У.бр.96/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.96/2024
Скопје, 26.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 38 алинеја 2 и член 73  од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 26 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 13 од Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на насловот на член 32 во делот „и број“ и член 32 став (4) од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.14/2020 и 154/2023).

Образложение

I

Александар Ристески, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите означен во диспозитивот на ова решение.

Во иницијативата се наведува дека од оспорениот член 13 од Законот за нотаријатот, како и од насловот на член 32 во делот „и број“  и од член 32 став 4 од Законот за извршување, произлегува дека законодавецот пропишал лимитирање (ограничување) на бројот на лица кои во Република Северна Македонија можат да бидат именувани како нотари или извршители.

Според подносителот на иницијативата, нотарите и извршителите, иако извршуваат јавни овластувања (овластувања доделени од страна на Републиката), истите се само приватни субјекти односно истите се само физички лица кои вршат самостојна дејност поврзана со давање на правни услуги, во рамки на слободниот правен промет. Недозволиво е нотарите и извршителите да бидат лимитирани на одреден максимален број, којшто не е законски дефиниран, бидејќи тоа доведува до арбитрарност во однос на зголемувањето или намалувањето на бројот на нотари и извршители од страна на субјектите овластени за тоа.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека со лимитирањето на максималниот број на нотари и извршители, законодавецот овозможил на пазарот да постои монополска положба односно монополско однесување, што е спротивно на слободата на пазарот и претприемништвото.

Во иницијативата се наведува дека нема никаква уставна оправданост и издржаност лимитирањето на максималниот број на нотари и извршители оправдувањето со фактот дека истите вршат јавни овластувања бидејќи и други приватни економски оператори вршат јавни овластувања.

Подносителот на иницијативата наведува дека лимитирањето на максималниот број на нотари не може да се оправда со фактот дека нотаријатот во Република Северна Македонија е устроен според принципите на латинскиот нотаријат бидејќи начелото numerus clausus во нотаријатот не е општо прифатено начело во сите држави на латинскиот нотаријат.

Според подносителот на иницијативата, законодавецот со оспорениот член 13 од Законот за нотаријатот, како и со оспорениот наслов на член 32  во делот „и број“ и со оспорениот член 32 став 4 од Законот за извршување, извршил менување односно дерогација на одредбите од универзалната декларација на човековите права, Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права, како и на Ревидираната европска социјална повелба, поради тоа што оневозможил слободен пристап до работа и до вработување во професиите нотар и извршител.

Од горенаведеното, подносителот смета дека оспорениот член 13 од Законот за нотаријатот, како и оспорениот наслов на член 32 во делот „и број“ и оспорениот член 32 став 4 од Законот за извршување, треба да бидат поништени и укинати од причина што се спротивни на член 8 став 1 алинеи 1,3,7 и 11, член 32 став 2, член 55 и член 118 од Уставот на Република Северна Македонија.

II

На седницата Судот утврди дека со член 13 став 1 од Законот за нотаријат („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/2018) се предвидува дека нотарските службени седишта ги определува министерот по прибавено мислење од Комората, притоа водејќи сметка на подрачјето на секој основен суд да биде именуван најмалку по еден нотар. Во ставот 2 од истиот член, е утврдено дека ако на подрачјето на основниот суд има до 20.000 жители според последниот попис на населението, домаќинствата и становите во Република Северна Македонија, треба да има најмалку по еден нотар. Согласно со став 3 од член 13 од овој закон е утврдено дека за подрачјето на основните судови со проширена надлежност се именува најмалку уште по еден нотар. Според став 4 од истиот член е уредено дека при определување на бројот на нотарските службени седишта министерот ќе ги земе предвид и потребите за нотарски услуги и развиеноста на трговскиот и правниот промет, бројот на доверени предмети од судовите или други органи, како и бројот на нотарски платни налози. Во ставот 5 од истиот член е утврдено дека бројот и распоредот на службените седишта и службените подрачја за кои се именуваат нотарите, ги пропишува министерот врз основа на претходна согласност од Владата на Република Македонија.

Во Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.14/2020 и 154/2023), во главата втора со наслов „Извршител“ (членови 32-39) е содржан членот 32, насловен „Поим и број на извршители“.

Со член 32 став 4 од овој закон се утврдува дека бројот на извршителите за подрачјето на основниот суд го определува министерот врз основа на претходно прибавена согласност од Владата на Република Северна Македонија. Бројот на местата се определува врз основа на мислење од претседателот на основниот суд за бројот на правосилните и извршните одлуки на основниот суд, од Нотарската комора на Република Северна Македонија податок за бројот на извршни нотарски исправи, како и по прибавено мислење на Комората на извршители.

III

Според член 8 став 1 алинеи 3, 4 и 7 од Уставот, владеењето на правото, поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска и слободата на пазарот и претприемништвото се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Согласно со член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Во член  110  алинеја 1 од Уставот на Ре¬публика Северна Македонија се предвидува дека Устав¬ниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Според член 13 од Законот за Владата на Република Северна  Македонија („Службен весник на Република Македонија“ број 59/2000, 12/2003, 55/2005, 37/2006, 115/2007, 19/2008, 82/2008, 10/10, 51/11, 15/13, 139/14, 196/15 и 142/2016), министерот самостојно раководи со министерството за кое е избран, го следи и е одговорен за спроведувањето на законите и другите прописи.

Со Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18) се уредува организацијата на нотаријатот како јавна служба и неговите органи, постапката за именување и разрешување на нотарите, делокругот на работа и службените дејствија на нотарите, овластувањата на нотарите, составување на нотарски исправи, надзорот и дисциплинската одговорност на нотарите, како и други прашања кои се однесуваат на нотаријатот. Според истиот закон нотарската служба е јавна служба што ја вршат нотари, кои се самостојни и независни носители на таа служба. Согласно одредбите од истиот закон, нотаријатот е самостојна, независна јавна служба во која се вршат работи од видот на јавни овластувања, врз основа на закон.

Според Законот за нотаријатот, нотарот е лице што врши јавни овластувања утврдени со закон, именувано од Министерството за правда, кое нотарската служба ја врши како единствено професионално занимање. Нотарската служба опфаќа составување и издавање на јавна исправа за правните работи во форма на нотарски акт, изјави и потврди за факти врз основа на кои се востановуваат права или обврски, донесување решенија во постапка за издавање на нотарски платни налози, потврдување на приватни исправи (солемнизација), издавање на потврди, заверка на потпис и ракознак, на препис, на превод, примање на чување исправи, на пари и на предмети од вредност заради нивно предавање на други лица или органи, како и вршење на доверени работи определени со закон. Нотарската служба нотарот ја врши слободно, независно, самостојно, стручно и непристрасно врз основа на Уставот, закон, меѓународни договори што се ратификувани во согласност со Уставот на Република Северна Македонија и други прописи и општи акти засновани врз основа на закон. Нотарската служба се врши со примена на начелата за гарантирање на законито вршење на работите, одговорност за причинетата штета во вршењето на нотарската служба, неспорност на правниот однос, надзор над законитоста во вршењето на нотарската служба, угледно и достоинствено вршење на нотарската служба и надоместок за извршената работа.

Член 13 став 1 од Законот за нотаријатот, уредува дека нотарските службени седишта ги определува министерот по прибавено мислење од Комората, притоа водејќи сметка на подрачјето на секој основен суд да биде именуван најмалку по еден нотар. Според став 2 од истиот член, ако на подрачјето на основниот суд има до 20.000 жители според последниот попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, треба да има најмалку по еден нотар. Според став 3 од истиот член, за подрачјето на основните судови со проширена надлежност се именува најмалку уште по еден нотар. Според став 4 од истиот член, при определување на бројот на нотарските службени седишта министерот ќе ги земе предвид и потребите за нотарски услуги и развиеноста на трговскиот и правниот промет, бројот на доверени предмети од судовите или други органи, како и бројот на нотарски платни налози. Според став 5 од Законот за нотаријатот, бројот и распоредот на службените седишта и службените подрачја за кои се именуваат нотарите, ги пропишува министерот врз основа на претходна согласност од Владата на Република Македонија.

Во член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд, наведено е дека Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување.

Нотаријатот во Република Северна Македонија е организиран врз територијален принцип според подрачјата на основните судови. Службеното седиште и подрачјето за кое е именуван нотарот го определува министерот за правда. Заради зголемување на квалитетот на услугите на граѓаните, брзината и ефикасноста на остварувањето на правата на граѓаните и правните лица, како и мотивирањето на личното усовршување на нотарите заради зголемување на квалитетот на услугите кои ги даваат нотарите, во правец на објективно утврдување на бројот на службените седишта на нотарите.

Нотарските седишта во Република Северна Македонија ги определува министерот за правда согласно определени критериуми утврдени во Законот за нотаријатот и Правилникот за бројот и распоредот на службените седишта на нотарите во Република Северна Македонија. Според Законот за нотаријатот бројот на нотарите на подрачјето на основните судови се определува, зголемува или намалува, со оглед на потребата за брзо и ефикасно вршење на нотарските работи.

На подрачјето на секој основен суд треба да има најмалку еден нотар, ако на подрачјето на основниот суд има до 20.000 жители, според последниот службен попис. При определувањето на бројот и седиштата на нотарите, министерот за правда ги зема предвид развиеноста на правниот живот на подрачјето, обемот и видот на предметите во судот и во другите органи и институции од влијание за обемот на нотарските работи.

Предвидувањето на одредби во законите коишто ја уредуваат нотарската дејност во одделни национални правни системи во однос на критериуми според кои се определува бројот на нотари, укажува на тоа дека бројот на нотарски места е ограничен. Бројот на нотарски места е оној број за кој се проценува дека е неопходен со цел граѓаните и другите заинтересирани лица да бидат опслужени на брз, квалитетен и стручен начин.

Правилото за ограничен број нотарски места е одраз на потребата за вршење на нотарската дејност, на начин што преку точно предвиден број нотарски места се овозможува доволен обем на работи за секој нотар, со што се обезбедува негова сигурна материјална положба којашто ја гарантира неговата независност. Положбата на нотарот како лице со јавни овластувања, кое својата дејност ја врши со елементи на државен суверенитет, но како слободна професија и сите работи што влегуваат во надлежност на нотарската служба, со оглед на нивната природа и карактер, при што функционално припаѓа во доменот на вонпарничното судство и превентивното правосудство, налагаат бројот на нотарите да биде ограничен.

Примарен аргумент во однос на тоа зошто не треба да се дозволи либерализација на нотарската служба е тоа што за разлика од другите правни професии, единствено нотарската професија претставува јавна служба во која се вршат дејности со елементи на државен суверенитет. Нотарската служба, како дел од правниот систем, функционално припаѓа во доменот на вонпарничната јурисдикција и превентивното правосудство. Имајќи ја предвид неговата доминантна улога во доменот на превентивното правосудство, нотарот најчесто се поима како превентивен судија. Јавниот карактер на нотарската служба и нејзината улога во сферата на превентивната правна заштита влијае и на дефинирањето на положбата на носителите на таа служба, на начин на кој има доста сличности со судскиот статус.

Воедно, поради тоа што нотарите вршат работи доверени со јавни овластувања и работи преземени од судот како доверена работа, државата има интерес да обезбеди надзор над нивното работење поради што истите подлежат на надзор од страна на Министерството за правда или судовите кога нотарите вршат работи доверени од судот, со цел следење на нивната работа и обезбедување на законитост во нивното работење, како лица со јавни овластувања. Либерализацијата на нотарската служба би довела до тоа да нема надзор над нивното работење, што ќе доведе до намалување на правната сигурност на граѓаните и правните лица и воопшто во правниот промет, а со тоа и би биле иницирани голем број постапки пред надлежните судови.

Судот оцени дека државата дел од своите надлежности делегира на лица на кои им ги пренела своите овластувања, така што сосем е јасно дека државата може и мора да се грижи кому го прави тоа, водејќи сметка за квалитетот и законитоста при вршењето на пренесените овластувања, а тоа е можно само со определен број на лица на кои се пренесуваат овластувањата од страна на државата, во согласност со закон и подзаконски акти, што во никој случај не може да се поистоветува со слободно претприемништво според ставовите на подносителот на иницијативата, па следствено на ова, оспорениот член 13 од Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18) е во согласност со член 8 став 1 алинеи 3, 7 и 11, член 32 став 2, член 55 и член 118 од Уставот на Република Северна Македонија.

Воедно, со предметната иницијатива повторно се бара од Уставниот суд да ја оцени уставноста на насловот на член 32 во делот „и број“ и член 32 став 4 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016, 142/2016 и 233/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.14/2020 и 154/2023), од истите причини како во предметот У.бр.33/2018, за што Судот се произнел и утврдил дека не може да се постави прашањето за согласноста на оспорените законски одредби со одредбите на Уставот.

Имено, во наведеното решение, Судот зазел став дека ограничувањето на бројот на извршителите на секое од судските подрачја е направено со цел да одговара на реалните потреби на општеството. Токму затоа, според член 32 став 4  од Законот, бројот на извршителите го определува министерот за правда врз основа на претходно прибавена согласност од Владата на Република Македонија, а по претходно прибавено мислење од претседателот на основниот суд за бројот на правосилните и извршните одлуки на основниот суд, од Нотарската комора на Република Македонија податок за бројот на извршни нотарски исправи, како и по прибавено мислење на Комората на извршители. Сосема е оправдано бројот на извршителите да биде различен за поединечните подрачја во државата и да зависи од бројот на судските предмети кои евентуално би можеле да стигнат пред извршителите, понатаму од бројот на управните акти на конкретно подрачје кои би можеле да бидат дадени на присилно извршување, и динамиката на правниот промет на одредени подрачја.

Оттука, Судот оцени дека оспорениот член 32 став 4 од Законот не е во спротивност со Уставот бидејќи со ваквото законско решение сосема е оправдано бројот на извршителите да биде различен за поединечни подрачја во државата и да зависи од бројот на судските предмети кои евентуално би можеле да стигнат пред извршителите, понатаму од бројот на управните акти на конкретно подрачје кои би можеле да бидат дадени на присилно извршување, и динамиката на правниот промет на одредени подрачја.

Имајќи предвид дека Судот веќе одлучувал за член 32 став 4 од Законот за извршување, а нема основи за поинакво одлучување, Судот оцени дека се исполнети условите од член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд, за отфрлање на иницијативата.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.96/2024
Shkup, 26.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 38 alineja 2 dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 26 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

1. НЕ NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 13 të Ligjit për norerinë („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.72/2016, 142/2016 dhe 233/18).

2. REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së titullit të nenit 32 në pjesën “dhe numrin” dhe nenit 32 paragrafi (4) të Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe 233/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.14/2020 dhe 154/2023).

Arsyetim

I

Aleksandar Risteski, avokat nga Shkupi, ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të përcaktuara në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Në iniciativë thuhet se nga neni 13 i kontestuar i Ligjit për noterinë, si dhe nga titulli i nenit 32 në pjesën “dhe numri” dhe nga neni 32 paragrafi 4 i Ligjit për përmbarim, del se ligjvënësi ka paraparë kufizim (përkufizim) në numrin e personave që mund të emërohen për noterë ose përmbarues në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Sipas parashtruesit të iniciativës, noterët dhe përmbaruesit, megjithëse ushtrojnë kompetenca publike (kompetenca të dhëna nga Republika), ato janë vetëm subjekte private, pra janë vetëm persona fizikë që kryejnë veprimtari të pavarura në lidhje me ofrimin e shërbimeve juridike, në kuadrin e qarkullimit të lirë juridik. Është e palejueshme që noterët dhe përmbaruesit të kufizohen në një numër maksimal të caktuar, i cili ligjërisht nuk është i përcaktuar, sepse kjo çon në arbitraritet në rritjen apo uljen e numrit të noterëve dhe përmbaruesve nga subjektet e autorizuara për ta bërë këtë.

Më tej, në iniciativë thuhet se, duke kufizuar numrin maksimal të noterëve dhe përmbaruesve, ligjvënësi ka mundësuar që në treg të ekzistojë një pozicion monopol apo sjellje monopoliste, e cila është në kundërshtim me lirinë e tregut dhe sipërmarrjen.

Në iniciativë thuhet se nuk ka asnjë justifikim kushtetues dhe qëndrueshmëri për kufizimin e numrit maksimal të noterëve dhe përmbaruesve duke i justifikuar me faktin se ata ushtrojnë autorizime publike, pasi autorizime publike ushtrojnë edhe operatorë të tjerë ekonomikë privatë.

Parashtruesi i niciativës thekson se kufizimi i numrit maksimal të noterëve nuk mund të arsyetohet me faktin se noteria në Republikën e Maqedonisë së Veriut është e organizuar sipas parimeve të noterisë latine, pasi që parimi numerus clausus në noteri nuk është parim i pranuar përgjithësisht në të gjitha vendet e noteriatit latin.

Sipas parashtruesit të iniciativës, ligjvënësi, me nenin 13 kontestues të Ligjit për noterinë, si dhe me titullin kontestues të nenit 32 në pjesën “dhe numrin” dhe me nenin 32, paragrafin 4 të Ligjit për përmbarim, ka bërë ndryshim ose derogim të dispozitave të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, Pakos Ndërkombëtare pët të Drejtat Ekonomike Sociale dhe Kulturore, si dhe Kartës së Reviduar Sociale Evropiane, sepse ka penguar aksesin e lirë në punë dhe punësimin në profesionet noter dhe përmbarues.

Nga sa më sipër, parashtruesi konsideron se neni 13 i kontestuar i Ligjit për noterinë, si dhe titulli kontestues i nenit 32 në pjesën “dhe numër” dhe neni 32 paragrafi 4 i ligjit për përmbarim, duhet të anulohen dhe shfuqizohen me arsyetimin se janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1, alinetë 1,3,7 dhe 11, neni 32 paragrafi 2, neni 55 dhe neni 118 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

II

Gjykata në seancë konstatoi se neni 13 paragrafi 1 i Ligjit për noterinë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe 233/2018) parasheh se selitë zyrtare noteriale caktohen nga ministri pas marrjes së mendimit nga Oda, kështu që duke mbajtë llogari që në rajonin e çdo gjykate themelore të emërohet të paktën nga një noter. Paragrafi 2 i të njëjtit nen përcakton se nëse rajoni i gjykatës themelore ka deri në 20.000 banorë sipas regjistrimit të fundit të popullsisë, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë së Veriut, duhet të ketë së paku nga një noter. Në pajtim me paragrafin 3 të nenit 13 të këtij ligji, është përcaktuar se së paku një noter shtesë do të caktohet për zonën e gjykatave themelore me juridiksion të zgjeruar. Sipas paragrafit 4 të të njëjtit nen, gjatë përcaktimit të numrit të selive zyrave noteriale, ministri merr parasysh nevojat për shërbime noteriale dhe zhvillimin e transaksioneve tregtare e juridike, numrin e lëndëve të besuara nga gjykatat ose organet e tjera, si dhe numrin e urdhërpagesave noteriale. Paragrafi 5 i të njëjtit nen përcakton se numrin dhe rregullimin e selive zyrtare dhe rajoneve zyratre për të cilat emërohen noterët i përcakton ministri me pëlqim paraprak nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë.

Në Ligjin për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe 233/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 14/2020 dhe 154/2023), në kreun e dytë me titull “Përmbarues” (nenet 32- 39) është përshirë neni 32, me titull “Nocioni dhe numri i përmbaruesve”.

Neni 32 paragrafi 4 i këtij ligji përcakton se numrin e përmbaruesve për hapësirën e gjykatës themelore e përcakton ministri në bazë të pëlqimit të marrë paraprakisht nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut. Numri i vendeve caktohet në bazë të mendimit të kryetarit të gjykatës themelore për numrin e vendimeve të plotfuqishme dhe të përmbarueshme të gjykatës themelore, të Odës së Noterisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut për numrin e dokumenteve noteriale të përmbarueshme, si dhe me mendimin sipas mendimit të marrë nga Oda e Përmbaruesve.

III

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alinetë 3, 4 dhe 7 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës, ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, si dhe liria e tregut dhe ndërmarrësia janë ndër vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Neni 110, paragrafi 1 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut parasheh se Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Sipas nenit 13 të Ligjit për Qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 59/2000, 12/2003, 55/2005, 37/2006, 115/2007, 19/2008, 82/2008, 10/10, 51/11 15/13, 139/14, 196/15 dhe 142/2016), ministri në mënyrë të pavarur drejton ministrinë për të cilën është zgjedhur, e monitoron atë dhe është përgjegjës për zbatimin e ligjeve dhe rregullave tjera.

Ligji për noteriat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe 233/18) rregullon organizimin e noterisë si shërbim publik dhe organet e tij, procedurën e emërimit dhe shkarkimit të noterëve, fushëveprimin e punës dhe veprimet zyrtare të noterëve, autorizimet e noterëve, përpilimin e dokumenteve noteriale, mbikëqyrjen dhe përgjegjësinë disiplinore të noterëve, si dhe çështje të tjera që lidhen me noterinë. Sipas të njëjtit ligj, shërbimi noterial është një shërbim publik që kryhet nga noterët, të cilët janë ofrues të pavarur dhe autonom të atij shërbimi. Në pajtim me dispozitat e të njëjtit ligj, noteri është një shërbim publik i pavarur, autonom, që kryen veprimtari të llojit të autorizimit publik, në bazë të ligjit.

Sipas Ligjit për Noterinë, noteri është personi që ushtron autorizime publike të përcaktuara me ligj, i emëruar nga Ministria e Drejtësisë, i cili kryen shërbime noteriale si profesion të vetëm profesional. Shërbimi noterial përfshin përgatitjen dhe lëshimin e një dokumenti publik për çështje juridike në formën e një akti noterial, deklarimet dhe konfirmimet e fakteve në bazë të të cilave përcaktohen të drejtat ose detyrimet, marrjen e vendimeve në procedurën e lëshimit të urdhërpagesave noteriale, konfirmimin e dokumenteve private (solemnizimi), lëshimin e certifikatave, verifikimin e nënshkrimeve dhe gjurmëve të dorës, të shkresave, përkthimeve, pranimin dhe ruajtjen e dokumenteve, të parave dhe të senteve me vlerë, si dhe kryerjen e detyrave të besueshme të caktuara me ligj. Shërbimin e noterisë noteri e kryen lirisht, në mënyrë të pavarur, autonome, profesionale dhe të paanshme në bazë të Kushtetutës, ligjit, marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe rregullat dhe aktet e përgjithshme të bazuara në ligj. Shërbimet noteriale kryhen duke zbatuar parimet e garantimit të kryerjes së ligjshme të punës, përgjegjësisë për dëmin e shkaktuar në kryerjen e shërbimeve noteriale, padiskutueshmërisë së marrëdhënies juridike, mbikëqyrjes mbi ligjshmërinë e kryerjes së shërbimeve noteriale, kryerjes së shërbimit noterial në mënyrë dinjitoze dhe të respektueshme dhe kompensim të punës së kryer.

Neni 13, paragrafi 1 i Ligjit për Noterinë, përcakton se vendet zyrtare të noterit i cakton ministri pas marrjes së mendimit nga Oda, duke pasur parasysh se në territorin e secilës gjykatë themelore emërohet së paku një noter. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, nëse zona e gjykatës themelore ka deri në 20.000 banorë sipas regjistrimit të fundit të popullsisë, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, duhet të ketë së paku një noter. Sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen, së paku edhe një noter shtesë caktohet për zonën e gjykatave themelore me kompetencë të zgjeruar. Sipas paragrafit 4 të të njëjtit nen, gjatë përcaktimit të numrit të selive zyrtare noteriale, ministri duhet të ketë parasysh nevojat për shërbime noteriale dhe zhvillimin e transaksioneve tregtare e juridike, numrin e lëndëve të besuara nga gjykatat ose organet e tjera, si dhe numrin e urdhërpagesave noteriale. Sipas paragrafit 5 të Ligjit për noterinë, numrin dhe rregullimin e selive zyrtare dhe rajoneve zyrtare për të cilat emërohen noterët i përcakton ministri me pëlqimin paraprak nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë.

Në nenin 38, paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese theksohet se Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse tashmë ka vendosur për të njëjtën çështje dhe nuk ka bazë për një vendim tjetër.

Noteria në Republikën e Maqedonisë së Veriut organizohet në parim territorial sipas zonave të gjykatave themelore. Selia zyrtare dhe zona për të cilën emërohet noteri përcaktohen nga Ministri i Drejtësisë. Me qëllim rritjen e cilësisë së shërbimeve ndaj qytetarëve, shpejtësinë dhe efikasitetin e ushtrimit të të drejtave të qytetarëve dhe personave juridikë, si dhe për të motivuar përsosjen personale të noterëve me qëllim rritjen e cilësisë së shërbimeve të ofruara nga noterët, drejt përcaktimit objektiv të numrit të selive zyrtare të noterëve.

Selitë noteriale në Republikën e Maqedonisë së Veriut caktohen nga Ministri i Drejtësisë në përputhje me kriteret e caktuara të përcaktuara në Ligjin për Noterinë dhe Rregulloren për numrin dhe rregullimin e selive zyrtare noteriale në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Sipas Ligjit për noterinë, numri i noterëve në hapësirat e gjykatave themelore përcaktohet, rritet apo zvogëlohet, duke pasur parasysh nevojën për kryerjen e shpejtë dhe efikase të punës noteriale.

Në hapësirën e secilës gjykatë themelore duhet të ketë së paku një noter, nëse zona e gjykatës themelore ka deri në 20.000 banorë, sipas regjistrimit të fundit zyrtar. Gjatë përcaktimit të numrit dhe të vendeve të noterëve, Ministri i Drejtësisë merr parasysh zhvillimin e jetës juridike në zonë, vëllimin dhe llojin e lëndëve në gjykatë dhe në organet e institucionet tjera që ndikojnë në vëllimin e punës noteriale.

Parashikimi i dispozitave në ligjet që rregullojnë veprimtarinë noteriale në sisteme të caktuara juridike kombëtare lidhur me kriteret sipas të cilave përcaktohet numri i noterëve tregon se numri i pozitave të noterëve është i kufizuar. Numri i zyrave noteriale është numri që vlerësohet të jetë i nevojshëm për t’u shërbyer qytetarëve dhe të interesuarve në mënyrë të shpejtë, cilësore dhe profesionale.

Rregulli për një numër të kufizuar pozicionesh noteriale pasqyron nevojën e kryerjes së veprimtarisë noteriale, në atë mënyrë që përmes një numri të parashikuar saktësisht të vendeve noteriale, të mundësohet një vëllim i mjaftueshëm i punës për secilin noter, duke siguruar kështu pozicionin e tij të sigurt financiar që garanton pavarësinë e tij. Pozicioni i noterit si person me autorizime publike, i cili e ushtron veprimtarinë e tij me elemente të sovranitetit shtetëror, por si profesion i lirë, dhe të gjitha çështjet që janë në kompetencën e shërbimit noterial, nisur nga natyra dhe karakteri i tyre, ndërkohë që funksionalisht i përkasin fushës së drejtësisë jashtëkontestimore dhe jurisprudencës parandaluese, kërkojnë që numri i noterëve të kufizohet.

Argumenti parësor se pse nuk duhet lejuar liberalizimi i shërbimit noterial është se, ndryshe nga profesionet e tjera juridike, vetëm profesioni i noterit është një shërbim publik në të cilin kryhen veprimtari me elementë të sovranitetit shtetëror. Shërbimi noterial, si pjesë e sistemit juridik, funksionalisht i përket fushës së juridiksionit jashtëkontestimor dhe jurisprudencës parandaluese. Duke marrë parasysh rolin e tij dominues në fushën e jurisprudencës parandaluese, noteri më së shpeshti kuptohet si gjykatës parandalues. Karakteri publik i shërbimit noterial dhe roli i tij në sferën e mbrojtjes juridike parandaluese ndikon edhe në përcaktimin e pozitës së bartësve të atij shërbimi, në një mënyrë që ka shumë ngjashmëri me statusin gjyqësor.

Në të njëjtën kohë, për shkak se noterët kryejnë detyrat e ngarkuara me autorizime publike dhe detyrat e marra nga gjykata si punë të besuara, shteti ka interes që të sigurojë mbikëqyrjen e punës së tyre, për këtë arsye ata i nënshtrohen mbikëqyrjes nga Ministria e Drejtësisë ose gjykatat kur noterët kryejnë detyrat e besuara nga gjykata, për të monitoruar punën e tyre, për të garantuar autorizimin e tyre si person juridik. Liberalizimi i shërbimit noterial do të sillte mungesë mbikëqyrjeje mbi punën e tyre, gjë që do të sillte uljen e sigurisë juridike të qytetarëve dhe personave juridikë dhe në veprimet juridike në përgjithësi, dhe me këtë do të inicohej një numër i madh i procedurave para gjykatave kompetente.

Gjykata vlerësoi se shteti një pjesë të kompetencave të tij ua delegon personave të cilëve ua ka bartur kompetencat, kështu që është mjaft e qartë se shteti mund dhe duhet të kujdeset se kush e bën këtë, duke marrë parasysh cilësinë dhe ligjshmërinë e ushtrimit të kompetencave të transferuara, dhe kjo është e mundur vetëm me një numër të caktuar personash të cilëve u barten autorizimet nga shteti, në përputhje me ligjin dhe aktet nënligjore, që në asnjë mënyrë nuk mund të identifikohet me spërmarrësi të lirë sipas mendimit të parashtruesit të iniciativës, rrjedhimisht, neni 13i kontestuar i Ligjit për noterinë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe 233/18) është në pajtim me nenin 8 paragrafi 1, alinetë 3, 7 dhe 11, nenin 32 paragrafi 2, nenin 2, nenin 55 dhe nenin 118 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Njëkohësisht, iniciativa në fjalë kërkon sërish nga Gjykata Kushtetuese që të vlerësojë kushtetutshmërinë e titullit të nenit 32 në pjesën “dhe numrin” dhe nenit 32 paragrafi 4 të Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016 dhe nr. 233/18 dhe Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut nr. 14/2020 dhe 154/2023), për të njëjtat arsye si në lëndën U.br.33/2018, për të cilin Gjykata vendosi dhe konstatoi se nuk mund të shtrohet çështja e përputhshmërisë së dispozitave ligjore të kontestuara me dispozitat e Kushtetutës.

Konkretisht, në vendimin e lartpërmendur, Gjykata ka mbajtur qëndrimin se kufizimi i numrit të përmbaruesve në secilën prej rajoneve gjyqësore është bërë për t’iu përgjigjur nevojave reale të shoqërisë. Për këtë arsye, sipas nenit 32, paragrafi 4 të Ligjit, numrin e përmbaruesve e cakton Ministri i Drejtësisë në bazë të pëlqimit të marrë paraprakisht nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë dhe pas mendimit të marrë paraprakisht nga kryetari i Gjykatës Themelore për numrin e vendimeve të plotfuqishme dhe të përmbarueshme të Gjykatës Themelore, nga Oda e Noterisë së Republikës së Maqedonisë të dhëna për numrin e dokumenteve përmbaruese noteriale si dhe nga mendimi i marë nga Oda e Përmbaruesve. Është plotësisht e justifikuar që numri i përmbaruesve të jetë i ndryshëm për zona të veçanta në vend dhe të varet nga numri i lëndëve gjyqësore që mund të arrijnë përfundimisht te përmbaruesit, më tej nga numri i akteve administrative në një zonë të caktuar që mund të lëshohen për përmbarim të detyrueshëm, si dhe nga dinamika e veprimeve juridike në zona të caktuara.

Prandaj, Gjykata vlerësoi se neni i kontestuar 32, paragrafi 4 i Ligjit nuk bie ndesh me Kushtetutën, pasi me një zgjidhje të tillë ligjore është plotësisht e justifikuar që numri i përmbaruesve të jetë i ndryshëm për zona të veçanta në vend dhe të varet nga numri i lëndëve gjyqësore që eventualisht mund të arrijnë deri te përmbaruesit, më tej nga numri i akteve administrative në zonat konkrete që mund të lëshohen për përmbarim të detyrueshëm dhe dinamika e qarkullimit ligjorë në rajone të caktuara.

Duke marrë parasysh se Gjykata tashmë ka vendosur për nenin 32 paragrafi 4 të Ligjit për përmbarim dhe nuk ka bazë për vendim tjetër, Gjykata vlerësoi se janë plotësuar kushtet e nenit 38 paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski