260/1995-1-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 алинеја 2 од Уставот на Република Македонија и член 70 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92), после одржан консултативен разговор и јавна расправа, на седницата одржана на 26 февруари и на 5 март 1997 година, донесе

1. СЕ УКИНУВААТ член 1-а, во делот “и други правни лица кои вршат здравствена дејност”, член 1-в, член 7-а став 1 алинеи 2 и 3, член 7-ѓ (зборот “овој” пред зборовите “колективен договор”), член 10-б став 3, член 17 став 1 алинеја 9, член 24-а, член 24-б, член 24-в, член 24-г, член 24-д, член 24-ѓ, член 29, член 30, член 32, член 47, член 51-г, член 86 став 1, член 87 став 2, член 105 став 2, член 106-б, член 106-г став 1, член 106-и став 2 и член 106-с став 2 од Колективниот договор за здравствената дејност на Република Македонија, склучен помеѓу Министерството за здравство на Република Македонија и Самостојниот синдикат за здравство, фармација и социјална заштита на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.4/92, 45/92 81/93 и 1/95).

2. СЕ ЗАПИРА постапката за оценување законитоста на означениот колективен договор во целина освен за одредбите од точката 1 она оваа одлука кои се укинуваат, како и на член 73 став 1 и 3 од колективниот договор означен во точката 1 од оваа одлука.

3. Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во “Службен весник на Република Македонија”.

4. Уставниот суд на Република Македонија, на иницијатива на Петрачко Анастасов од Скопје, со Решение У.бр.219/95 и У.бр.260/95 од 26 јуни 1996 година поведе постапка за оценување уставноста и законитоста на целината на Колективниот договор и на неговите одредби означени во точките 1 и 2 од оваа одлука, затоа што се постави прашањето за нивната согласност со Уставот и со Законот за работните односи.

5. Судот, на седницата утврди дека според член 1 со оспорениот колективен договор се уредуваат правата, обврските и одговорностите на работниците и на работодавецот од работен однос во здравствената дејност и дека според член 1-а работодавец во смисла на овој колективен договор се, покрај јавни здравствени установи, и други правни лица кои вршат здравствена дејност во Република Македонија.

Со оглед на тоа што Министерството за здравство може да уредува само права и обврски на вработените во јавните здравствени организации, а не и во други правни лица кои вршат здравствена дејност и на вработените кај нив, Судот оцени дека членот 1-а од Колективниот договор, во наведениот дел, е донесен од ненадлежен орган (Министерството за здравство). Поради тоа, во однос на делот од наведената одредба Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

6. Понтаму, на седницата Судот утврди дека во член 1-в од Колективниот договор е определено Колективниот договор да е задолжителен за сите работници и работодавци во здравствената дејност во чие име е склучен.

Според член 84 став 2 од Законот за работните односи (“Слу`бен весник на Република Македонија” бр.80/93, 3/94 и 14/95) колективниот договор е задолжителен за организацијата на работниците и на работодавците кои го склучиле и за сите работници и работодавци во ~ие име договорот е склучен.

Со оглед на тоа што со член 1-в од Колективниот договор се предвидува тој да е задолж`ителен само за работниците и работодавците во здравствената дејност во чие име е склучен, а не и за организацијата на работниците и работодавците кои го склучиле, Судот утврди дека означената одредба не е во согласност со наведената законска одредба, поради што одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

7. Судот, исто така, утврди дека во член 7-а став 1 алинеја 3, член 10-б став 3, член 17 став 1 алинеја 9, член 24-ѓ, член 47, член 51-г, член 86 став 1, член 87 став 2 и член 105 став 2 од Колективниот договор се предвидува определени права и обврски на работниците да се уредуваат со акти на работодавецот. Така, се предвидува:

– дека проверка на способноста за вршење на одредени работни задачи се обавува на начин утврден со акт на работодавецот (член 7-а став 1 алинеја 3);

– дека начинот на стручното оспособување на приправникот, неговото следење и оценување се уредува со акт на работодавецот (член 10-б став 3);

– дека работникот може да биде распореден на секое работно место кое одговара на неговиот степен на стру~на подготовка во случаеви утврдени со акт на работодавецот (член 17 став 1 алинеја 9);

– дека распоредот на работното време се утврдува со акт на работодавецот (член 24-ѓ);

– дека работодавецот е должен, со сопствен акт, да обезбеди услови за безбедна работа (член 47);

– дека работодавецот е должен да обезбеди посебна заштита на жената, младината, инвалидните работници согласно закон и посебен општ акт (член 51-г);

– дека работниците со посебни овластувања и одговорности се утврдуваат со општ акт на организацијата наместо со статут на организацијата (член 86 став 1);

– дека височината на надоместокот на плата за време на годишен одмор, празници, отсуство, се утврдува со општ акт (~лен 87 став 2);

– дека за време на штрајк вработените имаат право на надоместок согласно овој колективен договор односно општ акт (~лен 105 став 2);

Според член 32 став 5 од Уставот на Република Македонија остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори. Исто така, согласно член 2 од Законот за работните односи (“Слу`бен весник на Република Македонија” бр.80/93, 3/94 и 14/95) работниот однос се уредува со овој или со друг закон и колективен договор.

Со оглед на тоа што со напред наведените одредби од Колективниот договор се предвидува определени прашања да се уредуваат со акти на работодавецот, а не само со закон и колективни договори, Судот утврди дека тие одредби не се во согласност со означените уставни и законски одредби, поради што одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

8. Исто така, Судот утврди дека во член 7-а став 1 алинеја 2 од Колективниот договор се определува да се врши проверка на способноста за обавување на работите на определено работно место, ако е тоа утврдено како услов за засновање на работен однос, а тоа го врши работодавецот односно органот кој го овластил и тоа по пат на следење на извршувањето на работните задажи за период од еден месец.

Според член 13 од Законот за работните односи, пред донесување на одлука за избор за определено работно место, може да се врши проверка на способноста за вршење на работите на работното место на начинот определен во колективен договор, ако е тоа утврдено како услов за засновање на работен однос.

Тргнувајќи од тоа дека следење на извршувањето на работните задачи подразбира претходно да е заснован работен однос, произлегува дека член 7-а став 1 алинеја 2 од Колективниот договор предвидува проверката на способноста на кандидатите да се врши после засновањето на работниот однос, а не пред тоа како што определува Законот, поради што Судот оцени дека наведната одредба не е во согласност со означената законска одредба, па одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

9. На седницата Судот утврди дека во член 7-ѓ од Колективниот договор се определува договорот за работа да содржи одредби особено за: работите за кои работникот заснова работен однос……, престанок на работниот однос и други права и обврски од работен однос, во согласност со закон и овој Колективен договор.

Според член 16 од Законот за работните односи, договорот за работа содржи одредби особено за: работите за кои работникот заснова работен однос…, престанокот на работниот однос и други права и обврски од работен однос во согласност со законот и колективниот договор.

Имајќи предвид дека колективен договор се склучува на ниво на Република, гранка односно работодавецот (член 87 од Законот за работните односи), произлегува дека член 7-ѓ од Колективниот договор ја стеснува можноста, пропишана во изнесената законска одредба, во договорите за работа да се уредат и други права и обврски помеѓу работникот и работодавецот во согласност со закон, покрај оние уредени со закон. Тоа се прави на тој начин што се определува дека во договорите за работа можат да се уредат само правата и обврските утврдени со закон и овој колективен договор, а не и со друг колективен договор, поради што Судот одлучи да го укине зборот “овој” пред зборовите “колективен договор” на одредбата од Колективниот договор како несогласна со наведената одредба од Законот.

10. Судот, понатаму, утврди дека во членовите 24-а, 24-б, 24-в, 24-г и 24-д од Колективниот договор се предвидува:

– дека работодавецот има обврска да обезбеди континуирана здравствена заштита во текот на 24 часа и во сите денови на седмицата (член 24-а);

– дека работодавецот има обврска да ги утврди работните места на кои се работи во смени, како и бројот на работниците во секоја смена, во саботите, неделите и на државните празници (член 24-б);

– дека работното време во првата смена трае од 7-15 часот, во втората од 15-23 часот и во третата смена од 23-07 часот (член 24-в);

– дека работодавецот има обврска да распореди здравствени работници во смени, а ако со постојниот број на здравствени работници не може да обезбеди континуирана работа, може да воведе дежурство (член 24-г);

– дека работодавецот, кој спроведува болничка здравствена заштита, има обврска да распореди здравствени работници во смени, па доколку нема доволно здравствени работници за континуирана работа во смени и дежурство, може да воведе приправност за одделни работници (член 24-д);

Според член 39 од Законот за работните односи, распоредот, почетокот и завршетокот на работното време во здравството се утврдува со закон или акт на органот на државната управа од соодветната област.

Од изнесената законска одредба произлегува дека работното време во здравството не е материја која се уредува со колективен договор.

Со оглед на тоа што членовите 24-а до 24-д од Колективниот договор го уредуваат работното време во здравството иако Законот тоа прашање го става во надлежност на законодавецот или на Министерството за здравство, Судот оцени дека тие одредби не се во согласност со изнесената законска одредба, поради што одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

11. Понатаму, Судот утврди дека во членовите 29, 30 и 32 од Колективниот договор се предвидува:

– по основ на должината на работното искуство, работникот да има право на следниот број денови годишен одмор: 1 работен ден за работно искуство до 10 години; 2 работни дена за работно искуство до 20 години;………….(член 29);

– по основ на сложеноста на работата, работникот да има право на следниот број денови годишен одмор: 1 работен ден за сложеност на работата која е од ИИИ степен; 2 работни дена за сложеност на работа која е од ВИ степен;……………..(член 30);

– по основ на здравствената состојба, работникот да има право на годишен одмор од 1 работен ден повеќе (член 32);

Според член 43 став 4 од Законот за работните односи, должината на годишниот одмор ја утврдува работодавецот, особено врз основа на: должината на работното искуство, сложеноста на работите на работното место, условите за работа и здравствената состојба. Со грански колективен договор, според став 3 од истиот член на Законот, се определува должината на годишниот одмор само за работниците кои работат под посебни услови на работа.

Имајќи ги предвид изнесените законски одредби, произлегува дека е право на работодавецот да ја утврдува дол`ината на годишниот одмор на работникот зависно од наведените критериуми, а не тоа да се прави со колективен договор, ниту, пак, со колективен договор поблиску да се разработат критериумите утврдени во Законот.

Поради тоа, Судот оцени дека тие одредби не се во согласност со означената законска одредба, па одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

12. Судот, исто така, утврди дека според член 106-б од Колективниот договор, работодавецот може да го ослободи работникот од плаќање надоместок на штета (1) ако кај тој работодавец дотогаш не е направена штета од работникот, (2) ако штетата е од помал обем, (3) ако штетата е направена заради заштита на здравјето на луѓето и имотот и (4) ако штетата е направена и покрај тоа што работникот преземал се да не дојде до штетата.

Според член 102 од Законот за работните односи, работодавецот може поради оправдани причини да го ослободи работникот од плаќање надомест на штетата во целина или делумно, под условите, случаите и критериумите утврдени со колективниот договор на ниво на работодавецот.

Со оглед на тоа што со член 106-б од гранскиот Колективен договор се уредуваат случаите во кои работодавецот може да го ослободи работникот од плаќање надоместок на штета, а не со колективен договор на ниво на работодавецот, Судот оцени дека одредбата не е во согласност со означената законска одредба, па одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

13. На седницата Судот утврди дека во член 106-г став 1 од Колективниот договор се определува работодавецот да може да одлучи работникот кој наполнил 40 години стаж на осигурување или 65 години живот да остане во работен однос под услов ако со огласувањето на потребата за работник односно конкурс не може да се обезбеди работник кој ги исполнува потребните услови.

Според член 108 став 1 точка 5 од Законот за работните односи, работниот однос по сила на закон престанува ако работникот наполнил 40 години пензиски стаж или 65 години живот и најмалку 15 години стаж на осигурување, ако работодавецот, во согласност со условите утврдени со закон и општ колективен договор, не одлучи работникот да остане во работен однос.

Оттука, произлегува дека работодавецот може да го остави работникот во работен однос после 40 години пензиски стаж или 65 години `ивот и најмалку 15 години стаж на осигурување.

Со оглед на тоа што со член 106-г став 1 од Колективниот договор се определува останување во работен однос на работникот со 40 години пензиски стаж или 65 години живот, а не и најмалку 15 години стаж на осигурување, Судот оцени дека таа одредба не е во согласност со наведениот член од Законот, поради што одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

14. Судот, понатаму, утврди дека во член 106-и став 2 од Колективниот договор се предвидува со договор за работа да може да се утврдат и други случаи на крење на работниот ред и дисциплина и на работните обврски .

Според член 32 став 5 од Уставот на Република Македонија остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.

Според член 115 став 2 од Законот за работните односи, со закон и со колективен договор може да се утврдат и други случаи на кршење на работниот ред и дисциплина и на работните обврски.

Оттука, произлегува дека само со закон и колективен договор, а не и со договор за работа, може да се утврдуваат случаите на кршење на работниот ред и дисциплина и на работните обврски.

Поради тоа, за предвидувањето во член 106-и став 2 од Колективниот договор (со договор за работа да може да се утврдат други случаи на кршење ред и дисциплина и на работните обврски) Судот оцени дека не е во согласност со наведените уставни и законски одредби, па одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

15. Исто така, Судот утврди дека во член 106-с став 2 од Колективниот договор се определува должината на отказниот рок да зависи од должината на работниот стаж и тоа: 1 месец за стаж до 5 години; 2 месеци за стаж до 10 години; 3 месеци за стаж до 10 години; 4 месеци за стаж до 15 години; 5 месеци за стаж до 20 години и 6 месеци за стаж над 25 години.

Според член 121 став 1 од Законот за работните односи, отказниот рок не може да биде пократок од 30 дена ниту подолг од 3 месеци во зависност од должината на работниот стаж и причините за отказ, согласно со колективниот договор.

Од изнесената законска одредба произлегува дека (1) отказниот рок не може да трае повеќе од 3 месеци, како и дека (2) зависи од дол`ината на работниот стаж и причините за отказ.

Со оглед на тоа што со член 106-с став 2 од Колективниот договор се предвидува отказниот рок да изнесува повеќе од 3 месеци и да не зависи од причините поради кои е поднесен отказ, Судот оцени дека таа одредба не е во согласност со озна~ената законска одредба, па одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

16. На седницата Судот утврди дека оспорениот колективен договор, со сите изменувања и дополнувања, е склучен помеѓу Министерството за здравство, од една страна, и Самостојниот синдикат за здравство, фармација и социјална заштита на Република Македонија, од друга страна. Понатаму, на консултативниот разговор и на јавната расправа претставниците на Министерството и на Синдикатот изјавија дека конкретниот колективен договор се однесува на јавните здравствени организации, а не и на приватните здравствени организации.

Имајќи го предвид изнесеното тврдење на потписниците на Колективниот договор, Судот оцени дека Министерството за здравство може да ја претставува Републиката, која е основач на јавните здравствени организации, при уредување на правата и обврските на вработените во тие организации.

Поради тоа, Судот одлучи да не интервенира во Колективниот договор, од наведениот аспект.

17. Понатаму, Судот на седницата утврди дека оспорениот колективен договор е регистриран во Министерството за труд и социјална политика под реден број ИИ/2 од 28 јуни 1995 година.

Според член 92 став 1 од Законот за работните односи (“Службен весник на Република Македонија” бр.80/93, 3/94 и 14/95) гранските колективни договори и нивните изменувања и дополнувања се регистрираат во органот на државната управа надлежен за работите на трудот и се објавуваат во “Службен весник на Република Македонија”.

Од изнесената законска одредба, според мислењето на Судот, произлегува обврска за регистрирање на гранскиот колективен договор и за негово објавување во “Службен весник на Република Македонија”, со тоа што регистрирањето не мора да биде пред објавувањето.

Со оглед на тоа што оспорениот колективен договор е регистриран во Министерството за труд и социјална политика и што е објавен во “Службен весник на Република Македонија”, Судот оцени дека тој е донесен во постапка пропишана со наведената законска одредба, поради што одлучи да не интервенира во Колективниот договор, од наведениот аспект.

18. Судот на седницата утврди дека според член 73 став 1 од Колективниот договор, најниската плата за одделни степени на сложеност се утврдува така што најниската плата за најнизок степен на сложеност се множи со определени коефициенти за одделни степени на сложеност. Според став 3 од истиот член, поединечните работи односно занимањата се класифицираат по групи на сложеност и тоа: занимање од И група на сложеност 1,00 (чистач во административни простории – 1,10; чувар на животни – 1,10; садомијач – 1,13; чистач на здравствени простории – 1,15); занимање од ИИ група на сложеност 1,20 (портир – 1,20; домаќин – 1,23; сервирка – 1,25; болничар-неговател – 1,45); занимање ………………од група ВИИ/1-б на сложеност 4,10 (доктор на медицина – 4,10; примариус – 4,23; помлад асистент – 4,25); занимање од група ВИИ/2-а на сложеност 4,30 (магистер – 4,40; здравствени работници со специјализација – 4,45); занимање од ВИИИ-а група на сложеност 5,20 (доктор на науки – 5,20; доктор на науки-асистент – 5,25); занимање од ВИИИ-б група на сложеност 6,00 (научен соработник – 6,00, доцент – 6,20;………………….редовен професор – 6,90).

Според член 69 став 2 од Законот за работните односи, платата на работникот му се обезбедува од средствата на работодавецот сразмерно на извршената работа, како и придонесот на работникот во создавањето на добивката, во согласност со условите и критериумите утврдени со закон и колективен договор.

Од изнесената законска одредба произлегува дека со закон и колективен договор се уредуваат условите и критериумите за утврдувањето на платата на работникот врз основа на кои одлучува работодавецот.

Со оглед на тоа што со член 73 став 1 и 3 од Колективниот договор се утврдуваат условите и критериумите врз основа на кои платата на работникот ќе ја утврди работодавецот, Судот оцени дека наведените одредби се во согласност со означената законска одредба, па одлучи какок во точката 2 од оваа одлука.

19. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од оваа одлука.

20. Оваа одлука Судот ја донесе во состав од претседателот на Судот д-р Јован Проевски и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Стојмен Михајловски, д-р Милан Недков, Бесим Селими, д-р Јосиф Талевски и д-р Тодор Џунов. (У.бр.219/95 У.бр.260/95)