У.бр.197/2024

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.197/2024
Скопје, 09.04.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 38 алинеја 3 и член 73 алинеи 1 и 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 9 април 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на членовите 47 и 48 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Македонија“ бр.141/14 и 36/16 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.147/23, 263/23, 286/23, 135/24, 218/24 и 275/2024).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за оценување на уставноста и законитоста на член 46 став 7 од актот означен во точка 1 од диспозитивот на ова решение.

3. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

О б р а з л о ж е н и е

I

Славко Димитров од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на член 46 став 7 и член 47 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци.

Според наводите во иницијативата, оспорените одредби се спротивни на член 9 од Уставот на Република Северна Македонија, бидејќи воведуваат различни коефициенти со што се дискриминираат одредени авторски дела по основ на нивна употреба или тип.

На овој начин се повредува и Законот за авторското право и сродните права, согласно кој вреднувањето на авторските дела треба да се врши според јасно дефинирани и транспарентни критериуми коишто гарантираат фер и правична распределба на авторските надоместоци, што не е случај со оспорените одредби кои воведуваат нејасни и субјективни критериуми.

Специфичните износи кои треба да се платат од корисниците на различни видови музика, вклучувајќи кулисна музика, авизо музика, музика за драмски или филмски дела и слично, согласно Законот за авторското право и сродните права, се утврдуваат со тарифи кои ги донесуваат организациите за колективно управување со авторски права, а не со правилник кој ја уредува распределбата на прибраните авторски надоместоци.

Правилникот во кој се содржани оспорените одредби, го регулира начинот на кој се распределуваат собраните тантиеми и надоместоци помеѓу авторите, изведувачите и другите носители на правата, соодветно на висината на платените или прибраните износи од корисниците според тарифите, а согласно евиденциите и податоците за користење на делата.

Уставното начело за еднаквост се однесува и на принципите според кои се третираат различните видови авторски дела и секое лице има право на еднаквост пред законот што треба да се применува и на правата и обврските кои произлегуваат од законите, правилници и други нормативни акти.

Бидејќи со оспорените одредби се воведуваат различни коефициенти кои директно или индиректно фаворизираат одредени дела пред други, без да има за тоа разумен и оправдан основ, се прекршува начелото на еднаквост, бидејќи авторите на тие дела се ставаат во нееднаква положба.

II

Судот утврди дека во оспорениот член 47 став 6 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци беше предвидено дека авторските музички дела кои се употребуваат или користат од страна на корисниците класифицирани во репартициски класи 100) и 300) во смисла на член 34 од овој правилник, во временскиот период од 00:00 часот до 7:00 часот се вреднуваат со коефициент 0,10 за траење од 1 (една) минута.

Исто така, Судот утврди дека оваа одредба е изменета во целост со член 6 од Правилникот за измени и дополнувања на Правилникот за распределба на авторските надоместоци објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.275/2024.

Потоа, се утврди и дека согласно член 47 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци, врз основа на начинот на употреба на делото и степенот на застапеност на музиката во делото, видот на изведувачкиот состав, музичкото дело кое се употребува или користи како: авизо музика, односно употреба на музички мотиви за најава и/или одјава на програма или емисии (вести, репортажи, драми и сл.), за раздвојување на делови од иста емисија (звучни завеси, џинглови или музички ефекти во реклами) или повеќе различни емисии, добива коефициент 0,10 (алинеја 1) и кулисна музика, односно употреба на музички дела или нивни фрагменти како кулисна музика во говорни емисии (вести, репортажи, како и во својство на придружна музика во емисиите од други жанрови (поезија, проза, ТВ серија, драма и сл.) добива коефициент 0,05 (алинеја 2).

III

Согласно член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 6 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени во Уставот, владеењето на правото и правната заштита на сопственоста, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Член 9 од Уставот, предвидува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Член 30 став 1 од Уставот го гарантира правото на сопственост и правото на наследување.

Според став 2 на истиот член, сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата.

Согласно ставот 3 на овој член, никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Со член 47 став 2 од Уставот, се гарантираат правата што произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво.

Член 51 од Уставот предвидува дека во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно со член 110 алинеја 2 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија, одлучува за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Според член 1 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2010, 140/2010-исправка, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), со овој закон се уредуваат правото на авторите над своите авторски дела (во натамошниот текст: авторското право), правата на уметниците-изведувачи, на произведувачите на фонограми, на произведувачите на видеограми (филмски продуценти), на радио-телевизиските организации, на издавачите и на изготвувачите на бази на податоци над своите предмети на сродни права (во натамошниот текст: сродните права), остварувањето и заштитата на авторското право и сродните права и важењето на Законот.

Во член 1-а став 2 од истиот закон е уредено дека јавно користење означува секое користење на авторското дело, односно на предметот на сродните права, достапно на јавноста или користење на авторско дело односно предмет на сродните права во простор до кој јавноста има пристап, како и овозможување на достапност на припадник на јавноста до авторско дело односно предмет на сродните права во време и место кое самиот ќе го избере.

Член 2 став 1 од Законот, предвидува дека авторското дело и предметите на сродните права се сметаат објавени доколку станале достапни на јавноста, во согласност со носителите на правата, доколку со овој закон поинаку не е определено.

Авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено (член 3 од Законот).

Согласно член 12 став 1 од Законот, авторско дело, во смисла на овој закон, е интелектуална и индивидуална творба од областа на книжевноста, науката и уметноста, изразена на кој било начин и форма, додека според точка 2 од став на овој член, за авторско дело се смета особено, меѓу другото, музичко дело, со или без текст.

Според член 20 став 1 од Законот за авторското право и сродните права, авторското право е единствено право и е неразделно од авторското дело, додека согласно став 2 од истиот член, авторското право содржи исклучиви морални права, исклучиви материјални права и други права, определени со овој закон.

Член 30 точки 1-7 од Законот, определува што е јавно соопштување во смисла на овој закон: 1) јавно изведување; 2) јавно пренесување; 3) јавно изложување; 4) јавно прикажување; 5) радиодифузно емитување; 6) реемитување и 7) ставање на располагање на јавноста.

Согласно член 63 став 1 од истиот закон, авторот може да пренесе на други лица одделни материјални права, на начин и под услови определени со овој закон. Пренесувањето од ставот 1 на овој член може да се врши со наследување, со пишан договор (исклучиво и неисклучиво) или на друг пишан начин (неисклучиво) со дозвола, изјава, согласност и слично (став 2 на истиот член).

Член 66 став 1 од Законот за авторското право и сродните права, уредува дека авторскиот надоместок се определува според принципот на правичност, видот на делото, видот и обемот на правото на користење што се пренесува, времетраењето и други битни околности за неговото користење.

Членот 129 став 1 од овој закон, предвидува дека носителите на авторското право и на сродните права можат да ги остваруваат правата определени со овој закон индивидуално (одделно за секое авторско дело, односно предмет на сродно право), лично, односно преку застапник или колективно (заедно за повеќе дела или предмети на сродни права и за повеќе носители на правата) преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон.

Колективното управување со правата од ставот 1 на овој член, опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти (став 2 на истиот член).

Ставот 3 на овој член, нормира дека колективно се управуваат авторското право и сродните права само за објавени авторски дела и за објавени предмети на сродните права, додека според став 5 на овој член, во случај на колективно управување правата се пренесуваат неисклучиво.

Во член 131 точки 1-10 од овој закон е утврдено кои права по правило се управуваат колективно: 1) јавно соопштување несценско музичко и несценско книжевно дело; 2) право на авторот на надоместок од правото на следство; 3) право на авторот на надоместок од јавна послуга; 4) право на надоместок на автор и изведувач за изнајмување фонограми или видеограми; 5) право на надоместок на изведувач за радиодифузно емитување и друго јавно соопшување на својата изведба што, сама по себе, е радиодифузна или е направена од снимка; 6) право на надоместок на изведувач и на произведувач на фонограми од единствениот надоместок од јавно соопштување на фонограми со изведби издадени за комерцијална цел; 7) право на надоместок на автор и издавач од умножување на хартија или на сличен носач на запис, по пат на фотокопирање или која било слична техника со слични ефекти, за приватно користење; 8) право на надоместок на автор, изведувач и произведувач на фонограмот од умножување на фонограм за приватно користење; 9) право на надоместок на автор, изведувач и произведувач на видеограмот (филмски продуцент) од умножување на видеограм за приватно користење и 10) право на кабелско реемитување авторски дела и предмети на сродни права кое, како исклучиво право, задолжително се управува колективно, освен правото на емитување од радио-телевизиска организација, независно дали се работи за нејзиното сопствено право или правото и е пренесено од друг носител на правата.

Согласно член 132 став 1 од овој закон, колективно управување со авторското право и сродните права може да врши правно лице основано од носители на правата (физички и/или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација).

Според став 2 на овој член, организацијата работи со непрофитна цел врз принципите на рационалност и транспарентност и со почитување на правилата за конкуренција.

Обврските на истата се утврдени со член 133 точки 1-12 од Законот за авторското право и сродните права: 1) ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку следење на нивното користење во Република Македонија и во странство; 2) ги врши правните работи и односите на носителите на правата со корисниците и води постапки пред судовите и други органи заради заштита на авторското право и сродните права и слично; 3) донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на надоместоци од користењето, во согласност со закон; 4) склучува договори со соодветни организации во странство; 5) неисклучиво пренесува право за користење авторски дела и предмети на сродни права со договор или на друг пишан начин; 6) ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти; 7) бара од корисниците информации и документи потребни за определување на висината на надоместокот за користење на правата; 8) врши контрола на користењето на авторските дела, односно предметите на сродните права; 9) обезбедува внатрешна контрола, отчетност и одговорност на органите и лицата за работите во нивна надлежност во согласност со закон и општите акти; 10) обезбедува и овозможува јавност на работењето (обезбедува пристап на носителите на правата до информациите за користење на правата, за прибраните средства и за распределбата); 11) обезбедува и овозможува увид во работењето и податоците од страна на носителите на правата, на начин, во обем и под услови определни со закон и општи акти на организацијата; и 12) обезбедува и одржува просторни, кадровски и други услови определени со овој закон заради успешно остварување на работата.

Заради електронско евидентирање, обработка на податоци, следење и контрола над емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права, организациите за колективно управување се должни да обезбедат и да инсталираат кај радио-телевизиските организации систем за електронско евидентирање на емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права (во натамошниот текст: систем за електронска евиденција) (член 135-а став 1 од Законот).

Системот за електронска евиденција обезбедува особено: идентификување на емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права во времето кога тие се емитуваат на програмата на радио-телевизиската организација, со дозволено временско отстапување согласно актот од член 135-д став (2) од овој закон; записи од емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права; дневни, месечни и годишни извештаи и други периодични извештаи за емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права по одредени параметри (број на емитувања на авторското дело, односно предметот на сродно право, временски период на емитување, времетраење на емитување, идентификување на радио-телевизиските организации на кои е емитувано делото, дневен извештај за радио-телевизиските организации кои евидентирале податоци за емитувани авторски дела односно предмети на сродни права во системот за електронска евиденција); известување по електронски пат до лицето во организацијата за колективно управување и лицето во радио-телевизиската организација за прекинот во работата на системот за електронска евиденција; и чување на податоците од системот за електронска евиденција во рок од пет години од денот на нивното евидентирање (став 6 алинеи 1-6 на истиот член).

Во членот 137 од Законот, се содржани дефиниции за поимите „корисници“ (на авторско дело) и „крајни корисници“ (на услугите на корисниците на авторските дела).

Според став 2 на овој член, корисник, во смисла на ставот 1 на овој член, е физичко или правно лице кое користи авторско дело и/или предмет на сродни права за вршење на дејност или занимање. Доколку повеќе корисници заеднички користат авторско дело, односно предмет на сродни права, обврските кон организацијата ги исполнуваат солидарно, доколку со претходен меѓусебен договор поинаку не се договориле.

Согласно став 3 на истиот член, како краен корисник на услугите на корисниците од ставот 1 на овој член, во смисла на овој закон, е физичко или правно лице кое како потрошувач за непосредна сопствена потрошувачка за цели што не се наменети за вршење на негово занимање или за други деловни дејности, користи услуги во кои се содржани авторски дела, односно предмети на сродни права.

Во член 144 став 1 од овој закон е предвидено дека организацијата донесува општ акт за распределба на надоместоците во согласност со закон и статутот, односно со договорот за основање.

Според ставот 2 на овој член, распределбата на надоместоците од ставот 1 на овој член се врши согласно со евиденциите и податоците за користење на делата, односно предметите на сродните права, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Надоместоците од радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права се распределуваат меѓу авторите, односно носителите на сродни права врз основа на податоците за исплата добиени од системот за електронска евиденција на емитувани авторски дела, односно предмети на сродни права од членот 135-а од овој закон (став 3 на истиот член).

И на крајот, согласно став 5 на овој член, средствата кои организацијата ги прибира од корисниците, а се пресметуваат во паушални износи и средствата кои организацијата ги прибира од кабелско реемитување авторски дела и предмети на сродни права, се распределуваат меѓу авторите односно носителите на сродните права сразмерно на исплатата на надоместокот кои тие го оствариле во согласност со податоците за користени дела од системот за електронска евиденција односно во согласност со податоците од член 135 ставови 6 и 7 од овој закон.

Врз основа на член 132 став 2 и член 144 од Законот за авторското право и сродните права и членовите 13, 24 и 48 од Статутот на Здружението за заштита на авторски музички права (ЗАМП), Собранието на ова здружение, на седницата одржана на 23.09.2014 година го донело Правилникот за распределба на авторските надоместоци, кој е објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр.141/2014 од 24 септември 2014 година.

Овој правилник е изменуван и дополнуван повеќе пати и тоа: Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Македонија“ бр.36/2016); Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.281/2022) кој е поништен со Одлука У.бр.25/2023 од 27.09.2023 година на Уставниот суд на Република Северна Македонија; Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.147/2023); Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.263/2023); Правилник за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.147/2023 („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.286/2023); Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.135/2024); Правилник за измени и дополнување на Правилникот за дополнување на Правилникот измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ 286/2023) и Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.135/2024) („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.218/2024); и Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.275/2024).

Согласно член 1 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци, овој правилник ги утврдува основните начела за распределба на авторските надоместоци на носителите на авторски музички права (во понатамошен текст: носители на права) кои ЗАМП колективно ги управува во согласност со закон и статут, односно со договорот за основање, како и врз основа на Решението за давање дозвола согласно Законот за авторското право и сродните права на Република Македонија (во понатамошен текст: ЗАПСП).

Според член 3 од овој правилник, правата од член 2 на овој правилник, ЗАМП ги управува врз основа на Законот за авторското право и сродните права, Статутот на ЗАМП, овој правилник и други акти и одлуки донесени врз основа на Статутот. Во согласност со соодветните законски прописи, ЗАМП го обезбедува колективното управување со моралните и материјални права на носителите на права.

Во член 4 став 1 од Правилникот, е предвидено дека ЗАМП колективно ги управува авторските музички права на носителите на права кои со пријавување на своите дела или врз основа на договор за тоа му даваат овластување на ЗАМП.

Согласно член 5 став 1 од Правилникот, авторските права на носителите на права ЗАМП ги управува под еднакви услови.

Одредбите на овој правилник се задолжителни за сите носители на права чии права ЗАМП ги управува согласно ЗАПСП, Статутот, како и врз основа на договор со авторот (став 2 на истиот член).

Согласно член 10 од Правилникот, ЗАМП колективно ги управува само објавените несценски музички дела.

Во колективното управување на авторските музички права, ЗАМП ги извршува следниве работи: неисклучиво пренесува право за користење авторски дела со договор или на друг пишан начин; ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти; врши пресметка, распределба и исплата на авторски надоместоци примени од странските организации, за користење дела од домашни автори во странство; склучува договори за умножување несценски музички дела на фонограми и видеограми, како и за други видови користења на музички несценски дела и го контролира извршувањето на тие договори; од корисниците на музички дела собира програми и податоци за изведените и снимените дела и води евиденција за тоа; врши контрола за користењето на авторските дела; ги врши правните работи и односите на носителите на правата со корисниците и води постапки пред судовите и другите органи заради заштита на авторското право и слично; презема и други мерки предвидени со законот и со други прописи заради заштита и остварување на колективното управување на авторските музички права (член 11 точки 1-8 од Правилникот).

Репертоарот на ЗАМП го сочинуваат објавени музичко несценски дела како што се: а) ораториуми, кантати, дела на симфониската, камерната, солистичката, хорската, забавната, детската, народната, џез музиката и сл.; б) извадоци од музички сценски дела (опери, балети, оперети и сл.) без оглед на нивното траење под услов тие извадоци да не претставуваат драмска целина; в) музика од музичко-кореографски дела (концертни и радио изведувања) без оглед на траењето; г) музички дела користени во драмски дела, било да се користени како музичка придружба или како музичка илустрација или да се вклопени во самиот драмски текст; д) музика користена во ТВ серии, ТВ филмови и кинематографски филмови што се емитуваат преку телевизија; ѓ) несценски музички дела кои драмско-сценски или кореографски се прикажуваат на сцена или телевизија; е) музика за музичко-литературни емисии или приредби (музички приказни, рецитали, хумористични и слични емисии, приредби и слично); ж) музички дела употребени за шпици, звучни записи, интермеца со звучна илустрација; з) обработка на народни творби (член 13 точки а) до з) од Правилникот).

Во член 30 став 1 од Правилникот е определено дека музичко дело (оригинално или обработка) се категоризира и определува согласно на ефективното траење на делото.

Според член 32 алинеи 1 до 11 од истиот правилник, наплатата на авторските надоместоци за јавно соопштување на музички несценски дела во една календарска година се разликуваат според видот на користењето и се однесува на следните категории: радио (Македонско радио и Трговски радиодифузни друштва (радија) на државно ниво); радио (Трговски радиодифузни друштва на регионално и локално ниво); телевизија (Македонска телевизија и трговски радиодифузни друштва (телевизии) на државно ниво); телевизија (Трговски радиодифузни друштва (телевизии) на регионално и локално ниво); приредби (приходи од забави, игранки, другарски вечери,матурски, дипломски, модни ревии, артистичкии спортски натпревари); угостителски објекти; концерти на популарна музика; концерти на сериозна музика; концерти на џез музика; јавно пренесување приходи по основ на јавно соопштување преку звучник, екран или било кое друго техничко средство во (угостителски објекти, дискоклубови, ноќни барови, хотели, трговски и деловни простории, занаетчиски дуќани, превозни средства, спортски објекти и др.) и кабелско реемитување.

Согласно член 33 став 1 од овој правилник, авторските надоместоци за јавно соопштување на музички дела во една календарска година се разликуваат според видот на користењето и се основа за формирање на репартициски класи. Авторските надоместоци од секоја репартициска класа на прибрани средства се внесуваат во соодветниот репартициски фонд.

Според став 2 од истиот правилник, секој репартициски фонд се состои од надоместок наплатен за јавно соопштување на музички дела од соодветната репартициска класа.

Во член 39 од Правилникот е предвидено дека поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната за претходната година.

Согласно член 41 од истиот акт, распределбата на надоместоците се врши согласно со евиденциите и податоците за користење на делата, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Според член 46 став 1 од Правилникот, пресметката на авторскиот надомест се определува врз основа на ефективното траење на изведбата, емитувањето или каква било употреба на музичкото дело.

Траењето на авторското музичко дело од 1 (една) минута се вреднува со коефициент 1 (еден) (став 2 на истиот член).

Пресметката на авторскиот надомест со оглед на периодот на користење на авторското музичко дело кое се емитува:
– 10 години после настанувањето се вреднува со коефициент 1,30;
– 20 години после настанувањето се вреднува со коефициент 1,60;
– 30 години после настанувањето се вреднува со коефициент 1,90;
Како момент на настанување на делото се зема датумот на пријава на делото во ЗАМП, односно првото евидентирано користење во ЗАМП доколку и претходи на пријава на делото (став 3).

Секоја минута од ефективното траење на делото се множи со соодветниот коефициент (став 4).

Деловите со траење над 30 секунди се сметаат како цела минута (став 5).

Во оспорениот член 47 од Правилникот е предвидено дека врз основа на начинот на употреба на делото и степенот на застапеност на музиката во делото, видот на изведувачкиот состав, музичкото дело кое се употребува или користи како: авизо музика, односно употреба на музички мотиви за најава и/или одјава на програма или емисии (вести, репортажи, драми и сл.), за раздвојување на делови од иста емисија (звучни завеси, џинглови или музички ефекти во реклами) или повеќе различни емисии, добива коефициент 0,10 (алинеја 1); кулисна музика, односно употреба на музички дела или нивни фрагменти како кулисна музика во говорни емисии (вести, репортажи, како и во својство на придружна музика во емисиите од други жанрови (поезија, проза, ТВ серија, драма и сл.) добива коефициент 0,05 (алинеја 2).

Член 48 став 1 од Правилникот, предвидува дека за музичките дела кои се користени како авизо музика се зема траење од 30 секунди, доколку траењето на делото наведено во програмата е подолго од 30 секунди.

Според став 2 на овој став, вкупното ефективно траење на музичко дело користено како авизо музика не може да биде поголемо од 30.000 секунди, во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период.

Вкупното ефективно траење на музичкото дело користено како кулисна музика не може да биде поголемо од 60.000 секунди во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период (став 3 на истиот член).

IV

Уставната гаранција од член 47 став 2 од Уставот, на правата што произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво, значи дека Републиката има позитивна обврска, меѓу другото, да воспостави правна рамка која ќе овозможи остварување и заштита на овие права коишто се израз и потврда на личната слобода со огромно значење за духовниот и културниот развој на поединецот и општеството и претставуваат манифестација на слободата на мислата и нејзиното јавно изразување.

Таквата правна рамка, кај законите треба да е во согласност со уставните вредности и норми, додека на подзаконско ниво и со законските одредби кои се однесуваат на овие права.

Во однос на уставните одредби, посебно треба да се имаат предвид и член 8 алинеја 6 и член 30 од Уставот кои се однесуваат на сопственоста, имајќи предвид дека субјективните права кои произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид творештво, вклучувајќи ги и авторските права, се именуваат како интелектуална сопственост, чија содржина е слична со овластувањата кои произлегуваат од правото на сопственост врз стварите од материјална природа.

На законско ниво, правната рамка која ги уредува прашањата кои се однесуваат на авторското право и сродните права е воспоставена со Законот за авторското право и сродните права.

Меѓу другото, овој закон дефинира што претставува јавно користење на авторско дело, односно сродно право (член 1-а став 2); ги утврдува условите под кои се смета дека авторското право и предметите на сродните права се сметаат за објавени (член 2 став 1); и определува што е јавно соопштување на делото во смисла на овој закон (член 30).

Потоа, утврдува начело дека авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено (член 3 од Законот); го утврдува музичкото дело, со или без текст како еден од видовите авторски дела (член 12 став 2 точка 4); и предвидува дека авторското право содржи исклучиви морални права, исклучиви материјални права и други права, определени со овој закон (член 20 став 2).

Во Законот се утврдени и основите за определување на авторскиот надомест: според принципот на правичност, видот на делото, видот и обемот на правото на користење што се пренесува, времетраењето и други битни околности за неговото користење (член 66 став 1).

Заради остварување на правата определени со овој закон, предвидени се облиците на управување со авторските и сродните права: индивидуално (одделно за секое авторско дело, односно предмет на сродно право), лично, односно преку застапник и колективно (заедно за повеќе дела или предмети на сродни права и за повеќе носители на правата) преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон (член 129 став 1).

Колективното управување опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти (став 2 од истиот член), при што ова управување се однесува само за објавени авторски дела и за објавени предмети на сродните права (став 3) и таксативно набројани во член 131 од Законот.

Во делот на колективното управување, Законот посебно предвидува дека во таков случај, правата се пренесуваат неисклучиво (член 129 став 5).
Покрај ова, утврдени се и условите за правниот субјект кој може да врши колективно управување – правно лице основано од носители на правата (физички и/или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација) (член 132 став 1), како и начинот на работа на оваа организација – со непрофитна цел врз принципите на рационалност и транспарентност и почитување на правилата за конкуренција (став 2 на овој член), при што обврските на организацијата се утврдени во член 133 точки 1 – 12.

Меѓу другото, со точката 6 на член 133 од Законот е утврдена обврска за организацијата да ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти.

Освен што ги утврдува основите за определување на авторскиот надоместок, Законот за авторското право и сродните права го уредува и начинот на кој се утврдува користењето на авторските дела врз основа на кое се врши распределбата на надоместоци.

Според став 2 на член 144, распределбата на надоместоците од ставот 1 на овој член, се врши согласно евиденциите и податоците за користење на делата, односно предметите на сродните права, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Притоа, распределбата на надоместоците од радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права согласно податоците за емитување добиени од системот за електронска евиденција на емитувани авторски дела, односно предмети на сродни права од членот 135-а од овој закон, што исто така е детално уредено.

Од друга страна, Правилникот за распределба на авторските надоместоци, во кој се содржани оспорените одредби, детално ги разработува законските одредби кои се однесуваат на остварувањето на материјалните права на авторите на музички дела во делот на пресметката и распределбата на авторските надоместоци како материјални права со кои колективно управува ЗАМП.

Истиот е подзаконски акт, донесен од Собранието на Здружението за заштита на авторски музички права (ЗАМП) врз основа на член 133 точка 3 и член 144 став 1 од Законот за авторското право и сродните права.

Согласно првата одредба, организацијата за колективно управување со авторското право и сродните права, има обврска да донесува и објавува општи акти за прибирање и распределба на надоместоци од користењето и донесувањето и објавувањето на овие акти да е во согласност со закон.

Втората пак, содржи овластување за оваа организација да донесе општ акт за распределба на надоместоците во согласност со закон и нејзиниот статут, односно со договорот за нејзино основање.

Правилникот, утврдува правило за категоризација и определување на музичко дело (оригинално или обработка) – согласно на ефективното траење на делото (член 30 став 1); потоа, предвидува различни категории според видот на користењето при јавно соопштување на музички несценски дела за наплата на авторските надоместоци во една календарска година (член 32 алинеи 1 до 11); и врз основа на ова, определува различни репартициски класи како начин на разликување на видот на користење на музичките дела преку нивно јавно соопштување во една календарска година и основ за постоење различни репартициски фондови во кои се уплатуваат надоместоците за јавно соопштување за соодветна репартициска класа (член 33 став 1 и 2).

Покрај ова, Правилникот предвидува дека распределбата на надоместоците се врши согласно евиденциите и податоците за користење на делата, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност (член 41).

Во член 46 од Правилникот пак е детално разработен начинот на утврдување и пресметка на авторскиот надоместок кој се распределува на авторите на музичките дела.

Општото правило е дека се определува врз основа на ефективното траење на изведбата, емитувањето или каква било употреба на музичкото дело (став 1 на овој член), при што траењето од една минута се вреднува со коефициент 1 (еден) (став 2 на истиот член).

Став 3 на овој член, предвидува посебно вреднување на авторските музички дела во однос на годините по настанување на делото (за десет години после настанувањето, коефициент 1,30; за 20 години после настанувањето, коефициент 1,60; и за триесет години после настанувањето, коефициент, 1,90).

Во овој член, се содржани и одредби кои се однесуваат на начинот на пресметување, така што секоја минута од ефективното траење на делото се множи со соодветниот коефициент (став 4), при што деловите со траење над 30 секунди се сметаат како цела минута (став 5).

Со оспорениот член 47 од Правилникот за распределба на авторски надоместоци, се предвидува посебно вреднување на авизо музика и кулисна музика, за кои во двете алинеи од овој член е даден нивен опис: (1) употреба на музички мотиви за најава и/или одјава на програма или емисии (вести, репортажи, драми и сл.), за раздвојување на делови од иста емисија (звучни завеси, џинглови или музички ефекти во реклами) или повеќе различни емисии – авизо музика и (2) употреба на музички дела или нивни фрагменти како кулисна музика во говорни емисии – вести, репортажи, како и во својство на придружна музика во емисиите од други жанрови како што се поезија, проза, ТВ серија, драма и сл. (кулисна музика).

Согласно со воведната реченица на овој член, ова издвојување е врз основа на начинот на употреба на делото и степенот на застапеност на музиката во делото и видот на изведувачкиот состав.

Со истиот член, при вреднувањето, за авизо музиката е предвиден коефициент 0,10, додека за кулисната музика коефициентот е 0,05.

Покрај за времетраењето, во однос на авизо музиката се предвидени поинакви временски интервали во однос на оние од општото правило од член 46 став 1 од Правилникот.

Така, доколку траењето на музичкото дело наведено во програмата кое се користело како авизо музика е подолго од 30 секунди, се зема траење од 30 секунди (член 48 став 1), при што вкупното ефективно траење на музичко дело користено како авизо музика не може да биде поголемо од 30.000 секунди, во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период (став 2 на истиот член).

Во однос на кулисната музика, предвидено е ограничување на начин што вкупното ефективно траење на музичкото дело користено како кулисна музика не може да биде поголемо од 60.000 секунди во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период (став 3).

Испитувајќи ги наводите во иницијативата кои се однесуваат на оспорениот член 47 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци, Судот оцени дека постојат основи за сомнеж во неговата уставност и законитост.

Притоа, Судот го имаше предвид фактот дека оваа одредба, претходно е оценувана во предметот У.бр.3/2014, кога меѓу другото, е одлучено да не се поведе постапка за оценување на нејзината уставност и законитост.

Но, во случајот според Судот постојат основи за поинакво одлучување по однос на иницијативата во овој дел, во смисла на член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Неспорно, содржината на измената на овој член од јуни 2024 година која сега се оценува, речиси е иста како со одредбата од основниот текст од 2014 година кога Судот одлучувал и се однесува на истите категории, освен што сега се предвидуваат нови коефициенти за користење или употреба на авизо музика (коефициент 0,10 наместо претходниот 0,20) и за кулисна музика (коефициент 0,05 наместо претходниот 0,10).

Сепак, од правната анализа произлегуваат други аспекти по однос на уставноста и законитоста на одредбата кои не биле предмет на разгледување од страна на Судот во посочениот предмет од 2014 година, со што се исполнети условите за мериторно одлучување.

Имено, со оспорениот член 47 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци, се предвидува различно и пониско вреднување на авторските музички дела – авизо музика и кулисна музика во однос на општото правило од член 46 став 1 од истиот правилник, така што се предвидени други коефициенти за пресметување на авторскиот надоместок, каде за првите е предвиден коефициент кој е за десет пати помал од општиот, додека за вторите, коефициентот е помал за дваесет пати.

Од страна на полномошникот на доносителот на актот во кој е содржана оспорената одредба, беше доставен одговор според кој, ваквото издвојување има основ во член 66 став 1 од Законот за авторското право и сродните права и тоа во критериумите – вид и обем на право на користење, кое истовремено било и релевантна околност за определување на висината на авторскиот надоместок за што доносителот имал законско овластување за уредување на правилата.

На овој начин, согласно принципот на правичност, било оневозможено идентично вреднување на непосредното користење на цело музичко дело со она во вид на авизо и/или кулисна музика.

Според Судот, од погоре изложеното, неспорно произлегува дека постои законско овластување за правно уредување на подзаконско ниво. Меѓутоа, начинот на кој е уредено вреднувањето во овој дел, не е во согласност со одредбите од Законот за авторското право и сродните права, на што доносителот на овој акт е обврзан со член 144 став 1 од Законот.

Најпрвин, во делот на аргументот дека ова уредување било во согласност со член 66 став 1 од овој закон, во делот – вид и обем на правото на користење.

Кај авторските музички дела, видот на нивното користење е основ за формирање на репартициските класи во чии рамки се формираат посебни фондови во кои се прибираат средствата.

Тоа значи дека преку овие репартициски класи се означува видот на користењето на делото и на овој начин е операционализиран предвидениот основ во член 66 став 1 од Законот.

Од друга страна, користењето на делата како авизо музика или кулисна музика, не се квалификува како различен вид на користење на делото и поради тоа не може да се прифати како основ за уредување во оспорената одредба, туку тоа е облик во кој е користено музичкото дело во рамките на една репартициска класа преку која се означува различниот вид на користење и не може да биде основ за поинакво (и во случајот, многу понеповолно во однос на другите облици) вреднување.

Имено, единствената разлика која ја прави Законот, покрај тоа што го предвидува музичкото дело како еден од видовите авторски дела, е таа дека овие дела може да бидат со текст или без текст. Но, ова нема никаква улога при уредувањето на прашањето за утврдување и распределба на авторските, ниту може да биде основ за различно третирање на авторските дела.
Ова неспорно произлегува од член 66 став 1 од овој закон, каде како еден од основите за определување на авторскиот надоместок е видот на делото, што значи дека без разлика на обликот во кој е изразено делото, единствено е релевантно тоа да биде од истиот вид на авторско дело (во случајот, музичко дело) .

Токму поради таа правна еднаквост е предвиден принципот на правичност од истиот член како коректив и кој се рефлектира преку вреднувањето на делата според времетраењето на нивното користење.

Во однос на другиот критериум кој го наведува полномошникот на доносителот на Правилникот – обемот на правото на користење што се пренесува, Судот укажува на тоа дека Законот за авторското право и сродните права, во член 129 став 5 предвидува дека во случај на колективно управување правата се пренесуваат неисклучиво.

Тоа значи дека ЗАМП како организација управува колективно само со авторски музички дела кои се пренесени неисклучиво, вклучувајќи ги и делата со авизо музика и кулисна музика и овој критериум не може да биде основ за различно третирање на овие дела.

Кога станува збор за применетите критериуми за раздвојување на авизо музиката и кулисната музика содржани во воведната реченица од член 47 од Правилникот, тие не се засновани во Законот. Имено, тие произлегуваат од формата преку која се изразуваат овие музички дела, а не од видот на делото како што предвидува Законот.

Исто така, со уредувањето од оспорениот член 47 од Правилникот, авторите на музичките дела на кои се однесува оваа одредба, се ставаат во понеповолна положба, поради што не можат да ги остварат материјалните права од нивните дела во ист обем како другите автори за кои важи општото правило за вреднување што може да се смета за повреда на уставните норми со кои се гарантира сопственоста и принципот на еднаквост.

Поради тоа, основано може да се постави прашањето за согласноста на член 47 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 6, член 9, член 30 став 1, 2 и 3, член 47 став 2 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија и член 3, член 66 став 1 и член 144 став 1 од Законот за авторското право и сродните права.
Имајќи го предвид последното, согласно член 26 од Актот на Судот, надвор од наводите на иницијативата и одредбите што се оспорени со истата, Судот оцени дека треба да биде испитана уставноста и законитоста и на член 48 од истиот правилник.

Ова не е само поради тоа што оваа одредба е во функција на понатамошна разработка на предвиденото со член 47 од Правилникот, туку и поради начинот на кој тоа е уредено, што според Судот, може уставно-правно да се проблематизира.

Така, со став 1 од овој член се предвидува дека за музичките дела користени како авизо музика се зема траење од 30 секунди, доколку траењето на делото во програма е подолго од 30 секунди.

Ваквото уредување е спротивно на принципот на правичност како законски основ за определување на авторските надоместоци, во однос на делата кои биле користени подолго од 30 секунди и на законското начело за правичен надомест за секој вид користење.

Во суштина, ова значи дека авторското музичко дело нема да биде вреднувано колку траело што произлегува од принципот на правичноста, ниту пак воопшто ќе се вреднува при надминувањето на прагот од 30 секунди, спротивно на начелото на право на праведен надомест за секој вид користење.

Истиот случај е и со одредбите од ставовите 2 и 3 на истиот член. Со првата, се ограничува вкупното ефективно траење на музичко дело користено како авизо музика на 30.000 секунди во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период, додека со втората, се ограничува вкупното ефективно траење на музичкото дело користено како кулисна музика на 60.000 секунди во одредена класа на распределба за одреден пресметковен период.

На овој начин, се оневозможува овие авторски музички дела да бидат вреднувани во случаите кога ќе ги надминат предвидените прагови што повторно е спротивно на тоа дека авторот има право на правичен надомест за секое користење на делото, при што и во овој дел станува збор за повреда на уставните норми со кои се гарантира сопственоста и принципот на еднаквост.

Поради тоа, основано може да се постави прашањето за согласноста на член 48 од Правилникот за распределба на авторските надоместоци со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 6, член 9, член 30 став 1, 2 и 3, член 47 став 2 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија и член 3, член 66 став 1 и член 144 став 1 од Законот за авторското право и сродните права.

На крајот, во однос на оспорениот член 47 став 6 од Правилникот, имајќи предвид дека оваа одредба е изменета со подоцнежни измени и дополнувања на овој правилник, Судот оцени дека постојат процесни пречки за одлучување по иницијативата, поради што истата треба да биде отфрлена во овој дел согласно член 38 алинеја 3 од Актот на Судот.

V

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.197/2024
Shkup, 09.04.2025

 

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 38 alineja 3 dhe nenit 73 alinetë 1 dhe 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 9 prill 2025, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së neneve 47 dhe 48 të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 141/14 dhe 36/16 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/23, 263/23, 286/23, 135/24, 218/24 dhe 275/2024).

2. REFUZOHET iniciativën për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 46 paragrafi 7 të aktit e shënuar në pikën 1 të dispozitivit të këtij aktvendimi.

3. Ky aktvendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

I

Sllavko Dimitrov nga Shkupi parashtroi iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për të vlerësuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e nenit 46, paragrafi 7 dhe nenit 47 të Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit.

Sipas pretendimeve në iniciativë, dispozitat e kontestuara janë në kundërshtim me nenin 9 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, pasi ato fusin koeficientë të ndryshëm që diskriminojnë vepra të caktuara të mbrojtura me të drejta autoriale në bazë të përdorimit ose llojit të tyre.

Në këtë mënyrë, shkelet edhe Ligji për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, sipas të cilit vlerësimi i veprave të mbrojtura me të drejta autoriale duhet të kryhet sipas kritereve të përcaktuara qartë dhe transparente që garantojnë një shpërndarje të drejtë dhe të barabartë të shpërblimit të të drejtave të autorit, gjë që nuk është rasti me dispozitat e kontestuara që fusin kritere të paqarta dhe subjektive.

Shumat specifike që duhet të paguhen nga përdoruesit e llojeve të ndryshme të muzikës, duke përfshirë muzikën në sfond, muzikën për reklama, muzikën për vepra dramatike ose filmike, e të ngjashme, në përputhje me Ligjin për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, përcaktohen nga tarifat e miratuara nga organizatat e menaxhimit kolektiv të të drejtave të autorit, dhe jo nga një rregullore që rregullon shpërndarjen e kompensimeve të mbledhura.

Rregullorja që përmban dispozitat e kontestuara rregullon mënyrën se si shpërndahen të drejtat e autorit dhe tarifat e mbledhura midis autorëve, interpretuesve dhe mbajtësve të tjerë të të drejtave, në përputhje me shumën e shumave të paguara ose të mbledhura nga përdoruesit sipas tarifave, dhe në përputhje me të dhënat dhe të dhënat mbi përdorimin e veprave.

Parimi kushtetues i barazisë zbatohet edhe për parimet sipas të cilave trajtohen lloje të ndryshme të veprave të të drejtave të autorit dhe çdo person ka të drejtën e barazisë para ligjit, e cila duhet të zbatohet edhe për të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga ligjet, rregulloret dhe aktet e tjera normative.

Meqenëse dispozitat e kontestuara prezantojnë koeficientë të ndryshëm që favorizojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi vepra të caktuara mbi të tjerat, pa ndonjë bazë të arsyeshme dhe të justifikuar për ta bërë këtë, parimi i barazisë shkelet, pasi autorët e këtyre veprave vendosen në një pozicion të pabarabartë.

II

Gjykata përcaktoi se neni 47, paragrafi 6 i kontestuar i Rregullave për Shpërndarjen e kompensimeve të autorit ka parashikuar që veprat muzikore të mbrojtura me të drejta autoriale që shfrytëzohen ose përdoren nga përdoruesit e klasifikuar në klasat e shpërndarjes 100) dhe 300) sipas kuptimit të nenit 34 të kësaj rregulloreje, në periudhën kohore nga ora 00:00 deri në orën 7:00, vlerësohen me një koeficient prej 0.10 për një kohëzgjatje prej 1 (një) minute.

Gjykata gjithashtu konstatoi se kjo dispozitë është ndryshuar në tërësi me nenin 6 të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregulles për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të botuara në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nNr. 275/2024.

Pastaj, u përcaktua gjithashtu se në përputhje me nenin 47 të Rregullores për shpërndarjen e kompesimeve të autorit, bazuar në mënyrën e përdorimit të veprës dhe shkallën e përfaqësimit të muzikës në vepër, llojin e kompozimit interpretues, vepra muzikore që shfrytëzohet ose përdoret si: muzikë njoftimi, d.m.th. përdorimi i motiveve muzikore për njoftimin dhe/ose çlajmërimi të një programi ose emisioneve (lajme, reportazhe, drama, etj.), për ndarjen e pjesëve të të njëjtit emision (perde zanore, xhingla ose efekte muzikore në reklama) ose disa emisioneve të ndryshme, merr një koeficient prej 0.10 (alineja 1) dhe muzika në sfond, d.m.th. përdorimi i veprave muzikore ose fragmenteve të tyre si muzikë në sfond në emisione talk (lajme, reportazhe, si dhe si muzikë shoqëruese në emisione të zhanreve të tjera (poezi, prozë, seriale televizive, dramë, etj.) merr një koeficient prej 0.05 (alineja 2).

III

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 6 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara në Kushtetutë, sundimi i ligjit dhe mbrojtja ligjore e pronës, janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, origjina kombëtare dhe sociale, bindjet politike dhe fetare, statusi pronësor dhe shoqëror. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjit.

Neni 30, paragrafi 1 i Kushtetutës garanton të drejtën e pronës dhe të drejtën e trashëgimisë.

Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, prona krijon të drejta dhe detyrime dhe duhet t’i shërbejë të mirës së individit dhe të bashkësisë.

Sipas paragrafit 3 të këtij neni, askush nuk mund të privohet ose të kufizohet nga pronësia dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, përveçse në interes publik të përcaktuar me ligj.

Neni 47 paragrafi 2 i Kushtetutës garanton të drejtat që rrjedhin nga krijimtaria shkencore, artistike ose lloje të tjera të krijimtarisë intelektuale.

Neni 51 i Kushtetutës përcakton se në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha rregulloret e tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Secili është i detyruar të respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 110 paragrafi 2 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për përputhshmërinë e rregulloreve të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 1 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e lidhura (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 115/2010, 140/2010-korrigjim, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), ky Ligj rregullon të drejtat e autorëve mbi veprat e tyre të autoriale (në tekstin e mëtejmë: e drejta e autorit), të drejtat e interpretuesve, prodhuesve të fonogrameve, prodhuesve të videogrameve (prodhuesve të filmave), organizatave radiotelevizive, botuesve dhe prodhuesve të bazave të të dhënave mbi subjektet e tyre të të drejtave të lidhura (në tekstin e mëtejmë: të drejtat e lidhura), ushtrimin dhe mbrojtjen e të drejtës së autorit dhe të drejtave të lidhura dhe vlefshmërinë e Ligjit.

Neni 1-a paragrafi 2 i të njëjtit ligj përcakton se përdorimi publik nënkupton çdo përdorim të veprës së autorit, respektivisht të lëndës të të të drejtave të përafërta, të arritshme për publikun ose përdorimi i një vepre të autorit, ose të në lënde të të drejtave të përafërta në një hapësirë në të cilën publiku ka qasje, si dhe mundësimi i një pjestari të publikut për të hyrë në një vepër autori, ose të lëndës së të drejtave të përafërta, në një kohë dhe vend të zgjedhur prej tij.

Neni 2 paragrafi 1 i Ligjit përcakton se vepra e autorit dhe lënda e të drejtave të përafërta konsiderohen të publikuara nëse ato janë bërë të disponueshme për publikun, në marrëveshje me mbajtësit e të drejtave, përveç nëse parashikohet ndryshe nga ky Ligj.

Autori, ose mbajtësi i një të drejte të përafërta, ka të drejtë për kompensim të drejtë për çdo lloj përdorimi të veprës autorit, ose të lëndës së të drejtave të përafërta, përveç nëse parashikohet ndryshe nga ky Ligj (Neni 3 i Ligjit).

Sipas nenit 12, paragrafi 1 i Ligjit, një vepër autori, sipas kuptimit të këtij Ligji, është një krijim intelektual dhe individual në fushën e letërsisë, shkencës dhe artit, i shprehur në çdo mënyrë dhe formë, ndërsa sipas pikës 2 të paragrafit të këtij neni, një vepër autori konsiderohet, ndër të tjera, një vepër muzikore, me ose pa tekst.

Sipas nenit 20, paragrafi 1 i Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, e drejta e autorit është një e drejtë unike dhe është e pandashme nga vepra e autorit, ndërsa sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, e drejta e autorit përfshin të drejtat ekskluzive morale, të drejtat ekskluzive materiale dhe të drejta të tjera, të përcaktuara nga ky Ligj.

Neni 30, paragrafët 1-7 i Ligjit, përcakton se çfarë përbën komunikim publik sipas kuptimit të këtij Ligji: 1) performancë publike; 2) transmetim publik; 3) ekspozim publik; 4) shfaqje publike; 5) transmetim radiofonik; 6) ritransmetim dhe 7) vënie në dispozicion të publikut.

Sipas nenit 63, paragrafi 1 i të njëjtit ligj, autori mund t’ua transferojë të drejta të caktuara materiale personave të tjerë, në mënyrën dhe kushtet e përcaktuara nga ky ligj. Transferimi i përmendur në paragrafin 1 të këtij neni mund të kryhet me trashëgimi, me marrëveshje me shkrim (ekskluzive dhe joekskluzive) ose në një mënyrë tjetër me shkrim (joekskluzive) me leje, deklaratë, pëlqim e të ngjashme (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Neni 66, paragrafi 1 i Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e Përafërta, përcakton që kompensimi përcaktohet sipas parimit të drejtësisë, llojit të veprës, llojit dhe fushëveprimit të së drejtës së përdorimit të transferuar, kohëzgjatjes dhe rrethanave të tjera të rëndësishme për përdorimin e saj.

Neni 129, paragrafi 1 i këtij Ligji, përcakton që mbajtësit e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta mund të ushtrojnë të drejtat e përcaktuara nga ky Ligj individualisht (veçmas për secilën vepër të mbrojtur me të drejtë autori, pra subjekt të të drejtave të përafërta), personalisht, pra nëpërmjet një përfaqësuesi ose kolektivisht (së bashku për disa vepra ose subjekte të të drejtave të përafërta dhe për disa mbajtës të të drejtave) nëpërmjet një organizate për administrim kolektiv të të drejtave, në mënyrën dhe sipas kushteve të përcaktuara nga ky Ligj.

Menaxhimi kolektiv i të drejtave i përmendur në paragrafin 1 të këtij Neni mbulon çështjet ligjore me përdoruesit e të drejtave, mbledhjen e shpërblimit nga përdorimi, shpërndarjen e tyre dhe mbrojtjen e të drejtave para autoriteteve shtetërore dhe subjekteve të tjera (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Paragrafi 3 i këtij neni përcakton se e drejta e autorit dhe të drejtat e përafërta me të drejtat menaxhohen kolektivisht vetëm për veprat e botuara të autorit dhe për objektet e botuara të të drejtave të përafërta, ndërsa sipas paragrafit 5 të këtij neni, në rastin e menaxhimit kolektiv, të drejtat transferohen në mënyrë jo-ekskluzive.

Neni 131, pikat 1-10 të këtij Ligji përcakton se cilat të drejta, si rregull, menaxhohen kolektivisht: 1) komunikimi publik i veprave muzikore jo-skenike dhe letrare jo-skenike; 2) e drejta e autorit për kompensim nga e drejta e trashëgimisë; 3) e drejta e autorit për kompensim nga shërbimi publik; 4) e drejta e kompensim të autorit dhe interpretuesit për qiranë e fonogrameve ose videogrameve; 5) e drejta e kompensimit të interpretuesit për transmetimin dhe komunikimin tjetër publik të performancës së tij e cila, në vetvete, transmetohet ose është bërë nga një regjistrim; 6) e drejta e kompensimit të interpretuesit dhe prodhuesit të fonogrameve nga shpërblimi i vetëm nga komunikimi publik i fonogrameve me shfaqje të botuara për qëllime komerciale; 7) e drejta e kompensimit të autorit dhe botuesit nga riprodhimi në letër ose në një bartës të ngjashëm të regjistrimit, me anë të fotokopjimit ose çdo teknike të ngjashme me efekte të ngjashme, për përdorim privat; 8) e drejta e kompensimit të autorit, interpretuesit dhe prodhuesit të fonogramit nga riprodhimi i një fonogrami për përdorim privat; 9) e drejta e kompensimit të autorit, interpretuesit dhe prodhuesit të videogramit (producentit të filmit) nga riprodhimi i një videogrami për përdorim privat dhe 10) e drejta e ritransmetimit kabllor të veprave të autorit dhe të drejtave të lidhura e cila, si e drejtë ekskluzive, menaxhohet detyrimisht kolektivisht, përveç të drejtës së transmetimit nga një organizatë radiotelevizive, pavarësisht nëse është e drejtë e vet apo e drejta është transferuar nga një mbajtës tjetër i të drejtave.

Sipas nenit 132, paragrafi 1 i këtij ligji, administrimi kolektiv i të drejtave të autorit dhe të drejtave të përafërta mund të kryhet nga një person juridik i themeluar nga mbajtësit e të drejtave (persona fizikë dhe/ose juridikë) për administrim kolektiv të të drejtave, i cili vepron në emër të vet, në emër të mbajtësve të të drejtave dhe në bazë të një lejeje nga Ministria e Kulturës (në tekstin e mëtejmë: organizata).

Në përputhje me paragrafin 2 të këtij neni, organizata vepron me qëllim jofitimprurës bazuar në parimet e racionalitetit dhe transparencës dhe në përputhje me rregullat e konkurrencës.

Obligimet e saj janë përcaktuar në nenin 133, paragrafët 1-12 të Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta: 1) mbron interesat e mbajtësve të të drejtave që menaxhon duke monitoruar përdorimin e tyre në Republikën e Maqedonisë dhe jashtë saj; 2) kryen punë juridike dhe marrëdhënie midis mbajtësve të të drejtave dhe përdoruesve dhe zhvillon procedura para gjykatave dhe autoriteteve të tjera për mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe të drejtave të përafërta, etj.; 3) miraton dhe publikon akte të përgjithshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e kompensimeve nga përdorimi, në përputhje me ligjin; 4) lidh marrëveshje me organizata përkatëse jashtë vendit; 5) transferon në mënyrë joekskluzive të drejtën e përdorimit të veprave të mbrojtura me të drejta autoriale dhe objekteve të të drejtave të përafërta me marrëveshje ose në një mënyrë tjetër me shkrim; 6) mbledh honorarët e përcaktuar nga përdoruesit dhe i shpërndan ato te mbajtësit e të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme; 7) kërkon nga përdoruesit informacione dhe dokumente të nevojshme për përcaktimin e shumës së kompensimeve për përdorimin e të drejtave; 8) kontrollon përdorimin e veprave të mbrojtura me të drejta autoriale, përkatësisht objekteve të të drejtave të përafërta; 9) siguron kontrollin e brendshëm, llogaridhënien dhe përgjegjësinë e organeve dhe personave për çështjet në juridiksionin e tyre në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme; 10) siguron dhe mundëson publicitetin e punës (u siguron qasje në informacione mbajtësve të të drejtave mbi përdorimin e të drejtave, mbi fondet e mbledhura dhe mbi shpërndarjen); 11) siguron dhe mundëson shqyrtim të punës dhe të dhënave nga mbajtësit e të drejtave, në mënyrën, në masën dhe nën kushtet e përcaktuara me ligj dhe aktet e përgjithshme të organizatës; dhe 12) siguron dhe mirëmban kushte hapësinore, kadrovike dhe kushte të tjera të përcaktuara me këtë ligj për kryerjen e suksesshme të veprës.

Për qëllime të regjistrimit elektronik, përpunimit të të dhënave, monitorimit dhe kontrollit të veprave të autorit të transmetuara, pra subjekteve të të drejtave të lidhura, organizatat e administrimit kolektiv janë të detyruara të sigurojnë dhe instalojnë në organizatat radiotelevizive një sistem për regjistrimin elektronik të veprave të autorit të transmetuara, pra subjekteve të të drejtave të përafërta (në tekstin e mëtejmë: sistemi elektronik i regjistrimit) (neni 135-a paragrafi 1 i Ligjit).

Sistemi elektronik i regjistrimit siguron në veçanti: identifikimin e veprave të autorit të transmetuara, pra subjekteve të të drejtave të përafërta në kohën kur ato transmetohen në programin e organizatës radiotelevizive, me një devijim kohor të lejuar në përputhje me aktin e përmendur në nenin 135-e paragrafi (2) të këtij Ligji; regjistrimet e veprave të autorit të transmetuara, pra subjekteve të të drejtave të lidhura; raportet ditore, mujore dhe vjetore dhe raportet e tjera periodike mbi veprat e transmetuara të autorësisë ose të drejtave të përafërta, sipas parametrave të caktuar (numri i transmetimeve të veprës së autorësisë ose të drejtave të përafërta, periudha kohore e transmetimit, kohëzgjatja e transmetimit, identifikimi i organizatave radiotelevizive në të cilat është transmetuar vepra, raporti ditor mbi organizatat radiotelevizive që kanë regjistruar të dhëna mbi veprat e transmetuara të autorësisë ose të drejtave të përafërta në sistemin elektronik të të dhënave); njoftimi me mjete elektronike i personit në organizatën e menaxhimit kolektiv dhe personit në organizatën radiotelevizive për ndërprerjen në funksionimin e sistemit elektronik të të dhënave; dhe ruajtja e të dhënave nga sistemi elektronik i të dhënave brenda pesë viteve nga data e regjistrimit të tyre (paragrafi 6, rreshtat 1-6 të të njëjtit nen).

Neni 137 i Ligjit përmban përkufizime për termat “përdorues” (të një vepre autori) dhe “përdorues fundorë” (të shërbimeve të përdoruesve të veprave të autorit).

Sipas paragrafit 2 të këtij neni, një përdorues, sipas kuptimit të paragrafit 1 të këtij neni, është një person fizik ose juridik që përdor një vepër të mbrojtur me të drejta autoriale dhe/ose një objekt të të drejtave të përafërta për kryerjen e një aktiviteti ose profesioni. Nëse disa përdorues përdorin së bashku një vepër të mbrojtur me të drejta autoriale, pra një objekt të të drejtave të përafërta, ata i përmbushin detyrimet e tyre ndaj organizatës bashkërisht dhe individualisht, përveç nëse është rënë dakord ndryshe me një marrëveshje paraprake të ndërsjellë.

Sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen, përdoruesi përfundimtar i shërbimeve të përdoruesve të përmendur në paragrafin 1 të këtij neni, sipas kuptimit të këtij ligji, është një person fizik ose juridik i cili, si konsumator për konsum të drejtpërdrejtë personal për qëllime që nuk synojnë kryerjen e profesionit të tij ose për aktivitete të tjera biznesi, përdor shërbime që përmbajnë vepra të autorit, pra objekte të të drejtave të përafërta.

Neni 144 paragrafi 1 i këtij ligji parashikon që organizata miraton një akt të përgjithshëm për shpërndarjen e tarifave në përputhje me ligjin dhe statutin, pra marrëveshjen e themelimit.

Sipas paragrafit 2 të këtij neni, shpërndarja e tarifave të përmendura në paragrafin 1 të këtij neni kryhet në përputhje me të dhënat dhe të dhënat mbi përdorimin e veprave, pra objekte të të drejtave të përafërta, dhe në bazë të një shume të plotë kur kjo nuk është e mundur ose shkakton kosto të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Të drejtat autoriale nga transmetimi i veprave të autorit dhe/ose të drejtave të përafërta shpërndahen midis autorëve, përkatësisht mbajtësve të të drejtave të përafërta, në bazë të të dhënave të pagesës të marra nga sistemi për regjistrime elektronike të veprave të transmetuara të autorit, përkatësisht subjekteve të të drejtave të përafërta, të përmendura në nenin 135-a të këtij ligji (paragrafi 3 i të njëjtit nen).

Së fundmi, në përputhje me paragrafin 5 të këtij neni, fondet që organizata i mbledh nga përdoruesit, të cilat llogariten në shuma të plota, dhe fondet që organizata i mbledh nga ritransmetimi kabllor i veprave të autorit dhe të drejtave të përafërta, shpërndahen midis autorëve, përkatësisht mbajtësve të të drejtave të përafërta, në përpjesëtim me pagesën e shpërblimit që ata kanë marrë në përputhje me të dhënat mbi veprat e përdorura nga sistemi për regjistrime elektronike, përkatësisht në përputhje me të dhënat e përmendura në nenin 135, paragrafët 6 dhe 7 të këtij ligji.

Bazuar në nenin 132, paragrafi 2 dhe nenin 144 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e ngjashme dhe nenet 13, 24 dhe 48 të Statutit të Shoqatës për Mbrojtjen e të Drejtave të Muzikore të Autorit (SHMDMA), Kuvendi i kësaj shoqate, në mbledhjen e mbajtur më 23.09.2014, miratoi Rregulloren për shpërndarjen e të kompensimeve autoriale, e cila u botua në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr. 141/2014 të datës 24 shtator 2014.

Kjo rregullore është ndryshuar dhe plotësuar disa herë, si më poshtë: Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të të Drejtave të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 36/2016); Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të të Drejtave të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 281/2022) e cila u anulua me Vendimin U.nr. 25/2023 të datës 27.09.2023 të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut; Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të të Drejtave të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023); Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të të Drejtave të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” Nr. 263/2023); Rregullore për ndryshimin e Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të autorit të publikuara në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 286/2023); Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 135/2024); Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Plotësimin e Rregullores për Ndryshimet dhe Plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 286/2023) dhe Rregullore për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 135/2024) (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 218/2024); dhe Rregullore për Ndryshimet dhe Plotësimet e Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” Nr. 275/2024).

Në përputhje me Nenin 1 të Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimeve të Autorit, kjo Rregullore përcakton parimet themelore për shpërndarjen e Kompensimeve të autorit për mbajtësit e të drejtave të autorit muzikor (në tekstin e mëtejmë: mbajtësit e të drejtave) që SHMDMA i menaxhon kolektivisht në përputhje me ligjin dhe statutin, pra me marrëveshjen e themelimit, si dhe në bazë të Vendimit për dhënien e licencës në përputhje me Ligjin për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta të Republikës së Maqedonisë (në tekstin e mëtejmë: SHMDMA).

Në përputhje me Nenin 3 të këtyre Rregulloreve, të drejtat nga neni 2 i këtyre Rregulloreve menaxhohen nga SHMDMA në bazë të Ligjit për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta, Statutit të SHMDMA, kësaj Rregulloreje dhe akteve dhe vendimeve të tjera të miratuara në bazë të Statutit. Në përputhje me rregulloret përkatëse ligjore, SHMDMA siguron menaxhimin kolektiv me të drejtat morale dhe materiale të mbajtësve të të drejtave.

Neni 4, paragrafi 1 i Rregullorja përcakton që SHMDMA menaxhon kolektivisht të drejtat e autorit të të drejtave muzikore të mbajtësve të të drejtave të autorit, të cilët, duke regjistruar veprat e tyre ose në bazë të një marrëveshjeje, i japin ZAMP-së autorizim për këtë.

Sipas nenit 5, paragrafi 1 i Rregullores, SHMDMA menaxhon të drejtat e autorit të mbajtësve të të drejtave në kushte të barabarta.

Dispozitat e kësaj Rregulloreje janë të detyrueshme për të gjithë mbajtësit e të drejtave, të drejtat e të cilëve SHMDMA i menaxhon në përputhje me SHMDMA-në, Statutin, si dhe në bazë të një marrëveshjeje me autorin (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Sipas Nenit 10 të Rregullорес, SHMDMA menaxhon kolektivisht vetëm veprat muzikore jo-skenike të botuara.

Në menaxhimin kolektiv të të drejtave muzikore të të drejtave të autorit, SHMDMA kryen detyrat e mëposhtme: transferon në mënyrë jo-ekskluzive të drejtën e përdorimit të veprave të autorit me marrëveshje ose në një mënyrë tjetër me shkrim; mbledh tarifat e përcaktuara nga përdoruesit dhe i shpërndan ato te mbajtësit e të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme; llogarit, shpërndan dhe paguan honorarët e marrë nga organizatat e huaja për përdorimin e veprave nga autorë vendas jashtë vendit; lidh marrëveshje për riprodhimin e veprave muzikore jo-skenike në fonograme dhe videograme, si dhe për lloje të tjera të përdorimeve të veprave muzikore jo-skenike dhe kontrollon ekzekutimin e këtyre marrëveshjeve; mbledh programe dhe të dhëna nga përdoruesit e veprave muzikore për veprat e interpretuara dhe të regjistruara dhe mban evidencë për këtë; kontrollon përdorimin e veprave të mbrojtura me të drejta autori; kryen punë ligjore dhe marrëdhënie midis mbajtësve të të drejtave dhe përdoruesve dhe zhvillon procedura para gjykatave dhe autoriteteve të tjera për mbrojtjen e të drejtës së autorit, etj.; ndërmerr masa të tjera të parashikuara nga ligji dhe rregulloret e tjera për mbrojtjen dhe ushtrimin e menaxhimit kolektiv të të drejtave të muzikës të mbrojtura me të drejtë autori (нeni 11, pikat 1-8 të Rregullores).

Repertori i SHMDMA përbëhet nga vepra muzikore jo-skenike të botuara si: a) oratori, kantata, vepra të muzikës simfonike, të dhomës, solo, korale, argëtuese, për fëmijë, popullore, xhaz, etj.; b) fragmente nga vepra skenike muzikore (opera, balete, opereta, etj.) pavarësisht nga kohëzgjatja e tyre, me kusht që këto fragmente të mos përbëjnë një tërësi dramatike; c) muzikë nga vepra muzikore-koreografike (shfaqje koncertesh dhe radiofonike) pavarësisht nga kohëzgjatja e tyre; d) vepra muzikore të përdorura në vepra dramatike, pavarësisht nëse përdoren si shoqërim muzikor apo si ilustrim muzikor apo të përfshira në vetë tekstin dramatik; e) muzikë e përdorur në seriale televizive, filma televizivë dhe filma kinematografikë të transmetuar në televizion; f) vepra muzikore joskenike që prezantohen në skenë ose televizion në mënyrë dramatike-skenike ose koreografike; g) muzikë për shfaqje ose shfaqje muzikore-letrare (tregime muzikore, recitale, shfaqje humoristike dhe të ngjashme, shfaqje, etj.); h) vepra muzikore të përdorura për tituj, regjistrime zanore, interlude me ilustrim zanor; h) adaptime të veprave popullore (Neni 13, pikat a) deri në h) të Rregullores).

Neni 30, paragrafi 1 i Rregullores përcakton që një vepër muzikore (origjinale ose aranzhim) kategorizohet dhe përcaktohet sipas kohëzgjatjes efektive të veprës.

Sipas nenit 32, paragrafët 1 deri në 11 të së njëjtës Rregullore, pagesa е kompensimeve për komunikimin publik të veprave muzikore jo-skenike në një vit kalendarik ndryshon sipas llojit të përdorimit dhe i referohet kategorive të mëposhtme: radio (Radioja Maqedonase dhe Kompanitë Tregtare Transmetuese (Radio) në nivel shtetëror); radio (Kompanitë Tregtare Transmetuese në nivel rajonal dhe lokal); televizion (Televizioni i Maqedonasë dhe Kompanitë Tregtare Transmetuese (Televizione) në nivel shtetëror); televizion (Kompanitë Tregtare Transmetuese (Televizione) në nivel rajonal dhe lokal); ngjarje (të ardhura nga festa, valle, mbrëmje shoqërore, mbrëmje mature, diplomime, sfilata mode, gara sportive artistike); ambiente hotelerie; koncerte të muzikës popullore; koncerte të muzikës serioze; koncerte të muzikës xhaz; transmetimi publik i të ardhurave bazuar në komunikimin publik nëpërmjet altoparlantit, ekranit ose çdo mjeti tjetër teknik në (objekte hotelerie, diskoteka, bare nate, hotele, ambiente tregtare dhe biznesi, dyqane artizanale, mjete transporti, ambiente sportive, etj.) dhe ritransmetim kabllor.

Sipas nenit 33 paragrafi 1 të këtyre Rregullave, honorarët për komunikimin publik të veprave muzikore në një vit kalendarik ndryshojnë sipas llojit të përdorimit dhe janë baza për formimin e klasave të shpërndarjes. Honorarët nga secila klasë shpërndarjeje e fondeve të mbledhura futen në fondin përkatës të shpërndarjes.

Sipas paragrafit 2 të të njëjtave Rregulla, çdo fond shpërndarjeje përbëhet nga një tarifë e mbledhur për komunikimin publik të veprave muzikore nga klasa përkatëse e shpërndarjes.

Neni 39 i Rregullores përcakton që llogaritjet dhe pagesat individuale të kompensimeve për autorët duhet të bëhen të paktën një herë në vit, jo më vonë se fundi i marsit të vitit aktual për vitin paraprak.

Sipas nenit 41 të të njëjtit akt, shpërndarja e kompensimeve bëhet në përputhje me të dhënat dhe të dhënat mbi përdorimin e veprave, dhe në një shumë të plotë kur kjo nuk është e mundur ose shkakton kosto të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Sipas nenit 46, paragrafi 1 i Rregullores, llogaritja e kompensimeve përcaktohet bazuar në kohëzgjatjen efektive të shfaqjes, transmetimit ose çdo përdorimi të veprës muzikore.

Kohëzgjatja e veprës muzikore të autorit prej 1 (një) minutë vlerësohet me një koeficient prej 1 (një) (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Llogaritja e kompensimeve duke marrë parasysh periudhën e përdorimit të veprës muzikore të autorit që transmetohet:
– 10 vjet pas performancës vlerësohet me një koeficient prej 1.30;
– 20 vjet pas performancës vlerësohet me një koeficient prej 1.60;
– 30 vjet pas performancës vlerësohet me një koeficient prej 1.90;
Momenti i performancës të veprës merret si datë e regjistrimit të veprës në SHMDMA, d.m.th. përdorimi i parë i regjistruar në SHMDMA nëse i paraprin regjistrimit të veprës (paragrafi 3).

Çdo minutë e kohëzgjatjes efektive të veprës shumëzohet me koeficientin përkatës (paragrafi 4).

Pjesët me kohëzgjatje mbi 30 sekonda konsiderohen si një minutë e plotë (paragrafi 5).

Neni 47 i kontestuar i Rregullores parashikon që, bazuar në mënyrën e përdorimit të veprës dhe shkallën e përfaqësimit të muzikës në vepër, llojin e kompozimit interpretues, vepra muzikore që shfrytëzohet ose përdoret si: muzikë njoftimi, pra përdorimi i motiveve muzikore për njoftimin dhe/ose çlajmërim të një programi ose shfaqjeve (lajme, raportime, drama, etj.), për ndarjen e pjesëve të të njëjtit shfaqje (perde zanore, xhingla ose efekte muzikore në reklama) ose disa shfaqjeve të ndryshme, merr një koeficient prej 0.10 (paragrafi 1); Muzika në sfond, pra përdorimi i veprave muzikore ose fragmenteve të tyre si muzikë në sfond në emisione talk (lajme, raporte, si dhe si muzikë shoqëruese në emisione të zhanreve të tjera (poezi, prozë, seriale televizive, drama, etj.) merr një koeficient prej 0.05 (rreshti 2).

Neni 48, paragrafi 1 i Rregullores, përcakton se për veprat muzikore të përdorura si muzikë njoftimi, merret një kohëzgjatje prej 30 sekondash, nëse kohëzgjatja e veprës së specifikuar në program është më e gjatë se 30 sekonda.

Sipas paragrafit 2 të këtij paragrafi, kohëzgjatja totale efektive e një vepre muzikore të përdorur si muzikë njoftimi nuk mund të kalojë 30,000 sekonda, në një klasë të caktuar shpërndarjeje për një periudhë të caktuar kontabël.

Kohëzgjatja totale efektive e veprës muzikore të përdorur si muzikë në sfond nuk mund të kalojë 60,000 sekonda në një klasë specifike ndarjeje për një periudhë specifike kontabël (paragrafi 3 i të njëjtit nen).

IV

Garancia kushtetuese e nenit 47, paragrafi 2 i Kushtetutës, e të drejtave që rrjedhin nga krijimtaria shkencore, artistike ose lloje të tjera të krijimtarisë intelektuale, do të thotë që Republika ka një detyrim pozitiv, ndër të tjera, të krijojë një kuadër ligjor që do të mundësojë ushtrimin dhe mbrojtjen e këtyre të drejtave, të cilat janë shprehje dhe konfirmim i lirisë personale me rëndësi të madhe për zhvillimin shpirtëror dhe kulturor të individit dhe shoqërisë dhe përfaqësojnë një manifestim të lirisë së mendimit dhe shprehjes së tij publike.

Një kuadër i tillë ligjor, në rastin e ligjeve, duhet të jetë në përputhje me vlerat dhe normat kushtetuese, ndërsa në nivelin nënligjor me dispozitat ligjore që lidhen me këto të drejta.

Lidhur me dispozitat kushtetuese, vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet nenit 8, paragrafi 6 dhe nenit 30 të Kushtetutës, të cilat i referohen pronësisë, duke pasur parasysh se të drejtat subjektive që rrjedhin nga krijimtaria shkencore, artistike ose lloje të tjera, përfshirë të drejtën e autorit, quhen pronë intelektuale, përmbajtja e së cilës është e ngjashme me autorizimet që rrjedhin nga e drejta e pronësisë mbi sendet e natyrës materiale.

Në nivel ligjor, kuadri ligjor që rregullon çështjet që lidhen me të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta përcaktohet nga Ligji për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta.

Ndër të tjera, ky ligj përcakton se çfarë përbën përdorim publik të një vepre autorësie, pra të drejtat e përafërta (Neni 1-a, paragrafi 2); përcakton kushtet sipas të cilave e drejta e autorit dhe të drejtat e përafërta konsiderohen të publikuara (Neni 2, paragrafi 1); dhe përcakton se çfarë përbën komunikim publik të veprës sipas kuptimit të këtij ligji (Neni 30).

Më pas, ai përcakton parimin se autori, pra mbajtësi i të drejtave të përafërta, ka të drejtën e kompensimit të drejtë për çdo lloj përdorimi të veprës së mbrojtur me të drejta autoriale, pra objektit të të drejtave të përafërta, përveç nëse parashikohet ndryshe nga ky Ligj (Neni 3 i Ligjit); ai përcakton veprën muzikore, me ose pa tekst, si një nga llojet e veprave të mbrojtura me të drejta autoriale (Neni 12 paragrafi 2 pika 4); dhe përcakton se e drejta e autorit përfshin të drejtat ekskluzive morale, të drejtat ekskluzive materiale dhe të drejta të tjera, siç përcaktohen nga ky Ligj (Neni 20 paragrafi).

Ligji përcakton gjithashtu bazat për përcaktimin e tarifës së të drejtës së autorit: sipas parimit të drejtësisë, llojin e veprës, llojin dhe fushëveprimin e së drejtës së përdorimit që transferohet, kohëzgjatjen dhe rrethana të tjera të rëndësishme për përdorimin e saj (neni 66 paragrafi 1).

Për të ushtruar të drejtat e përcaktuara nga ky Ligj, parashikohen format e menaxhimit të të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta: individualisht (veçmas për secilën vepër të mbrojtur me të drejtë autori, d.m.th. subjekt i të drejtave të përafërta), personalisht, d.m.th. përmes një përfaqësuesi dhe kolektivisht (së bashku për disa vepra ose subjekte të të drejtave të përafërta dhe për disa mbajtës të të drejtave) përmes një organizate për menaxhim kolektiv të të drejtave, në mënyrën dhe sipas kushteve të përcaktuara nga ky Ligj (neni 129 paragrafi 1).

Menaxhimi kolektiv mbulon çështjet ligjore me përdoruesit e të drejtave, mbledhjen e kompensimeve nga përdorimi, shpërndarjen e tyre dhe mbrojtjen e të drejtave para autoriteteve shtetërore dhe subjekteve të tjera (paragrafi 2 i të njëjtit nen), ku ky menaxhim zbatohet vetëm për veprat e botuara të autorësisë dhe subjektet e botuara të të drejtave të përafërta (paragrafi 3) dhe të listuara në mënyrë të plotë në nenin 131 të Ligjit.

Në fushën e menaxhimit kolektiv, Ligji parashikon konkretisht që në një rast të tillë, të drejtat transferohen në mënyrë jo-ekskluzive (neni 129 paragrafi 5).
Përveç kësaj, përcaktohen edhe kushtet për personin juridik që mund të kryejë menaxhim kolektiv – një person juridik i themeluar nga mbajtësit e të drejtave (persona fizikë dhe/ose juridikë) për menaxhim kolektiv të të drejtave që vepron në emrin e vet, në emër të mbajtësve të të drejtave dhe në bazë të një lejeje nga Ministria e Kulturës (në tekstin e mëtejmë: organizatë) (neni 132, paragrafi 1), si dhe mënyra e funksionimit të kësaj organizate – me një qëllim jofitimprurës të bazuar në parimet e racionalitetit dhe transparencës dhe pajtueshmërisë me rregullat e konkurrencës (paragrafi 2 i këtij neni), me detyrimet e organizatës që përcaktohen në nenin 133, pikat 1 – 12.

Ndër të tjera, pika 6 e nenit 133 të Ligjit përcakton një detyrim për organizatën për të mbledhur tarifat e përcaktuara nga përdoruesit dhe për t’ua shpërndarë ato mbajtësve të të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme.

Përveç përcaktimit të bazave për përcaktimin e kompensimeve, Ligji për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta rregullon edhe mënyrën se si përcaktohet përdorimi i veprave të mbrojtura me autor, në bazë të së cilës kryhet shpërndarja e kompensimeve.

Sipas paragrafit 2 të nenit 144, shpërndarja e kompensimeve nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet në përputhje me të dhënat dhe të dhënat mbi përdorimin e veprave, pra objekteve të të drejtave të përafërta, dhe në një shumë të plotë kur kjo nuk është e mundur ose shkakton shpenzime të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Përveç kësaj, shpërndarja e kompensimeve nga transmetimi i veprave të mbrojtura me autor dhe/ose objekteve të të drejtave të përafërta kryhet në përputhje me të dhënat e transmetimit të marra nga sistemi për të dhënat elektronike të veprave të transmetuara të mbrojtura me autor, pra objekteve të të drejtave të përafërta nga neni 135-a i këtij ligji, i cili është gjithashtu i rregulluar në detaje.

Nga ana tjetër, Rregullorja për Shpërndarjen e Shpërblimit të të Drejtave të Autorit, e cila përmban dispozitat e kontestuara, elaboron në detaje dispozitat ligjore që lidhen me ushtrimin e të drejtave materiale të autorëve të veprave muzikore në fushën e llogaritjes dhe shpërndarjes së shpërblimit të të drejtave të autorit si të drejta materiale të menaxhuara kolektivisht nga SHMDMA.

Është një akt nënligjor i miratuar nga Kuvendi i Shoqatës për Mbrojtjen e të Drejtave të Autorit në Muzikë (SHMDMA) në bazë të nenit 133, pika 3 dhe nenit 144, paragrafi 1 të Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta.

Sipas dispozitës së parë, organizata për menaxhimin kolektiv të të drejtave të autorit dhe të drejtave të përafërta është e detyruar të miratojë dhe publikojë akte të përgjithshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e kompensimeve nga përdorimi dhe të sigurojë që miratimi dhe publikimi i këtyre akteve të jetë në përputhje me ligjin.

E dyta, nga ana tjetër, përmban autorizimin për këtë organizatë për të miratuar një akt të përgjithshëm për shpërndarjen e kompensimit në përputhje me ligjin dhe statutin e saj, pra me marrëveshjen për themelimin e saj.

Rregullorja përcakton një rregull për kategorizimin dhe përcaktimin e një vepre muzikore (origjinale ose aranzhim) – në përputhje me kohëzgjatjen efektive të veprës (neni 30 paragrafi 1); më pas, parashikon kategori të ndryshme sipas llojit të përdorimit në komunikimin publik të veprave muzikore jo-skenike për mbledhjen e kompensimeve në një vit kalendarik (neni 32 rreshtat 1 deri në 11); dhe bazuar në këtë, përcakton klasa të ndryshme shpërndarjeje si një mënyrë për të dalluar llojin e përdorimit të veprave muzikore përmes komunikimit të tyre publik në një vit kalendarik dhe bazën për ekzistencën e fondeve të ndryshme të shpërndarjes në të cilat paguhen tarifat e komunikimit publik për klasën përkatëse të shpërndarjes (neni 33 paragrafët 1 dhe 2).

Përveç kësaj, Rregullorja parashikon që shpërndarja e kompensimeve kryhet në përputhje me të dhënat dhe të dhënat mbi përdorimin e veprave, dhe në një shumë të plotë kur nuk është e mundur ose shkakton kosto të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë (neni 41).

Neni 46 i Rregullores shpjegon në detaje metodën e përcaktimit dhe llogaritjes së kompensimeve të shpërndara autorëve të veprave muzikore.

Rregulli i përgjithshëm është se përcaktohet bazuar në kohëzgjatjen efektive të performancës, transmetimit ose çdo përdorimi të veprës muzikore (paragrafi 1 i këtij neni), ku kohëzgjatja e një minute vlerësohet me një koeficient prej 1 (një) (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Paragrafi 3 i këtij neni parashikon një vlerësim të veçantë të veprave muzikore të mbrojtura me të drejta autori në lidhje me vitet pas performancëstë veprës (për dhjetë vjet pas performancës, koeficienti 1.30; për 20 vjet pas krijimit, koeficienti 1.60; dhe për tridhjetë vjet pas performancës, koeficienti 1.90).

Ky nen përmban gjithashtu dispozita që lidhen me metodën e llogaritjes, në mënyrë që çdo minutë e kohëzgjatjes efektive të veprës shumëzohet me koeficientin përkatës (paragrafi 4), me pjesët që zgjasin mbi 30 sekonda që konsiderohen si një minutë e plotë (paragrafi 5).

Neni 47 i kontestuar i Rregullave për Shpërndarjen e Kompensimit të Autorit parashikon një vlerësim të veçantë të muzikës së njoftimit dhe muzikës në sfond, për të cilat dy paragrafë të këtij Neni japin një përshkrim: (1) përdorimi i motiveve muzikore për hyrjen dhe/ose fundin e një programi ose shfaqjeje (lajme, raporte, drama, etj.), për ndarjen e pjesëve të të njëjtit shfaqje (perde zanore, xhingla ose efekte muzikore në reklama) ose disa shfaqjeve të ndryshme – muzika e njoftimit dhe (2) përdorimi i veprave muzikore ose fragmenteve të tyre si muzikë në sfond në emisione talk – lajme, raporte, si dhe si muzikë shoqëruese në shfaqje nga zhanre të tjera si poezi, prozë, seriale televizive, drama, etj. (muzikë në sfond).

Në përputhje me fjalinë hyrëse të këtij neni, kjo ndarje bazohet në mënyrën e përdorimit të veprës dhe shkallën e përfaqësimit të muzikës në vepër dhe llojin e ansamblit interpretues.

I njëjti nen përcakton se, në vlerësim, një koeficient prej 0.10 parashikohet për muzikën aviso, ndërsa koeficienti është 0.05 për muzikën në sfond.

Përveç kohëzgjatjes, për muzikën aviso parashikohen intervale të ndryshme kohore krahasuar me ato të rregullit të përgjithshëm në nenin 46, paragrafi 1 të Rregullores.

Kështu, nëse kohëzgjatja e veprës muzikore të listuar në programin që është përdorur si muzikë aviso është më e gjatë se 30 sekonda, merret një kohëzgjatje prej 30 sekondash (Neni 48, paragrafi 1), ku kohëzgjatja totale efektive e një vepre muzikore të përdorur si muzikë aviso nuk mund të kalojë 30,000 sekonda, në një klasë të caktuar shpërndarjeje për një periudhë të caktuar llogaritëse (paragrafi 2 i të njëjtit nen).

Lidhur me muzikën në sfond, parashikohet një kufizim në mënyrë të tillë që kohëzgjatja totale efektive e veprës muzikore të përdorur si muzikë në sfond nuk mund të kalojë 60,000 sekonda në një klasë të caktuar shpërndarjeje për një periudhë të caktuar kontabël (paragrafi 3).

Duke shqyrtuar pretendimet në iniciativë që lidhen me nenin 47 të kontestuar të Rregullave për Shpërndarjen e të Ardhurave për Autorizimin, Gjykata vlerësoi se ka arsye për të dyshuar në kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e saj.

Duke vepruar kështu, Gjykata mori parasysh faktin se kjo dispozitë ishte vlerësuar më parë në çështjen U.br.3/2014, kur, ndër të tjera, u vendos të mos fillohej një procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së saj.

Megjithatë, në këtë rast, sipas Gjykatës, ekzistojnë baza për një vendim të ndryshëm në lidhje me iniciativën në këtë seksion, në kuptimin e nenit 38, paragrafi 2 i Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Pa dyshim, përmbajtja e ndryshimit të këtij neni nga qershori 2024, i cili tani është duke u vlerësuar, është pothuajse e njëjtë me dispozitën nga teksti bazë nga viti 2014 kur Gjykata vendosi dhe i referohet të njëjtave kategori, përveç se tani parashikohen koeficientë të rinj për përdorimin ose përdorimin e muzikës aviso (koeficienti 0.10 në vend të 0.20 të mëparshëm) dhe për muzikën në sfond (koeficienti 0.05 në vend të 0.10 të mëparshëm).

Megjithatë, analiza ligjore zbulon aspekte të tjera në lidhje me kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dispozitës që nuk ishin objekt shqyrtimi nga Gjykata në rastin e lartpërmendur nga viti 2014, duke përmbushur kështu kushtet për një vendim meritor.

Konkretisht, neni 47 i kontestuar i Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimit të Autorit parashikon një vlerësim të ndryshëm dhe më të ulët të veprave muzikore të mbrojtura me të drejta autoriale – muzikës aviso dhe muzikës në sfond në lidhje me rregullin e përgjithshëm të nenit 46 paragrafi 1 të së njëjtës Rregullore, kështu që parashikohen koeficientë të tjerë për llogaritjen e të drejtave për autor, ku për të parën parashikohet një koeficient që është dhjetë herë më i ulët se ai i përgjithshëm, ndërsa për të dytën, koeficienti është njëzet herë më i ulët.

Përfaqësuesi i autorizuar i miratuesit të aktit që përmban dispozitën e kontestuar paraqiti një përgjigje sipas së cilës një dallim i tillë bazohet në nenin 66 paragrafi 1 të Ligjit për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta, përkatësisht në kriteret – lloji dhe fushëveprimi i së drejtës së përdorimit, i cili ishte njëkohësisht një rrethanë relevante për përcaktimin e shumës së të drejtave për të cilat miratuesi kishte autoritetin ligjor për të rregulluar rregullat.

Në këtë mënyrë, në përputhje me parimin e drejtësisë, u parandalua vlerësimi identik i përdorimit të drejtpërdrejtë të një vepre të tërë muzikore me atë në formën e ndajfoljeve dhe/ose muzikës në sfond.

Sipas Gjykatës, nga sa më sipër, është e pakontestueshme se ekziston një autorizim ligjor për rregullimin juridik në nivelin nënligjor. Megjithatë, mënyra se si rregullohet vlerësimi në këtë seksion nuk është në përputhje me dispozitat e Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta, për të cilat autori i këtij akti është i detyruar nga neni 144 paragrafi 1 i Ligjit.

Së pari, në pjesën e argumentit se ky rregullim ishte në përputhje me nenin 66 paragrafi 1 të këtij Ligji, në pjesën – lloji dhe fushëveprimi i së drejtës së përdorimit.

Në rastin e veprave muzikore të mbrojtura me të drejta autoriale, lloji i përdorimit të tyre është baza për formimin e klasave të shpërndarjes brenda të cilave formohen fonde të posaçme në të cilat mblidhen fondet.

Kjo do të thotë që përmes këtyre klasave të shpërndarjes tregohet lloji i përdorimit të veprës dhe në këtë mënyrë operacionalizohet baza e parashikuar në nenin 66 paragrafi 1 të Ligjit.

Nga ana tjetër, përdorimi i veprave si muzikë aviso ose muzikë sfondi nuk kualifikohet si një lloj i ndryshëm përdorimi i veprës dhe për këtë arsye nuk mund të pranohet si bazë për rregullim në dispozitën e kontestuar, por përkundrazi është forma në të cilën vepra muzikore përdoret brenda një klase shpërndarjeje përmes së cilës tregohet lloji i ndryshëm i përdorimit dhe nuk mund të jetë bazë për një vlerësim të ndryshëm (dhe në këtë rast, shumë më pak të favorshëm se format e tjera).

Domethënë, i vetmi ndryshim që bën Ligji, përveç parashikimit të një vepre muzikore si një nga llojet e veprave të mbrojtura me të drejtë autori, është se këto vepra mund të jenë me tekst ose pa tekst. Megjithatë, kjo nuk ka asnjë rol në rregullimin e çështjes së përcaktimit dhe shpërndarjes së të drejtave të autorit, as nuk mund të jetë bazë për trajtim të ndryshëm të veprave të mbrojtura me të drejtë autori.

Kjo padyshim rrjedh nga neni 66 paragrafi 1 i këtij ligji, ku një nga bazat për përcaktimin e shpërblimit të të drejtës së autorit është lloji i veprës, që do të thotë se pavarësisht nga forma në të cilën shprehet vepra, e vetmja gjë relevante është që ajo të jetë e të njëjtit lloj vepre të mbrojtur me të drejtë autori (në këtë rast, një vepër muzikore).

Pikërisht për shkak të kësaj barazie ligjore, parimi i drejtësisë parashikohet nga i njëjti nen si një korrigjues dhe i cili reflektohet përmes vlerësimit të veprave sipas kohëzgjatjes së përdorimit të tyre.

Lidhur me kriterin tjetër të cituar nga përfaqësuesi i miratuesit të Rregullores – fushëveprimi i së drejtës së përdorimit që transferohet, Gjykata thekson se Ligji për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Lidhura, në nenin 129 paragrafi 5, parashikon që në rastin e menaxhimit kolektiv, të drejtat transferohen në mënyrë jo-ekskluzive.

Kjo do të thotë që SHMDMA si organizatë menaxhon kolektivisht vetëm vepra muzikore të mbrojtura me të drejta autoriale që transmetohen në mënyrë jo-ekskluzive, duke përfshirë veprat me muzikë në sfond dhe muzikën në sfond, dhe ky kriter nuk mund të jetë bazë për trajtim të ndryshëm të këtyre veprave.

Kur bëhet fjalë për kriteret e aplikuara për ndarjen e muzikës në sfond dhe muzikës në sfond të përfshira në fjalinë hyrëse të nenit 47 të Rregullores, ato nuk bazohen në Ligj. Domethënë, ato rrjedhin nga forma përmes së cilës shprehen këto vepra muzikore, dhe jo nga lloji i veprës siç parashikohet nga Ligji.

Gjithashtu, me rregullimin e nenit 47 të kontestuar të Rregullores, autorët e veprave muzikore për të cilat zbatohet kjo dispozitë vendosen në një pozicion më pak të favorshëm, për shkak të të cilit ata nuk mund të ushtrojnë të drejtat materiale nga veprat e tyre në të njëjtën masë si autorët e tjerë për të cilët zbatohet rregulli i përgjithshëm i vlerësimit, gjë që mund të konsiderohet shkelje e normave kushtetuese që garantojnë pronësinë dhe parimin e barazisë.

Prandaj, mund të ngrihet në mënyrë të arsyeshme çështja e përputhshmërisë së nenit 47 të Rregullores për Shpërndarjen e Kompensimit të të Drejtave të Autorit me Nenin 8, paragrafi 1, rreshtat 1, 3 dhe 6, nenin 9, nenin 30, paragrafët 1, 2 dhe 3, nenin 47, paragrafi 2 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenin 3, nenin 66, paragrafi 1 dhe nNenin 144, paragrafi 1 të Ligjit për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta.

Duke marrë parasysh këtë të fundit, në përputhje me nenin 26 të Aktit të Gjykatës, përtej pretendimeve të iniciativës dhe dispozitave të kontestuara në të, Gjykata vlerësoi se duhet të shqyrtohet edhe kushtetutshmëria dhe ligjshmëria e nenit 48 të të njëjtës Rregullore.

Kjo jo vetëm sepse kjo dispozitë është në funksion të sqarimit të mëtejshëm të dispozitave të Nenit 47 të Rregullores, por edhe për shkak të mënyrës se si rregullohet, e cila, sipas Gjykatës, mund të jetë problematike nga ana kushtetuese.

Kështu, paragrafi 1 i këtij neni përcakton se për veprat muzikore të përdorura si muzikë njoftimi, merret një kohëzgjatje prej 30 sekondash, nëse kohëzgjatja e veprës në program është më e gjatë se 30 sekonda.

Një rregullim i tillë është në kundërshtim me parimin e drejtësisë si bazë ligjore për përcaktimin e kompensimeve, në lidhje me veprat që janë përdorur për më shumë se 30 sekonda dhe me parimin ligjor të kompensimit të drejtë për secilin lloj përdorimi.

Në thelb, kjo do të thotë që vepra muzikore e autorit nuk do të vlerësohet për kohëzgjatjen e saj, e cila rrjedh nga parimi i drejtësisë, dhe as nuk do të vlerësohet fare kur tejkalohet pragu prej 30 sekondash, në kundërshtim me parimin e të drejtës për kompensim të drejtë për secilin lloj përdorimi.

E njëjta gjë vlen edhe për dispozitat e paragrafëve 2 dhe 3 të të njëjtit nen. E para kufizon kohëzgjatjen totale efektive të një vepre muzikore të përdorur si muzikë në sfond në 30,000 sekonda në një klasë të caktuar shpërndarjeje për një periudhë të caktuar kontabël, ndërsa e dyta kufizon kohëzgjatjen totale efektive të një vepre muzikore të përdorur si muzikë në sfond në 60,000 sekonda në një klasë të caktuar shpërndarjeje për një periudhë të caktuar kontabël.

Në këtë mënyrë, është e pamundur që këto vepra muzikore të autorit të vlerësohen në rastet kur ato tejkalojnë pragjet e përcaktuara, gjë që është përsëri në kundërshtim me faktin se autori ka të drejtë për kompensim të drejtë për çdo përdorim të veprës, me ç’rast edhe në këtë pjesë po flasim për shkelje të normave kushtetuese që garantojnë pronësinë dhe parimin e barazisë.

Prandaj, mund të ngrihet në mënyrë të arsyeshme çështja e përputhshmërisë së nenit 48 të Rregullores për Shpërndarjen e Shpërblimit të të Drejtave të Autorit me Nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 6, nenin 9, nenin 30, paragrafët 1, 2 dhe 3, nenin 47, paragrafi 2 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenin 3, nenin 66, paragrafi 1 dhe nenin 144, paragrafi 1 të Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta.

Së fundmi, në lidhje me nenin 47 paragrafi 6 të Rregullores së Procedurës të kontestuar, duke marrë parasysh se kjo dispozitë është ndryshuar nga ndryshimet dhe plotësimet e mëvonshme të kësaj Rregulloreje të Procedurës, Gjykata vlerësoi se ekzistojnë pengesa procedurale për të vendosur mbi iniciativën, prandaj ajo duhet të refuzohet në këtë pjesë në përputhje me nenin 38 alineja 3 të Aktit të Gjykatës.

V

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski