У.бр.134/2002

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членовите 71 и 27 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92) на седницата одржана на 20 ноември 2002 година, донесе

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 2 став (1) во делот “единствено”; член 4 став (1) и (2); член 6 став (1) во делот “исклучиво”; член 16 став (1) во делот “и вршење јавни овластувања“ и во делот “кое адвокатот сам го заверува со свој печат”; член 34 став (3); член 35 точката 5); член 38; член 42 и член 43 од Законот за адвокатурата (“Службен весник на Република Македонија“ бр.59/2002) и

2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 3 во делот “и вршење на други работи на правна помош” и член 17 став (4) од Законот означен во точката 1 од ова решение.

3. СЕ ЗАПИРА извршувањето на поединечните акти и дејствија што се донесени, односно преземени врз основа на членовите од Законот означени во точката 1 од ова решение.

4. Ова реѓение їе се објави во “Слуюбен весник на Република Македонија”.

5. Ердован Асан од Скопје, Нотарската комора на Република Македонија, Каранфиловски Томислав од Скопје, Здружението на правници од стопанството на Република Македонија и Бирото за заштита на индустриска сопственост при Министерството за економија на Уставниот суд на Република Македонија му поднесоа иницијативи за поведување постапка за оценување уставноста на одредби од вкупно 12 членови од законот означен во точката 1 од ова решение и тоа: “член 2 став (1) во делот “единствено”; член 3 во делот “и вршење на други работи на правна помош”; член 4 став (1) точка 1) и точка 2) во делот “податоци за состојбата на сметките на правни и физички лица во штедно кредитни односи, односно организации на платен промет и деловни банки”; член 4 став (2) во делот “и соработка”; член 6 во делот “исклучиво”, член 16 во делот “и вршење јавни овластувања” и во делот “сам го заверува со свој печат”; член 17 став (4); член 34 став (3); член 35 точка 5); член 38 став (1) точките 1) и 2); член 42 и член 43.

Според првоподнесената иницијатива, оспорениот дел на членот 2 од Законот бил во спротивност со членот 52 став 4 од Уставот бидејќи истиот имал повратно дејство, а истовремено создавал и значителна правна несигурност на сите останати субјекти кои, исполнувајќи определени законски услови, правото на пружање правна помош и услуги за остварување на правата од определена област, како на пример правата од индустриската сопственост, авторските и други права, го стекнале врз основа на закон и Уставот пред влегувањето во сила на Законот за адвокатурата.

Според наводите во второподнесената и четвртоподнесената иницијатива, пак, со оспорениот дел на членот 2, како и на членот 3, во кој што поимот правна помош бил дефиниран премногу широко, се воспоставувала монополска положба на адвокатите како единствени даватели на правна помош, што не било во согласност со членот 55 од Уставот, ниту со членот 53 исто така од Уставот, кој што адвокатурата ја определувал како самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон, но не и единствена.

Освен тоа, со оспорените делови од наведените два члена од Законот, според наводите во овие две иницијативи истовремено се повредувало и начелото на владеењето на правото, а се вршело и ограничување на основните човекови и граѓански слободи и права, бидејќи со нив се оневозможувало секој по свој слободен избор да определи лице за кое смета дека најдобро ќе го застапува во неговата работа пред суд, орган на државната управа или друга институција и организација заради заштита и остварување на неговите права и интереси, а при тоа лицето да не мора да е адвокат.

Како причини дека адвокатурата не можела да биде единствена јавна служба која обезбедува и дава правна помош во најширока смисла на значењето на овој поим, скоро во сите иницијативи се наведува и тоа дека во државата постоеле и други органи, јавни служби и правни субјекти кои во согласност со закон биле востановени и овластени за пружање на правна помош. Во таа смисла се наведува Нотаријатот, како самостојна и јавна служба, службите за правна помош организирани пред општините, синдикатот и други правни лица регистрирани за давање на правни и интелектуални услуги во согласност со постојните закони чии одредби изрично не престануваат да важат со денот на влегувањето во сила на Законот за адвокатурата.

Освен оспорените делови на членот 2 и 3 од Законот, поради повреда на членот 55 од Уставот се оспорува и членот 6 став 1 од Законот, кој исто така бил на линија на создавање монополска положба на адвокатурата. Со овие одредби од Законот, слободата на пазарот и претприемништвото, како и правото на работа, посебно им се повредувале на лицата-дипломирани правници, со положен правосуден испит, а и на лицата со положен друг специјален испит за заштита на правата од одделни области, поради што овие лица се доведувале во нерамноправна положба во однос на адвокатите.

Понатаму, во иницијативата поднесена од Нотарската комора се тврди дека јавните овластувања предвидени во оспорениот член 4 став (1) точка 1) од Законот се јавни овластувања што ги вршат и нотарите согласно Законот за вршење на нотарските работи.

Од причини што адвокатурата и нотаријатот биле две посебни јавни служби кои се основаат и работат според два посебни закони во кои се утврдени и сосема различни услови, начела и правила на нивното работење, според Нотарската комора, јавните овластувања предвидени во членот 4 став (1) точката 1) од Законот не можеле да ги вршат адвокатите, односно нивното вршење било неспојливо со вршењето на адвокатската дејност. Ова дотолку повеќе што изготвувањето на нотарските акти (пр. изјава за потврда на факти во форма на нотарски акт) се однесувало за работи кои пред донесување на Законот за вршење на нотарските работи, спаѓале во судска надлежност кои ги обавувал исклучиво судија, а сега со изземањето на овие работи од нотаријатот и со нивното пренесување во надлежност на адвокатурата, практично значело дека поранешната вонпроцесна судска надлежност се пренесувала на странката-обичниот граѓанин бидејќи според член 16 став (1) од Законот за адвокатурата за вршење на јавните овластувања утврдени со овој закон адвокатот секогаш треба да има полномошно од странката.

Според наводите во иницијативата поднесена од Нотарската комора, вршењето на јавните овалстувања од страна на адвокатите е дискутабилно и од причини што Законот за адвокатурата не содржел ниту една одредба за начинот, формата, постапката, како и за одговорноста на адвокатурата за нивното извршување, какви што одредби содржел Законот за вршење на нотарските работи.

Во врска со оспорениот дел на членот 4 став (1) точката 2), се наведува дека овластувањето на адвокатите да прибираат известувања и податоци било прешироко поставено и истото можело да се однесува само за оние податоци кои не се тајна и само во случај кога адвокатот имал полномошно и се водела одредена постапка во која требало податокот да се примени.

Исто така, овластувањето за прибирање на овие податоци можело да се однесува само за странката што го дала полномошното, а не и за спротивната странка.

Членот 4 став (2) во делот “соработка” од Законот не бил во согласност со Уставот (при тоа не се посочува членот од Уставот со кој оваа одредба не е во согласност) бидејќи соработката на адвокатот со судовите и другите органи, била забранета.

^ленот 16 став (1) во оспорените делови не бил во согласност со Уставот бидејќи вршењето на јавни овластувања морало да произлегува од закон, а не да се добива со полномошно издадено од странката.

Одредбата на членот 17 став (4) од Законот според наводите во иницијативата поднесена од Нотарската комора била неприменлива, дури и штетна, и создавала правна несигурност, затоа што адвокатот не бил и не можел да биде повереник на двете странки, но бил полномошник, застапник само на едната странка и тешко дека при составување на двострани правни работи ќе можел да ги штити интересите на договорените страни, кои во најголем број случаи биле спротивставени. Од овие причини и оваа одредба не била во согласност со Уставот.

Имајќи ги предвид функциите, целите и овластувањата на адвокатското коморско здружување, подносителот на првата иницијатива смета дека трговската дејност е неспојлива со адвокатската дејност, па затоа и ја оспорува уставноста на член 34 став (3) и член 35 став 1 точка 5 од Законот. Овие законски одредби според овој подносител истовремено предизвикувале и правна иронија бидејќи со одредбите на членовите 2, 3, 6 и 38 од Законот за адвокатурата, на трговските друштва не им се дозволувало вршење на адвокатска дејност, а од друга страна, со овие одредби, на адвокатската комора и се овозможувало вршење на трговска дејност.

Оспорувањето на членот 38 став (1) точките 1) и 2) од Законот, во кој се предвидени казнени одредби, е поврзано со причините поради кои се оспоруваат другите одредби од Законот, кои се и основа за санкционирање на дејствијата предвидени со овој член.

^леновите 42 и 43 се оспоруваат од повеќе причини и аспекти и тоа:

Според наводите во иницијативата на Нотарската комора, со членот 42 алинеја 1 се повредувал принципот на владеењето на правото бидејќи формулацијата на оваа алинеја создавала конфузија во правниот систем во делот на вршењето на нотарските работи, а со тоа и правна несигурност на граѓаните. Имено, законодавецот при определбата за престанување на важење на одредбите од Законот за вршење на нотарските работи наведени во алинејата 1 на член 42 од Законот не водел сметка дека нотарот има овластување да составува нотарски акти, записници и потврди и според други закони кои во овој член не се предвидени да престанат да важат, па со престанување на важење на одредбите од овој закон кои ја регулирале постапката за составување на нотарски акт, нотарот бил доведен во ситуација при составување на нотарски акт чие составување му е дозволено да измислува постапка по сопствено наоѓање, што доведувало до сериозна правна несигурност на граѓаните и до нарушување на принципот на владеењето на правото воопшто.

Така, при внесување на оваа оспорена одредба законодавецот не ги имал предвид одредбите на членот 15 став 2 точка 3, член 18-а и други членови од Законот за извршната постапка, потоа членот 81 од Законот за меница, членот 33 од Законот за сопственост и други стварни права, Законот за трговските друштва и ред други закони кои предвидувале постапување на нотарот преку составување на писмена во форма на нотарски акт. Во овој котенкст се наведува дека и сите подзаконски акти со кои е регулирано работењето на нотарот не биле измените, а во истите се оперирало со терминот нотарски акт.

Во оваа иницијатива исто така се наведува дека нема земја во светот во која на нотарот му е одземана можноста да составува нотарски исправи, како акти, записници и потврди и дека со одземањето на ваквата можност, се рушел концептот на латинскиот нотаријат кој е усвоен во Законот за вршење на нотарските работи, а рушењето на ваквиот концепт би довело и до исклучување на Нотарската комора на Република Македонија од Унијата на латинскиот нотаријат (Светско здружение на нотарските комори).

Уставноста на оспорениот член 42 алинеите 2 и 3 од Законот, се оспорува од причини што прашањата кои биле уредени во членот 120 од Законот за индустриската сопственост и членот 5 од Законот за заштита на топографијата на интегралните кола, кои што според оспорените одредби на член 42 престануваат да важат со денот на влегувањето во сила на Законот за адвокатурата, немале никаква врска со прашањата што ги уредувал овој закон. Ова посебно се однесувало за членот 5 од Законот за заштита на топографијата на интегралните кола, бидејќи во овој член бил утврден само органот на управата пред кој се води постапката за заштита на топографиите на интегралните кола, со кое прашање инаку не се занимавал Законот за адвокатурата.

Од друга страна, со оглед дека со членот 120 од Законот, а и со било кој друг член од овој Закон, адвокатите не биле исклучени од можноста за застапување или пружање на друг вид правна помош во постапката за заштита на правата од оваа област, но само, како и другите лица кои можеле да бидат застапници во оваа постапка, требало да имаат положено стручен испит од областа на индустриската сопственост, кој што испит, пак, со овој закон како lex specialis, бил предвиден поради специфичноста на оваа област, за која покрај правната била утврдена и посебна стручна научно-техничка оспособеност, се смета дека со укинувањето на овој член од Законот за индустриска сопственост, законодавецот излегол надвор од рамките на уредувањето на адвокатската дејност, при тоа сметајќи дека посебната сручно-техничка оспособеност неможе да биде предмет на Законот за адвокатурата, во негативна функција. Укинувањето на оваа одредба повторно го имплицирала прашањето за повратното дејство на Законот за адвокатурата и внесување на правна несигурност на околу 196 лица кои го положиле овој испит.

И на крај, членот 43 од Законот во сите иницијативи главно се оспорува од причини што според овој член престанувале да важат одредби од Законот за парничната постапка и Законот за општата управна постапка кои согласно Уставот се носеле со двотретинско мнозинство, па според наводите во иницијативите неможело со еден закон што се донесува со просто мнозинство да се укинуваат одредби од закони што се носат со двотретинско мнозинство. Измената на тие закони можела да се врши само на начин и постапка во која се донесени, а не и со друг закон, како што е тоа направено во конкретниот случај со Законот за адвокатурата.

Наведувајќи дека оспорените членови од Законот предизвикале хаос и конфузија во правниот систем, а истовремено и сериозни последици во работењето на субјектите кои пред донесувањето на Законот за адвокатурата, освен адвокатите, имале право да обезбедуваат и даваат правна помош, како и со оглед на последиците што ги трпеле граѓаните и правните лица при остварувањето и заштита на нивните права и интереси пред судовите, државните и другите органи и организации, во иницијативите се предлага Судот, до донесување на конечна одлука, да изрече времена мерка за запирање на примената на оспорените одредби и на извршувањето на поединечните акти и дејствија донесени, односно преземени врз основа на овие одредби.

6. Судот на седницата утврди дека според членот 2 став (1) од Законот, адвокатурата е самостојна и независна јавна служба која единствено (оспорен дел) обезбедува и дава правна помош.

Во членот 3 од Законот е утврдено во што се се состои правната помош, па во таа смисла меѓу таксативно наброените работи е утврдено дека правната помош се состои и во вршење други работи на правна помош, во кој дел се оспорува овој член.

Според оспорениот член 4 став (1) точката 1) од Законот, јавните овластувања што ги вршат адвокатите се состојат во вршење на правни работи како што се: право на составување исправи со изјава за потврда на факти, освен за залог за подвижни предмети и права и хипотека, потврдување на заклучоци на собранија на трговски друштва, здруженија на граѓани, фондации и други правни лица и заверување на адвокатско полномошно.

Во ставот (1), точката 2) од истиот овој член на Законот се утврдени јавни овластувања кои се состојат во правото на прибирање известувања врз основа на посебно полномошно од странката, од судовите и другите државни органи, јавни служби и правни лица, кои се должни без одлагање да му ги достават на адвокатот за странката и спротивната странка, а се однесуваат на податоци за плата, односно висина на пензија, социјална помош, инвалиднина или друга рента, потоа на податоци од казнена, матична, даночна и земјишно книжна, односно катастарска евиденција, како и други податоци, меѓу кои и податоци за состојбата на сметките на правни и физички лица во штедно-кредитни односи, односно организации на платен промет и деловни банки”, во кој дел посебно е оспорена одредбата на оваа точка од ставот (1) на членот 4.

Во ставот (2) на членот 4 од Законот е утврдено дека во вршењето јавни овластувања адвокатот остварува службени контакти и соработка (оспорен дел) со судовите, органите за внатрешни работи, други државни органи и организации или други институции кои вршат јавни овластувања и правни лица во текот на целото работно време.

Во членот 6 став (1) од Законот утврдено е дека адвокатската дејност ја вршат исклучиво адвокати.

Според членот 16 став 1 од Законот, овластувањето за давање правна помош и вршење јавни овластувања (оспорен дел) адвокатот поединец и адвокатите здружени во адвокатско друштво ги добиваат со полномошно издадено од странката кое адвокатот само го заверува со свој печат (оспорен дел).

Во оспорениот член 17 став (4) од Законот утврдено е дека при составување на двострани правни работи, договори и друго адвокатот е должен совесно да ги штити интересите на договорните странки без разлика која од нив побарала правна помош и која странка ја плаќа наградата. Ако меѓу странките настане спор во врска со договорот составен од адвокат, тогаш тој не може да учествува како полномошник на ниту една странка.

Според оспорениот член 34 став (3) од Законот, Адвокатската комора на Република Македонија може да формира трговско друштво под услови и начин утврдени во закон, а според оспорениот член 35 точката 5) добивката од работењето на трговското друштво формирано од Адвокатската комора е еден од изворите на приходи од кои се финансира Адвокатската комора.

Според оспорените точки 1) и 2) на ставот (1) на член 38 од Законот ќе се казни за прекршок: 1) лице кое спротивно на членот 6 став (1) од овој закон се јавува како полномошник или дава правна помош на правно лице со кое не е во работен однос или на физичко лице со парична казна од 25.000,00 до 50.000,00 денари и 2) лице кое спротивно на член 6 став (1) од овој закон за награда се занимава или се јавува како полномошник или дава правна помош на правно лице со кое не е во работен однос или на физичко лице, со парична казна од 25.000,00 до 50.000,00 денари.

Според оспорениот член 42 од Законот, со денот на влегувањето во сила на овој закон престануваат да важат:

– одредбите од членовите 6, 41, 41-а, 42, 43, 50, 56 и 138 од Законот за вршење на нотарски работи, како и сите одредби што се однесуваат на право на нотарот да составува исправи, нотарски акт, освен за залог на подвижни предмети и права и хипотека и да застапува (“Службен весник на Република Македонија” бр.59/96 и 25/98);

– членот 120 од Законот за индустриска сопственост (“Службен весник на Република Македонија” бр.42/93) и

– членот 5 од Законот за заштита на топографијата на интегралните кола (“Службен весник на Република Македонија” бр.5/98).

Според оспорениот член 43 од Законот, со денот на влегувањето во сила на овој закон престануваат да важат:

– членот 83 ставови 1 и 4 од Законот за пранична постапка (“Службен весник на Република Македонија” бр.33/98) и

– членот 58 став 1 од Законот за општата управна постапка (“Службен весник на Република Македонија” бр.47/86).

7. При оценување на уставноста на оспорените членови од Законот, Уставниот суд, меѓу другото, особено ги имаше предвид следните уставни одредби:

Во член 8 од Уставот, како темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија се утврдени и основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот; владеењето на правото и слободата на пазарот и претприемништвото.

Според член 9 од Уставот, кој е и прв во поглавјето – ИИ “Основните слободи и права на човекот и граѓанинот”, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба и тие, исто така се еднакви пред Уставот и законите.

Слободниот избор на вработување и достапноста на секое работно место, на секому под еднакви услови, се едни од основните и најбитни прашања од комплексот на правото на работа, кое спаѓа во категоријата на социјално-економските права утврдени со Уставот.

Од аспект на причините поради кои се оспоруваат наведените одредби од Законот како значајни Судот ги имаше предвид и одредбите од Уставот со кои е утврден системот на гаранции, а особено на заштитата на слободите и правата на човекот и граѓанинот и тоа:

Член 50 став 1 од Уставот, според кој секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност, а според ставот 2 на овој член, се гарантира судска заштита на законитоста на поединечните акти на државната управа и на другите институции што вршат јавни овластувања.

Член 52 став 3 од Уставот, според кој законите влегуваат во сила најрано осмиот ден од денот на објавувањето, а по исклучок што го утврдува Собранието, со денот на објавувањето и ставот 4 на овој член според кој законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Во членот 53 од Уставот, адвокатурата е утврдена како самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон.

И на крај во членот 54 од Уставот, кој е и последен од поглавјето за гаранциите на основните слободи и права е утврдено дека слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничуваат само во случаи утврдени со Уставот, дека ова ограничување може да се пропише за време на воена или вонредна состојба и дека ограничувањето не може да биде дискриминаторско и не може да се однесува за изриено наброените слободи и права во овој член од Уставот.

Од содржината и знаеењето на наведените уставни одредби како општ заклучок произлегува дека основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, не само што се утврдени како една од темелните вредности на уставниот поредок, но за нивното остварување и заштита се утврдени и соодветни уставни услови и основи. Во таа смисла посебно се значајни гаранциите на основните слободи и права, меѓу кое е утврдена и адвокатурата, како еден од основните предуслови за остварување и заштита на слободите и правата на човекот и граѓанинот.

Според мислењето на Судот, целта на член 53 од Уставот е да се утврди статусот и положбата на адвокатурата како самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон, што е израз на фактот дека правната помош дадена од стручно-квалификувана, самостојна и независна служба е основна гаранција за остварување и заштита на слободите и правата на човекот и граѓанинот.

Меѓутоа, вклучувањето и утврдувањето на адвокатурата со означениот статус и својство, како една од уставните гаранции за основните слободи и права, не значи дека таа е и единствено надлежна за пружање и обезбедување на правна помош.

Секое толкување на членот 53 од Уставот, во смисла дека тој ја исклучува можноста правна помош да обезбедуваат и други субјекти, освен адвокатурата, според Судот би било многу рестриктивно и не би соодветствувало на значењето и уставниот третман на слободите и правата на човекот и граѓанинот.

При тоа, особено треба да се има предвид дека слободите и правата на човекот и граѓанинот, односно нивното гарантирање, според Преамбулата на Уставот претставува една од целите за неговото донесување и дека тие се една од темелните вредности на кои се заснова уставниот поредок на Република Македонија.

Исто така, карактеристично за уставното нормирање на слободите и правата на човекот и граѓанинот е и тоа што основните слободи и права оригинерно се утврдени во самиот Устав и што тие се уредени во вториот дел (глава) што доаѓа по Основните одредби, а пред нормите за организацијата на власта и другите одредби од уставен карактер.

Од ваквиот приод и однос на Уставот кон човековите слободи и права произлегува и нивната првенствена улога и вредност во утврдувањето и градењето на Република Македонија, како суверена, самостојна и пред се демократска држава, еиј суверенитет произлегува од граѓаните и им припаѓа на граѓаните.

Наведените карактеристики даваат основа за заклучок дека интенцијата на Уставот е со закон да се утврдуваат норми кои ќе овозможуваат уставно утврдените слободи и права да се остваруваат посодржајно и поцелосно, а со цел да се обезбеди што е можно пореален сооднос поме?у нормите на Уставот за слободите и правата и нивното реализирање, а не норми кои нема да се во оваа функција, односно кои ќе претставуваат кочница за тоа.

Разгледувајќи ги оспорените делови на членовите 2 и 6 од Законот во контекст на гореизнесеното Судот смета дека тие не кореспондираат со улогата, значењето и воопшто со определбите изразени во Уставот во поглед на слободите и правата на човекот и граѓанинот. Ова од причини што решението во овие оспорени одредби од Законот, според кое правната помош, од било кој вид, единствено и исклучиво ја обезбедуваат адвокатите, односно адвокатурата, според Судот не е во интерес на граѓаните и не е во функција на поцелосно и поефикасно остварување на нивните права и интереси, со оглед дека тоа, прво е премногу рестриктивно во однос на кругот на лицата, односно субјектите од кои што граѓаните досега, а тргнувајќи пред се од сопствениот интерес, моюеа да избираат кој їе ги застапува во постапките пред судовите, органите на дрюавната управа или други организации и институции ѓто врѓат јавни овластувања. Второ, ова реѓение создава нееднаквост, односно дискриминација ме?у граѓаните по основ на нивната имотна состојба бидејќи правната помош во овој случај ќе им биде достапна само на онаа категорија граѓани кои ќе имаат средства да ги платат услугите на адвокатите, што не беше случај пред донесувањето на овој Закон за адвокатурата.

И не само тоа. Консеквенциите од утврдување на монополската положба на адвокатурата во давање и обезбедување правна помош би биле уште подрастиени и понеповолни ако се има предвид дека Законот не содрюи правила и критериуми според кои їе се утврдува наградата и троѓоците на адвокатите, но Адвокатската комора во тоа е сосема слободна и независна. Во вакви услови логично се поставува прашањето која е гаранцијата дека адвокатите нема да го фаворизираат нивниот материјален интерес, со определување на неоправдано високи цени на нивните услуги, место да утврдат поприфатливи услови за да нивните услуги бидат достапни за поширок круг на граѓани, па и на оние со понизок стандард, што би било во согласност и со социјалниот карактер на Републиката.

Поради наведените причини, Судот смета дека овие оспорени одредби место да имаат позитивен одраз, тие негативно ќе се одразат врз реалното остварување на слободите и правата на граѓаните што секако не е во согласност со интенциите на Уставот во тој поглед.

Бидејќи правната помош е предуслов за остварување скоро на сите слободи и права, со овие законски одредби истовремено на индиректен начин се врши ограничување и на другите права и слободи на граѓаните, а во прв ред на правото да бараат судска заштита.

Имено, според ова решение, правото на судска заштита на сите индивидуални права и правни интереси на граѓаните, во случај кога тие не се способни сами да се застапуваат, односно репрезентираат, повторно ќе им биде достапно само на оние кои можат да платат адвокат, а не и на оние кои немаат таква моюност. Односно, овие последните не їе моюат рамноправно да у?ествуваат во процесната и другите судски постапки против оние граѓани кои можат своите права да ги штитат со ангажирање на адвокат, поради што се нарушува и процесната рамнотежа поради нееднаквата имотна состојба на странките во постапката.

Понатаму, имајїи ги предвид условите за упис во именикот на адвокатите, со кој се стекнува својството на адвокат, Судот смета дека реѓенијата според кои адвокатите се единствено надлеюни за давање и обезбедување правна помоѓ не моюе да се оправда ниту од аспект дека тие се единствено квалификувани за тоа. Ова од едноставна причина што адвокатите се само дел од единствената правна професија и тие имаат исто знаење и способности како и другите лица со завршен правен факултет и положен правосуден испит. Со тоа што овие лица не се определиле професионално да се бават со адвокатура, не ги прави помалку квалификувани од адвокатите да и тие давааат правна помош, било на гра?аните или на правните лица во кои се вработени, се разбира во случаи и под услови определени со закон.

Од друга страна, условите за квалитетно давање на правна помош, а во рамките на тоа и за квалитетно застапување, не можат да бидат идентиени во различни случаи и во различни предмети. Некои предмети, со оглед на нивната специфичност, освен правно образование, бараат познавање и од други области, па затоа сите адвокати не можат да бидат подеднакво стручно способни и квалификувани за давање правна помош и застапување во сите случаи .

И на крај, како заклучок, оспорените делови на членовите 2 и 6 од Законот, со кои се воспоставува монополска положба на адвокатурата во давањето и обезбедување на правна помош на граѓаните и правните лица и тоа во сите области, и во сите постапки и случаи, без исклучок, се крајно рестриктивни и неповолни, бидејќи со нив на индиректен начин се врши ограничување и на сите други права и слободи на граѓаните утврдени во Уставот, кое ограничување, пак, не само што нема директен основ во Уставот, но е прекумерно неоправдано и од аспект на членот 53 од Уставот, бидејќи ја надминува неговата цел и суштина.

Освен тоа, употребените термини “единствено” и “исклучиво” во членовите 2 и 6 од Законот создаваат конфузија и дисхармонија во правниот режим на обезбедување правна помоѓ воопѓто, бидејїи во постојната регулатива, односно во други закони, кои не престанале да ваюат, се уѓте се содрюани реѓенија кои, исто така, се однесуваат за пруюање и обезбедување правна помоѓ, но од други субјекти, односно лица што не се адвокати. Ваквата состојба создава правна несигурност како кај граѓаните и правните лица, така и кај органите што треба да ги применуваат овие закони. Ова дотолку повеќе што давањето правна помош спротивно на овие членови од Законот, во членот 38 став (1) точките 1) и 2), кои исто така се оспорени, е санкционирано како прекршок, со што практично иако формално-правно не престанале да важат одредбите од другите закони тие не можат или потоено не смеат да се применуваат.

Во овој контекст значајно е да се истакне дека според мислењето на Судот определувањето дали во сите или во некои и во кои случаи, односно предмети и во кои постапки и пред кои органи е потребна стручна помош на странките од страна на адвокат, се прашања што треба да се уредуваат со други закони, а не со Законот за адвокатурата бидејќи според Судот овој закон треба да се занимава само со организациони прашања и прашања што се од значење за функционирање на адвокатурата, како самостојна и независна јавна служба.

Поради сето напред наведено, пред Судот основано се постави прашањето за согласноста на оспорените делови на членовите 2 и 6 од Законот со Уставот во целина, а посебно со член 8 алинеите 1 и 3, член 9, член 50, член 53, член 55 и член 54 став 1 од Уставот.

Причините поради кои се оспорува членот 3 од Законот во делот “и вршење на други работи на правна помош” Судот смета дека сами за себе не претставуваат доволна основа за изразување на сомнение во уставноста на овој дел од членот 3, бидејќи при дефинирање на определени поими тоа е вообичаена практика, а такво решение беше предвидено и во стариот Закон за адвокатурата.

Во оспорениот член 4 од Законот за прв пат се утврдени работи кои адвокатурата ќе ги врши како јавни овластувања што според член 53 од Уставот не е спорно како можност да се утврдат со закон.

Меѓутоа, освен можноста за вршење на јавни овластувања од страна на адвокатурата и организации или институции (утврдени во членовите 15, 50 и 77) Уставот од 1991 година, за разлика од Уставот од 1974 година, не содржи ниедна одредба во смисла на карактерот, видовите, начинот и постапката на доверување на вршење јавни овластувања од страна на овие субјекти.

Според правната наука, пак, јавните овластувања се функции на државата еие вршење се доверува на установи, организации и заедници и најчесто се однесуваат за: уредување на одделни односи од пошироко значење, решавање во поединечни управни работи, водење евиденции, издавање јавни исправи и сл. На овие субјекти правото да вршат јавно овластување им се пренесува со закон. Јавното овластување на субјектите им дава способност во однос на поединците, правни лица и други субјекти да настапуваат со авторитет на власт, па затоа и за нив важат правилата што се однесуваат на органите на власта.

Поради тоа, вршењето на јавното овластување потполно се регулира со закон со цел да се избегне можноста од злоупотреба и да се обезбеди нивно одговорно вршење потребно во интерес на органот во чие име се врши тоа. Исто така, битен елемент е вршењето на јавното овластување да биде контролирано од државата, која го задржува правото да врши надзор над законитоста на работата на субјектот на кого му е доверено.

Спротивно на изложеното, Законот, освен што во елен 4 став (1) точката 1) како јавни овластувања го утврдува составувањето на исправи со изјава за потврда на факти и потврдувањето на заклучоци тој не содржи конкретни одредби за тоа во која форма, за кои факти, со каква содржина и на кој наеин адвокатите ќе ги составуваат и потврдуваат актите (исправите и заклучоците), а ниту содржи одредби за тоа на кој начин и од кој државен орган ќе се врши контрола и надзор над законитото вршење на овие јавни овластувања.

Ако се има предвид дека и за субјектите на кои им е доверено вршење на јавното овластување важи принципот на законитост, како и за другите државни органи, а кој принцип се изразува во обврската на сите субјекти на кои со закон и е доверено јавното овластување актите, ме?у кои и јавните исправи, како и преземањето на дејствијата да ги донесуваат, односно преземаат во однапред со закон определена процедура и форма, и содржината

на нивните акти (јавни исправи), односно нивните дејствија да бидат во согласност со закон, тогаш Законот за адвокатурата поради тоа што не ги уредил сите наведени прашања не обезбедува законско работење на адвокатите, односно работење во согласност со закон, а ниту одговорност и контрола од државата над извршувањето на овој вид доверени јавни овластувања. Напротив, адвокатите при ваква состојба на работите се доведени во состојба во секој конкретен случај на вршење на јавните овластувања по сопствено наоѓање, односно самостојно да одлучуваат како ќе постапуваат, што не е гаранција за еднаквост и правна сигурност на граѓаните.

Оттука, иако не е спорно дека составувањето на исправи и потврдувањето на заклучоци утврдени во член 4 став (1) точка 1) од Законот, место Нотаријатот, одсега натаму можат да ги вршат адвокатите како јавно овластување, меѓутоа со оглед дека нивното извршување е утврдено на начин кој што не обезбедува еднаквост и правна сигурност, ниту владеење на правото, а поради горенаведените причини, пред Судот основано се постави прашањето за согласноста на овие одредби на точката 1) став (1) на членот 4 од Законот со членот 8 алинеја 3 и член 9 од Уставот.

Во однос на заверувањето на адвокатско полномошно, кое како јавно овластување исто така е утврдено во членот 4 став (1) точка 1), Законот нуди решение во поглед на формата и начинот на кој адвокатите ќе го вршат овој вид на јавно овластување, што не е случај за другите видови јавни овластувања утврдени во истата точка на ставот (1) на членот 4 (за составување на исправи и потврдување на заклучоци).

Меѓутоа, и овој вид јавно овластување кое според член 16 се врши со печат на адвокатот, пред Судот се проблематизира. Имено, ако се има предвид дека заверката на полномошно, и според Законот за општата управна постапка и според Законот за парнична постапка, органот може да ја побара во случај кога ќе се посомнева во неговата вистинитост, а која вистинитост, според овие членови од Законот фактички со свој печат треба да ја гарантира и потврди адвокатот кој што истовремено е и полномошник, односно едно од лицата меѓу кое е направено полномошното, тогаш според Судот ваквата заверка не е доволна гаранција за вистинитоста на полномошното во која органот се посомневал бидејќи не се обезбедени инструменити за надзор и за заштита од евентуална злоупотреба при вршење на овој вид јавно овластување.

Одредбата на точката 2) на ставот (1) од членот 4 на Законот, чиј дел исто така е предмет на оспорување, не е третирана заедно со точката 1) на ставот (1) на истиот овој член, бидејќи јавното овластување утврдено во оваа точка е од поинаква природа и карактер (не се однесува на составување јавни исправи и потврдување записници). Имено, според оваа точка јавното овластување што адвокатите имаат право да го вршат во правните работи се состои во нивното право, врз основа на посебно полномошно од странката, од судовите и другите државни органи, јавни служби и правни лица да бараат да им доставуваат определени податоци, како за странката што го дала овластувањето за тоа, така и за спротивната странка.

Овој вид на јавно овластување, иако во правната теорија не се среќава, според мислењето на Судот не е спорно од аспект на ефикасност и растеретеност на органите самите да ги бараат наведените податоци кога се потребни тие да одлучуваат по барања на граѓаните, но е дискутабилно што е утврдено дека се остварува врз основа на посебно полномошно од странката, а уѓте повеїе ѓто врз основа на тоа полномоѓно адвокатот моюе да бара податоци и за спротивната странка во спорот, односно во постапката.

Имајќи предвид дека во конкретниот случај посебното полномошно од странката претставува основ за вршење на јавното овластување утврдено во точката 2) на ставот (1) од членот 4 од Законот, Судот смета дека ваквата законска одредба не кореспондира со прифатениот концепт за јавното овластување според кој јавното овластување се пренесува и остварува врз основа и по сила на законот.

Освен тоа, ако странката и без оваа одредба од Законот има право полномошникот, во конкретниот случај адвокатот, да го овласти во нејзино име и на нејзина сметка во постапката пред државните органи, институции и други правни лица да ги презема сите дејствија, вклучувајќи и барање на овие податоци кои се однесуваат за нејзе и дека овие дејствија го имаат истото правно дејство како да ги преземала самата странка, тогаш сосема оправдано се поставува прашањето која е смислата адвокатот барањето на наведените податоци за странката чиј полномошник е да го врши како јавно овластување, при тоа имајќи го предвид карактерот и значењето на овој институт, како и тоа дека јавното овластување се врши во име на органот што го пренел неговото вршење.

Од друга страна, оваа зконска одредба во делот според кој врз основа на издадено полномошно од странката адвокатот може да бара доставување на податоци и за спротивната странка, иако од неа нема полномошно, се коси со институтот полномошно (полномошник) и го изместува значењето, како и улогата и функцијата поради која е востановен овој институт. Ова затоа што, со оваа законска одредба фактички се допушта странката на својот полномошник-адвокат да му пренесе поголеми права од оние што самата ги има, што е недозволиво, а на овој начин истовремено се повредува и уставната гаранција на сигурност и тајност на личните податоци на спротивната странка, со акт и постапка за кои не постои уставен основ.

Поради наведените причини пред Судот основано се постави прашањето за согласноста со Уставот на точката 2) на ставот (1) на член 4 од Законот и тоа во целина, а не само во нејзиниот оспорен дел.

Ставот (2) на член 4 од Законот иако не е оспорен, но со оглед дека е во функција на извршување на јавните овластувања утврдени во ставот (1), а поврзано со овој став се и оспорените делови на член 16 став 1 од Законот, Судот и за овие одредби го постави прашањето за нивната согласност со Уставот.

Во однос на оспорениот член 17 став (4) од Законот, Судот оцени дека тој не е во несогласност со Уставот, бидејќи составувањето на двострани правни работи (договори и сл.) како еден вид на правна помош што ја обезбедуваат адвокатите на начин и под услови утврдени во овој член, го допушта и самиот член 53 од Уставот. Од друга страна утврдената должност на адвокатот при составување на двострани правни работи совесно да ги штити интересите на двете договорни страни и забраната, во слуеај на спор во врска со договорот што го составил, да не може да биде полномошник на ниту една од странките на тој договор, е во функција на обезбедување поголема законитост, непристрасност и совесност при давањето на овој вид правна помош, а е во насока и на зголемување на довербата на граѓаните во работата на адвокатите.

Имајќи предвид дека според Законот, Адвокатската комора се основа, односно организира заради вршење на точно определени работи (да одлучува за стекнување и престанок на правото на вршење адвокатска дејност, да одлучува за одговорноста на адвокатите во извршувањето на нивните должности и при тоа да изрекува соодветни дисциплински мерки, да ја донесува тарифата и ја утврдува висината на уписнината, да се грижи за струеното оспособување и усовршување на адвокатите и др.) а некои од нив по својот карактер и значење претставуваат и јавни овластувања, иако во Законот не се така определени, Судот смета дека Адвокатската комора нема правен субјективитет да основа трговско друштво.

Или поконкретно, основањето на трговско друштво од страна на Адвокатската комора и нејзиното финансирање од добивката од неговото работење, според мислењето на Судот, е неспојливо со јавно-правниот статус на Адвокатската комора, и на адвокатурата воопшто, како и со целите и функциите заради кои, а согласно уставно-утврдената положба на адвокатурата, со Законот за адвокатурата се основа, односно е утврдена обврската на адвокатите да се организираат во Адвокатска комора.

Поради тоа, пред Судот основано се постави прашањето за согласноста на член 34 став (3) и член 35 точка 5) од Законот со членот 53 од Уставот.

Бидејќи оспорените одредби на членот 38 став (1) точките 1) и 2) по својот карактер се казнени одредби и со нив се санкционира давањето на правна помош спротивно на член 6 став (1) од Законот, а за членот 6 став (1), како и за член 2 став (1) од Законот, кои што претставуваат основа за овие казнени одредби, Судот основано изрази сомневање во нивната уставност, тогаш логично следуваше Судот да го постави прашањето за согласноста со Уставот и на овие одредби од Законот.

Одредбите на членот 38 став (1) точките 3) и 4) не се оспорени со овие иницијативи, но бидејќи со нив се санкционираат дејствијата спротивни на вршењето на јавните овластувања утврдени во него, Судот по сопствена иницијатива одлучи и за овие одредби на членот 38 да го постави прашањето за нивната уставност, како и за членот 4 од Законот.

Од одредбите на членовите 2 и 6 од Законот, според кои адвокатурата единствено обезбедува и дава правна помош и адвокатската дејност исклучиво ја вршат адвокатите јасно произлегува дека целта и определбата на законодавецот со донесувањето на овој закон била на адвокатурата да и обезбеди ексклузивно право да дава и да им обезбедува правна помош на граѓаните и правните лица во постапките за остварување на нивните права и правни интереси. Според образложението на Предлогот на Законот ова право на адвокатурата било во согласност со еленот 53 од Уставот.

Следствено на тоа, во членовите 42 и 43 од Законот е предвидено со неговото влегување во сила да престанат да важат одредените одредби од законите утрдени во овие членови.

За тоа пак, дали адвокатурата според члено 53 од Уставот е единствено надлежна за обезбедување правна помош, од какво што толкување тргнал законодаевот при донесувње на овој закон, се дадени доволно елементи и аргументи врз кои се заснова и одлуката на Судот во врска со уставноста на оспорените делови на членовите 2 и 6 од Законот. Со оглед дека тие аргументи истовремено се основа за поставување на прашањето за уставноста и на оспорените одредби на членовите 42 и 43 од Законот, на ова место, їе се укаюе само на некои правни и факти?ки состојби и последици што според мислењето на Судот се предизвикани со престанување на важење на одредбите од законите наведени во овие еленови од Законот.

Имено, и по престанување на важењето на еленовите од законите наведени во членовите 42 и 43 од Законот, во правниот систем на Република Македонија останаа да важат одредби од редица други закони кои исто така предвидуваат дека полномошник, освен адвокат може да биде и друго лице. Вакви одредби и понатаму се содржани и во самиот Закон за парниената постапка (член 84) и во Законот за индустриска сопственост (член 10).

Ваквата состојба, од една страна укажува дека законодавецот докрај и доследно не ја извел концепцијата на Законот согласно неговата цел и определба, а од друга страна, значи дека по донесувањето на Законот за адвокатурата во Републиката постои неконзистентна и неусогласена законска регулатива за обезбедување на правната помош, што за своја последица има правна несигурност, а истовремено и нарушување на принципот на владеењето на правото во оваа област.

Ако кон сето ова се додаде и тоа дека членот 83 став 1 и 4 од Законот за парничната постапка престанал да важи според закон што се носи со обично мнозинство, а не со двотретинско мнозинство какво што е предвидено во член 98 од Уставот за Законот за парничната постапка, а со такво мнозинство по аналогија би требало да се врши и секоја негова измена било и со престанување или укинување на одделни негови членови, тогаш тоа е причина повеќе поради кои Судот основано го постави прашањето за согласноста на член 42 алинеите 2 и 3 и член 43 од Законот со член 8 алинеја 3 и член 98 од Уставот.

Подеднакво слични последици во правниот поредок има и престанувањето на важењето на соодветните еленови од Законот за вршење на нотарските работи. Ова од причини што нотарот има право да составува исправи во вид на нотарски акт за дејствија за чие вршење е надлежен и по други закони како на пример: Законот за меница, Законот за сопственост и други стварни права, Законот за залог на подвижни предмети, Законот за договорна хипотека, Законот за трговските друштва и др.

Со укинувањето на член 43 и 50 од Законот за вршење на нотарските работи во кои е утврдена постапката за составување на нотарски акт се доведува во прашање начелото на законито вршење на работите на нотарот, бидејќи секој нотар е доведен во ситуација да постапува арбитретно при составувањето на овие акти, со што се нарушува начелото на владеење на правото.

Исто така, и во Законот за извршната постапка е предвидено дека нотарската исправа е извршна ако станала извршна според посебен пропис. Таков посебен пропис е Законот за вршење на нотарските работи во чиј член 42, кој што повеќе не важи, беа уредени постапката и условите под кои еден нотарски акт може да се смета како извршна исправа подобна за присилно извршување.

Сето ова значи дека иако според одделни материјални закони нотарот има право да составува нотарски акт кој под одредени услови според Законот за извршната постапка е и извршен, тој фактички тоа не може да го прави поради укинување на наведените одредби.

Одредбата пак, од членот 42 алинејата 1 во делот “како и сите одредби што се однесуваат на право на нотарот да составува исправи, нотарски акт” е посебно дискутабилна, бидејќи не е јасно и прецизно определено кои се тие одредби од Законот. Поради тоа, ваквата формулација остава простор за нејзино слободно и различно толкување во примената било од нотарите било од адвокатите, а со последици по правната сигурност на граѓаните, како елемент на уставниот принцип на владеењето на правото.

Поради наведените причини и во однос на алинејата 1 на член 42 од Законот Судот основано го постави прашањето за нејзината согласност со Уставот.

8. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од решението.

9. Судот оцени дека во конкретниот случај се исполнети условите од членот 27 од Деловникот на Уставниот суд, поради што одлучи како во точката 3 од ова решение.

10. Ова решение Судот го донесе едногласно во состав од претседателот на Судот д-р Тодор Џунов и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, д-р Стојмен Михајловски, д-р Милан Недков, д-р Јован Проевски, Бесим Селими и д-р Јосиф Талевски, освен во делот што се однесува за членот 4 став (1) точката 2) и став (2) на овој член како и за членот 38 став (1) точките 3) и 4) и за ставот (2) на овој член од Законот, во кој дел решението се донесе со мнозинство гласови.

У.бр.134/2002
20 ноември 2002 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Тодор Џунов