У.бр.95/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.95/2024
Скопје, 26.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 26 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 4 став 3 во делот „поради судска ненадлежност“ од Законот за медијација („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.294/2021).

Образложение

Оливер Давидовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбата означена во диспозитивот на ова решение.

Подносителот на иницијативата го оспорува член 4 став 3 во делот „поради судска ненадлежност“ од Законот за медијација („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 294/2021) и смета дека истиот е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во наводите на иницијативата се наведува дека според член 15 ставови 1 и 2 од Законот за парничната постапка, судот во текот на целата постапка по службена должност внимава дали решавањето на спорот спаѓа во судска надлежност и дали решавањето на спорот спаѓа во надлежност на суд во Република Северна Македонија, а доколку судот во текот на постапката утврди дека за решавање на спорот не е надлежен суд туку некој домашен орган, ќе се огласи за ненадлежен, ќе ги укине спроведените дејствија во постапката и ќе ја отфрли тужбата.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека согласно со член 4 став 3 од Законот за медијација, доколку биде поднесена тужба до надлежниот суд, без приложен доказ од медијатор за сторен обид за решавање на спорот со медијација, би постоел основ за отфрлање на тужбата, но истата не може да се смета дека се отфрла токму „поради судска ненадлежност“ бидејќи како што се нагласува и во самата одредба од став 3 „тужба се поднесува до надлежниот суд“. Оттука, според подносителот, судот можел да биде стварно надлежен за решавање на конкретната правна работа, односно за конкретниот материјално-правен однос од кој произлегол конкретен спор и во таков случај не може да се смета дека тужбата треба да се отфрли „поради судска ненадлежност“, само поради тоа што немало обид за претходна договорена медијација.

Имено, според подносителот, онака како што е уредено во член 4 став 3 од Законот за медијација, во случај на поднесена тужба до надлежниот суд, без приложен доказ од медијатор за сторен обид за решавање на спорот со медијација, дека постоел основ за отфрлање на тужбата поради судска ненадлежност, не била изведена до крај преку креирање на правно издржана норма со која нема да се остави простор за правна несигурност и можност за губење на правата или неисполнување на обврските, затоа што во таков случај тужбата можеби можела да се цени како преуранета или неуредна, па од тие причини да биде отфрлена, меѓутоа не и дека постои судска ненадлежност, затоа што доколку не постоеле други законски предвидени причини за оцена на судска ненадлежност, судската надлежност во таков случај постоела и странките се обраќале до судот кој инаку би бил надлежен да го решава спорниот однос.

Во продолжението, воедно се наведува дека медијаторот не го решава спорниот однос и нема улога на арбитер/суд и поднесувањето на тужба до надлежниот суд во тие случаи не може да се отфрла поради судска ненадлежност, бидејќи судската надлежност не била доведена во прашање, но можеби самата тужба би била преуранета.

Поради сето горенаведено, подносителот на иницијативата предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорениот член 4 став 3 во делот „поради судска ненадлежност“ од Законот за медијација („Службен весник на Република Северна Македонија“бр.294/2021), по што истиот да се укине како спротивен на Уставот.

На седницата Судот утврди дека со член 4 став 3 од Законот за медијација („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.294/2021) е предвидено дека договорна медијација е медијација во која се впуштаат страните, а која произлегува од нивниот облигационен договор од областите наведени во членот 1 од овој закон, со внесување на одредба со која во договорот се утврдува дека доколку настане спор, истиот ќе го решат по пат на медијација, пред започнување на судска или на друга постапка. Во случај на поднесена тужба до надлежниот суд, без приложен доказ од медијатор за сторен обид за решавање на спорот со медијација, постои основ за отфрлање на тужбата „поради судска ненадлежност“.

III

Владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, предвидена во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во член 51 од Уставот е предвидено дека во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според член 110 алинеја 1 од Уставот на Република Северна Македонија, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Со Законот за медијација, се уредува медијацијата во спорните односи во кои страните можат слободно да располагаат со своите барања, освен ако со друг закон не е утврдена исклучива надлежност на суд или друг орган, без оглед на тоа дали таа се спроведува пред или по започнување на судска или друга постапка.

Според член 1 став 2 од Законот за медијација, медијацијата се применува при имотноправни спорови што произлегуваат од оставински постапки, семејни спорови, работни спорови, трговски спорови, потрошувачки спорови, осигурителни спорови, спорови што произлегуваат од постапките на нотарски платни налози, спорови од областа на образованието, спорови од областа на безбедност и здравје при работа, спорови од областа на здравствената заштита, спорови од областа на заштитата на животната средина, спорови во врска со дискриминацијата, спорови поврзани со граѓанска одговорност за навреда и клевета и во други спорни односи каде што медијацијата одговара на природата на спорните односи и може да помогне за нивно разрешување настанати меѓу домашни и/или странски физички и правни лица.

Во член 2 од истиот закон, е предвидено дека целта на овој закон е да го олесни пристапот до постапката на медијација како алтернативна постапка за решавање на споровите од членот 1 од овој закон, како и да влијае на подигање на свеста за медијацијата, со поттикнување на нејзината примена и преку гарантирање на балансирана врска меѓу медијацијата и судската постапка.

Според член 3 став 1 точка а) од Законот, „медијација“ е посредување и начин на решавање на споровите наведени во членот 1 од овој закон, настанати меѓу две или повеќе страни во спорот, при што им се овозможува истиот да го решат по пат на мирење, со посредство на трета неутрална страна медијатор/медијатори, со можност да постигнат заемно прифатлива писмена спогодба. Согласно со точката б) од истиот член „медијатор“ е физичко лице кое поседува лиценца за вршење на медијаторски работи согласно со овој закон, актите на Комората на медијатори на Република Северна Македонија и ја спроведува медијацијата согласно со начелата за медијација. Во точката в) од истиот член се предвидува дека „постапка на медијација“ е постапка на решавање на споровите од членот 1 од овој закон, преку која им се овозможува на страните во спорот истиот да го решат на доброволен, ефикасен, експедитивен и економичен начин, во одвоени или заеднички средби на медијаторот со страните учесници, различна од постапката која се води пред надлежните судови. Со точката г) од овој член се предвидува дека „страна во постапка на медијација“ е физичко или правно, домашно или странско лице кое учествува во медијацијата заради изнаоѓање решение на конкретен спор. Според точката д) „Трето лице“ е физичко или правно лице (преку законски застапник) за кое медијаторот и страните во постапката на медијација се согласиле да присуствува при спроведувањето на медијацијата заради олеснување на мирењето во насока на изнаоѓање заемно прифатливо решение на спорот. Согласно со точката ѕ) „Преговори во медијација“ се дијалози, активно слушање и слично, на две или повеќе страни, на одделни или заеднички средби/разговори, во спорен однос, заради изнаоѓање на решение на истиот, со посредство на медијаторот кој го избрале страните.

Во член 4 став 1 од Законот, е предвидено дека според начинот на поведување, медијацијата може да се одвива како доброволна, договорна и законски определена. Според став 2 од истиот член, доброволна медијација е медијацијата во која страните своеволно се впуштаат во обид за решавање на спорен однос, пред или по започнувањето на судска постапка. Во став 3 од истиот член, се предвидува дека договорна медијација е медијацијата во која се впуштаат страните, а која произлегува од нивниот облигационен договор од областите наведени во членот 1 од овој закон, со внесување на одредба со која во договорот се утврдува дека доколку настане спор, истиот ќе го решат по пат на медијација, пред започнување на судска или на друга постапка. Во случај на поднесена тужба до надлежниот суд, без приложен доказ од медијатор за сторен обид за решавање на спорот со медијација, постои основ за отфрлање на тужбата поради судска ненадлежност. Со став 4 од истиот член, е предвидено дека законски определена медијација е задолжителниот обид за медијација кој произлегува од закон пред или по започнување на судска постапка.

Според член 17 став 1 од Законот за медијација, постапката на медијација, се поведува со поднесување на барање до избран медијатор и/или по писмен или електронски пат. Согласно со став 2 од истиот член барање за поведување постапка на медијација, може да поднесе секоја страна во спорот, посебно или пак двете страни заедно.Во став 3 од истиот член е предвидено дека медијаторот до кој е упатено барањето, должен е во рок од три работни дена, сметано од денот на приемот на барањето, да постапи по барањето и да упати покана до спротивната страна.

Согласно со член 18 став 2 од Законот, кога со закон или со облигационен договор е предвидено започнување на постапка на медијација како услов за водење на судска или друга постапка, постапката за медијација започнува со изјавена согласност на двете страни за започнување постапка за медијација.

Во член 25 став 1 од Законот за медијација, се предвидува дека постапката на медијација завршува: со склучување писмена спогодба за решавање на спорниот однос меѓу страните, на денот на склучувањето на спогодбата, со склучување на писмена спогодба за делумно решавање на спорот меѓу страните на денот на склучувањето на спогодбата, со писмена изјава на медијаторот, а по извршени консултации со страните дека натамошното водење на постапката на медијација не е целисходно (оправдано) на денот на поднесувањето на писмената изјава, со доставување на писмена изјава на која било од страните за отстапување од учество во постапката на медијацијата, на денот на поднесувањето на изјавата до медијаторот, со престанување на својството на правното лице, по увид во Централниот регистар, со настапување на смрт на една од страните на спорниот однос, со престанување на својството на медијаторот кој посредувал во постапката, со донесување решение или друг акт со кој на медијаторот му е забрането да извршува медијаторски работи, за време на периодот за кој трае забраната и по истекот на 90 дена од денот на започнување на постапката на медијација, без оглед на нејзиниот исход.

Тргнувајќи од анализа на содржината на наведените законски одредби јасно произлегува дека Законот за медијација ги утврдува правилата за спроведување, правните последици и начинот на завршувањето на постапката за медијација. Договорната медијација е медијација која произлегува од облигационен договор меѓу страните. Во овој договор, страните се согласуваат дека доколку настане спор, истиот ќе го решат по пат на медијација, пред да започнат судска или друга постапка. Ова значи дека страните однапред се обврзуваат да се обидат да го решат спорот преку медијација, наместо веднаш да се обратат на суд. Една од клучните правни последици на договорната медијација е тоа што, доколку страните имаат договор за медијација, а една од страните поднесе тужба до судот без да приложи доказ дека е направен обид за медијација, судот може да ја отфрли тужбата поради судска ненадлежност. Ова е важен аспект на договорната медијација, бидејќи ја поттикнува употребата на медијацијата како прв чекор во решавањето на споровите. Договорната медијација може да се примени во различни видови спорови, како што се имотно-правни, семејни, работни, трговски, потрошувачки и други спорови. Ова е регулирано во член 1 од Законот за медијација, каде што се наведени областите во кои медијацијата може да се примени. Ова значи дека договорната медијација е применлива во широк спектар на правни односи, што ја прави флексибилна алатка за решавање на спорови. Постапката на договорна медијација започнува со поднесување на барање до медијаторот. Секоја страна во спорот може да поднесе барање за медијација, а медијаторот е должен во рок од три работни дена да постапи по барањето и да упати покана до спротивната страна. Оваа постапка е брза и ефикасна, што е една од предностите на медијацијата во споредба со судските постапки. Постапката на медијација може да заврши на неколку начини, вклучувајќи склучување на писмена спогодба меѓу страните, изјава на медијаторот дека натамошното водење на постапката не е целисходно, или со изјава на една од страните дека се откажува од учество во медијацијата.

Судот оцени дека се неосновани наводите на подносителот на иницијативата дека со оспорената одредба се создава правна несигурност, спротивно на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот бидејќи со истата се предвидува можност за отфрлање на тужбата поради судска ненадлежност врз основа на неприложен доказ од медијатор за сторен обид за решавање на спорот со медијација. Ова од причина што со оспорената одредба, правото на судска заштита пред надлежен суд, во ниту еден случај не се скратува туку странките се насочени кон почитување односно постапување согласно со одредбите од договорот со кои истите се обврзале да го решат својот спор по пат на медијација, како прва фаза во решавање на нивниот спор и целисходно е да се испочитува таквата одредба пред започнување на судска или на друга постапка. На тој начин се штеди времето на судот и многукратно се намалуваат трошоците како на странките, така и на судот, кој непотребно треба да администрира предмет за кој странките сами договориле поинаков начин на решавање.

Покрај наведеното, поимот „ненадлежност“ содржан во оспорениот дел од одредбата, Судот оцени дека не треба да се толкува од аспект на стварна или месна надлежност од причина што во конкретниот случај ненадлежноста претставува неможност на постапување од надлежен суд во таа фаза од решавањето на настанатиот спор од причина што странките најпрвин треба да постапат согласно одредбите од договорот што се однесуваат на решавање на спорот преку медијатор и во случај на неизнаоѓање на решение со медијација, да поднесат тужба до стварно и месно надлежниот суд.

Врз основа на наведеното, Судот оцени дека оспорениот дел од член 4 став 3 од Законот за медијација, не создава правна несигурност.

Во однос на наводите на подносителот дека оспорениот дел од наведената одредба создава правна несигурност бидејќи материјата што ја регулира е веќе регулирана во член 15 од Законот за парнична постапка, и тоа на различен начин, Судот оцени дека се наводи кои излегуваат надвор од утврдените надлежности на Уставниот суд, согласно со член 110 став 1 алинеја 1 од Уставот, според кој Судот одлучува исклучиво за согласноста на законите со Уставот, а не и за меѓусебната согласност на законите.

Врз основа на наведеното, Судот оцени дека оспорениот член 4 став 3 во делот „поради судска ненадлежност“ од Законот за медијација не може уставноправно да се проблематизира по однос на неговата согласност со член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.95/2024
Shkup, 26.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 26 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

НЕ NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 4 paragrafi 3 në pjesën „për shkak të kompetencës gjyqësore“ të Ligjit për ndërmjetësim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.294/2021).

Arsyetim

Oliver Davidovski nga Shkupi ka paraqitur iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitës së përcaktuar në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Parashtruesi i iniciativësi e konteston nenin 4, paragrafin 3, në pjesën “për shkak të moskompetencës gjyqësore” të Ligjit për ndërmjetësim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 294/2021) dhe konsideron se është në kundërshtim me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në parashtresat e iniciativës thuhet se, sipas nenit 15, paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit për procedurë kontestimore, gjykata, gjatë tërë procedurës, sipas detyrës zyrtare do të monitorojë nëse zgjidhja e kontestit është në kompetencë të gjykatës dhe nëse zgjidhja e kontestit është në juridiksionin e një gjykate në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe nëse gjykata gjytë procedurës përcakton se për zgjidhjen e kontestit nuk është gjykatë kompetente por ndonjë organ vendas, do të shpallet si jokompetente, do t’i anulojë veprimet e ndërmarra në procedurë dhe do ta refuzojë padinë.

Më tej, në iniciativë thuhet se në përputhje me nenin 4, paragrafi 3 të Ligjit për ndërmjetësim, nëse padia paraqitet në gjykatën kompetente, pa prova nga ndërmjetësi për tentim për zgjidhjen e kontestit me ndërmjetësim, do të kishte bazë për refuzimin e padisë, por nuk mund të konsiderohet se është refuzuar pikërisht “për shkak të moskompetencës gjyqësore” për shkak se siç theksohet edhe në vetë dispozitën e paragrafit 3″ padia parashtrohet në gjykatën gjykatën kompetente”. Prandaj, sipas parashtruesit, gjykata mund të kishte qenë realisht kompetente për zgjidhjen e çështjes konkrete juridike, përkatësisht të marrëdhënies konkrete materialo-juridike nga e cila ka lindur një kontest pecifik, dhe në një rast të tillë nuk mund të konsiderohet se padia duhet të refuzohet “për kompetencë gjyqësore”, vetëm sepse nuk ka pasur përpjekje për ndërmjetësim të kontraktuar paraprak.

Konkretisht, sipas parashtruesit, siç është rregulluar në nenin 4, paragrafi 3, të Ligjit për ndërmjetësim, në rastin e padisë së paraqitur në gjykatën kompetente, pa prova nga ndërmjetësuesi për tentativë për zgjidhjen e kontestit me ndërmjetësim, se ka pasur bazë për refuzimin e padisë për shkak të moskompetencës gjyqësore, nuk është realizuar plotësisht përmes krijimit të normës së qëndrueshme juridike me të cilën nuk do të realizohet hapësirë për pasiguri juridike dhe mundësi për humbjen e të drejtave ose mospërmbushjes së obligimeve, sepse në një rast të tillë padia ndoshta mund të vlerësohej si e parakohshme ose e parregullt dhe për këto arsye të refuzohet, por jo se ka mungesë juridiksioni, sepse nëse nuk do të kishte arsye të tjera të parashikuara me ligj për vlerësimin e mungesës së kompetencës, kompetenca gjyqësore në një çështje të tillë ka ekzistuar dhe palët i janë drejtuar gjykatës që përndryshe do të ishte kompetente për zgjidhjen e marrëdhënies kontestuese.

Në vazhdim po ashtu thuhet se ndërmjetësi nuk e zgjidh marrëdhënien kontestuese dhe nuk e ka rolin e arbitrit/gjykatës dhe ngritja e padisë në gjykatën kompetente në ato raste nuk mund të refuzohet për shkak të mungesës së juridiksionit, pasi nuk është vënë në dyshim juridiksioni, por ndoshta vetë padia do të ishte e parakohshme.

Për shkak të të gjitha sa më sipër, parashtruesi i iniciativës propozon që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit të kontestuar 4 , paragrafi 3, në pjesën “për shkak të moskompetencës gjyqësore” të Ligjit për ndërmjetësim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 294/2021), me çka duhet të ndërpritet si në kundërshtim me Kushtetutën.

Në seancë, Gjykata konstatoi se neni 4, paragrafi 3 i Ligjit për ndërmjetësim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 294/2021) parasheh se ndërmjetësimi kontraktues është ndërmjetësim në të cilin angazhohen palët dhe që buron nga marrëveshja e tyre detyruese në fushat e cekura në nenin 1 të këtij ligji, duke futur një dispozitë me të cilën në marrëveshje përcaktohet se nëse shkaktohet kontest, të njëjtin do ta zgjidhin me anë të ndërmjetësimit, para fillimit të një procedure gjyqësore ose procedure tjetër. Në rast të padisë në gjykatën kompetente, pa prova nga ndërmjetësi për përpjekje për zgjidhjen e kontestit me ndërmjetësim, ekziston baza për refuzimin e padisë “për shkak të moskompetencës gjyqësore”.

III

Sundimi i së drejtës është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, e paraparë në nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 51 i Kushtetutës parasheh se në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, kurse të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 110, paragrafi 1 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Ligji për ndërmjetësim rregullon ndërmjetësimin në marrëdhëniet kontestuese në të cilat palët mund të disponojnë lirisht me kërkesat e tyre, përveç nëse me ligj tjetër përcaktohet jokompetencë ekskluzive e një gjykate apo organi tjetër, pavarësisht nëse është zhvilluar para apo pas fillimit të një procedurë gjyqësore apo procedure tjetër.

Sipas nenit 1, paragrafi 2 të Ligjit për ndërmjetësim, ndërmjetësimi zbatohet në kontestet pronësore që lindin nga procedurat e trashigimisë, kontestet familjare, kontestet e punës, kontestet tregtare, kontestet e konsumatorit, kontestet në sigurime, kontestet që lindin nga procedurat noteriale të urdhërpagesës, kontestet në fushën e arsimit, kontestet në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë, kontestet në fushën e mbrojtjes së shëndetësore, kontestet në fushën e mbrojtjes së mjedisit jetësor, kontestet lidhur me diskriminimin, kontestet lidhur me përgjegjësinë civile për fyerje dhe shpifje dhe në marrëdhënie të tjera kontestuese ku ndërmjetësimi korrespondon me natyrën e marrëdhënieve të diskutueshme dhe mund të ndihmojë në zgjidhjen e tyre që lindin ndërmjet personave fizikë dhe juridikë vendas dhe/ose të huaj.

Neni 2 i të njëjtit ligj parashikon se qëllimi i këtij ligji është të lehtësojë aksesin në procedurën e ndërmjetësimit si procedurë alternative për zgjidhjen e kontesteve nga neni 1 i këtij ligji, si dhe të ndikojë në ndërgjegjësimin për ndërmjetësimin, duke nxitur zbatimin e tij dhe duke garantuar një marrëdhënie të balancuar ndërmjet ndërmjetësimit dhe procesit gjyqësor.

Sipas nenit 3, paragrafi 1, pika a) të Ligjit, “ndërmjetësim” është ndërmjetësimi dhe një metodë e zgjidhjes së kontesteve të theksuara në nenin 1 të këtij ligji, që lindin midis dy ose më shumë palëve në kontest, ku u mundësohet ta zgjidhin atë me anë të pajtimit, me ndërmjetësimin e një ndërmjetësi/ndërmjetësues të palës së tretë neutrale, me mundësinë e arritjes së një marrëveshjeje reciprokisht të pranueshme me shkrim. Sipas pikës b) të të njëjtit nen, “ndërmjetësues” është personi fizik i cili ka licencë për kryerjen e punëve të ndërmjetësimit në pajtim me këtë ligj, aktet e Odës së ndërmjetësuesve të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe ndërmjetësimin e kryen në përputhje me parimet e ndërmjetësimit. Në pikën c) të të njëjtit nen parashikohet se “procedura e ndërmjetësimit” është një procedurë për zgjidhjen e kontesteve nga neni 1 i këtij ligji, përmes së cilës palëve në kontest u mundësohet zgjidhja në mënyrë vullnetare, efikase, të shpejtë dhe ekonomike, në takime të veçanta ose të përbashkëta të ndërmjetësuesit me palët pjesëmarrëse, ndryshe nga procedura e zhvilluar në gjykatat kompetente. Pika d) e këtij neni parashikon se “palë në procedurën e ndërmjetësimit” është personi fizik ose juridik, vendas ose i huaj, i cili merr pjesë në ndërmjetësim për të gjetur zgjidhjen e një kontesti të caktuar. Sipas pikës e), “Pala e tretë” është personi fizik ose juridik (nëpërmjet përfaqësuesit ligjor) për të cilin ndërmjetësi dhe palët në procedurën e ndërmjetësimit kanë rënë dakord të jenë të pranishëm gjatë ndërmjetësimit për të lehtësuar pajtimin për të gjetur një zgjidhje të pranueshme reciproke të kontestit. Sipas pikës j), “Negociatat në ndërmjetësim” janë dialogjet, dëgjimi aktiv etj., i dy ose më shumë palëve, në takime/biseda të veçanta ose të përbashkëta, në një marrëdhënie kontestuese, me qëllim gjetjen e zgjidhjes së saj, me ndërmjetësimin e ndërmjetësit të zgjedhur nga palët.

Neni 4, paragrafi 1 i Ligjit parasheh se, varësisht nga mënyra e inicimit, ndërmjetësimi mund të jetë vullnetar, kontraktual dhe ligjërisht i përcaktuar. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, ndërmjetësimi vullnetar është ndërmjetësimi në të cilin palët vullnetarisht angazhohen për të zgjidhur një marrëdhënie kontestuese, para ose pas fillimit të procedurës gjyqësore. Paragrafi 3 i të njëjtit nen përcakton se ndërmjetësimi kontraktual është ndërmjetësimi në të cilin angazhohen palët dhe që rrjedh nga marrëveshja e tyre detyruese në fushat e përcaktuara në nenin 1 të këtij ligji, duke futur një dispozitë në marrëveshje që përcakton se nëse lind një kontest, ai do të zgjidhet me ndërmjetësim, para fillimit të një procedure gjyqësore ose procedure tjetër. Në rastin e padisë së paraqitur në gjykatën kompetente, pa prova nga ndërmjetësi për përpjekje për zgjidhjen e kontestit me ndërmjetësim, ekziston baza për rrëzimin e padisë për shkak të mungesës së juridiksionit. Paragrafi 4 i të njëjtit nen përcakton se ndërmjetësimi i përcaktuar ligjërisht është përpjekja e detyrueshme për ndërmjetësim që lind nga ligji para ose pas fillimit të procedurës gjyqësore.

Sipas nenit 17, paragrafi 1 i Ligjit për ndërmjetësim, procedura e ndërmjetësimit inicohet me paraqitjen e kërkesës tek ndërmjetësuesi i përzgjedhur dhe/ose me shkrim ose në mënyrë elektronike. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, kërkesë për fillimin e procedurës së ndërmjetësimit mund të parashtrohet nga secila palë në kontest, veçmas ose nga të dyja palët së bashku. Paragrafi 3 i të njëjtit nen parashikon se ndërmjetësi të cilit i drejtohet kërkesa është i detyruar që brenda tri ditëve të punës, të llogaritura nga dita e pranimit të kërkesës, të veprojë sipas kërkesës dhe t’i dërgojë ftesë palës kundërshtare.

Në përputhje me nenin 18, paragrafi 2 të Ligjit, kur me ligj ose me marrëveshje obligative është parashikuar fillimi i procedurës së ndërmjetësimit si kusht për zhvillimin e një procedure gjyqësore ose procedure tjetër, procedura e ndërmjetësimit fillon me pëlqimin e shprehur të të dyja palëve për fillimin e procedurës së ndërmjetësimit.

Neni 25, paragrafi 1 i Ligjit për ndërmjetësim përcakton se procedura e ndërmjetësimit përfundon: me lidhjen e marrëveshjes me shkrim për zgjidhjen e marrëdhënieve të kontestuara ndërmjet palëve, në ditën e lidhjes së marrëveshjes, me lidhjen e marrëveshjes me shkrim për zgjidhjen e pjesshme të kontestit ndërmjet palëve në ditën e lidhjes së marrëveshjes, me deklaratë me shkrim nga ndërmjetësuesi dhe pas konsultimeve të kryera me palët se mbajtja e mëtejme e procedurës për ndërmjetësim nuk është e arsyetuar në ditën e parashtrimit të deklaratës me shkrim, me paraqitjen e një deklarate me shkrim nga ndonjëra nga palët për tërheqjen nga pjesëmarrja në procedurën e ndërmjetësimit, në ditën e dorëzimit të deklaratës tek ndërmjetësi, me përfundimin e statusit të personit juridik, pas inspektimit të Regjistrit Qendror, me shfaqjen e vdekjes së njërës prej palëve, me pushimin e statusit të ndërmjetësusit i cili ka pushuar së vepruari, me miratimin e vendimit ose akti tjetër me të cilin ndërmjetësuesit i ndalohet kryerja e veprimtarive të ndërmjetësimit, gjatë periudhës për të cilën zgjat ndalimi dhe pas skadimit të 90 ditëve nga data e fillimit të procedurës së ndërmjetësimit, pavarësisht nga rezultati i tij.

Nga analiza e përmbajtjes së dispozitave ligjore të lartpërmendura, del qartë se Ligji për ndërmjetësimin përcakton rregullat për zbatimin, pasojat juridike dhe mënyrën e përfundimit të procedurës së ndërmjetësimit. Ndërmjetësimi kontraktues është ndërmjetësim që lind nga një marrëveshje obligative ndërmjet palëve. Në këtë marrëveshje, palët bien dakord që nëse lind një kontest, do ta zgjidhin atë me ndërmjetësim, përpara se të nisin procedurat juridike ose të tjera. Kjo do të thotë që palët angazhohen paraprakisht të përpiqen të zgjidhin kontestin përmes ndërmjetësimit, në vend që të shkojnë menjëherë në gjykatë. Një nga pasojat kryesore juridike të ndërmjetësimit kontraktual është se, nëse palët kanë një marrëveshje për të ndërmjetësuar, dhe njëra nga palët paraqet një padi në gjykatë pa ofruar prova se është tentuar ndërmjetësimi, gjykata mund të rrëzojë padinë për shkak të mungesës së juridiksionit. Ky është një aspekt i rëndësishëm i ndërmjetësimit kontraktual, pasi inkurajon përdorimin e ndërmjetësimit si hap i parë në zgjidhjen e kontestit. Ndërmjetësimi kontraktor mund të zbatohet në lloje të ndryshme kontestesh, si kontestet pronësore, familjare, të punës, tregtare, konsumatore dhe të tjera. Kjo është e rregulluar në nenin 1 të Ligjit për ndërmjetësim, i cili rendit fushat në të cilat mund të zbatohet ndërmjetësimi. Kjo do të thotë se ndërmjetësimi kontraktual është i zbatueshëm për një gamë të gjerë marrëdhëniesh juridike, duke e bërë atë një mjet fleksibël për zgjidhjen e kontesteve. Procedura e ndërmjetësimit kontraktor fillon me paraqitjen e një kërkese tek ndërmjetësi. Secila palë në kontest mund të paraqesë kërkesë për ndërmjetësim dhe ndërmjetësuesi është i detyruar të veprojë sipas kërkesës dhe t’i dërgojë thirrje palës kundërshtare brenda tri ditëve të punës. Kjo procedurë është e shpejtë dhe efikase, që është një nga avantazhet e ndërmjetësimit në krahasim me procedurat gjyqësore. Procedura e ndërmjetësimit mund të përfundojë në disa mënyra, duke përfshirë lidhjen e një marrëveshjeje me shkrim ndërmjet palëve, një deklaratë të ndërmjetësuesit se zhvillimi i mëtejshëm i procedurës nuk është i përshtatshëm, ose një deklaratë e njërës nga palët se tërhiqen nga pjesëmarrja në ndërmjetësim.

Gjykata konstatoi se pretendimet e parashtruesit të iniciativës se dispozita e kontestuar krijon pasiguri juridike, në kundërshtim me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës, janë të pabazuara, pasi parashikohet mundësia e rrëzimit të padisë për mungesë juridiksioni mbi bazën e provave të paparaqitura nga ndërmjetësi për përpjekje për zgjidhjen e kontestit me ndërmjetësim. Kjo për shkak se dispozita e kontestuar në asnjë rast nuk e zvogëlon të drejtën e mbrojtjes gjyqësore para gjykatës kompetente, por palët udhëzohen të respektojnë ose të veprojnë në përputhje me dispozitat e marrëveshjes me të cilën janë zotuar të zgjidhin kontestet me ndërmjetësim, si fazë e parë në zgjidhjen e kontestit të tyre dhe është e leverdishme që një dispozitë e tillë të respektohet para fillimit të një procedure gjyqësore ose procedure tjetër. Kjo kursen kohën e gjykatës dhe ul ndjeshëm kostot e palëve dhe gjykatës, e cila pa nevojë duhet të administrojë një lëndë për të cilën palët vetë kanë rënë dakord për një mënyrë tjetër zgjidhjeje.

Përveç sa më sipër, Gjykata konstatoi se termi “mungesë juridiksioni” i përfshirë në pjesën e kontestuar të dispozitës nuk duhet interpretuar nga aspekti i kompetencës lëndore apo territoriale, sepse në rastin konkret, mungesa e juridiksionit paraqet pamundësinë e një gjykate kompetente për të vepruar në atë fazë të zgjidhjes së kontestit që ka lindur, sepse palët së pari duhet të veprojnë në pajtim me dispozitat e marrëveshjes që ka të bëjë me zgjidhjen e kontestit nëpërmjet ndërmjetësuesit dhe në rast të mosgjetjes së zgjidhjes me ndërmjetësim, të paraqesin padi pranë gjykatës lëndore dhe juridiksionit territorial.

Bazuar në sa më sipër, Gjykata vlerësoi se pjesa kontestuese e nenit 4, paragrafi 3 të Ligjit për ndërmjetësim nuk krijon pasiguri juridike.

Lidhur me pretendimet e parashtruesit se pjesa e kontestuar e dispozitës së sipërpërmendur krijon pasiguri juridike sepse materien që rregullon është e rregulluar tashmë në nenin 15 të Ligjit për procedurë kontestimore, edhe atë në mënyrë të ndryshme, Gjykata vlerësoi se këto janë pretendime që janë jashtë kompetencave të përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese, në përputhje me nenin 110 paragrfi 1 alineja 1 të Gjykatës, sipas së cilës Gjykata vendos kryesisht për përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe jo edhe për përputhshmërinë reciproke të ligjeve.

Bazuar në sa më sipër, Gjykata vlerësoi se neni 4, paragrafi 3, në pjesën “për shkak të mungesës së juridiksionit gjyqësor” të Ligjit për ndërmjetësim, nuk mund të kontestohet me kushtetutë në aspektin e përputhshmërisë së tij me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski