У.бр.208/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.208/2024
Скопје, 12.03.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 став 1 од Уставот на Република Северна Македонија, член 38 алинеја 2 и член 73 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 12 март 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 99 став 5 во деловите „правосилни“ и „од денот на правосилноста“ од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија” број 58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 и  „Службен весник на Република Северна Македонија” број 96/2019).

Образложение

I

Александра Илиева-Милчова, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на член 99 став 5 во делот „правосилни“од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија” број  58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 и  „Службен весник на Република Северна Македонија” број 96/2019).

Истиот подносител и претходно се има обратено до Уставниот суд со иницијатива за истата одредба, по која Уставниот суд има донесено Решение У.бр.16/2023. И овој пат барањето на подносителот кон Уставниот суд е истото, при што ден пред одржување на седницата достави и дополнување на иницијативата со кое наведува дека исто така, го оспорува делот „од денот на правосилноста“ од истата одредба.

Имено, според подносителот на иницијативата, оспорената одредба не е во согласност со член 16 и член 102 од Уставот на Република  Северна Македонија, според кои одлуките кои се носат од страна на судовите и нивната објава се јавни, а следствено на тоа, јавноста има право да биде запознаена со истите.

Подносителот во иницијативата наведува дека согласно со член 125 став 3 од Законот за кривичната постапка судовите се должни донесените одлуки во рок од два дена од изготвувањето да ги објавуваат на веб-страницата на судот, на начин утврден со закон.

Исто така, се  наведува дека согласно член 126 ставови 1 и 2 од истиот закон, сите судски пресуди се јавни и достапни во електронски или печатени примероци, освен во случаите кога јавноста е исклучена согласно со Уставот на Република Северна Македонија, овој закон и меѓународните договори ратификувани согласно со Уставот на Република Македонија. Другите судски одлуки се достапни на увид и препис на секое заинтересирано лице, освен во случаи кога јавноста е исклучена, согласно со ставот (1) на овој член.

Според подносителот, јавноста во судските постапки е уставно загарантирано начело, согласно со член 102 од Уставот на Република Северна Македонија. Во член 16 од Уставот се гарантира слободата на јавното информирање.

Според член 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права пресудата се изрекува јавно, а според член 10, секој човек има право на слобода на изразувањето и ова право ги опфаќа слободата на мислење и слободата на примање и пренесување информации.

Подносителот наведува дека сите одлуки кои ги донесуваат судовите и нивната објава се јавни, што значи дека јавноста има право да биде запознаена со нив. Недозволиво е со оспорената придавка само правосилните одлуки да бидат објавени, а неправосилните одлуки да бидат тајни и да не ѝ биде дозволено на јавноста да биде запознаена со нив. Притоа поимот јавност ги опфаќа лицата од стручната фела, заинтересираните кои се во сродство со странката, како и секој домашен или странски фактор кој треба и може да биде запознаен со начинот на носење на судските одлуки во Македонија. Начелото на јавност и обврската да се објавуваат одлуките и на веб-страницата на судот значи и увид на граѓаните во начинот на носење на одлуките што е загарантирано со Уставот и не може да биде ограничено само на некои спорови, затоа што Уставот ја гарантира јавноста на сите одлуки.

Подносителот смета дека со нетранспарентноста и необјавувањето на судските одлуки не се постигнува доверба на граѓаните во судскиот систем, а довербата во судството е клучна и мора да ја има при донесување на одлуките во управнатал граѓанската и кривичната материја.

Според подносителот, со транпарентноста и објавувањето на одлуките се постигнува во секој сегмент правилно информирање на јавноста за работењето на судските органи што е есенцијално затоа што е потребно секоја одлука да има правно издржано образложение. Согласно со законот, судските одлуки се носат во име на граѓаните кои секако во секој момент треба да се информирани зад каква одлука стои судот, какво е правното образложение, дали се сложуваат со истата или не, и јавно да можат да го искажат своето мислење, како и во секое демократско општество.

Поради наведеното, предлага Уставниот суд да ги укине оспорените делови од одредбата од Законот и да ги запре од извршување поединечните акти донесени врз основа на истата.

Подносителот на иницијативата достави и дополнување на истата со кое побара Уставниот суд по овој предмет да одлучува во полн состав.

II

На седницата Судот утврди дека според член 99 став 5 од Законот за судовите се уредува „Донесените правосилни одлуки судовите задолжително ги објавуваат на веб-страницата на судот во рок од седум дена од денот на правосилноста, на начин утврден со закон“.

III

Согласно со член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Според член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Судот ќе ја отфрли иницијативата ако за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување.

Судот, во постапката по предметот У.бр.16/2023 со Решението од 31 мај 2023 година, не повел постапка за оценување на уставноста на член 99 став 5 во делот „правосилни“ од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија” број  58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 и  „Службен весник на Република Северна Македонија” број 96/2019).

Во конкретниот случај, Судот оценил дека се работи за јасна и прецизна норма, која се однесува на донесените правосилни одлуки кои судовите задолжително ги објавуваат на веб-страницата на судот во рок од седум дена од денот на правосилноста, преку која се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации, како и тоа дека расправата пред судовите и изрекувањето на пресудите се јавни, согласно со член 16 и член 102 од Уставот на Република Северна Македонија.

Тргнувајќи од наведеното, во постапката по предметот У.бр.16/2023, ставот на Судот е дека оспорената одредба од член 99 став 5 во делот „правосилни“ од Законот за судовите е во согласност со Уставот на Република Северна Македонија и истата не го ограничува правото на слободен пристап до информации, ниту ја спречува јавноста да добие информации за судските постапки или одлуки. Напротив, преку наведената одредба се афирмира транспарентноста на судскиот систем, од каде пристапот во правосилните судски одлуки за сите заинтересирани лица е слободен.

Со оглед на фактот дека Судот за истата работа веќе одлучувал, а во иницијативата не се содржани основи кои можат да доведат до поинакво одлучување, Судот оцени дека се исполнети условите за отфлање на  иницијативата, согласно со член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.208/2024
Shkup, 12.03.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 paragrafi 1 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 38 alineja 2 dhe nenit 73 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 12 mars 2025, miratoi

A K T V E N D I M

REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 99 paragrafi 5 në pjesët “të plotfuqishme” dhe “nga data e hyrjes në fuqi” të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 dhe  „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 96/2019).

Arsyetim

I

Aleksandra Ilieva-Milçova, avokate nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut dërgoi iniciativë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 99, paragrafi 5, në pjesën “të plotfuqishme” të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.  58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 96/2019).

E njëjta parashtruese i është drejtuar edhe më parë Gjykatës Kushtetuese me iniciativë lidhur me të njëjtën dispozitë, mbi të cilën Gjykata Kushtetuese ka miratuar Vendimin U.br.16/2023. Kësaj radhe kërkesa e parashtrueses në Gjykatën Kushtetuese është e njëjtë dhe një ditë para seancës ka dërguar edhe plotësim të iniciativës ku theksohet se gjithashtu e konteston pjesën “nga dita e hyrjes në fuqi” të së njëjtës dispozitë.

Gjegjësisht, sipas parashtrueses së iniciativës, dispozita e kontestuar nuk është në përputhje me nenin 16 dhe nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sipas të cilit vendimet e gjykatave dhe publikimi i tyre janë publike, dhe rrjedhimisht, opinioni ka të drejtë të njihet me to.

Parashtruesja në iniciativë thekson se në pajtim me nenin 125 paragrafi 3 të Ligjit për procedurë penale, gjykatat janë të obliguara që vendimet e marra t’i publikojnë në ueb faqen e gjykatës në afat prej dy ditësh nga përgatitja e tyre, në mënyrën e përcaktuar me ligj.

Gjithashtu thuhet se në bazë të nenit 126, paragrafët 1 dhe 2 të të njëjtit ligj, të gjitha aktgjykimet e gjykatave janë publike dhe disponohen në kopje elektronike ose të shtypura, përveç rasteve kur publiku është i përjashtuar në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me këtë ligj dhe me marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë. Vendimet e tjera gjyqësore janë në dispozicion për mbikëqyrje dhe kopje për çdo person të interesuar, me përjashtim të rasteve kur publiku është i përjashtuar, në përputhje me paragrafin (1) të këtij neni.

Sipas parashtrueses së kërkesës, natyra publike e procedurës gjyqësore është parim i garantuar me kushtetutë, në përputhje me nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Neni 16 i Kushtetutës garanton lirinë e informimit publik.

Sipas nenit 6 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, aktgjykimi shpallet publikisht, dhe sipas nenit 10, secili ka të drejtën e lirisë së shprehjes dhe kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe lirinë për të marrë dhe për të dhënë informacion.

Parashtruesja shprehet se të gjitha vendimet e marra nga gjykatat dhe publikimi i tyre janë publike, çka do të thotë se publiku ka të drejtë të njoftohet me to. Është e papranueshme me përemrin e kontestuar që të publikohen vetëm vendime të plotfuqishme dhe që vendimet që nuk janë në fuqi të jenë sekrete dhe publiku të mos lejohet të njohtohet me to. Termi publik përfshin personat nga fusha profesionale, palët e interesuara që kanë lidhje me partinë, si dhe çdo faktor vendor apo të huaj që duhet dhe mund të njihet me mënyrën se si merren vendimet gjyqësore në Maqedoni. Parimi i publicitetit dhe detyrimi për publikimin e vendimeve në ueb-faqen e gjykatës nënkupton edhe që qytetarët të kenë njohuri për mënyrën e marrjes së vendimeve, e cila garantohet me Kushtetutë dhe nuk mund të kufizohet vetëm në disa konteste, sepse Kushtetuta garanton publicitetin e të gjitha vendimeve.

Parashtruesja beson se mungesa e transparencës dhe mospublikimi i vendimeve gjyqësore nuk e arrin besimin e qytetarëve në sistemin gjyqësor dhe besimi në gjyqësi është vendimtar dhe duhet të jetë i pranishëm në marrjen e vendimeve në çështjet administrative, civile dhe penale.

Sipas parashtrues, transparenca dhe publikimi i vendimeve mundëson informimin e duhur të publikut për punën e organeve të drejtësisë në çdo segment, gjë që është thelbësore sepse është e nevojshme që çdo vendim të ketë një shpjegim ligjor të shëndoshë. Sipas ligjit, vendimet gjyqësore merren në emër të qytetarëve, të cilët, natyrisht, duhet të jenë të informuar në çdo moment për vendimin që qëndron pas gjykatës, cili është arsyetimi juridik, nëse janë dakord apo jo me të dhe të jenë në gjendje të shprehin publikisht opinionin e tyre, si në çdo shoqëri demokratike.

Për arsyet e mësipërme, ajo propozon që Gjykata Kushtetuese të shfuqizojë pjesët e kontestuara të dispozitës së Ligjit dhe të ndalojë zbatimin e akteve individuale të miratuara në bazë të tij.

Parashtruesja e iniciativësi ka paraqitur edhe plotësim të së njëjtës, duke kërkuar që Gjykata Kushtetuese të vendosë për këtë çështje në bazë të plotë.

II

Gjykata në seancë konstatoi se sipas nenit 99 paragrafi 5 të Ligjit për Gjykatat, është rregulluar se “Vendimet e miratuara të plotfuqishme gjykatat detyrimisht i publikojnë në ueb faqen e gjykatës në afat prej shtatë ditësh nga dita e plotfuqishmërisë së tyre, në mënyrën e përcaktuar me ligj”.

III

Sipas nenit 110, paragrafi 1 i Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Në bazë të nenit 38, paragrafit 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata do ta refuzojë iniciativën nëse për të njëjtën çështje tashmë ka vendosur dhe nuk ka bazë për vendim të ndryshëm.

Gjykata në procedurën për lëndën U.br.16/2023 me Aktvendimin e datës 31 maj 2023, nuk ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 99 paragrafi 5 në pjesën “të plotfuqishme” të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2006, 62/2006, 35/2008, 61/2008, 118/2008, 16/2009, 150/2010, 39/2012, 83/2018, 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019).

Në rastin konkret, Gjykata vlerësoi se bëhet fjalë për një normë të qartë dhe precize, e cila i referohet vendimeve të plotfuqishme që gjykatat duhet t’i publikojnë në faqen e internetit të gjykatës brenda shtatë ditëve nga dita e përfundimit të tyre, nëpërmjet të cilave garantohet aksesi i lirë në informacion, liria e marrjes dhe dhënies së informacionit, si dhe fakti që diskutimi në gjykata dhe shqiptimi i aktgjykimeve janë publike, në përputhje me nenin 16 dhe nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Bazuar në sa më sipër, në procedurën për lëndën U.br.16/2023, qëndrimi i Gjykatës është se dispozita e kontestuar e nenit 99 paragrafi 5 në pjesën “të plotfuqishme” të Ligjit për gjykatat është në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nuk e kufizon të drejtën për qasje të lirë në informacione, as nuk e pengon publikun në marrjen e informatave për procedurat apo vendimet gjyqësore. Përkundrazi, nëpërmjet të dispozitës në fjalë afirmon transparenca e sistemit gjyqësor, nga i cili aksesi në vendimet gjyqësore të plotfuqishme për të gjithë personat e interesuar është i lirë.

Duke pasur parasysh faktin se Gjykata tashmë ka vendosur për të njëjtën çështje, dhe iniciativa nuk përmban baza që mund të sjellin vendim të ndryshëm, Gjykata vlerësoi se janë plotësuar kushtet për refuzimin e iniciativës, në përputhje me nenin 38, paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski