У.бр.20/2025 и У.бр.22/2025

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.20/2025 и У.бр.22/2025
Скопје, 16.04.2025 година

 

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 16 април 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 29 став 1 во целина, став 1  алинеја 3 и став 2 од Законот за трговија („Службен весник на Република Македонија“ бр.16/2004, 128/2006, 63/2007, 88/2008, 159/2008, 20/2009, 99/2009, 105/2009, 115/2010, 158/2010, 36/2011, 53/2011, 148/2013, 164/2013, 97/2015, 129/2015, 53/2016, 11/2018, 120/2018, „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.77/2021, 215/2021, 295/2021, 150/2022 и  16/2025).

Образложение
I

Јован Стефановски и Валентин Пепељугоски заедно со Бојан Стоилков, сите од Скопје, до Уставниот суд, поднесоа одделни иницијативи за оценување на уставноста на член 29 од Законот за трговија.

Според наводите во првата иницијатива, оспорениот член 29 став 1 алинеја 3 од Законот, не е во согласност со член 8 став 1 алинеи 3 и 7 и членовите 50, 51 и 55 од Уставот.

Подносителот наведува дека со оспорениот член од Законот, прецизно се наведувале основите заради кои  Владата може да пропише една или повеќе мерки со кои ќе го ограничи вршењето трговија.

Во последните неколку години Владата исклучително често пристапувала кон користење на ваквата самосоздадена можност со донесување на поединечни акти со коишто континуирано вршела повреда на слободата на пазарот и претприемништвото, спротивно на член 55 од Уставот.

Подносителот смета дека последна злоупотреба на неуставната одредба од Законот за трговија била донесената одлука за посебни услови за трговија на одделни стоки и обврски на трговците да прибавуваат и продаваат определени видови и количества на одделни стоки на потрошувачите според определен редослед, донесена од страна на Владата на ден 18.02.2025 година, со која одредени производи се маржирале со 5%, одредени производи со 10% и преостанатите производи со 15% бруто профитна маржа.

Со оваа одлука била наметната дополнителна обврска на сите чинители во синџирот на снабдување стоките кои биле наведени таксативно во член 1 од истата да ги прибавуваат и продаваат месечно на потрошувачите во количина од најмалку 70% од количината прибавена во месец јануари оваа година. Ваквата одлука влегла во сила наредниот ден од денот на објавување во „Службен весник на Република Северна Македонија“, а ќе се применува до 30.04.2025 година.

Според подносителот, со ваквата одлука се правел упад во слободата на  пазарното организирање, сосема спротивно на одредбите од Уставот и Одлуката не може да се правда како нешто што е во насока на одбрана на Републиката, зачувување на природата, животната средина или здравјето на луѓето.

Подносителот смета дека егзистирањето на оспорената одредба поконкретно во точка 3 од истата, која се однесува на нарушување на домашниот пазар заради злоупотреба во прометот на одделни производи и стоки, криела бројни опасности од можностите сосема произволно да се толкува „нарушувањето“ на домашниот пазар и евентуална „злоупотреба“ во прометот. Ваквата уреденост во одредбата создава можност за злоупотреба од страна на тие што требало да ги утврдат евентуалните злоупотреби на пазарот.

Подносителот наведува дека за евентуалните нарушувања на пазарот, државата можела непречено да реагира преку царините и други трговски мерки водејќи сметка да не го доведе во прашање нормалното функционирање на пазарот.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека во изминатиот период постоеле огромни нарушувања во пазарното работење спротивно на постулатите на развиените економии за слободата на пазарот и претприемништвото.

Врз основа на изнесеното, со иницијативата се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на член 29 став 1 алинеја 3 од Законот и истата да ја укине или поништи, а до донесувањето на конечната одлука, Судот да донесе решение за запирање од извршување на поединечните дејствија преземени врз основа на оспорената одредба.

Подносителите на втората иницијативата го оспоруваат член 29 ставови 1 и 2 од Законот како спротивен на член 8 став 1 алинеја 7 и член 55 од Уставот.

Тие наведуваат дека член 55 од Уставот прецизно ги утврдил четирите причини поради кои може да бидат ограничени слободата на пазарот и претприемништвото.

Според наводите на подносителите на иницијативата, законодавецот во оспорената одредба сакал да создаде алиби за ограничување на слободата на пазарот и претприемништвото на начин што на крајот од алинеите 1 и 2  од став 1 на оспорениот член 29 од Законот, ги додал зборовите „кои го загрозуваат животот и здравјето на граѓаните“, спротивно на Уставот каде се користел терминот „здравјето на луѓето“, додека во алинеја 3 од оспорениот член, законодавецот користел термин „воена состојба или непосредна закана за независноста“, додека во Уставот бил користен терминот „одбрана на Републиката“.

За подносителите е неспорно дека согласно член 55 од Уставот и член 30 од Законот за трговија, Владата има право да ограничи или да определи посебни услови за трговија со определени производи, доколку утврди дека настапиле услови предвидени во оспорениот член 29 од Законот, но во конкретниот случај законодавецот прешироко и надвор од уставните норми се повикува на други причини.

Подносителите наведуваат дека на ваков начин законодавецот директно ја прекршил слободата на пазарот и претприемништвото на начин што вовел нови причини во оспорениот член кои биле надвор од предвидените со Устав, со што влијаел на условите за работа на производителите и трговците.

Со иницијативата се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на оспорената одредба и истата да ја укине или поништи.

II

На седницата Судот утврди дека во член 29 став 1 од Законот за трговија се определува дека  Владата може привремено да го ограничи вршењето на трговијата во случај на:

– природни и други непогоди во Република Северна Македонија, кога настанале или би можеле да настанат сериозни пореметувања во трговијата, пореметувања во снабдувањето на населението или пореметувања во други области кои го загрозуваат животот и здравјето на граѓаните;
– сериозни пореметувања на домашниот пазар поради недостаток на стоки неопходно потребни за производството, преработката и за животот и здравјето на граѓаните;
– нарушување на домашниот пазар заради злоупотреба во прометот на одделни производи и стоки,
– воена состојба или непосредна закана за независноста и интегритетот на Република Северна Македонија и
– потреби за осигурување на производите, суровините и репродукциониот материјал што се од посебно стратешко значење за одбраната на Република Северна Македонија.

Согласно став 2 од член 29 од Законот, Владата може да ги пропише ограничувањата во вршењето на трговијата во случаите од ставот 1 на овој член само ако пореметувањето не може да се отстрани со други мерки или ако потребите не можат да се намират од стоковите резерви, со увоз или други мерки на трговската политика во согласност со обврските кои произлегуваат од меѓународните договори и спогодби што ги ратификувала Република Северна Македонија.

III

Со двете иницијативи се оспорува одредбата од член 29 од Законот за трговија од аспект на владеењето на правото, слободата на пазарот и претприемништвото, согласноста на законите со Уставот и сите други прописи со Уставот и со закон, како и ограничувањата на слободата на пазарот и претприемништвото, кои уставни вредности се утврдени во член 8 став 1 алинеи 3 и 7, член 51 и член 55 од Уставот.

Со Законот за трговија се уредуваат условите и начинот на вршење на трговија на внатрешниот и надворешниот пазар, мерките на ограничување на вршењето на трговијата и заштитните мерки.

Оспорениот член 29 од овој закон, е систематизиран во глава III насловена како „Услови за вршење на трговија“ со поднаслов „Ограничувања и забрани во трговијата“.

Со оваа одредба, законодавецот ја овластил Владата да може привремено да го ограничи вршењето на трговијата во случај на природни и други непогоди, кога настанале или би можеле да настанат сериозни пореметувања во трговијата, пореметувања во снабдувањето на населението или пореметувања во други области кои го загрозуваат животот и здравјето на граѓаните; сериозни пореметувања на домашниот пазар поради недостаток на стоки неопходно потребни за производството, преработката и за животот и здравјето на граѓаните; нарушување на домашниот пазар заради злоупотреба во прометот на одделни производи и стоки, воена состојба или непосредна закана за независноста и интегритетот на Републиката и потреби за осигурување на производите, суровините и репродукциониот материјал што се од посебно стратешко значење за одбраната на Републиката.

Владата може да ги пропише ограничувањата во вршењето на трговијата во наведените случаи, само ако пореметувањето не може да се отстрани со други мерки или ако потребите не можат да се намират од стоковите резерви, со увоз или други мерки на трговската политика во согласност со обврските кои произлегуваат од меѓународните договори и спогодби што ги ратификувала Република Северна Македонија.

Од содржината на оспорената одредба произлегува дека законодавецот ја овластил Владата во точно определени случаи привремено да го ограничи вршењето на трговијата доколку настанат пореметувања во трговијата и истите не може со други мерки да се отстранат или во случај доколку потребите не можат да се намират од стоковите резерви, со увоз или со други мерки на трговската политика.

Целта на законодавецот со одредбите од член 29 од Законот била да утврди конкретни случаи и определени околности поради кои Владата може привремено да го ограничи вршењето на трговијата.

Во корелација со оспорениот член 29 од Законот за трговија е член 30 од истиот закон, во кој законодавецот ги утврдува мерките кои Владата може да ги преземе со цел да се отстранат или ублажат несаканите последици од настанатите околности.

При анализата на оспорената одредба и формирањето на правното мислење Судот го имаше предвид ставот изразен во Решението У бр.146/2005 од 2 ноември 2005 година, во кое Судот ја оценувал и уставноста на сега оспорениот член 29 и на член 30 од Законот за трговија од аспект на членовите 8 став 1 алинеи 3, 4 и 7, член 51, 54 став 1 и 2, 55, 91 алинеи 1 и 5, член 124, 125 и 126 од Уставот и оценил да не поведе постапка.

Содржината на член 29 од Законот која Судот ја ценел е идентична со содржината на сега оспорениот член 29 од Законот за трговија, со дополнување на алинеја 3 кога законодавецот со член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за трговија („Службен весник на Република Македонија“ бр.63 од 22.05.2007 година), ја внел во член 29 став 1 на начин што по алинејата 2 додал нова алинеја 3 која гласи:

– нарушување на домашниот пазар заради злоупотреба во прометот на одделни производи и стоки.

По дополнувањето на член 29 со нова алинеја 3, алинеите 3 и 4 станале алинеи 4 и 5. Со ваквото дополнување на оспорениот член, законодавецот предвидел нов случај кога Владата може привремено да го ограничи вршењето на трговијата.

Според ставот на Судот, изразен во Решенито У бр.146/2005, од содржината на уставната одредба пропишана во член 55 од Уставот произлегува дека слободата на пазарот и претприемништвото е една од темелните вредности на уставниот поредок, која отвора широки можности за заживување на стопанството и приватната иницијатива во сите области на стопанскиот систем.

Меѓутоа, слободата на пазарот и претприемништвото не може да се сфати во апсолутна смисла и дека таа не е само работа на субјектите на пазарот, туку и државата како гарант на оваа слобода има значајна улога како регулатор на економските текови во стопанството.

Имено, државата како регулатор на економската политика е должна да води сметка и за почитување на другите темелни вредности на економскиот и политичкиот систем на државата како што се независноста, територијалниот интегритет, зачувување на природата, животната средина и здравјето на луѓето.

Во насока на остварување на овие начела законодавецот пропишал дека Владата во точно определени случаи може привремено да го ограничи вршењето на трговијата и ги пропишал мерките кои можат да бидат преземени ако со други мерки настанатите пореметувања во трговијата не можат да се отстранат.

Целта на законодавецот со одредбите од членовите 29 и 30 од Законот не била да се ограничи вршењето на дејноста како едно од основните економски права на субјектите на пазарот во нормални услови, туку државата како гарант на економската и политичката стабилност во суштина да врши ограничување на вршењето на трговијата во точно определени околности и да утврдува мерки кои Владата треба да ги преземе со цел да се отстранат или ублажат несаканите последици од настанатите околности.

Имено, во функција на развој на слободниот пазар и претприемништвото, Уставот им гарантира еднаква правна положба на сите стопански субјекти, но во исто време Уставот предвидува и антимонополска клаузула, забранувајќи ја монополската положба и монополското однесување на компаниите, на начин што преку предвидената гаранција и клаузула, Уставот ги попречува барем во одредена мерка недостатоците на слободниот пазар.

Законското решение,  Владата да може привремено да го ограничи вршењето на трговијата доколку настанат нарушувања во трговијата, според Судот, е во согласност со член 55 од Уставот, од причина што со пропишување на мерки предвидени со член 30 од Законот, се овозможува државата да ги балансира економските текови, што е во смисла на уставната обврска предвидена во член 55 став 2 од Уставот, односно Републиката да обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти и обврската Републиката да презема мерки против монополската положба и однесување на пазарот. Токму привременото ограничување во вршењето на трговија во конкретно наведени случаи предвидени во оспорениот член 29 од Законот, е една од мерките што државата ги презема заради обезбедување на еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот и спречување на монополската положба и однесување на пазарот, имајќи го предвид социјалниот карактер на државата во заштита на стандардот на граѓаните.

По однос на оспорувањето на алинеја 3 која се однесува на нарушување на домашниот пазар заради злоупотреба во прометот на одделни производи и стоки, која според подносителот создава можност за произволно толкување во однос на „нарушувањето“ на домашниот пазар и евентуална „злоупотреба“ во прометот, Судот оцени дека законодавецот ја определил како една од случаите кои ги презема кога Владата во име на државата како гарант на економската стабилност во суштина ги презема за привремено да го ограничи вршењето на трговијата со цел да се отстранат или ублажат несаканите последици од настанатите околности кои ги утврдува преку Државниот пазарен инспекторат како орган во состав на Министерството за економија и труд. Инспекторатот има надлежност, помеѓу другото, и да ги следи состојбата и појавите на пазарот на стоки и услуги и влијанието на мерките на економската политика, и снабдувањето на граѓаните со основни прехранбени производи и други стоки за широка потрошувачка, и врз основа на утврдената состојба да предлага мерки чие донесување е во надлежност на Владата.

Самиот факт што законодавецот го употребил терминот привремено, значи дека ограничувањето има интервентен, привремен карактер со цел отстранување или ублажување на случаите кои довеле до нарушувања во трговијата.

Врз основа на изнесеното, имајќи ја предвид уставно-судската пракса наспроти содржината на оспорената одредба од Законот за трговија, Судот оцени дека не може основано да се постави прашањето за нејзината согласност со уставните одредби на кои се повикуваат подносителите на иницијативите.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.20/2025 dhe U.nr.22/2025
Shkup, 16.04.2025

 

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 16 prill 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 29 paragrafi 1 në tërësi, paragrafit 1 alineja 3 dhe paragrafit 2 të Ligjit për tregti (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.16/2004, 128/2006, 63/2007, 88/2008, 159/2008, 20/2009, 99/2009, 105/2009, 115/2010, 158/2010, 36/2011, 53/2011, 148/2013, 164/2013, 97/2015, 129/2015, 53/2016, 11/2018, 120/2018, „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.77/2021, 215/2021, 295/2021, 150/2022 и  16/2025).

Arsyetim

I

Jovan Stefanovski dhe Valentin Pepeljugoski, me Bojan Stoilkov, të gjithë nga Shkupi, paraqitën iniciativa të veçanta në Gjykatën Kushtetuese për të vlerësuar kushtetutshmërinë e nenit 29 të Ligjit për tregti.

Sipas pretendimeve në iniciativën e parë, neni i kontestuar 29, paragrafi 1, alineja 3 të Ligjit nuk është në përputhje me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 7 dhe nenet 50, 51 dhe 55 të Kushtetutës.

Parashtruesi i kërkesës pohon se neni i kontestuar i Ligjit përcakton saktësisht bazat mbi të cilat Qeveria mund të përcaktojë një ose më shumë masa për të kufizuar tregtinë.

Në vitet e fundit, Qeveria jashtëzakonisht shpesh ka përdorur këtë mundësi të krijuar vetë duke miratuar akte individuale me të cilat vazhdimisht ka shkelur lirinë e tregut dhe sipërmarrjes, në kundërshtim me nenin 55 të Kushtetutës.

Parashtruesi beson se abuzimi i fundit i dispozitës jokushtetuese të Ligjit për tregti ishte vendimi për kushtet e veçanta për tregtinë e mallrave të caktuara dhe detyrimet e tregtarëve për të siguruar dhe shitur lloje dhe sasi të caktuara të mallrave të caktuara tek konsumatorët në një renditje të caktuar, i miratuar nga Qeveria më 18.02.2025, me të cilin disa produkte u marzhuan me 5%, disa produkte me 10% dhe produktet e mbetura me 15% marzh përfitimi bruto.

Ky vendim vendosi një detyrim shtesë për të gjithë aktorët në zinxhirin e furnizimit për të siguruar dhe shitur mallrat që u renditën në mënyrë të plotë në Nenin 1 të tij tek konsumatorët çdo muaj në një sasi prej të paktën 70% të sasisë së blerë në janar të këtij viti. Një vendim i tillë hyri në fuqi ditën pas ditës së publikimit të tij në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” dhe do të zbatohet deri më 30.04.2025.

Sipas parashtruesit, ky vendim shkel lirinë e organizimit të tregut, në kundërshtim të plotë me dispozitat e Kushtetutës dhe Vendimi nuk mund të justifikohet si diçka që synon mbrojtjen e Republikës, ruajtjen e natyrës, mjedisit jetësor ose shëndetit të njeriut.

Parashtruesi beson se ekzistenca e dispozitës së kontestuar, më konkretisht në pikën 3 të saj, e cila i referohet çrregullimit të tregut të brendshëm për shkak të abuzimit në tregtinë e produkteve dhe mallrave të caktuara, ka fshehur rreziqe të shumta nga mundësia e interpretimit plotësisht arbitrar të “çrregullimit” të tregut të brendshëm dhe “abuzimit” të mundshëm në tregti. Një rregullim i tillë në dispozitë krijon mundësinë e abuzimit nga ata që duhej të përcaktonin abuzimet e mundshme në treg.

Parashtruesi deklaron se shteti mund të kishte reaguar ndaj çrregullimeve të mundshme të tregut përmes doganave dhe masave të tjera tregtare pa pengesa, duke u kujdesur që të mos rrezikonte funksionimin normal të tregut.

Për më tepër, iniciativa thekson se në periudhën e kaluar ka pasur shtrembërime të mëdha në operacionet e tregut në kundërshtim me postulatet e ekonomive të zhvilluara në lidhje me lirinë e tregut dhe sipërmarrjen.

Bazuar në sa më sipër, iniciativa propozon që Gjykata të fillojë një procedurë për të vlerësuar kushtetutshmërinë e nenit 29, paragrafi 1, alineja 3 të Ligjit dhe ta shfuqizojë ose anulojë atë dhe deri në marrjen e vendimit përfundimtar, Gjykata duhet të miratojë vendim për të ndaluar zbatuar e veprimeve individuale të ndërmarra në bazë të dispozitës së kontestuar.

Parashtruesit e iniciativës së dytë e kundërshtojnë nenin 29, paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit si në kundërshtim me nenin 8, paragrafi 1, alineja 7 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Ata theksojnë se neni 55 i Kushtetutës përcakton saktësisht katër arsyet për të cilat liria e tregut dhe sipërmarrja mund të kufizohet.

Sipas pretendimeve të parashtruesve të iniciatiës, ligjvënësi në dispozitën e kontestuar ka dashur të krijojë një alibi për kufizimin e lirisë së tregut dhe sipërmarrjes në mënyrë që në fund të alineve 1 dhe 2 të paragrafit 1 të nenit 29 të kontestuar të Ligjit, ka shtuar fjalët “të cilat e rrezikojnë jetën dhe shëndetin e qytetarëve”, në kundërshtim me Kushtetutën, ku është përdorur termi “shëndeti i njerëzve”, ndërsa në alinenë 3 të nenit të kontestuar, ligjvënësi ka përdorur termin “gjendje lufte ose kërcënim i drejtpërdrejtë për pavarësinë”, ndërsa në Kushtetutë është përdorur termi “mbrojtje e Republikës”.

Për parashtruesit është e padiskutueshme se, në përputhje me nenin 55 të Kushtetutës dhe nenin 30 të Ligjit për tregti, Qeveria ka të drejtë të kufizojë ose të përcaktojë kushte të veçanta për tregtinë e produkteve të caktuara, nëse përcakton se kanë ndodhur kushtet e parashikuara në nenin 29 të kontestuar të Ligjit, por në këtë rast specifik ligjvënësi i referohet arsyeve të tjera shumë gjerësisht dhe jashtë normave kushtetuese.

Parashtruesit deklarojnë se në këtë mënyrë ligjvënësi ka shkelur drejtpërdrejt lirinë e tregut dhe sipërmarrjes duke futur në nenin e kontestuar arsye të reja që janë përtej atyre të parashikuara nga Kushtetuta, duke ndikuar kështu në kushtet e punës së prodhuesve dhe tregtarëve.

Me iniciativë propozohet që Gjykata të inicojë procedurë për të vlerësuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dispozitës së kontestuar dhe ta shfuqizojë ose anulojë atë.

II

Në seancë, Gjykata përcaktoi se neni 29, paragrafi 1 i Ligjit për tregti përcakton që Qeveria mund të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë në rast të:
– fatkeqësive natyrore dhe fatkeqësive të tjera në Republikën e Maqedonisë së Veriut, kur kanë ndodhur ose mund të ndodhin çrregullime serioze në tregti, ndërprerje në furnizimin e popullsisë ose çrregullime në fusha të tjera që kërcënojnë jetën dhe shëndetin e qytetarëve;
– çrregullime serioze në tregun e brendshëm për shkak të mungesës së mallrave të nevojshme për prodhim, përpunim dhe për jetën dhe shëndetin e qytetarëve;
– çrregullime të tregut të brendshëm për shkak të abuzimit në tregtinë e produkteve dhe mallrave të caktuara,
– gjendjes së luftës ose kërcënimit të menjëhershëm për pavarësinë dhe integritetin e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe
– nevojave për sigurimin e produkteve, lëndëve të para dhe materialit riprodhues që janë me rëndësi të veçantë strategjike për mbrojtjen e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në përputhje me paragrafin 2 të nenit 29 të Ligjit, Qeveria mund të përcaktojë kufizime në tregti në rastet e përmendura në paragrafin 1 të këtij neni vetëm nëse çrregullimi nuk mund të eliminohet me masa të tjera ose nëse nevojat nuk mund të plotësohen nga rezervat e mallrave, nga importet ose masa të tjera të politikës tregtare në përputhje me detyrimet që rrjedhin nga marrëveshjet dhe dakordimet ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Maqedonisë së Veriut.

III

Të dyja iniciativat kundërshtojnë dispozitën e nenit 29 të Ligjit për Tregtinë nga aspekti i sundimit të së drejtës, lirisë së tregut dhe sipërmarrjes, përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën dhe të gjitha rregullave të tjera me Kushtetutën dhe ligjin, si dhe kufizimet e lirisë së tregut dhe sipërmarrjes, vlera kushtetuese e të cilave përcaktohen në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 7, nenin 51 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Ligji për tregti rregullon kushtet dhe mënyrën e kryerjes së tregtisë në tregjet e brendshme dhe të jashtme, masat e kufizimit të kryerjes së tregtisë dhe masat mbrojtëse.

Neni 29 i kontestuar i këtij ligji është sistematizuar në Kapitullin III të titulluar “Kushtet për kryerjen e tregtisë” me nëntitull “Kufizimet dhe ndalimet në tregti”.

Me këtë dispozitë, ligjvënësi e ka autorizuar Qeverinë të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë në rast të fatkeqësive natyrore dhe fatkeqësive të tjera, kur kanë ndodhur ose mund të ndodhin çrregullime serioze në tregti, çrregullime në furnizimin e popullsisë ose çrregullime në fusha të tjera që kërcënojnë jetën dhe shëndetin e qytetarëve; çrregullime serioze në tregun e brendshëm për shkak të mungesës së mallrave të nevojshme për prodhim, përpunim dhe për jetën dhe shëndetin e qytetarëve; çrregullime të tregut të brendshëm për shkak të abuzimit në qarkullimin e produkteve dhe mallrave të caktuara, gjendjes së luftës ose kërcënimit të menjëhershëm për pavarësinë dhe integritetin e Republikës dhe nevojave për sigurimin e produkteve, lëndëve të para dhe materialit riprodhues që janë me rëndësi të veçantë strategjike për mbrojtjen e Republikës.

Qeveria mund të përcaktojë kufizime në tregti në rastet e mësipërme vetëm nëse çrregullimi nuk mund të eliminohet me masa të tjera ose nëse nevojat nuk mund të plotësohen nga rezervat e mallrave, nga importet ose masa të tjera të politikës tregtare në përputhje me detyrimet që rrjedhin nga traktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Maqedonisë së Veriut.

Nga përmbajtja e dispozitës së kontestuar rrjedh se ligjvënësi e ka autorizuar Qeverinë në raste të përcaktuara saktësisht që të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë nëse ndodhin çrregullime në tregti dhe ato nuk mund të eliminohen me masa të tjera ose në rast se nevojat nuk mund të plotësohen nga rezervat e mallrave, nga importet ose nga masa të tjera të politikës tregtare.

Qëllimi i ligjvënësit me dispozitat e nenit 29 të Ligjit ka qenë të përcaktojë raste specifike dhe rrethana të caktuara për shkak të të cilave Qeveria mund të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë.

Në korrelacion me nenin 29 të kontestuar të Ligjit për tregti është neni 30 i të njëjtit ligj, në të cilin ligjvënësi përcakton masat që Qeveria mund të marrë me qëllim eliminimin ose zbutjen e pasojave të padëshirueshme të rrethanave që kanë lindur.

Në analizimin e dispozitës së kontestuar dhe formimin e mendimit ligjor, Gjykata mori parasysh qëndrimin e shprehur në Vendimin U nr. 146/2005 të 2 nëntorit 2005, në të cilin Gjykata vlerësoi kushtetutshmërinë e neneve 29 dhe 30 të kontestuara tani të Ligjit për tregti nga perspektiva e neneve 8 paragrafi 1 alinetë 3, 4 dhe 7, neneve 51, 54 paragrafi 1 dhe 2, 55, 91 alinetë 1 dhe 5, neneve 124, 125 dhe 126 të Kushtetutës dhe ka vendosur të mos inicojë procedurë.

Përmbajtja e nenit 29 të Ligjit, të cilën Gjykata e vlerësoi, është identike me përmbajtjen e nenit 29 të kontestuar tani të Ligjit për tregti, me plotësimin e alinesë 3 kur ligjvënësi, me nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për tregti (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 63 e datës 22.05.2007), e futi atë në nenin 29 paragrafi 1 në një mënyrë që pas alinesë 2, shtoi aline të re 3 si vijon:
– prishje e tregut të brendshëm për shkak të abuzimit në tregtinë e produkteve dhe mallrave të caktuara.

Pas shtimit të nenit 29 me një aline të re 3, alinetë 3 dhe 4 u bënë aline 4 dhe 5. Me këtë shtesë në nenin e kontestuar, ligjvënësi parashikoi një rast të ri kur Qeveria mund të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë.

Sipas qëndrimit të Gjykatës, të shprehur në Aktvendimin U nr. 146/2005, nga përmbajtja e dispozitës kushtetuese të përcaktuar në nenin 55 të Kushtetutës rrjedh se liria e tregut dhe sipërmarrjes është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues, e cila hap mundësi të gjera për ringjalljen e ekonomisë dhe iniciativën private në të gjitha fushat e sistemit ekonomik.

Megjithatë, liria e tregut dhe sipërmarrja nuk mund të kuptohet në kuptimin absolut dhe se nuk është vetëm punë e subjekteve të tregut, por edhe shteti si garantues i kësaj lirie ka një rol të rëndësishëm si rregullator i rrjedhave ekonomike në ekonomi.

Në fakt, shteti si rregullator i politikës ekonomike është i detyruar të marrë parasysh respektin për vlerat e tjera themelore të sistemit ekonomik dhe politik të shtetit, siç janë pavarësia, integriteti territorial, ruajtja e natyrës, mjedisit dhe shëndeti i njeriut.

Për të arritur këto parime, ligjvënësi ka përcaktuar që Qeveria në raste të përcaktuara saktësisht mund të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë dhe ka përcaktuar masat që mund të merren nëse ndërprerjet në tregti që kanë ndodhur nuk mund të eliminohen me masa të tjera.

Qëllimi i ligjvënësit me dispozitat e neneve 29 dhe 30 të Ligjit nuk ka qenë të që kufizojë kryerjen e aktivitetit si një nga të drejtat themelore ekonomike të subjekteve të tregut në kushte normale, por përkundrazi që shteti, si garant i stabilitetit ekonomik dhe politik, të kufizonte në thelb kryerjen e tregtisë në rrethana të përcaktuara saktësisht dhe të përcaktonte masat që Qeveria duhet të ndërmarrë për të eliminuar ose për zbutur pasojat e padëshirueshme të rrethanave që kanë lindur.

Në funksion të zhvillimit të tregut të lirë dhe sipërmarrjes, Kushtetuta garanton status të barabartë ligjor për të gjitha subjektet ekonomike, por në të njëjtën kohë Kushtetuta parashikon edhe një klauzolë antimonopoliste, duke ndaluar pozicionin monopolist dhe sjelljen monopoliste të kompanive, në një mënyrë që nëpërmjet garancisë dhe klauzolës së dhënë, Kushtetuta parandalon të paktën në një farë mase mangësitë e tregut të lirë.

Zgjidhja ligjore, që Qeveria mund të kufizojë përkohësisht kryerjen e tregtisë nëse ndodhin ndërprerje të tregtisë, sipas Gjykatës, është në përputhje me nenin 55 të Kushtetutës, sepse duke përcaktuar masat e parashikuara në nenin 30 të Ligjit, shtetit i mundësohet të balancojë rrjedhat ekonomike, që është në kuptimin e detyrimit kushtetues të parashikuar në nenin 55 paragrafi 2 të Kushtetutës, pra Republika të sigurojë status të barabartë juridik të të gjitha subjekteve dhe obligim i Republikës është të marrë masa kundër pozicionit dhe sjelljes monopoliste në treg. Kufizimi i përkohshëm i kryerjes së tregtisë në raste të specifikuara posaçërisht i parashikuar në nenin 29 të kontestuar të Ligjit është një nga masat që shteti ndërmerr për të siguruar status të barabartë juridik të të gjitha subjekteve në treg dhe për të parandaluar pozicionin dhe sjelljen monopoliste në treg, duke marrë parasysh karakterin shoqëror të shtetit në mbrojtjen e standardit të qytetarëve.

Lidhur me kundërshtimin e paragrafit 3, i cili i referohet çrregullimit të tregut të brendshëm për shkak të abuzimit në tregtinë e produkteve dhe mallrave të caktuara, gjë që sipas parashtruesit krijon mundësinë e interpretimit arbitrar në lidhje me “çrregullimin” e tregut të brendshëm dhe “abuzimin” e mundshëm në tregti, Gjykata vlerësoi se ligjvënësi e përcaktoi atë si një nga rastet që ndërmerr kur Qeveria, në emër të shtetit si garantues i stabilitetit ekonomik, në thelb merr përsipër të kufizojë përkohësisht zhvillimin e tregtisë me qëllim eliminimin ose zbutjen e pasojave të padëshirueshme të rrethanave që kanë lindur, të cilat i përcakton përmes Inspektoratit Shtetëror të Tregut si organ brenda Ministrisë së Ekonomisë dhe Punës. Inspektorati ka autoritetin, ndër të tjera, të monitorojë situatën dhe fenomenet në tregun e mallrave dhe shërbimeve dhe ndikimin e masave të politikës ekonomike, si dhe furnizimin e qytetarëve me produkte bazë ushqimore dhe mallra të tjera të konsumit, dhe bazuar në situatën e përcaktuar, të propozojë masa, miratimi i të cilave është në kompetencë të Qeverisë.

Vetë fakti që ligjvënësi ka përdorur termin përkohshëm do të thotë se kufizimi ka një karakter ndërhyrës, të përkohshëm me qëllim eliminimin ose zbutjen e rasteve që çuan në çrregullimin në tregti.

Bazuar në sa më sipër, duke marrë parasysh praktikën kushtetuese-gjyqësore në krahasim me përmbajtjen e dispozitës së kontestuar të Ligjit për tregti, Gjykata vlerësoi se çështja e përputhshmërisë së saj me dispozitat kushtetuese të thirrura nga parashtruesit nuk mund të inicohen në mënyrë të arsyeshme.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski