У.бр.215/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.215/2024
Скопје, 12.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 12 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 63 од Законот за преземање на акционерските друштва („Службен весник на Република Македонија“ бр.69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 и„Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.31/2020).

Образложение

Адвокатското друштво Апостолски од Скопје, преку адвокатот Јордан Апостолски до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 63 од Законот за преземање на акционерските друштва („Службен весник на Република Македонија“ бр.69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.31/2020).

Цел на оваа иницијатива, според подносителот е поведување постапка за оценување на уставноста на член 63 од Законот за преземање на акционерските друштва („Службен весник на Република Македонија“ бр.69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.31/2020) со кои одредби е регулирана принудната продажба на малцинските акционери, од причини што истите се во спротивност со темелните вредности на уставниот поредок односно член 8 став 1 алинеи 6 и 7, член 30 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија како и со член 1 од Протоколот 1 (заштита на сопственоста) на Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи.

Во образложението на иницијативата ги цитира уставните одредби и оспорениот член од Законот и наведува дека наспроти сопственичкиот карактер на акциите, со оспорените одредби од член 63 се уредува принудната продажба на акциите под услови и на начин пропишани во Законот што е во спротивност со правната заштита на сопственоста, слободата на пазарот и претприемништвото.

Понатаму, наведува дека Уставот го гарантира правото на сопственост, а сопственоста може да биде одземена само или ограничена само во случај кога се работи за јавен интерес, утврден со закон, но со оспорените одредби на член 63 од Законот, одземањето на сопственоста на акциите со принудна продажба, не било од јавен интерес и на тој начин се вршела злоупотреба на правата на малцинските акционери.

Од овие причини подносителот на иницијативата предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорениот член 63 од Законот за преземање на акционерските друштва и истиот да го поништи или укине.

На седницата Судот утврди дека во оспорениот член 63 став 1 од Законот за преземање на акционерските друштва е определено дека доколку преземачот во постапката за преземање се стекнал со најмалку 95% од хартиите од вредност на целното друштво, тој има право да ги купи и хартиите од вредност на останатите акционери коишто не ја прифатиле понудата за преземање.

Според став 2, купувањето на хартии од вредност од ставот (1) на овој член се врши под условите определени во понудата за преземање, односно во последната променета понуда за преземање.

Во став 3 е определено дека преземачот кој сака да го искористи правото од ставот (1) на овој член е должен до овластениот депозитар да поднесе барање за принудна продажба на хартиите од вредност на акционерите кои не ја прифатиле понудата за преземање во кое ги наведува условите за купување на хартиите од вредност и да изврши уплата на паричниот износ потребен за откуп на хартиите од вредност на посебна сметка на овластениот депозитар.

Со оспорениот став 4 е пропишано дека овластениот депозитар ги известува сите акционери за поднесеното барање за принудна продажба и ги повикува сите акционери да достават податоци за сметка во банка на која ќе им се изврши уплатата за продадените хартии од вредност врз основа на принудната продажба.

Согласно став 5, преземачот може да го поднесе барањето од ставот (3) на овој член во рок не подолг од 90 дена од денот кога согласно со членот 49 став (3) од овој закон го објавил решението на Комисијата за успешност на понудата за преземање во „Службен весник на Република Северна Македонија“ а во став 6 од истиот член е пропишано дека преземачот го објавува барањето од ставот (3) на овој член.

Понатаму, Судот утврди дека во оспорениот став 7 е регулирано дека без оглед на начинот на плаќање определен во понудата за преземање, во барањето од ставот (3) на овој член како една од алтернативите за плаќање на хартиите од вредност, преземачот мора да понуди плаќање на цената на хартиите од вредност во готово.

Според оспорениот став 8, во врска со пренесувањето на хартиите од вредност и исполнувањето на паричните обврски по основ на принудната продажба, соодветно се применуваат одредбите од членовите 50, 51 и 52 од овој закон, при што роковите за исполнување на обврските течат по истекот на рокот од ставот (5) на овој член, додека според став 9, трошоците за реализација на принудната продажба паѓаат на товар на преземачот.

Согласно став 10, принудната продажба од ставот (2) на овој член се спроведува како нетрговски пренос во овластениот депозитар и на ваквата продажба не важат одредбите од членот 72 став (2) од Законот за хартии од вредност.

III

Со член 8 став 1 алинеи 6 и 7 од Уставот, се уредени правната заштита на сопственоста и слободата на пазарот и претприемништвото како темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 30 од Уставот, се гарантира правото на сопственост и правото на наследување.

Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата.

Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Во случај на експропријација на сопственоста или во случај на ограничување на сопственоста се гарантира праведен надомест кој не може да биде понизок од пазарната вредност.

Видно од член 55 од Уставот, се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото. Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот. Републиката презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот.

Слободата на пазарот и претприемништвото можат да се ограничат со закон единствено заради одбрана на Републиката, зачувување на природата, животната средина или здравјето на луѓето.

Според членот 58 став 1 од Уставот, сопственоста и трудот се основа за управување и учество во одлучувањето.

Законот за хартии од вредност („Службен весник на Република Македонија“ бр.95/05, 25/07, 7/08, 45/09, 57/10, 135/11, 13/13, 188/13, 43/14, 15/15, 154/15, 192/15, 23/16, 83/18, „Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 31/20, 288/21, 53/24) предвидел дека за сѐ она што не е уредено со Законот за хартии од вредност, ќе се применуваат одредбите од Законот за трговските друштва, Законот за стечај и Законот за општата управна постапка.

Според член 2 од Законот за хартии од вредност, „акција“ е сопственичка хартија од вредност, која претставува неделив и идеален дел од основната главнина на акционерското друштво или командитно друштво со акции. Акциите можат да бидат обични и приоритетни.

Во член 31 став 1 од Законот за хартии од вредност е регулирано дека правата на сопственост од хартиите од вредност настануваат со запишувањето на хартијата од вредност на сметка на сопственикот во депозитарот и се пренесуваат со запишување на хартијата од вредност на сметката на новиот сопственик во депозитарот. Според став 2 на истиот член, правата од хартијата од вредност се стекнуваат, ограничуваат или пренесуваат единствено со соодветното запишување на сметките на хартии од вредност во депозитарот, освен ако со закон поинаку не е утврдено.

Законот за трговските друштва („Службен весник на Република Македонија“ бр.28/04, 84/05, 25/07, 87/08, 42/10,48/10, 24/11,166/12, 70/13, 119/13, 120/13, 187/13, 38/14, 41/14, 138/14, 88/15, 192/15, 6/16, 30/16, 61/16, 64/18, 120/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 290/20, 215/21 и 99/22) во член 3 го дефинирал поимот „акција“ како хартија од вредност (којашто може да ја издаваат акционерското друштво и командитното друштво со акции) во која што е претставен дел од основната главнина и во која се отелотворуваат правата на акционерот кој, како сопственик на акцијата, не е доверител на друштвото ниту сопственик на еден дел од имотот на друштвото.

Според истиот член пак, „Влог во друштвото“ претставуваат пари, ствари, права коишто содружникот односно акционерот му ги отстапува и пренесува на трговското друштво во постапката на основање или во постапката на зголемување на основната главнина на друштвото, односно труд и услуги кога тоа со овој закон е допуштено.

Според член 270 од Законот за трговските друштва, акционерско друштво е трговско друшто во кое акционерите учествуваат со влогови во основната главнина, којашто е поделена на акции. Акционерите не одговараат за обврските на акционерското друштво. Од одредбите од овој закон со којшто се уредува акционерското друштво, може да се отстапува на начин и според условите пропишани со овој закон и со други закони.

Во одделот V од овој закон, со наслов „Правни односи меѓу друштвото и акционерите“ од член 321 до член 335 помеѓу другото е определено начелото на еднаква положба на акционерите односно акционерите под еднакви услови имаат еднаква положба во друштвото; акционерот е должен да го плати износот на акцијата; друштвото ќе ги продаде акциите што му ги одзело на „исклучениот“ акционер (кој не ги платил акциите) и исклучениот акционер има обврска да плати и договорна казна ако е утврдена во јавниот повик, а не се исклучува и одговорноста на исклучениот акционер за причинетата штета на друштвото поради пропуштањето на уплатата; акционерите имаат право на учество во добивката, освен ако според одлука на собранието за употреба на добивката донесена врз основа на закон или статут, добивката е изоставена од распределбата меѓу акционерите, а учеството на акционерите во добивката се определува според родот и класа на акциите; друштвото може да стекнува сопствени акции со откуп, самото или преку лице кое дејствува во свое име а за сметка на друштвото, а кога друштвото стекнува сопствени акции пропорционално од сите акционери донесува одлука за тоа и упатува јавен повик со понуда до сите свои акционери; и според членот 335 став 7 од овој закон стекнување на сопствени акции на друштвото се врши и по сила на законска обврска или врз основа на одлука на суд.

Понатаму, согласно член 532 од истиот Закон, ако најмалку 90% од уделите, односно акциите во кои што е претставена главнината на друштвото кое што се присоединува или што се дели ги држи друштвото кое што презема, не е потребна согласност на содружниците, собирот на содружниците и собранието на друштвото кое што презема.

Согласно член 535 од Законот за трговските друштва, на содружник, односно акционер кој се изјаснил дека не сака за неговиот удел, односно акции да преземе удел, односно акции во друштвото што презема, друштвото е должно да му го откупи уделот, односно акциите според цена утврдена во одлуката за присоединување, спојување, односно поделба.

Законот за преземање на акционерските друштва („Службен весник на Република Македонија” бр.69/13, 188/13, 166/14, 154/15, 23/16, 248/18 и „ Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 31/20) во член 1 го уредува начинот, условите и постапката за преземање на акционерските друштва, правата и обврските на учесниците во постапката за преземање и надзорот над спроведување на постапката за преземање на акционерските друштва. За сѐ она што не е уредено со овој закон ќе се применуваат одредбите од Законот за трговските друштва и Законот за општата управна постапка.

Според одредбите од овој закон, „Понуда за преземање“ е дефинирана како јавно објавена понуда, задолжителна или доброволна, упатена до сите иматели на хартии од вредност во целното друштво (акционерско друштво чии хартии од вредност се предмет на понудата за преземање) со цел да се стекне контрола во целното друштво; „Прифаќач на понудата“ е имател на хартии од вредност на целното друштво кој ја прифатил понудата за преземање а „Преземач“ е секое лице кое дава понуда за преземање под услови и на начин определен со овој закон.

Со одредбите од глава III „Постапка во врска со понуда за преземање” од Законот за преземање на акционерските друштва, од член 21 до член 39 детално е уредена постапката, начинот, роковите и условите за преземање односно откупот на хартии од вредност од акционерските друштва.

Имено, сите акционери на целното друштво се рамноправни во постапката за преземање. Преземачот за намерата за преземање на целното друштво ги известува Комисијата за хартии од вредност, органот на управување на целното друштво, берзата, депозитарот на хартии од вредност и Комисијата за заштита на конкуренција и истото го објавува во најмалку еден дневен весник и во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Преземачот склучува договор со депозитарот на хартии од вредност и депонира паричен износ, потребен за плаќање на сите хартии од вредност на кои се однесува понудата за преземање на посебна сметка во депозитарот.

Понатаму, членовите на органот на управување на преземачот и членовите на органот на управување на целното друштво ја известуваат Комисијата за хартии од вредност, депозитарот на хартии од вредност и Комисијата за заштита на конкуренцијата за исходот од понудата за преземање.

Депозитарот на хартии од вредност ја исполнува паричната обврска кон лицата што ја прифатиле понудата и истовремено ги префрла хартиите од вредност на сметка на преземачот доколку понудата за преземање била успешна.

Понудата за преземање од страна на имателите на хартии од вредност издадени од целното друштво се прифаќа со писмена изјава. Изјавата за прифаќање на понудата се испраќа на овластеното правно лице (брокерска куќа или банка), при што имателите на хартии од вредност ги резервираат хартиите од вредност на посебна сметка на овластениот депозитар и не можат повеќе да располагаат со нив а Комисијата за хартии од врдност, донесува решение за успешност на откупот.

Според одредбите од глава IX „Посебен третман на малцинските акционери” во член 63 (кој е оспорен во иницијативата) со поднаслов „Принудна продажба” во став 1 е утврдено право, а со останатите одредби од ставовите 2 до 10 од овој член од Законот е детално регулирано остварувањето на тоа право, според кое доколку преземачот во постапката за преземање откупи најмалку 95% од хартиите од вредност на целното друштво, тој има право да ги купи и хартиите од вредност на останатите акционери што не ја прифатиле понудата за преземање. Ова дополнително купување мора да биде извршено според истите услови, определени во понудата за преземање, односно на нејзината последна променета понуда за преземање.

За остварување на ова право, преземачот доставува барање до овластен депозитар за реализација на принудна продажба на хартиите од вредност односно акциите на акционерите кои не ја прифатиле понудата во рок не подолг од 90 дена од денот на објавувањето на решението на Комисијата за успешност на понудата за откуп објавено во „Службен весник на Република Северна Македонија“. Во барањето за принудна продажба, како начин на плаќање за откупот должно е да понуди плаќање во готови пари и паричниот износ потребен за откуп на хартиите од вредност да бидат уплатени на посебна сметка на овластениот депозитар.

Со иницијативата во овој предмет и видно од нејзиното образложение оспорен е само член 63 односно подносителот иницира уставно проблематизирање само на правата и обврските од овој случај а не и член 64 со поднаслов „Принудно купување” и покрај фактот што со двете одредби Законот уредил реципрочни права на субјектите во откупот кој е предмет на уредување со Законот.

Со член 64 од Законот, е уредено правото доколку понудувачот во постапката за преземање се стекнал со најмалку 95% од акциите односно од хартиите од вредностна целното друштво, тој има обврска да ги купи и акциите на останатите акционери што не ја прифатиле понудата за преземање, доколку овие акционери поднесат барање за принудно купување до овластениот депозитар. Ова дополнително купување мора да биде извршено според истите услови кои се однесувале на понудата за преземање, односно во последната променета понуда за преземање.

Имајќи ги предвид изнесените уставни и законски одредби и од анализата на оспорениот член 63 од Законот, Судот утврди дека за оспорените одредби не може основано да се постави прашањето за согласноста со Уставот, од причини што сопственик на право на управување и располагање со имотот со кој работи акционерското друштво е само друштвото. Акционерите се сопственици единствено на акциите односно хартиите од вредност (во хартиена или електронска форма). Тие единствено можат да ги продадат акциите (договорно, по сила на законска обврска или одлука на суд) коишто ги поседуваат и на тој начин да стекнат ликвиден имот, кој можат дирекно да го управуваат или користат. Акционерите немаат никакви други материјални права врз имотот врз кој и да е дел од имотот на акционерските друштва. Акциите се финансиска хартија од вредност која на имателот му дава сопственички права во одредена компанија, но тие права се во рамки кои се движат меѓу нивната волја, управните структури на корпорацијата односно друштвото и законските прописи.

Впрочем, никој не го присилува лицето да биде акционер односно имател на хартии од вредност и да подлежи на односите кои се уредени со закон за оваа материја, но доколку е носител на акции односно хартии од вредност тој ќе треба да го прилагоди своето управување и располагање со акциите на начин и под услови кои се законски детерминирани и кои се однесуваат за сите во исти услови.

Од друга страна пак, акциите како и другите хартии од вредност се институти комплексно уредени со повеќе закони и други прописи од финансиската сфера, и не може изолирано надвор од тие односи да се разгледува прашањето на акциите како право на сопственост кое било уставно гарантирано и неприкосновено, имајќи предвид дека акцијата дава само права со закон определени, и сопственоста нема апстрактен карактер како што иницијаторот ја смета.

При градење на правното мислење по однос на наводите во иницијативата, го земавме во предвид и образложението на Предлог-законот за преземање на акционерските друштва каде јасно се истакнува потребата од донесување на Законот како начин на усогласување со Директивата 2004/25/ЕЗ која се однесува на понуди за преземање, јакнење на заштитата на сопствениците на хартии од вредност, пред се малцинските акционери во друштвата кои се предмет на преземање и воспоставување на јасни и транспарентни правила при преземањето на акционерските друштва.

Имено, според член 15 од оваа директива, земјите членки ќе обезбедат понудувачот кој ја доставил понудата за преземање на акциите може да бара сите иматели на останатите хартии од вредност кои првично не ја прифатиле понудата за откуп да ги продaдат по фер цена, во следниве ситуации: а) кога понудувачот веќе има хартии од вредност со најмалку 90% од капиталот кој носи право на глас и б) кога по прифаќањето на јавната понуда понудувачот допрва ќе стекне не помалку од 90% од капиталот на компанијата со хартии од вредност со право на глас.

Во однос на дополнителниот откуп на акции од малцинските акционери се гарантира фер цена, која треба да биде еднаква на онаа која е понудена во понудата за преземање или онаа цена која им е платена во готово на акционерите.

Исто така за компарација, го земавме предвид и Законот за преземање на акционерски друштва во Република Хрватска („Народна новина” бр.148/13) кој со член 45 го уредил „правото на пренос на акциите од малцинските акционери“ и со член 46 го уредил „правото на продажба на акциите на малцинските акционери“.

Според член 45 од овој Закон, понудувачот има право на превземање на акциите од малцинските акционери со обврска да ги откупи со правичен надомест, доколку понудувачот држи најмалку 95% акции со право на глас во акционерското друштво, и овие односи со одредбите од членот се детално регулирани, а според член 46 од Законот, малцинскиот сопственик има право на продажба на своите акции со право на глас на понудувачот кој држи најмалку 95% акции со право на глас во акционерското друштво, и овие односи се детално уредени со одредбите од овој член од Законот.

Оттука, Судот утврди дека оваа законска регулатива не е непозната во компаративното и правото на ЕУ туку напротив, присутно е правното регулирање и во други земји на принудната продажба и принудното купување на акциите од малцинските акционери, на начин и под услови кои се со закон уредени, а тоа прашање е содржано и во Директивата на ЕУ.

Постоењето на овој правен режим е во релација со веќе изнесената анализа за акциите и правата на нивните носители, па оттука не може да се прифати наводот во иницијативата дека со оспорените одредби со кои се воспоставува принудната продажба на акции, биле повредени одредбите од Уставот. Напротив станува збор за регулирање на овие прашања што подеднакво се однесуваат на сите учесници односно субјекти во такви услови во слободното пазарно стопанство и претприемништво во Република Северна Македонија.

Од изнесеното Судот оцени дека за оспорените одредби од Законот за преземање на акционерските друштва не може основано да се постави прашањето за согласноста со член 8 став 1 алинеи 6 и 7, член 30 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија како и со член 1 од Протоколот 1 (заштита на сопственоста) на Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U. nr. 215/2024
Shkup, 12.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 12 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET Procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 63 të Ligjit për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 31/2020).

Arsyetim

Shoqata e avokatëve Apostollski nga Shkupi, përmes avokatit Jordan Apostolski, ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 63 të Ligjit për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.31/2020).

Qëllimi i kësaj iniciative, sipas parashtruesit të kërkesës, është inicimi i procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 63 të Ligjit për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 69/2013, 188/2021, 166/2014, 154/2015, 23/2016, 248/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 31/2020), me të cilat dispozita është rregulluar shitja e detyruar e aksionarëve pakicë, për arsye se janë në kundërshtim me vlerat themelore të rendit kushtetues, përkatësisht nenin 8 paragrafi 1 alinetë 6 dhe 7, nenin 30 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe me nenin 1 të Protokollit 1 (mbrojtja e pronës) në Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore.

Në arsyetimin e iniciativës, citon dispozitat kushtetuese dhe nenin kontestues të ligjit dhe thekson se, në kundërshtim me karakterin pronësor të aksioneve, dispozitat kontestuese të nenit 63 rregullojnë shitjen e detyruar të aksioneve në kushtet dhe në mënyrën e përcaktuar në Ligj, e cila është në kundërshtim me mbrojtjen ligjore të pronësisë, lirinë e tregut dhe sipërmarrësisë.

Më tej, në të thuhet se Kushtetuta garanton të drejtën e pronës dhe prona mund të merret ose kufizohet vetëm në rast të një interesi publik, të përcaktuar me ligj, por me dispozitat kontestuese të nenit 63 të Ligjit, heqja e pronësisë së aksioneve me shitje të detyruar nuk ka qenë në interes publik dhe si rrjedhim është bërë abuzim i të drejtave të aksionarëve të vegjël.

Për këto arsye, parashtruesi i iniciativës propozon që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 63 të kontestuar të Ligjit për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare dhe ta anulojë ose shfuqizojë atë.

Në seancë, Gjykata konstatoi se neni i kontestuar 63, paragrafi 1 i Ligjit për marrjen e shoqërive aksionare, përcaktohet se nëse marrësi në procedurën e marrjes në dorëzim ka fituar të paktën 95% të letrave me vlerë të tërë shoqërisë, ai ka të drejtë të blejë letrat me vlerë të aksionarëve të mbetur që nuk e kanë pranuar ofertën për marrje.

Sipas paragrafit 2, blerja e letrave me vlerë nga paragrafi (1) i këtij neni do të bëhet sipas kushteve të përcaktuara në ofertën për blerje, përkatësisht në ofertën e fundit të ndryshuar për blerje.

Paragrafi 3 parashikon se sipërmarrësi i cili dëshiron të ushtrojë të drejtën nga paragrafi (1) i këtij neni, është i detyruar t’i paraqesë depozituesit të autorizuar kërkesën për shitjen e detyruar të letrave me vlerë të aksionarëve që nuk e kanë pranuar ofertën për marrje, duke treguar kushtet për blerjen e letrave me vlerë dhe të paguajë shumën e parave të nevojshme për blerjen e një llogarie të posaçme të autorizuar.

Paragrafi i kontestuar 4 parasheh se depozitari i autorizuar do t’i njoftojë të gjithë aksionarët për kërkesën e paraqitur për shitje të detyruar dhe do t’u bëjë thirrje të gjithë aksionarëve që të dorëzojnë detajet e llogarisë bankare në të cilën do të bëhet pagesa për letrat me vlerë të shitura në bazë të shitjes së detyruar.

Në bazë të paragrafit 5, sipërmarrësi mund ta parashtrojë kërkesën nga paragrafi (3) i këtij neni në afat jo më të gjatë se 90 ditë nga dita në të cilën, në bazë të nenit 49 paragrafi (3) të këtij ligji, ka publikuar vendimin e Komisionit për suksesin e ofertës për marrje në në dorëzim në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” dhe në paragrafin 6 të njëjtin nen është përcaktuar se marrësi e publikon kërkesën nga paragrafi (3) i këtij neni.

Për më tepër, Gjykata konstatoi se paragrafi 7 i kontestuar rregullon se pavarësisht nga mënyra e pagesës e specifikuar në ofertën për blerje, në kërkesën nga paragrafi (3) i këtij neni, si një nga alternativat për pagesën e letrave me vlerë, marrësi duhet të ofrojë pagesën e çmimit të letrave me vlerë në para të gatshme.

Sipas paragrafit 8 kontestues, në lidhje me transferimin e letrave me vlerë dhe përmbushjen e detyrimeve monetare në bazë të shitjes së detyruar, zbatohen dispozitat e neneve 50, 51 dhe 52 të këtij ligji, ku afatet për përmbushjen e detyrimeve do të shkojnë pas skadimit të afatit nga paragrafi (5) i këtij neni, ndërsa sipas nenit 9 shpenzimet për realizimin e shitjes së detyruar bin në barrë marrësit.

Sipas paragrafit 10, shitja e detyruar nga paragrafi (2) i këtij neni do të kryhet si bartje jokomerciale te depozituesi i autorizuar dhe për këtë shitje nuk zbatohen dispozitat e nenit 72 paragrafi (2) të Ligjit për letrat me vlerë.

III

Me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 6 dhe 7 të Kushtetutës e rregullon mbrojtjen juridike të pronës dhe lirinë e tregut dhe sipërmarrësinë si vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 30 të Kushtetutës, garantohet e drejta e pronës dhe e drejta e trashëgimisë.

Pronësia krijon të drejta dhe detyrime dhe duhet të shërbejë për të mirën e individit dhe komunitetit.

Askujt nuk mund t’i hiqet ose të kufizohet pronësia dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, me përjashtim të interesit publik të përcaktuar me ligj.

Në rast shpronësimi të pronës ose në rast kufizimi të pronësisë, garantohet një kompensim i drejtë, i cili nuk mund të jetë më i ulët se vlera e tregut.

Siç shihet nga neni 55 të Kushtetutës, liria e tregut dhe sipërmarrësisë janë të garantuara. Republika siguron status të barabartë juridik për të gjitha subjektet e tregut. Republika merr masa kundër pozicioneve monopoliste dhe sjelljeve monopoliste në treg.

Liria e tregut dhe e sipërmarrësisë mund të kufizohen me ligj vetëm për qëllime të mbrojtjes së Republikës, ruajtjes së natyrës, mjedisit jetësor apo shëndetit të njeriut.

Sipas nenit 58, paragrafi 1 të Kushtetutës, pronësia dhe puna janë baza e menaxhimit dhe pjesëmarrjes në vendimmarrje.

Ligji për letrat me vlerë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 95/05, 25/07, 7/08, 45/09, 57/10, 135/11, 13/13, 188/13, 43/14, 15/15, 154/15, 192/15, 23/16, 83/18, “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 31/20, 288/21, 53/24) ka parashikuar se për çdo gjë që nuk rregullohet me Ligjin për letrat me vlerë do të zbatohen dispozitat e Ligjit për shoqëritë tregtare, Ligjit për falimentim dhe Ligjit për procedurë të përgjithshme administrative.

Sipas nenit 2 të ligjit për letrat me vlerë, “aksion” është letra me vlerë e kapitalit, e cila përfaqëson një pjesë të pandashme dhe ideale të kryegjësë themelore të shoqërisë aksionare ose të një shoqërie komandite me aksione. Aksionet mund të jenë të zakonshme dhe të me prioritet.

Neni 31, paragrafi 1 i Ligjit për letrat me vlerë rregullon se të drejtat e pronësisë mbi letrat me vlerë lindin me regjistrimin e letrës me vlerë në llogarinë e pronarit te depozituesi dhe barten me regjistrimin e letrës me vlerë në llogarinë e pronarit të ri te depozituesi. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, të drejtat për letrat me vlerë fitohen, kufizohen ose transferohen vetëm me regjistrimin e duhur në llogaritë e letrave me vlerë në depozitues, përveç nëse me ligj parashikohet ndryshe.

Ligji për shoqëritë tregtare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 28/04, 84/05, 25/07, 87/08, 42/10,48/10, 24/11,166/12, 70/13, 119/13, 120/13, 187/13, 38/14, 41/14, 138/14, 88/15, 192/15, 6/16, 30/16, 61/16, 64/18, 120/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 290/20, 215/21 dhe 99/22) në nenin 3 e ka saktësuar nocionin “aksion” si letra me vlerë (që mund të emetohet nga shoqëria aksionare dhe shoqëria komandite me aksione) në të cilën përfaqësohet një pjesë e kapitalit aksionar dhe ku mishërohen të drejtat e aksionarit, i cili si pronar i aksionit nuk është kreditor i shoqërisë dhe as pronar i një pjese të aktiveve të shoqërisë.

Sipas të njëjtit nen, “Kontribut për shoqërinë” nënkuptohen paratë, sendet, të drejtat që bashkëpronari ose aksionari ia cakton dhe i bart në shoqërinë tregtare në procedurën e themelimit ose në procedurën e rritjes së kapitalit themeltar të shoqërisë, ose punën dhe shërbimet kur kjo lejohet nga ky ligj.

Sipas nenit 270 të Ligjit për shoqëritë tregtare, shoqëri aksionare është shoqëri tregtare në të cilën aksionarët marrin pjesë me investime në kapitalin aksionar, i cili ndahet në aksione. Aksionarët nuk janë përgjegjës për detyrimet e shoqërisë aksionare. Dispozitat e këtij ligji që rregullojnë shoqërinë aksionare mund të shmangen në mënyrën dhe kushtet e përcaktuara me këtë ligj dhe ligje të tjera.

Në seksionin V të këtij ligji, të titulluar “Marrëdhëniet juridike ndërmjet shoqërisë dhe aksionarëve”, nga neni 321 deri në nenin 335, ndër të tjera, përcaktohet parimi i statusit të barabartë të aksionarëve, pra aksionarët në kushte të barabarta kanë pozitë të barabartë në shoqëri; aksionari është i detyruar të paguajë shumën e aksionit; shoqëria do të shesë aksionet që ka marrë nga aksionari i “shkyçur” (i cili nuk ka paguar për aksionet) dhe aksionari i shkyçur është gjithashtu i detyruar të paguajë një gjobë kontraktuale nëse përcaktohet në thirrjen publike dhe nuk përjashtohet përgjegjësia e aksionarit larguar për dëmin që i është shkaktuar shoqërisë për shkak të mospagesës; Aksionarët kanë të drejtë të marrin pjesë në fitim, përveç rastit kur sipas një vendimi të asamblesë për përdorimin e fitimit të miratuar në bazë të ligjit ose statutit, fitimi përjashtohet nga shpërndarja ndërmjet aksionarëve dhe pjesëmarrja e aksionarëve në fitim përcaktohet sipas llojit dhe klasës së aksioneve; Shoqëria mund të fitojë aksionet e veta me grumbullim, vetë ose nëpërmjet një personi që vepron në emër të saj dhe për llogari të shoqërisë, dhe kur shoqëria fiton aksionet e veta në mënyrë proporcionale nga të gjithë aksionarët, ajo merr një vendim për këtë dhe dërgon një thirrje publike me një ofertë për të gjithë aksionarët e saj; dhe sipas nenit 335 paragrafi 7 i këtij ligji, fitimi i aksioneve të shoqërisë bëhet si në bazë të detyrimit ligjor ashtu edhe në bazë të vendimit të gjykatës.

Për më tepër, sipas nenit 532 të të njëjtit ligj, nëse të paktën 90% e pjesëve, gjegjësisht aksioneve që përfaqësojnë kryegjënë e shoqërisë që bashkohet ose ndahet, mbahen nga shoqëria e cila merr përsipër, nuk kërkohet pëlqimi i partnerëve, mbledhja e partnerëve dhe asambleja e shoqërisë përthithëse.

Sipas nenit 535 të Ligjit për shoqëritë tregtare, shoqëria është e detyruar të blejë pjesën ose aksionet e partnerit ose aksionarit i cili ka deklaruar se nuk dëshiron ta marrë pjesën ose aksionet e tij në shoqërinë që merr përsipër, shoqëria është e obliguar t’ia mblejë pjesën, respektivisht aksionet me çmimin e përcaktuar në vendimin për blerje, bashkim ose ndarje.

Ligji për marrjen e shoqërive aksionare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 69/13, 188/13, 166/14, 154/15, 23/16, 248/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 31/20) në nenin 1 e rregullon mënyrën, kushtet dhe procedurën për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionere, të drejtat dhe detyrimet e pjesëmarrësve në procedurën e marrjes në dorëzim dhe mbikëqyrjen mbi zbatimin e procedurës për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare. Për çdo gjë që nuk rregullohet me këtë ligj, zbatohen dispozitat e Ligjit për shoqëritë tregtare dhe Ligjit për procedurën e përgjithshme administrative.

Sipas përcaktimeve të këtij ligji, “ofertë marrjeje” përkufizohet si oferta e shpallur publikisht, e detyrueshme ose vullnetare, që u drejtohet të gjithë zotëruesve të letrave me vlerë në shoqërinë e synuar (shoqëri aksionare, letrat me vlerë të së cilës janë objekt i ofertës për blerje) me qëllim marrjen e kontrollit në shoqërinë e synuar; “Pranuesi i ofertës” është mbajtësi i letrave me vlerë të shoqërisë së synuar që ka pranuar ofertën për blerje, dhe “Blerës” është çdo person që bën një ofertë për blerje në kushtet dhe në mënyrën e përcaktuar me këtë ligj.

Dispozitat e kreut III “Procedura në lidhje me ofertën e marrjes në dorëzim” të Ligjit për Marrjen e Shoqërive Aksionare, nga neni 21 deri në nenin 39, rregullojnë në mënyrë të detajuar procedurën, mënyrën, afatet dhe kushtet e marrjes në dorëzim, pra grumbullimin e letrave me vlerë nga shoqëritë aksionare.

Gjegjësisht, të gjithë aksionarët e shoqërisë së synuar janë të barabartë në procedurën e marrjes në dorëzim. Blerësi do të njoftojë Komisionin për Letrat me Vlerë, organin menaxhues të shoqërisë së synuar, bursën, depozitimin e letrave me vlerë dhe Komisionin për mbrojtjen e konkurrencës për synimin për të marrë nën kontroll shoqërinë e synuar dhe të njëjtën do ta publikojë së paku në një gazetë ditore dhe në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Marrësi lidh një marrëveshje me depozituesin e letrave me vlerë dhe depoziton shumën e parave të nevojshme për të paguar për të gjitha letrat me vlerë me të cilat ka të bëjë oferta e marrjes në një llogari të veçantë me depozituesin.

Për më tepër, anëtarët e organit drejtues të blerësit dhe anëtarët e organit drejtues të shoqërisë së synuar do të njoftojnë Komisionin e Letrave me Vlerë, depozitimin e letrave me vlerë dhe Komisionin për Mbrojtjen e Konkurrencës për rezultatin e ofertës për blerje.

Depozituesi i letrave me vlerë përmbush detyrimin monetar ndaj personave që kanë pranuar ofertën dhe njëkohësisht i transferon letrat me vlerë në llogarinë e sipërmarrësit nëse oferta për blerje ka qenë e suksesshme.

Oferta për blerje nga mbajtësit e letrave me vlerë të lëshuara nga kompania e synuar do të pranohet me një deklaratë me shkrim. Deklarata e pranimit të ofertës i dërgohet personit juridik të autorizuar (shtëpisë brokere ose bankës), ku mbajtësit e letrave me vlerë i rezervojnë letrat me vlerë në një llogari të veçantë të depozituesit të autorizuar dhe nuk mund t’i disponojnë më ato, dhe Komisioni i Letrave me Vlerë merr vendim për suksesin e grumbullimit.

Sipas dispozitave të kreut IX “Trajtimi i posaçëm i aksionarëve pakicë” në nenin 63 (i cili është kontestuar në iniciativë) me nëntitullin “Shitja e detyrueshme” në paragrafin 1, krijohet e drejta dhe dispozitat e mbetura nga paragrafët 2 deri në 10 të këtij neni të Ligjit rregullojnë në mënyrë të detajuar realizimin e asaj të drejte, sipas së cilës nës marrësi në procedurën për marrje në dorëzim grumbullon 95% të letrave me vlerë të shoqërisë së synuar, ai ka të drejtë të blejë letrat me vlerë të aksionarëve të mbetur që nuk e kanë pranuar ofertën e marrjes në dorëzim. Kjo blerje shtesë duhet të bëhet në të njëjtat kushte si ato të përcaktuara në ofertën e grumbullimit, ose në ofertën e saj të fundit të ndryshuar për grumbullim.

Për të ushtruar këtë të drejtë, marrësi i paraqet kërkesë depozituesit të autorizuar për realizimin e shitjes së detyruar të letrave me vlerë, përkatësisht të aksioneve të aksionarëve që nuk e kanë pranuar ofertën, brenda një afati jo më të gjatë se 90 ditë nga dita e publikimit të vendimit të Komisionit për suksesin e ofertës për blerje të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”. Në kërkesën për shitje të detyruar, si mënyrë pagese për shlyerjen, është e detyruar të ofrojë pagesën në para të gatshme dhe shumën e parave të nevojshme për shlyerjen e letrave me vlerë të derdhet në një llogari të veçantë të depozituesit të autorizuar.

Me iniciativën në këtë rast dhe evident nga shpjegimi i saj, kundërshtohet vetëm neni 63, pra kërkuesi fillon problematizimin kushtetues vetëm të të drejtave dhe detyrimeve në këtë rast dhe jo neni 64 me nëntitull “Blerja e detyrueshme”, pavarësisht se me të dyja dispozitat Ligji rregullon të drejtat reciproke të subjekteve në blerjen që i nënshtrohet ligjit.

Neni 64 i ligjit rregullon të drejtën që nëse ofertuesi në procedurën e marrjes së blerjes ka përvetësuar së paku 95% të aksioneve apo letrave me vlerë të shoqërisë së synuar, ai ka për obligim të blejë aksionet e aksionarëve të mbetur që nuk e kanë pranuar ofertën e marrjes, nëse këta aksionarë paraqesin kërkesë për blerje të detyrueshme tek depozitari i autorizuar. Kjo blerje shtesë duhet të bëhet në të njëjtat kushte që zbatohen për ofertën e blerjes, pra në ofertën e fundit të ndryshuar për marrje në dorëzim.

Duke marrë parasysh dispozitat kushtetuese dhe ligjore të paraqitura dhe analizën e nenit 63 kontestues të ligjit, Gjykata vendosi se dispozitat e kontestuara nuk mund të vihen në pikëpyetje të arsyeshme për pajtueshmërinë e tyre me Kushtetutën, për arsye se pronar i së drejtës për të administruar dhe disponuar pronën me të cilën operon shoqëria aksionare është vetëm shoqëria. Aksionarët janë pronarë vetëm të aksioneve, pra letrave me vlerë (në formë letre ose elektronike). Ata mund të shesin vetëm aksionet (kontraktualisht, në bazë të një detyrimi ligjor ose një vendimi gjyqësor) që zotërojnë dhe në këtë mënyrë të fitojnë pronë aktive likuide, të cilat mund t’i menaxhojnë ose përdorin drejtpërdrejt. Aksionarët nuk kanë të drejta të tjera materiale mbi pronën ose ndonjë pjesë të pasurisë së shoqërive aksionare. Aksionet janë letra me vlerë financiare që i japin zotëruesit të drejta pronësie në një kompani të caktuar, por ato të drejta janë brenda kufijve që ndryshojnë midis vullnetit të tyre, strukturave të menaxhimit të korporatës ose kompanisë dhe rregullave ligjore.

Në fund të fundit, askush nuk e detyron një person të jetë aksionar ose mbajtës i letrave me vlerë dhe t’i nënshtrohet marrëdhënieve të rregulluara me ligj për këtë çështje, por nëse ai është mbajtës i aksioneve ose letrave me vlerë, ai do të duhet të rregullojë menaxhimin dhe disponimin e aksioneve në një mënyrë dhe në kushte që janë të përcaktuara ligjërisht dhe që vlejnë për të gjithë në të njëjtat kushte.

Nga ana tjetër, aksionet, si letrat e tjera me vlerë, janë institucione të rregulluara kompleksisht nga shumë ligje dhe rregullore të tjera në sferën financiare, dhe emetimi i aksioneve si një e drejtë pronësie e garantuar me kushtetutë dhe e pacenueshme nuk mund të konsiderohet e izoluar jashtë këtyre marrëdhënieve, duke marrë parasysh se aksionet japin vetëm të drejta të përcaktuara me ligj, dhe pronësia nuk ka karakter abstrakt, siç besohet në të.

Gjatë zhvillimit të opinionit ligjor lidhur me pretendimet në iniciativë, kemi marrë parasysh edhe arsyetimin e Propozim Ligjit për Marrjen e Shoqërive Aksionare, i cili thekson qartë nevojën e miratimit të Ligjit si mënyrë për t’u harmonizuar me Direktivën 2004/25/BE në lidhje me ofertat për marrje në dorëzim, forcimin e mbrojtjes së pronarëve të letrave me vlerë, para së gjithash aksionerëve pakicë në shoqëri që janë lëndë e marrjes në dorëzim dhe vendosjen e rregullave të qarta dhe transparente gjatë marrjes në dorëzim të shoqërive aksionare.

Gjegjësisht, sipas nenit 15 të kësaj direktive, Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë që ofruesi që ka paraqitur ofertën e blerjes mund të kërkojë nga të gjithë mbajtësit e letrave me vlerë të mbetura, të cilët nuk e kanë pranuar fillimisht ofertën e blerjes, t’i shesin ato me një çmim të drejtë, në situatat e mëposhtme: a) kur ofruesi tashmë zotëron letra me vlerë që përfaqësojnë të paktën 90% të të drejtave të bartësit të kapitalit; ende fitojnë jo më pak se 90% të kapitalit të shoqërisë me letra me vlerë që kanë të drejtë vote.

Në lidhje me blerjen shtesë të aksioneve nga aksionarët pakicë, garantohet një çmim i drejtë, i cili duhet të jetë i barabartë me atë të ofruar në ofertën e blerjes ose çmimin e paguar në para të gatshme për aksionerët.

Gjithashtu, për krahasim, kemi marrë parasysh Ligjin për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare në Republikën e Kroacisë (“Gazeta Zyrtare” nr. 148/13) i cili, në nenin 45, e ka rregulluar “të drejtën e transferimit të aksioneve nga aksionarët e vegjël” dhe në nenin 46, e ka rregulluar “të drejtën për t’i shitur aksionet aksionarëve të vegjël”.

Sipas nenit 45 të këtij ligji, ofertuesi ka të drejtë t’i blejë aksionet nga aksionarët pakicë me detyrimin për t’i riblerë ato për kompensim të drejtë, nëse ofertuesi zotëron të paktën 95% të aksioneve me të drejtë vote në shoqërinë aksionare dhe këto marrëdhënie rregullohen në mënyrë të detajuar nga dispozitat e nenit, dhe sipas nenit 46 të Ligjit, pronari pakicë ka të drejtën e shitjes së aksioneve të tij me të drejtë vote të ofertuesit që zotëron së paku 95% të aksioneve me të drejtë vote në shoqërinë aksionare dhe këto marrëdhënie rregullohen në mënyrë të detajuar me dispozitat e këtij neni të Ligjit.

Prandaj, Gjykata konstatoi se ky rregullim ligjor nuk është i panjohur në të drejtën krahasuese dhe të BE-së, por përkundrazi, rregullimi ligjor është i pranishëm edhe në vendet e tjera të shitjes së detyruar dhe blerjes së detyruar të aksioneve nga aksionarët pakicë, në mënyrë dhe në kushte që rregullohen me ligj, dhe kjo çështje është e përfshirë edhe në Direktivën e BE-së.

Ekzistenca e këtij regjimi juridik lidhet me analizën e paraqitur tashmë të aksioneve dhe të drejtave të zotëruesve të tyre, prandaj nuk mund të pranohet pretendimi në iniciativë se dispozitat e kontestuara që vendosin shitjen e detyruar të aksioneve kanë shkelur dispozitat e Kushtetutës. Përkundrazi, bëhet fjalë për rregullimin e këtyre çështjeve që vlejnë në mënyrë të barabartë për të gjithë pjesëmarrësit apo subjektet në kushte të tilla në ekonominë e tregut të lirë dhe sipërmarrjen në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Nga sa u tha më lart, Gjykata vlerësoi se dispozitat kontestuese të Ligjit për marrjen në dorëzim të shoqërive aksionare nuk mund të bazohen në çështjen e respektimit të nenit 8, paragrafit 1, alinetë 6 dhe 7, nenit 30 dhe nenit 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe nenit 1 të Protokollit 1 (Mbrojtja e pronësisë) e Konventës Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe liritë themelore.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski