У.бр.237/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.237/2024
Скопје, 26.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 1 и член 71 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 26 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА барањето на Влатко Стојанов од Битола, за заштита на слободите и правата коишто се однесуваат на слободата на одлучување односно правото на информирана согласност.

Образложение

I

Влатко Стојанов од Битола, до Уставниот суд, поднесе барање за заштита на слободите и правата коишто се однесуваат на слободата на одлучување односно правото на информирана согласност.

Според наводите во барањето, Основниот суд Битола, со Решението ПРК-О-7/24 од 18.03.2024, на барателот му изрекол глоба само затоа што барателот се повикал на правото на информирана согласност и не дозволил вакцинација на неговото дете. Барателот, смета дека е неправедно осуден за сторен наводен прекршок според член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести, заснован на правно и фактички неосновани наводи.

Барателот наведува дека Министерството за здравство ги повредило неговите човечки и родителски права, како и правата на детето како потенцијален пациент, а делото кое му се става на товар не било и не може да биде прекршок.

Имено, подносителот и неговата сопруга, двајцата како одговорни родители, одложиле одреден медицински третман на нивното дете – вакцинирање со одредена вакцина од причина што не биле прописно информирани и уверени во вакцината која нивното дете требало да ја прими, од кои причини одбиле да го изложат на здравствен ризик за кој тие како родители не биле спремни да го преземат.

Понатаму, барателот во барањето наведува и цитира повеќе одредби од правната регулатива од Уставот како и од Законот за заштита на правата на пациентите, Законот за заштита на населението од заразни болести, Законот за судовите, Законот за семејство, Законот за ратификација на Конвенцијата за заштита на човековите права и достоинството на човечкото суштество во однос на примената на биологијата и медицината, Универзална декларација за човековите права, Европската конвенција за заштита на човековите права, Декларација за промоција на правата на пациентите во Европа, Повелбата за основните права на Европската Унија и наведува примери од Европскиот суд за човекови права.

Барателот смета дека согласно сите правни регулативи, пациентот има право да биде информиран за можните несакани ефекти во текот на лекувањето и за сите непријатности и ризици кои може да ги доживее. Автономно и исклучиво е правото на пациентот да го прифати или одбие она што лекарот ќе му предложи и образложи што во превод значи информирана согласност – слободен избор односно самоопределување.

Според барателот, информираната согласност подразбира согласност од пациентот со негова волја, согласност без влијание од друго лице и согласност врз основа на разбирање на својата автономна и рационална одлука.

Барателот смета дека нивното родителско право е слободно да донесат одлука, во име на своето дете, дали ќе дозволат детето да биде вакцинирано или не.

Според барателот, член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести, по кој е казнет со глоба, е спротивен на сите домашни и меѓународни прописи кои ги набројува и цитира подносителот. Делото за кое бил осуден не било прекршок бидејќи истото не било правилно инкриминирано со Законот за прекршоците, од причина што смета дека неговата постапка е директно допуштена со меѓународното право, со што му била загрозена правната сигурност и владеењето на правото.

Тој наведува дека делото за кое бил казнет со глоба, не постои од причина што не постојат претпоставки дека делото постои односно не ги содржи сите елементи коишто го чинат прекршокот.

Смета дека било повредено нивното основно човечко и родителско право слободно да одлучуваат и заземат став на кој ќе му веруваат. Тие како родители, откако се информирале на веб-страницата на Бирото за лекови и во консултација со пријатели – медицински и фармацевтски стручњаци, донеле одлука да не го вакцинираат детето се додека сами не оценат дека е апсолутно нужно и потребно тоа да го сторат. Смета дека преиспитувањето на одлуката сепак  треба да биде нивна одлука, но не под присилба со финансиски санкции.

На крајот во барањето се наведува дека прашањето за вакцинирање е правно прашање бидејќи претставува мешање во човековите слободи и права, ограничување на родителските права спротивно на конвенциите и другите прописи кои ги штитат човековите права на носење на слободна одлука и на право на избор.

Со оглед на тоа дека судот не ги заштитил нивните права, односно не го сакционирал ограничувањето на човековите права, барателот од Уставниот суд побара заштита на правото на информирана согласност.

II

На седницата Судот утврди дека со Пресудата ПРК-О-7/24 од 18.03.2024 година, Основниот суд Битола постапувајќи во прекршочен предмет против обвинетиот Влатко Стојанов од Битола, а по барање за поведување на прекршочна постапка на Министерството за здравство, надлежен санитарен и здравствен инспекторат, сектор за инспекциски надзор ПО Битола бр. ИП1-09-494 од 15.01.2024 година, за прекршок од член 33 став 2, казнив по член 67 став 1 точка 6 од Законот за заштита на населението од заразни болести, обвинетиот Влатко Стојанов од Битола е огласен за виновен, при што му е изречена прекршочна санкција глоба во износ од 150 евра во денарска противвредност, што претставува износ од 9.225,00 денари, кој обвинетиот бил задолжен да го плати во рок од 15 дена по правосилноста на пресудата, под страв од присилна наплата.

Имено, во диспозитивот на пресудата е наведено дека обвинетиот Влатко Стојанов не извршил вакцинирање на своето дете за болестите утврдени со член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести, односно детето ги немало примено вакцините за својата возраст според календарот за имунизација и тоа вакцинација притив МРП мали сипаници, заушки и црвенка и прва ревакцина со PENTAHIM вакцина против дифтерија, тетанус, голема кашлица, детска парализа и инфекции предизвикани од хемофилус инфлуенца тип Б.

Против ваквата пресуда, обвинетиот Влатко Стојанов, изјавил жалба, со која ја побивал пресудата заради законскиот основ за погрешна примена на материјалното право и предложил жалбата да се уважи, првостепената пресуда да се преиначи или да се укине и предметот да се врати на повторно судење.

Одлучувајќи по изјавената жалба, Апелациониот суд Битола, ја испитал побиваната пресуда, ги оценил жалбените наводи и списите на предметот и донел Пресуда ПРКЖ-260/24 од 14.05.2024 година, со која жалбата  на обвинетиот Влатко Стојанов ја одбил како неоснована и ја потврдил пресудата на Основниот суд Битола ПРК-О-7/24 од 18.03.2024 година.

III

Согласно со член 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија, ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Од изнесената уставна одредба произлегува дека Уставниот суд на Република Северна Македонија е надлежен да одлучува за три групи на слободи и права на човекот и граѓанинот и тоа се оние кои се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, потоа на оние поврзани со политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Согласно со член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Судот ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува по барањето.

Во барањето за заштита на слободите и правата, подносителот на барањето наведува дека со судската одлука му е повредено уставното право слобода на одлучување односно правото на информирана согласност.

Анализирајќи го барањето во целина наспроти уставните одредби и одредбите од Актот на Судот коишто се однесуваат на надлежноста на Уставниот суд во сферата на апстрактната надлежност и заштитата на слободите и правата на човекот и граѓанинот, произлегува дека означените права и слободи од барањето, не спаѓаат во корпусот на слободи и права кои ги штити Уставниот суд на Република Северна Македонија, поради што се исполнети условите од член 28 алинеја 1 од Деловникот на Судот за отфрлање на барањето.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.237/2024
Shkup, 26.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 28 alineja 1 dhe nenit 71 alineja 3 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 26 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

REFUZOHET kërkesa e Vlatko Stojanov nga Manastiri, për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave që kanë të bëjnë me lirinë e vendimmarrjes, gjegjësisht të drejtën për pëlqim të informuar.

Arsyetim

I

Vlatko Stojanov nga Manastiri ka paraqitur kërkesë në Gjykatën Kushtetuese për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave që kanë të bëjnë me lirinë e vendimmarrjes, gjegjësisht të drejtën për pëlqim të informuar.

Sipas pretendimeve në kërkesë, Gjykata Themelore Manastir me Aktvendimin PRK-O-7/24 të datës 18.03.2024, i ka shqiptuar gjobë parashtruesit vetëm për shkak se parashtruesi i kërkesës është thirrur në të drejtën e pëlqimit të informuar dhe nuk ka lejuar që fëmija i tij të vaksinohet. Parashtruesi i kërkesës beson se është dënuar padrejtësisht për një vepër të supozuar sipas nenit 33, paragrafi 2 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet ngjitëse, bazuar në pretendime juridike faktike dhe të pabazuara.

Kërkuesi thekson se Ministria e Shëndetësisë i ka shkelur të drejtat e tij njerëzore dhe prindërore, si dhe të drejtat e fëmijës si pacient potencial dhe vepra për të cilën akuzohet nuk ka qenë dhe nuk mund të jetë kundërvajtje.

Konkretisht, kërkuesi dhe bashkëshortja e tij, të dy si prindër përgjegjës, prolonguan një trajtim të caktuar mjekësor për fëmijën e tyre – vaksinimin me një vaksinë të caktuar, me arsyetimin se nuk ishin të informuar siç duhet dhe të sigurt për vaksinën që duhej të merrte fëmija i tyre, për të cilat arsye ata refuzuan ta ekspozonin atë ndaj një rreziku shëndetësor që ata, si prindër, nuk ishin të gatshëm ta merrnin.

Për më tepër, kërkuesi në kërkesë rendit dhe citon disa dispozita të rregullimit ligjor nga Kushtetuta si dhe nga Ligji për mbrojtjen e të drejtave të pacientëve, Ligji për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet ngjitëse, Ligji për gjykatat, Ligji për familjen, Ligji për Ratifikimin e Konventës për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe dinjitetin qenies njerëzore lidhur me zbatimin e biologjisë dhe mjekësisë, Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, Deklarata për Promovimin e të Drejtave të Pacientëve në Evropë, Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian dhe citon shembuj nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut.

Kërkuesi beson se në përputhje me të gjitha rregullativat ligjore, pacienti ka të drejtë të informohet për efektet anësore të mundshme gjatë trajtimit dhe për të gjitha shqetësimet dhe rreziqet që ai ose ajo mund të përjetojë. E drejtë autonome dhe e ekskluzive e pacientit është për të pranuar ose refuzuar atë që mjeku ua propozon dhe arsyeton, që në përkthim do të thotë pëlqim të informuar – zgjedhje e lirë ose vetëvendosje.

Sipas kërkuesit, pëlqimi i informuar nënkupton pëlqimin e pacientit me vullnetin e tij, pëlqimin pa ndikim nga një person tjetër dhe pëlqimin e bazuar në kuptimin e vendimit të tyre autonom dhe racional.

Kërkuesi beson se është e drejta e tyre prindërore të marrin lirisht një vendim, në emër të fëmijës së tyre, nëse do ta lejojnë ose jo fëmijën të vaksinohet.

Sipas parashtruesit të kërkesës, neni 33 paragrafi 2 i Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive, sipas të cilit është dënuar me gjobë, është në kundërshtim me të gjitha rregullat vendore dhe ndërkombëtare të renditura dhe të cituara nga parashtruesi i kërkesës. Vepra për të cilën ai është dënuar nuk ka qenë kundërvajtje sepse nuk ishte inkriminuar siç duhet me Ligjin për Kundërvajtje, për arsye se ai mendon se veprimi i tij lejohet drejtpërdrejt nga e drejta ndërkombëtare, duke rrezikuar kështu sigurinë e tij juridike dhe sundimin e ligjit.

Ai shprehet se vepra për të cilën është dënuar me gjobë nuk ekziston sepse nuk ka supozime se vepra ekziston, pra nuk i përmban të gjithë elementët që e përbëjnë veprën.

Ai beson se është shkelur e drejta e tyre themelore njerëzore dhe prindërore për të vendosur lirisht dhe për të marrë një pozicion në të cilin ata besojnë. Si prindër, pasi morën informacion në faqen e internetit të Byrosë së Barnave dhe në konsultim me miqtë – ekspertë mjekësorë dhe farmaceutikë, morën vendimin që të mos e vaksinonin fëmijën e tyre derisa të vlerësonin vetë se ishte absolutisht e nevojshme dhe e domosdoshme. Beson se rishqyrtimi i vendimit prapëseprapë duhet të jetë vendim i tyre, por jo nën detyrimin e sanksioneve financiare.

Në fund, në kërkesë thuhet se çështja e vaksinimit është çështje ligjore sepse paraqet ndërhyrje në liritë dhe të drejtat e njeriut, kufizim të të drejtave prindërore në kundërshtim me konventat dhe rregullat e tjera që mbrojnë të drejtat e njeriut për të marrë vendime të lira dhe të drejtën për të zgjedhur.

Duke qenë se gjykata nuk ka mbrojtur të drejtat e tyre, pra nuk ka sanksionuar përkufizimin e të drejtave të njeriut, kërkuesi ka kërkuar mbrojtjen e të drejtës për pëlqimin e informuar nga Gjykata Kushtetuese.

II

Gjykata në seancë konstatoi se me Aktgjykimin PRK-O-7/24 të datës 18.03.2024, Gjykata Themelore Manastir, duke vepruar për kundërvajtje kundër të akuzuarit Vllatko Stojanov nga Manastiri, dhe me kërkesën për ngritjen e procedurës kundërvajtëse nga Ministria e Shëndetësisë, inspektorati sanitar nr. IP1-09-494 të datës 15.01.2024, për kundërvajtje nga neni 33 paragrafi 2, dënohet me nenin 67 paragrafi 1 pika 6 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive, i akuzuari Vllatko Stojanov nga Manastiri është shpallur fajtor në masën e gjobës për kundërvajtje. 150 euro në kundërvlerë në denarë, që paraqet shumë prej 9.225,00 denarë, të cilat i akuzuari është detyruar t’i paguajë në afat prej 15 ditësh pas plotfuqishmërisë së aktgjykimit, nga frika e arkëtimit të detyruar.

Konkretisht, në dispozitiv të aktgjykimit thuhet se i akuzuari Vllatko Stojanov nuk e ka vaksinuar fëmijën e tij kundër sëmundjeve të përcaktuara me nenin 33 paragrafi 2 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet ngjitëse, gjegjësisht fëmija nuk i ka pranuar vaksinat për moshën e tij sipas kalendarit të imunizimit, gjegjësisht vaksinimin kundër MRP lisë, shytat dhe fruthit dhe rivaksinimit të parë me vaksinën PENTAHIM kundër difterisë, tetanozit, kollit të keq, paralizës së fëmijëve dhe infeksioneve të shkaktuara nga Haemophilus influenzae tip B.

Kundër këtij aktgjykimi ka paraqitur ankesë i akuzuari Vllatko Stojanov, me të cilin e ka kundërshtuar aktgjykimin për shkak të zbatimit të gabuar të së drejtës materiale dhe ka propozuar që ankesa të miratohet, aktgjykimi i shkallës së parë të ndryshohet ose të ndërpritet dhe lënda të kthehet në rigjykim.

Gjykata e Apelit Manastir, duke vendosur lidhur me ankesën, ka shqyrtuar aktgjykimin e kontestuar, ka vlerësuar pretendimet ankimore dhe shkresat e lëndës dhe ka lëshuar Aktgjykimin PRKZH-260/24 të datës 14.05.2024, me të cilin e ka refuzuar ankesën e të akuzuarit Vllatko Stojanov si të pabazuar dhe ka vërtetuar aktgjykimin e Gjykatës Themelore Manastir PRK-O-7/24 të datës 18.03.2024.

III

Në përputhje me nenin 110, paragrafi 3 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut mbron liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit në lidhje me lirinë e besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit, shoqërimin politik dhe veprimin, si dhe ndalimin e diskriminimit të qytetarëve në bazë të gjinisë, racës, përkatësisë fetare, kombëtare, sociale dhe politike.

Nga dispozita kushtetuese e deklaruar, rezulton se Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut është kompetente për të vendosur për tri grupe të lirive dhe të drejtave të njeriut dhe qytetarit, përkatësisht ato që kanë të bëjnë me lirinë e besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit, pastaj ato që kanë të bëjnë me shoqërimin dhe veprimin politik dhe ndalimin e diskriminimit në bazë të gjinisë, racës, përkatësisë fetare, kombëtare, sociale dhe politike.

Në pajtim me nenin 28 paragrafi 1 të Rregullores së Punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata do ta refuzojë iniciativën nëse nuk është kompetente për të vendosur për kërkesën.

Në kërkesën për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave, parashtruesi thekson se vendimi i gjykatës ka cenuar të drejtën e tij kushtetuese për lirinë e vendimmarrjes, përkatësisht të drejtën e pëlqimit të informuar.

Duke e analizuar kërkesën në tërësi kundër dispozitave kushtetuese dhe dispozitave të Aktit të Gjykatës që i referohen juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese në sferën e juridiksionit abstrakt dhe mbrojtjes së lirive dhe të drejtave të njeriut dhe qytetarit, rezulton se të drejtat dhe liritë e përcaktuara në kërkesë nuk hyjnë në korpusin e lirive dhe të drejtave të mbrojtura nga Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me çka janë plotësuar kushtet nga neni 28 alineja 1 të Rregullores së Gjykatës për refuzimin e kërkesës.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski