У.бр.97/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.97/2023
Скопје, 19.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 19 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на Параграф 7 од Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Република Северна Македонија, заведено под бр. 02-294/1 од 16.07.2012 година, донесено од началникот на Генералштабот на Армијата на Република Северна Македонија.

Образложение

Исамудин Османлиу, законски застапник на здружението за развој „Млади за јавен интерес“ од Дебар, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Параграф 7 од Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Република Северна Македонија, заведено под бр. 02-294/1 од 16.07.2012 година, донесено од началникот на Генералштабот на Армијата на Република Северна Македонија.

Според подносителот на иницијативата, со одредбите во Параграф 7 од Правилото за односи во вршење на службата во Армијата на Република Северна Македонија, заведено под број 02-294/1 од 16 јули 2012 година, донесено од началникот на Генералштабот на Армијата на Република Северна Македонија се уредуваат одредени права, обврски и ограничувања на целокупниот воен персонал на службата во Армијата и на тој начин им се повредени основните слободи и права на човекот и граѓанинот од член 8 став 1 и став 2, односно правото на почитување на приватниот и семејниот живот од Европската конвенција за заштита на човековите права. Актот во кој е содржана оспорената одредба е подзаконски акт донесен врз основа на член 26 став 1 точка 11 од Законот за одбрана, во кое со оспорениот Параграф 7 од Правилото произлегуваат одредени права, обврски и ограничувања за целокупниот воен персонал на служба во Армијата, односно се наложува на целокупниот воен машки персонал секогаш да биде избричен и потстрижен. Се потстрижуваат средно – зулуфите до половина на увото, а косата да не паѓа на ушите и јаката на облеката, односно да не се витка преку работ на капата, шапката или беретката. Исто така не смее да се носи мустаќи, односно треба да бидат долги 0,5 см од горната усна и не смеат да преминуваат преку неа. Косата не смее да биде подолга од 5 см и постои апсолутна забрана на носење на брада без какви било можности за одредена допуштеност и естетски изглед.

Според наводите во иницијативата на тој начин со рестриктивна норма не се остава право на личен избор на поединецот во поглед на неговиот физички изглед што претставува израз на неговата личност, што е спротивно на темелните вредности на уставниот поредок предвидени во член 8 став 1 алинеи 1 и 11, со кои се гарантираат основните слободи и права на човекот и граѓанинот признаени со меѓународното право и утврдени со Уставот, односно нивно почитување. Воедно, подносителот на иницијативата смета дека оспореното правило е спротивно на член 11 и член 25 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во иницијативата се наведува дека прашањето за носење брада е правно допуштено со Уставот, а со оспорената одредба се дозволува мешање во правото на приватен живот и од тие причини истата е спротивна на член 8 ставови 1 и 2 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, според која јавната власт не смее да се меша во остварувањето на правото на приватен и семеен живот, домот и преписката, освен ако тоа мешање е предвидено со закон и ако претставува мерка која е во интерес на државната и јавната безбедност, економската благосостојба на земјата, заштитата на поредокот и спречување на кривични дела, заштита на здравјето и моралот или заштита на правата и слободите на другите во едно демократско општество. Во врска со овие наводи во иницијативата се дава како пример предметот Birzietis protiv Litve на Европскиот суд за човекови права, во кој е кажано дека државата во одредени околности има право да го ограничи ова право, но тоа мора да биде во согласност со закон и јавниот интерес и со постигнувањето на одредена легитимна цел.

Според наводите во иницијативата, оспореното правило не е јасно поради кој интерес е донесено, ниту пак е тоа образложено. Мотивот за донесување на ваква рестриктивна норма не е резултат на некоја валидна анализа, туку е произволна одредба која задира во приватниот живот на поединецот. Доколку донесувачот на оваа одредба смета дека тоа е заради хигиенски, естетски или други потреби според кои се раководел при донесување на оваа одредба, тоа е спротивно на праксата на Европскиот суд за заштита на човековите права и слободи и се споменуваат повеќе држави членки на НАТО каде тоа не е случај. Поради наведените причини во иницијативата се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на Параграф 7 од Правилото и оспорената одредба да ја поништи.

На седницата Судот утврди дека со Параграфот 7 од Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Репиблика Северна Македонија, се предвидува дека „Воениот персонал на служба во армијата мора секогаш да биде уредно облечен, избричен и потстрижан. Се потстрижуваат средно-зулуфите до половина на увото, а косата да не паѓа на ушите и јаката на облеката, односно да не се витка преку работ на капата, шапката или беретката. Не смее да носи брада, а ако носи мустаки, треба да бидат долги 0,5 см од горната усна и не смеат да преминуваат преку неа. Косата не смее да биде подолга од 0,5 см“.

III

Според член 8 став 1 алинеи 1 и 11 од Уставот, темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија, меѓу другото, се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и почитување на општо прифатените норми на меѓународното право.

Согласно со член 25 од Уставот на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватност на неговиот личен и семеен живот на достоинството и угледот.

Според член 32 став 1 од Уставот, секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена неврабортеност. Според став 2 од овој член, секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Според став 5 од истиот член на Уставот, остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.

Согласно со член 54 од Уставот слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот, за време на воена или вонредна состојба и истите не можат да бидат дискриминаторски по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба. Ограничувањето, меѓу другото, не може да се однесува на јавно изразување на мисла и вероисповест.

Според член 95 од Уставот, државната управа ја сочинуваат министерства и други органи на управата и организации утврдени со закон, а организацијата и работата на органите на државната управа се уредуваат со закон. Органите на државната управа, согласно член 96 од Уставот, работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите.

Член 110 алинеја 2 од Уставот на Република Северна Македонија предвидува дека Уставниот суд одлучува за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Согласно член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот поредок на Република Македонија и не можат да се менуваат со закон.

Со член 122 од Уставот се предвидува дека вооружените сили на Републиката го штитат интегритетот и независноста на Републиката. Одбраната се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови.

Конвенцијата за заштита на правата на човекот и основните слободи на Советот на Европа е ратификувана со Закон, објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр.11/1997 година.

Член 8 став 1 од Европската конвенција предвидува дека секој човек има право на почитување на неговиот приватен и семеен живот, домот и преписката и ставот 2 предвидува дека јавната власт не смее да се меша во остварувањето на ова право, освен ако тоа мешање е предвидено со закон и ако претставува мерка која е во интерес на државната и јавната безбедност, економската благосостојба на земјата, заштитата на поредокот и спречувањето на кривични дела, заштитата на здравјето и моралот, или заштитата на правата и слободите на другите, во едно демократско општество.

Според членот 14 од Конвенцијата, уживањето на правата и слободите, признати со оваа конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација заснована врз пол, раса, боја на кожата, јазик, вера, политичко или кое и да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, материјална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.

Одбраната на Република Северна Македонија се организира како систем за одбрана на независноста и територијалниот интегритет на Републиката согласно член 1 став 1 од Законот за одбрана ( „Службен весник на РМ“ бр.42/2001, 73/2002, 78/2002, 52003, 58/2006, 110/2008, 51/2011, 151/2011, 251/2015, 42/2020).

Во остварувањето на одбраната на Републиката, граѓаните ги имаат следниве права и должности: 1) да извршуваат воена служба; 2) да извршуваат работна служба и 3) да извршуваат материјална служба. Извршувањето на воената служба на граѓаните согласно член 4 од Законот се состои од: доброволно служење на воениот рок и служба во резервните сили на Армијата. Доброволното служење на воениот рок е во траење од три месеци. Должноста за извршување на работната служба се остварува само во воена состојба. Извршувањето на материјалната служба е за потребите на Армијата во кризна, вонредна и воена состојба, како и при изведување вежбовни активности во мир, граѓаните, трговските друштва, јавните претпријатија, установите и службите се должни, на Министерството за одбрана по негово барање да му даваат на користење возила, машини, земјиште, објекти, како и други материјални средства, запрежен и товарен добиток.

Согласно со Законот, Армијата е вооружена сила на сите граѓани на Републиката. Армијата се организира, подготвува и оспособува за водење вооружена борба и борбени и други дејствија за остварување на својата уставна функција за одбрана на Републиката (член 23). Во Армијата владее посебен ред и дисциплина, правила кои гарантираат кохезија, безбедност и професионална служба. Односите се воспоставени според принципот на хиерархија и субординација.

Оперативните и стручните работи за организирање, подготвување и командување со Армијата ги врши Генералштабот на Армијата, како највисоко стручно тело во состав на Министерството за одбрана за прашањата кои се однесуваат на Армијата. Согласно со член 26 став 1 точка 18 од Законот за одбрана, началникот на Генералштабот го донел Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Република Македонија, заведено под бр. 02-294/1 од 16.07.2012 година, публикација ПРА-АРМ-40-009 А, чиј параграф 7 е оспорен со предметната иницијатива.

Службата во Армијата се уредува со Законот за служба во Армијата на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.36/2010, 132/2010 23/2011, 47/2011, 148/2011, 55/2012, 29/2014, 33/2015, 193/2015, 193/2015, 71/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019, 275/2019, 14/2020, 171/2022, 65/2023, 14/2024 и 30/2024), и со истиот се уредуваат статусот, правата, обврските, должностите и одговорностите на персоналот на служба во Армијата на Република Северна Македонија (во натамошниот текст: Армијата), како и системот на плати и надоместоци на плати и други прашања во врска со службата во Армијата.

Службата во Армијата ја врши воен и цивилен персонал. Воен персонал, во согласност со членот 3 овој закон, е: а) активен воен персонал: воен старешина-офицер и подофицер и професионален војник; б) воен персонал на стручно оспособување, односно обука, војник на доброволно служење на воениот рок, лице на стручно оспособување и усовршување за офицер, односно подофицер и питомец на Воената академија и в) припадници на резервните сили поставени на должност согласно со актот за формација на Армијата и тоа: припадници на активната резерва и припадници на општата резерва. Цивилен персонал, во смисла на овој закон, е цивилно лице поставено на должност согласно со актот за формација на Армијата. Армијата е професионална служба.

Ставот 5 предвидува дека при вработувањето треба да се води сметка за соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници, со почитувањето на критериумите на стручност и компететност.

Меѓусебните права и обврски на воениот и цивилниот персонал на служба во Армијата и Министерството за одбрана се уредуваат со договор за вработување, во согласност со овој закон.

Прашањето кое се регулира со оспорениот параграф 7 од Правилото, во различни земји во Европа е регулирано на различни начини. Во Австрија, дозволени се мустаќи, брада и зулуфи без никакво ограничување. Во Белгија дозволени се мустаќи, брада, но уредни. Во Чешка Република дозволени се мустаќи, брада и зулуфи, но во природна боја, дадени се ограничувања за мустаќите, зулуфите и должината на косата. Во Данска, дозволено е било каков изглед, но се алудира на уредно потстрижена брада. Зулуфи не се дозволени. За војниците кои војувале во Авганистан, дозволена била брада. За војниците во Кралската гарда не е дозволена брада и иако не е забранета подолга коса, војниците се потстрижени, Во Естонија е дозволена подолга коса, но уредно потстрижена под ушите и назад на вратот, не се споменати никакви ограничувања за носење на брада, а во Финска, според Правилото 91 на финската воена одбрана, дозволено е носење мустаќи, брада или долга коса.

Компаративно согледување во однос на слободата на практикувањето на одредени права, обврски и ограничувања на целокупниот воен персонал на службата во Армијата во вооружените сили од земјите од Балканската безбедносна мрежа, добиени се следните информации:

Во Република Србија со указ на претседателот во 2012 година е донесен Правилник за служба во Армијата со кој не е дозволено носење на брада за војниците, но може да има исклучок во однос на воените старешини и резервисти. Во членот 35 од овој акт на војниците им е дозволено да носат мустаќи до еден сантиметар од ширината на долната усна и негувана кратка брада за воените старешини и резервисти која не и им пречела за користење на заштитна маска, без никакво објаснување зошто тоа не е дозволено за останатите војници.

Во Црна Гора изгледот на војниците е регулиран со член 23 од Правилата на службата во армијата во детали се пропишува должината и стилот на косата, какви мустаќи се дозволени, брада не е дозволена, мора да биде војникот избричен, не само поради практичност.

Во Босна и Херцеговина носењето на брада е дозволено и најзастапено е кај војниците од бошњачка националност. Министерството за одбрана зазеде став дека потребно е да се избричи војникот за да се употреби заштитна маска или друга опрема. После голема полемика, Уставниот суд донесе одлука во 2021 година со која носењето на брада е дозволено поради „повреда на правото на приватен живот и слободата на вероисповест кои се загарантирани со Уставот на Босна и Херцеговина и Европската конвенција за заштита на човековите права и слободи.

Во Словенија носењето брада е широко присутна помеѓу војниците и старешините. Во Правилото за служба во армијата, односно војската на Словенија е предвидено дека брадата може да биде симбол на гордост и на идентитетот, но мора да биде усогласена со стандардите на воената служба. Во член 41 од Правилото нагласена е важноста за одржување на хигиена и потребата од уредност на војникот, додека во член 43 се прецизира дека правото да се носи брада и мустаќи е ограничено со тоа дека потребно е да бидат кратко истрижени, редовно да се негуваат и да бидат уредни.

Исто така и во Хрватска со Правило за служба во вооружените сили се уредува надворешниот изглед на војникот, должината на косата, обликот на фризурата, мустаќите и брадата. Во член 24 се прецизира дека брадата не смее да биде подолга од 0,5 см и не смее да пречи при извршувањето на професионалните должности.

Во Република Северна Македонија ова прашање е уредено со Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Република Македонија, заведено под бр. 02-294/1 од 16.07.2012 година, донесено од началникот на Генералштабот на Армијата на Република Македонија.

Од наведените уставни и законски одредби како и од направената компаративна анализа, утврдивме дека по однос на предметната иницијатива од формален аспект, основ за донесување на оспореното правило е член 26 став 1 точка 18 од Законот за одбрана. Од материјален аспект, при утврдување на својата надлежност задача на Судот е да ги идентификува суштинските обележја на правните акт коишто понекогаш и без потребната форма, некогаш и без потребната содржина потпаѓаат под контрола на уставноста и законитоста ако воспоставуваат општи правила на однесување на неопределен број субјекти.

Во конкретниот случај, оспореното Правило и по форма (иако Правилото не е објавено во „Службен весник на Република Северна Македонија“) и по содржина, преставува пропис подобен за уставно-судска оценка, бидејќи врз основа на законска одредба на општ начин пропишува и уредува обврски и односи на поширок круг субјекти (припадниците на Армијата, слушатели, припадници на странски армии и сл.), содржи општи правила односно општа обврска, има општозадолжителен карактер на правни последици коишто од него произлегуваат и истите имаат јавно значење.

По однос на спорното прашање дали со подзаконски акт може да се забрани носење на мустаќи, а притоа да постои апсолутна забрана за носење на брада без какви било одредници и можни исклучоци (проблеми со лузни, иритација на кожа, алергии и слично), Судот оцени дека во конкретниот случај началникот на Генералштабот на АРМ не ги пречекорил своите законски овластувања и не се ставил во улога на законодавец спротивно на член 8 став 1 алинеи 1 и 11, член 19 став 1 и 2 и член 54 од Уставот.

Судот ја имаше предвид посебноста на Армијата како субјект во кој при вршење на службата владеат посебни правила ред и дисциплина каде односите задолжително се воспоставени според принципот на хиерархија и субординација како и во секоја безбедносна структура во земјата како што се извршување на задачите на терен, логорувања, вежби и обуки каде припадниците на армијата носат шлем, заштитна маска, НХБ заштитни средства, гас маски и пореди потребата за правилна примена на наведените средства заради безбедност на поединецот и фактот дека должината на косата и брадата го попречува и го отежнува нивното правилно носење и примена.

Оттука, Судот оцени дека оспорената одредба Параграф 7 од Правилото за односите во вршењето на службата во Армијата на Република Северна Македонија, не е во спротивност со темелните вредности на уставниот поредок, утврдени во член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11 од Уставот, односно на основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, начелото на владеење на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.97/2023
Shkup, 19.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 19 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë nga paragrafi 7 i Rregullit për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, e regjistruar me nr. 02-294/1 të datës 16.07.2012, të miratuar nga kryeshefi i Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Arsyetim

Isamudin Osmanliu, përfaqësues ligjor i shoqatës zhvillimore “Rinia për interes publik” nga Dibra, ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së paragrafit 7 të Rregullit për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, e regjistruar me nr. 02-294/1 të datës 16.07.2012, të lëshuar nga kryeshefi i Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas parashtruesit të iniciativës, me dispozitat e paragrafit 7 të Rregullës për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, e regjistruar me numrin 02-294/1 të datës 16 korrik 2012, të miratuar nga kryeshefi i Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, rregullohen disa të drejta, obligime dhe përkufizime të gjithë personelit ushtarak në shërbimin në Armatë dhe në këtë mënyrë u janë shkelur liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit sipas nenit 8, paragrafi 1 dhe paragrafi 2, pra e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare sipas Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut. Akti që përmban dispozitën e kontestuar është akt nënligjor i miratuar në bazë të nenit 26, paragrafi 1, pika 11 të Ligjit për mbrojtje, në të cilin paragrafi 7 i kontestuar i Rregullës përcakton të drejta, detyrime dhe kufizime të caktuara për të gjithë personelin ushtarak që shërben në Armatë, respektivisht kërkon që i gjithë personeli ushtarak mashkull të jetë i gjithmonë i qethur dhe i rruajtur. Të qethen mesatarisht – zylyfet deri në gjysmë të veshit dhe flokët nuk duhet të bien mbi veshët dhe jakën e veshjes, domethënë nuk duhet të përkulen mbi rrethin e kapelës, kapeles ose beretës. Mustaqet gjithashtu nuk lejohen, që do të thotë se ato duhet të jenë 0.5 cm të gjata nga buza e sipërme dhe nuk duhet të shtrihen përtej saj. Flokët nuk duhet të jenë më të gjata se 5 cm dhe ka një ndalim absolut për mbajtjen e mjekrës pa asnjë mundësi për një lejueshmëri të caktuar dhe pamje estetike.

Sipas pretendimeve në iniciativë, në atë mënyrë me normë kufizuese nuk i lë individit të drejtën e zgjedhjes personale në lidhje me pamjen e tyre fizike, që paraqet shprehje e personalitetit të tyre, e cila është në kundërshtim me vlerat themelore të rendit kushtetues të parashikuara në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 11, të cilat garantojnë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe të qytetarit të njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, respektivisht respektimi i tyre. Në të njëjtën kohë, parashtruesi i iniciativës konsideron se rregulli i kontestuar është në kundërshtim me nenin 11 dhe nenin 25 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në iniciativë thuhet se çështja e mbajtjes së mjekrës lejohet ligjërisht me Kushtetutë dhe dispozita e kontestuar lejon ndërhyrje në të drejtën e jetës private dhe për rrjedhojë është në kundërshtim me nenin 8, paragrafët 1 dhe 2 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut, sipas të cilës pushteti publik nuk guxon të ndërhyjë në realizimin e të drejtës për jetës private dhe familjare, shtëpisë dhe korrespondencës përveç nëse ajo ndërhyrje është paraparë me ligj dhe nëse paraqet masë që është në interes të shtetit dhe sigurisë publike, mirëqenies ekonomike të vendit, mbrojtjes së rendit dhe parandalimit të krimit, mbrojtjes së shëndetit dhe moralit, ose mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të të tjerëve në një shoqëri demokratike. Në lidhje me këto pretendime, në iniciativë jeper si shembull lënda Birzietis kundër Litve në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, ku thuhet se shteti ka të drejtë në rrethana të caktuara ta kufizojë këtë të drejtë, por kjo duhet të jetë në përputhje me ligjin dhe interesin publik dhe me arritjen e një qëllimi legjitim specifik.

Sipas pretendimeve në iniciativë, rregulla e kontestuar nuk është e qartë për çfarë interesi është miratuar dhe as nuk arsyetohet. Motivi i miratimit të një norme të tillë kufizuese nuk është rezultat i ndonjë analize të vlefshme, por një dispozitë arbitrare që ndërhyn në jetën private të individit. Nëse personi që ka miratuar këtë dispozitë beson se kjo është për shkak të nevojave higjienike, estetike ose nevojave të tjera që kanë qenë bazë për miratimin e kësaj dispozite, kjo është në kundërshtim me praktikën e Gjykatës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut, dhe përmenden disa shtete anëtare të NATO-s ku nuk është kështu. Për arsyet e cekura në iniciativë, propozohet që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së paragrafit 7 të Rregullës dhe të anulojë dispozitën e kontestuar.

Në seancë, Gjykata përcaktoi se paragrafi 7 i Rregullës për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut përcakton se “Personeli ushtarak që shërben në armatë duhet të jetë gjithmonë i veshur në mënyrë të rregullt, i rruar dhe i qethur. Të qethen mesatarisht zylyfet deri në gjysmën e veshit, ndërsa flokët të mos bien mbi vesh dhe mbi jakën e veshjes, respektivisht të këthehen mbi rrethin e kapelës, kapeles, ose beretës. Nuk duhet të mbajë mjekër, dhe nëse mban mustaqe, duhet të jenë me gjatësi 0,5 cm nga buza e sipërme dhe nuk duhet të kalojë mbi të. Flokët nuk dihet të jenë më të gjata se 0,5 cm“.

III

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 11 të Kushtetutës, vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndër të tjera, janë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare.

Në përputhje me nenin 25 të Kushtetutës, çdo qytetari i garantohet respektimi dhe mbrojtja e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjiteti dhe reputacioni.

Sipas nenit 32, paragrafi 1 të Kushtetutës, secili ka të drejtën e punës, zgjedhjes së lirë të punës, mbrojtjes në punë dhe sigurimit material gjatë papunësisë së përkohshme. Sipas paragrafit 2 të këtij neni, çdo vend pune është në dispozicion të secilit, në kushte të barabarta. Sipas paragrafit 5 të të njëjtit nen të Kushtetutës, ushtrimi i të drejtave të punonjësve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive.

Sipas nenit 54 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë, gjatë gjendjes së luftës ose gjendejes së jashtëzakonshme dhe nuk mund të jenë diskriminuese në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, origjinës kombëtare ose shoqërore, pasurisë ose statusit shoqëror. Kufizimi, ndër të tjera, nuk mund të zbatohet për shprehjen publike të mendimit dhe besimit fetarë.

Sipas nenit 95 të Kushtetutës, administrata shtetërore përbëhet nga ministritë dhe organet dhe organizatat e tjera administrative të themeluara me ligj, kurse organizimi dhe puna e organeve të administratës shtetërore rregullohen me ligj. Organet e administratës shtetërore, në përputhje me nenin 96 të Kushtetutës, i kryejnë veprimtaritë nga kompetenca e tyre në mënyrë të pavarur në bazë dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve.

Neni 110, paragrafi 2 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut parasheh se Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e rregullave të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm të Republikës së Maqedonisë dhe nuk mund të ndryshohen me ligj.

Neni 122 i Kushtetutës përcakton se Forcat e Armatosura të Republikës mbrojnë integritetin dhe pavarësinë e Republikës. Mbrojtja rregullohet me ligj të miratuar me shumicë prej dy të tretave të votave.

Konventa për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të Këshillit të Evropës është ratifikuar me ligj të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr. 11/1997.

Neni 8 paragrafi 1 i Konventës Evropiane parashikon se çdokush ka të drejtën e respektimit për jetën e tij private dhe familjare, shtëpinë e tij dhe korrespondencën e tij dhe paragrafi 2 parashikon se nuk do të ketë ndërhyrje nga një organ publik në realiyimin e kësaj të drejte, përveç asaj që është në përputhje me ligjin dhe është e nevojshme në interes të sigurisë kombëtare ose sigurisë publike, mirëqenies ekonomike të vendit, mbrojtjes së lirisë morale, mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të të tjerëve, në një shoqëri demokratike.

Sipas nenit 14 të Konventës, gëzimi i të drejtave dhe lirive të njohura në këtë Konventë do të sigurohet pa diskriminim për çfarëdo arsye si gjinia, raca, ngjyra, gjuha, feja, opinionet politike ose të tjera, origjina kombëtare ose sociale, përkatësia e një pakice kombëtare, pozita materiale, origjina e lindjes ose cili do status.

Mbrojtja e Republikës së Maqedonisë së Veriut organizohet si sistem për mbrojtjen e pavarësisë dhe integritetit territorial të Republikës në pajtim me nenin 1 paragrafi 1 të Ligjit për mbrojtje (Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë) “ nr.42/2001, 73/2002, 78/2002, 52003, 58/2006, 110/2008, 51/2011, 151/2011, 251/2015, 42/2020).

Në realizimin e mbrojtjes së Republikës, qytetarët kanë këto të drejta dhe detyra: 1) të kryejnë shërbimin ushtarak; 2) të kryejë shërbimin e punës dhe 3) të kryejë shërbimin material. Kryerja e shërbimit ushtarak nga qytetarët, në përputhje me nenin 4 të ligjit, konsiston në: shërbimin vullnetar ushtarak dhe shërbimin në forcat rezervë të Armatës. Shërbimi vullnetar ushtarak zgjat tre muaj. Detyrimi për të kryer shërbimin e punës përmbushet vetëm në gjendje lufte. Kryerja e shërbimit material është për nevojat e Armatës në gjendje krize, emergjence dhe lufte, si dhe gjatë kryerjes së veprimtarive stërvitore në kohë paqeje. Qytetarët, shoqëritë tregtare, ndërmarrjet publike, institucionet dhe shërbimet janë të detyruar t’i sigurojnë Ministrisë së Mbrojtjes, me kërkesën e saj, automjete, makineri, tokë, objekte, si dhe pasuri të tjera materiale, kafshë tërheqëse dhe ngarkuese.

Sipas ligjit, Armata është forca e armatosur e të gjithë qytetarëve të Republikës. Armata organizohet, përgatitet dhe stërvitet për të kryer luftë të armatosur dhe veprime luftarake dhe veprime të tjera për të përmbushur funksionin e saj kushtetues për mbrojtjen e Republikës (neni 23). Armata drejtohet me rregull dhe disiplinë të veçantë, rregulla që garantojnë kohezionin, sigurinë dhe shërbimin profesional. Marrëdhëniet krijohen sipas parimit të hierarkisë dhe të vartësisë.

Punën operative dhe eksperte për organizimin, përgatitjen dhe komandimin e Armatës e kryen Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë, si organi më i lartë ekspert në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes për çështjet që lidhen me Armatën. Në pajtim me nenin 26 paragrafi 1 pika 18 të Ligjit për mbrojtje, kryeshefi i shtabit të përgjithshëm ka miratuar Rregullën për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë, e regjistruar me nr. 02-294/1, të datës 16.07.2012, publikimi PRA-ARM-40-009 A, paragrafi 7 i të cilit kundërshtohet me iniciativën në fjalë.

Shërbimi në Armatë është i rregulluar me Ligjin për shërbim në Armatën e Republikës së Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.36/2010, 132/2010 23/2011, 47/2011, 148/2011, 55/2012, 29/2014, 33/2015, 193/2015, 193/2015, 71/2016 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.101/2019, 275/2019, 14/2020, 171/2022, 65/2023, 14/2024 dhe 30/2024), dhe rregullon statusin, të drejtat, obligimet, detyrat dhe përgjegjësitë e personelit që shërben në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut (në tekstin e mëtejmë: Armata), si dhe sistemin e pagave dhe shtesave në mëditje dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me shërbimin në Armatë.

Shërbimi në Armatë kryhet nga personeli ushtarak dhe civil. Personeli ushtarak, në përputhje me nenin 3 të këtij ligji, është: a) personel ushtarak aktiv: epror ushtarak-oficer dhe nënoficer dhe ushtar profesionist; b) personeli ushtarak me trajnim profesional, respektivisht aftësim, ushtar në shërbimin vullnetar ushtarak, person që i nënshtrohet trajnimit profesional dhe trajnimit të avancuar për një oficer, respektivisht nënoficer dhe një kadet në Akademinë Ushtarake dhe c) pjesëtarë të forcave rezervë të caktuar në detyrë në përputhje me aktin për formimin e Armatës, përkatësisht: pjesëtarët e rezervës aktive dhe pjestarë të rezervës së përgjithshme. Personeli civil, në kuptim të këtij ligji, është person civil i emëruar në detyrë në përputhje me aktin për formimin e Armatës. Armata është një shërbim profesional.

Paragrafi 5 përcakton se gjatë punësimit duhet pasur parasysh përfaqësimi i duhur dhe i drejtë i qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve, duke respektuar kriteret e ekspertizës dhe kompetencës.

Të drejtat dhe detyrimet e ndërsjella të personelit ushtarak dhe civil që shërben në Armatë dhe në Ministrinë e Mbrojtjes rregullohen me kontratë për punësim, në përputhje me këtë ligj.

Çështja e rregulluar me paragrafin e kontestuar 7 të Rregullës rregullohet në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme të Evropës. Në Austri, mustaqet, mjekra dhe bordet lejohen pa asnjë kufizim. Në Belgjikë, mustaqet, mjekrra dhe zylyfet lejohen, pa asnjëfarë përkufizimi. Në Belgjikë lejohen mustaqet dhe mjekrra por të rregulluara. Në Republikën Çeke lejohen mustaqet, mjekrra dhe zylyfet, por në ngjyrë natyrale, janë dhënë përkufizime për mustaqet, zylyfeve dhe gjatësisë e flokëve. Në Danimarkë, çdo pamje lejohet, por nënkuptohet një mjekër e shkurtuar mirë. Zylyfet nuk lejohen. Për ushtarët që luftuan në Afganistan, mjekrat u lejuan. Për ushtarët në Gardën Mbretërore, mjekra nuk lejohet dhe megjithëse flokët më të gjata nuk janë të ndaluara, ushtarët janë me flokë të shkurtëra. Në Estoni lejohen flokët më të gjata, por të prera me rregull poshtë veshëve dhe pa qafës, nuk përmenden kufizime për mbajtjen e mjekrës, ndërsa në Finlandë, sipas Rregullit 91 të Mbrojtjes Ushtarake Finlandeze, lejohet mbajtja e mustaqeve, mjekrrës ose flokëve të gjata.

Vëzhgimi krahasues në lidhje me lirinë për të ushtruar disa të drejta, detyrime dhe kufizime të të gjithë personelit ushtarak që shërben në Armatë në forcat e armatosura të vendeve të Rrjetit Ballkanik të Sigurisë, u mor informacioni i mëposhtëm:

Në Republikën e Serbisë, në vitin 2012 është miratuar Rregullore për shërbim në Armatë me të cilën nuk lejohet mbajtja e mjekrrës për ushtarët, por mund të ketë një përjashtim për eprorët ushtarakë dhe rezervistët. Neni 35 i këtij akti u lejon ushtarëve të mbajnë mustaqe deri në një centimetër të gjerësisë se buzës së poshtme dhe mjekër të shkurtër të rregulluar për eprorët ushtarakë dhe rezervistët që nuk pengon në përdorimin e maskës mbrojtëse, pa asnjë shpjegim se pse kjo nuk lejohet për ushtarët tjerë.

Në Mal të Zi, pamja e ushtarëve rregullohet me nenin 23 të Rregullores së Shërbimit në Armatë, i cili përcakton në detaje gjatësinë dhe stilin e flokëve, çfarë mustaqesh lejohen, mjekra nuk lejohet dhe ushtari duhet të jetë i rruar, jo vetëm për arsye praktike.

Në Bosnje dhe Hercegovinë, mbajtja e mjekrës lejohet dhe është më e zakonshme në mesin e ushtarëve të përkatësisë etnike boshnjake. Ministria e Mbrojtjes ka mbajtur qëndrimin se është e nevojshme që një ushtar të rruhet për të përdorur maskë mbrojtëse apo pajisje të tjera. Pas shumë polemikash, Gjykata Kushtetuese vendosi në vitin 2021 se mjekra lejohet për shkak të “shkeljes së të drejtës për jetë private dhe lirisë së besimit të garantuar nga Kushtetuta e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut”.

Në Slloveni, mbajtja e mjekrës është preyente gjerësisht në mesin e ushtarëve dhe oficerëve. Rregullat për shërbimin në ushtri, pra në ushtrinë sllovene, parashikojnë se mjekra mund të jetë simbol i krenarisë dhe identitetit, por duhet të jetë në përputhje me standardet e shërbimit ushtarak. Neni 41 i Rregullit thekson rëndësinë e ruajtjes së higjienës dhe nevojës për rregullshmëri të ushtarit, ndërsa neni 43 specifikon se e drejta për të mbajtur mjekrën dhe mustaqet kufizohet nga kërkesa që ato të jenë të rruara shkurt, të mrëmbahen dhe të rregullohen rregullisht.

Gjithashtu në Kroaci, Rregulli për Shërbimin në Forcat e Armatosura rregullojnë pamjen e një ushtari, gjatësinë e flokëve, formën e flokëve, mustaqet dhe mjekrën. Neni 24 specifikon se mjekra nuk duhet të jetë më e gjatë se 0,5 cm dhe nuk duhet të pengojë gjatë kryerjes së detyrave profesionale.

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, kjo çështje është e rregulluar me Rregullin për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë, e regjistruar me nr. 02-294/1 të datës 16.07.2012, të lëshuar nga Kryeshefi i Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë.

Nga dispozitat e lartpërmendura kushtetuese dhe ligjore, si dhe nga analiza krahasuese e bërë, kemi konstatuar se për iniciativën në fjalë, nga aspekti formal, bazë për miratimin e rregullit kontestues është neni 26, paragrafi 1, pika 18 e Ligjit për mbrojtje. Nga aspekti material, gjatë përcaktimit të juridiksionit të saj, detyra e Gjykatës është të identifikojë veçoritë thelbësore të akteve juridike që disa herë edhe pa formën e nevojshme, disa herë edhe pa përmbajtjen e nevojshme, bien nën kontrollin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, nëse vendosin rregulla të përgjithshme të sjelljes për një numër të pacaktuar subjektesh.

Në rastin konkret, Rregulli i kontestuar, si në formë (megjithëse Rregulli nuk është botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”) dhe në përmbajtje, paraqet një rregull të përshtatshme për vlerësim kushtetues-gjyqësor, sepse në bazë të një dispozite ligjore, në përgjithësi përcakton dhe rregullon obligimet dhe marrëdhëniet e një rrethi më të gjerë të subjekteve (pjesëtarëve të Armatës, dëgjuesve, pjesëtarëve të armatave të huaja etj.), përmban rregulla të përgjithshme, respektivisht një obligim të përgjithshëm, ka karakter përgjithësisht detyrues të pasojave juridike që rrjedhin prej tij dhe kanë rëndësi publike.

Për sa i përket çështjes së kontestuar nëse me akt nënligjor mund të ndalohet mbajtja e mustaqeve, ndërkohë që ka ndalim absolut të mbajtjes së mjekrës pa asnjë kriter dhe përjashtime të mundshme (probleme me shenja, iritim të lëkurës, alergji etj.), Gjykata vlerësoi se në rastin konkret, Shtatmadhori i ARM-së nuk i ka tejkaluar autorizimet e tij ligjore dhe nuk është vënë në rolin e ligjvënësit në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1, alinetë 1 dhe 11, neni 19, paragrafët 1 dhe 2, dhe neni 54 i Kushtetutës.

Gjykata mori parasysh veçantinë e Armatës si një subjekt në të cilin gjatë kryerjes së shërbimit sundojnë rregulla të veçanta, rend dhe disiplinë ku marrëdhëniet vendosen domosdoshmërisht sipas parimit të hierarkisë dhe vartësisë, si në çdo strukturë sigurie në vend, si kryerja e detyrave në terren, kampet, ushtrimet dhe trajnimet ku pjestarët e armatës kanë nevojë për helmetë, maskë mbrojtëse, NHB mjete mbrojtëse, gaz maskë mbrojtëse dhe për shkak të nevojës së zbatimit të rregullt të mjeteve të lartpërmendura për shkak të sigurisë së individit dhe faktin që gjatësia e flokëve dhe mjekrës pengon dhe vështirëson mbajtjen dhe përdorimin e duhur të tyre.

Prandaj, Gjykata konstatoi se dispozita e kontestuar, paragrafi 7 i Rregullit për marrëdhëniet në kryerjen e shërbimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, nuk është në kundërshtim me vlerat themelore të rendit kushtetues, të përcaktuara në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 11 të Kushtetutës, respektivisht të lirive dhe të drejtave themelore të njeriut dhe qytetarit të pranuara në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, parimi i sundimit të së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski