени во градежни земјишта, исто така, не можело да се приватизираат.

Членот 14 став 5 од Законот се оспорува од причини што истиот не дозволувал приватизација на градежното земјиште кое што влегува во друга градежна парцела, туку можело да се даде само во долготраен закуп до реализација на урбанистичкиот план. Со оваа оспорена одредба, се наведува понатаму во иницијативата се одложувала приватизацијата на земјиштето до реализација на урбанистичкиот план. Познато било во праксата дека некои одделни делови од планот не се реализирани дури и после 40 години од неговото донесување. Доколку градежното земјиште кое со некој негов дел било опфатено во друга градежна парцела, односно влегувало во објекти од јавен интерес како улици, паркови, зеленила, јавни објекти и слично, можело да се одземе од сопственикот на земјиштето при реализацијата на урбанистичкиот план со надомест исплатен на сопственикот на земјиштето.

Според подносителот на иницијативата членот 81 од Законот, преносот на правото на сопственост на објектите го условувал со поднесување на барање за приватизација на земјиштето, долготраен или времен закуп. Оваа одредба се оспорува поради тоа што со објектот се пренесувало и корисничкото право на земјиштето, па не било јасно што штити законодавецот со оваа одредба и затоа што барање за приватизација на земјиштето може да поднесе новиот корисник, а не да ја продолжува постапката која е поведена од поранешниот корисник.

Подносителот на иницијативата смета дека со наведените оспорени одредби од Законот се повредувале темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија од член 8 алинеи 3 и 6, членовите 30 и 55 од Уставот на Република Македонија, поради што бара да се поведе постапка за оценување на нивната уставност.

4. Судот на седницата утврди дека според членот 14 од Законот за приватизација и закуп на градежно земјиште во државна сопственост:

(1) Градежното земјиште може да се приватизира во целост или во дел.

(2) Градежното земјиште, може да се приватизира во површина на стекнатото право на користење а во рамките на градежната парцела чија површина е дефинирана со урбанистичките планови, односно актите што ги заменуваат тие планови, ако за тоа нема пречки од правна или фактичка природа, односно во делот за кој такви пречки не постојат.

(3) Градежното земјиште може да се приватизира во рамките на градежната парцела чија површина е дефинирана со урбанистичките планови, односно со актите што ги заменуваат тие планови, ако со актот врз основа на кој е стекнато правото на користење површината не е определена.

(4) Градежното земјиште може да се приватизира во површина на земјиштето под објектот стекнат со правна основа, ако со урбанистичките планови или актите што ги заменуваат тие планови, градежната парцела не е дефинирана.

(5) Градежното земјиште на кое постои право на користење, а не може да се приватизира заради тоа што влегува во друга градежна парцела, може да се даде во долготраен закуп до реализација на урбанистичкиот план, односно актите што го заменуваат планот.

Според член 81 од Законот, корисниците на градежното изградено земјиште во државна сопственост до стекнувањето на право на сопственост, долготраен закуп или времен закуп, правото на користење на градежното изградено земјиште можат да го пренесуваат само со преносот на правото на сопственост на објектот, ако поднеле барање за стекнување на правото на сопственост, долготраен закуп или времен закуп на градежното земјиште во државна сопственост согласно со овој закон.

Правните дела спротивни на ставот 1 од овој член се ништовни и не произведуваат правно дејство.

5. Правната заштита на сопственоста е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Со членот 30 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување. Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата. Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Од наведеното произлегува дека Уставот го гарантира правото на сопственост, при што не допушта да бидат одземени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Членот 1 од Законот за приватизација и закуп на градежно земјиште во државна сопственост утврдува дека со овој закон се уредува приватизацијата, долготрајниот закуп, времениот закуп, одземањето и престанувањето на правото на користење на градежното земјиште во државна сопственост, на кое право на користење имаат физички и правни лица.

Во членот 2 од овој закон е определено значењето на одделни изрази употребени во законот. Така, градежно земјиште е градежното изградено и градежно неизградено земјиште, определено како такво со Законот за градежното земјиште.

Градежно земјиште во државна сопственост е земјиште на кое право на сопственост има Република Македонија. Приватизација на градежно земјиште во државна сопственост е стекнување на право на приватна сопственост на градежното земјиште во државна сопственост на кое право на користење имаат физички и правни лица. Корисници на градежно земјиште се: физички и правни лица кои правото на користење на градежно земјиште во државна сопственост го стекнале со правна основа. Долготраен закуп е стварно право кое се востановува меѓу Република Македонија како закуподавач и корисникот на градежното земјиште како закупец, на начин определен со овој закон. Времен закуп е закупен однос кој се востановува меѓу Република Македонија како закуподавач и корисникот во чие фактичко владение е градежното земјиште, како закупец, на начин определен со овој закон.

Во членот 3 од овој закон, кој влегува во Глава I (Основни одредби) од овој Закон, се предвидува дека корисниците на градежното земјиште во државна сопственост, за стекнување на право на сопственост, долготраен закуп и времен закуп се должни да поднесат барање под услови, на начин и во постапка утврдени со овој закон. Ако корисниците на градежното земјиште во државна сопственост за стекнување на правата од ставот 1 на овој член во роковите определени со овој закон не поднесат барање, правото се востановува под услови и на начин утврдени со овој закон.

Приватизацијата на градежното земјиште претставува еден од сегментите на приватизација на општествената – државната сопственост.

Приватизацијата на општествената – државната сопственост е вршена во повеќе сегменти (претпријатија со општествен капитал, станбени згради и станови, деловен простор, денационализација) и со повеќе закони (Закон за трансформација на претпријатијата со општествен капитал, Закон за продажба на станови во општествена сопственост, Закон за продажба на деловен простор, Закон за денационализација).

Според членот 6 од Законот, градежното земјиште што е во општа употреба (јавни плоштади, улици, сообраќајници, паркови и јавно-сообраќајни површини) и градежното земјиште што со просторните и урбанистичките планови и актите што ги заменуваат тие планови е наменето за добро во општа употреба е во државна сопственост и не е предмет на приватизација. Правните дела спротивни на ставот 1 од овој член се ништовни и не произведуваат правно дејство.

Според членот 7 од Законот, градежното неизградено земјиште во државна сопственост кое физички или правни лица го користат врз основа на закуп, заради поставување – изградба на времени објекти или други намени, не е предмет на приватизација.

Во Глава II од овој закон со наслов “Приватизација на градежно земјиште во државна сопственост”, се содржани четири потточки и тоа: 1) Начин на приватизација, 2) Услови за приватизација, 3) Надомест за приватизација на градежно земјиште и 4) Постапка за приватизација на градежното земјиште. Во оваа глава спаѓа и оспорената одредба од член 14 според која во ставот 1 предвидува дека градежното земјиште може да се приватизира во целост или во дел.

Во оспорениот став 2 од овој член е утврдено дека градежното земјиште, може да се приватизира во површина на стекнатото право на користење, а во рамките на градежната парцела чија површина е дефинирана со урбанистичките планови, односно актите што ги заменуваат тие планови, ако за тоа нема пречки од правна или фактичка природа, односно во делот за кој такви пречки не постојат.

Од содржината на наведените законски одредби произлегува дека државата како сопственик на градежното земјиште има право да ги определува условите и начинот на приватизацијата, односно да определи кое градежно земјиште не е предмет на приватизација, како што предвидел во членовите 6 и 7 од Законот.

Врз таква основа државата определила дека градежното земјиште може да се приватизира во површина на стекнатото право на користење, а во рамките на градежната парцела, како и дека предмет на приватизација не се добрата во општа употреба или градежното земјиште што со актите за планирање на просторот е наменето за добро во општа употреба.

Значи, титуларот на сопственоста има право да го определува обемот на земјиштето кое ќе го приватизира.

Согласно оспорениот член 14 став 5 од Законот, градежното земјиште на кое постои право на користење, а не може да се приватизира заради тоа што влегува во друга градежна парцела, може да се даде во долготраен закуп до реализација на урбанистичкиот план, односно актите што го заменуваат планот.

Од содржината на оваа законска одредба произлегува дека градежното земјиште, кое според урбанистичкиот план влегува во друга градежна парцела поради што и не може да се приватизира, законодавецот предвидел можност истото да се даде на долготраен закуп до реализација на урбанистичкиот план.

Судот, исто така, оцени дека и во овој случај законодавецот има право да ја определи политиката на приватизацијата, а во тие рамки и да ги определи условите и обемот на земјиштето кое ќе биде предмет на приватизација, со што не се доведуваат во прашање уставните вредности на кои се повикува подносителот на иницијативата.

6. Во членот 26 од Законот кој е содржан во четвртата потточка од втората глава (Постапка за приватизација на градежното земјиште) е предвидено дека постапката за приватизација на градежното земјиште се покренува по барање на корисникот на градежното земјиште.

Барањето за приватизација од членот 26 на овој закон може да се поднесе во рок од две години од денот на влегување во сила на овој закон (член 27).

Оспорениот член 81 од Законот е содржан во Глава VII со наслов “Посебни одредби” и поднаслов “Промет на правото на користење на градежното изградено земјиште”.

Од содржината на оваа законска одредба произлегува дека законодавецот преносот на правото на користење на градежното изградено земјиште го врзува со преносот на правото на сопственост на објектот и под услов корисникот на градежното изградено земјиште да има поднесено барање за стекнување на правото на сопственост, долготраен закуп или времен закуп на градежното земјиште во државна сопственост. Имено, за пренесување на правото на користење на градежното изградено земјиште е неопходно да е започната постапката за приватизација на градежното земјиште што е условено со поднесување на барање од страна на корисникот на градежното земјиште до надлежниот државен орган.

Според Судот, условувањето, како што е определено во оспорената одредба дека правото на користење на градежното изградено земјиште во државна сопственост не може да се пренесува со пренесување на сопственоста на објектот, доколку претходно не било поднесено барање за приватизација на земјиштето, всушност значи ограничување на правото на сопственост и слободниот промет на пазарот.

Ова поради тоа што членот 3 став 1 од Законот за градежно земјиште (“Службен весник на Република Македонија” бр.53/2001), кој е општ закон со кој се уредува режимот на градежното земјиште е дефинирано дека градежното земјиште претставува изградено и неизградено земјиште планирано со градење со просторни и урбанистички планови и актите што ги заменуваат тие планови.

Според ставот 2 од овој член, изградено градежно земјиште во смисла на ставот 1 на овој член од Законот, е градежно земјиште врз кое е изграден објект од траен карактер, согласно со закон и земјиштето што служи за редовна употреба на објектот.

Според членот 6 од Законот за градежно земјиште, градежното земјиште може да биде во сопственост на Република Македонија и на домашни физички и правни лица под услови утврдени со овој и друг закон.

Со членот 7 од овој закон е определено дека сопственоста на градежното земјиште ја опфаќа неговата површина и сето она што со него е трајно поврзано, а се наоѓа на површината или под неа, ако со закон поинаку не е определено.

Значи, Законот воспоставил заемна неподвоена врска во однос на сопственоста на објектот и земјиштето што служи за негова редовна употреба, дефинирајќи го како градежно изградено земјиште, при што таа врска не може да го ограничи правото на располагање како елемент на правото на сопственост врз изградениот објект.

Друго е прашањето дали видот на приватизацијата на изграденото градежно земјиште ќе се оствари со плаќање на надомест за земјиштето или без плаќање на надомест во корист на Републиката, што е комплексно прашање за кое Судот определил свои ставови во однос на регулирањето на преминот на правото на користење во право на сопственост на градежното земјиште во својата Одлука по предметот У.бр.172/2001 (“Службен весник на Република Македонија” бр.59/2002).

Со оглед на изнесеното, Судот оцени дека основано може да се постави прашањето на согласноста на членот 81 од Законот со членот 30 и 55, како и членот 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Македонија.

8. Врз основа на изнесеното Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

9. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот Лилјана Ингилизова-Ристова и судиите д-р Трендафил Ивановски, Махмут Јусуфи, Мирјана Лазарова Трајковска, Вера Маркова, Бранко Наумоски, д-р Бајрам Положани, Игор Спировски и д-р Зоран Сулејманов.

Решението во однос на точката 1 Судот го донесе со мнозинство гласови.

У.бр.140/2005
5 април 2006 година
С к о п ј е
лк

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Лилјана Ингилизова-Ристова