У.бр.129/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.129/2024
Скопје, 4 декември 2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Одман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 38 алинеја 3 и член 73 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 4 декември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на делот „федерацијата” од член 2, делот „општествено-политички заедници” од член 4 став 1, деловите „самоуправните судови” и „општествениот правобранител на самоуправувањето” од член 4 став 3 и делот „југословенските” од член 5 став 2 од Законот за организацијата и за единствената методологија на прибирањето, евидентирањето и обработката на податоци и информации за потребите на правосудните органи од интерес за целата земја („Службен лист на СФРЈ“ бр. 44/1989).

Образложение

Игорчо Точев од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на делот „федерацијата” од член 2, делот „општествено-политички заедници” од член 4 став 1, деловите „самоуправните судови” и „општествениот правобранител на самоуправувањето” од член 4 став 3 и делот „југословенските” од член 5 став 2 од Законот за организацијата и за единствената методологија на прибирањето, евидентирањето и обработката на податоци и информации за потребите на правосудните органи од интерес за целата земја („Службен лист на СФРЈ“ бр. 44/1989).

Според подносителот на иницијативата, оспорениот закон бил донесен во сосема други општествени услови во однос на Уставот на Република Македонија од 1991 година и неговите амандмански измени. Законот имал термини кои не биле усогласени со Уставот на Република Северна Македонија („федерацијата”– видно од член 2 од Законот, „општествено-политички заедници” – видно од член 4 став 1 од Законот, „самоуправните судови” и „општествениот правобранител на самоуправувањето” – видно од член 4 став 3 од Законот и „југословенските” – видно од член 5 став 2 од оспорениот закон ), поради што оспорените одредби од Законот не биле во согласност со член 1, став 1, член 8 став 1 алинеја 8, како и во спротивност со Амандманот XXV од Уставот и член 5 став 4 од Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр 52/91).

Исто така подносителот наведува дека овие оспорени делови од одредбите на Законот не се во согласност со член 2 точка 2 од Законот за локалната самоуправа („Службен весник на Република Македонија” бр 52/95), член 2 точка 1 од Законот за локалната самоуправа („Службен весник на Република Македонија” бр 5/02) и со член 2 став 2 од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија” бр 58/06, 35/08, 150/10, 83/18, 198/18 и 96/19).

Поради наведеното, му предлага на Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените делови од одредбите на Законот и истите да ги укине како спротивни на Уставот на Република Северна Македонија.

На седницата Судот утврди дека Законот за организацијата и за единствената методологија на прибирањето, евидентирањето и обработката на податоци и информации за потребите на правосудните органи од интерес за целата земја е донесен од страна на Собранието на Социјалистичка Федеративна Република Југославија, на седница, одржана на 25 јули 1989 година и објавен е во „Службен лист на СФРЈ“ бр. 44/1989.

Законот содржи 11 члена и во него се уредува организацијата, при собирањето, евидентирањето, обработката, искажувањето, преносот, размената и заштитата на податоците и информациите што се користат за остварување на функциите и задачите на правосудните органи, а се од интерес за целата земја односно федерацијата.

Во оспорениот член 2 е регулирано дека правосудниот информационен систем е дел од информационен систем на федерацијата и е поврзан со другите информациони системи во рамките на општествениот систем за информирање.

Според член 4 став 1 субјекти на правосудниот информационен систем како даватели и корисници на податоци и информации се: правосудните органи, уставните судови, собранијата на општествено-политичките заедници, нивните извршни органи и органите на управата а во став 3 од истиот член е дефинирано дека под правосудни органи, во смисла на овој закон, се подразбираат редовните судови, самоуправните судови, јавните обвинителства, јавните правобранителства, општествениот правобранител на самоуправувањето и органите надлежни за водење на прекршочна постапка.

Со оспорениот член 5 став 2 е утврдено дека за функционирањето на правосудниот информационен систем се користат југословенските и меѓународните стандарди со кои се овозможува поврзување и соработка со информационите системи на другите земји и на меѓународните организации.

III

Со донесување на Уставот од 1991 година, согласно член 1 став 1, Република Северна Македонија е дефинирана како суверена, самостојна, демократска и социјална држава, од што произлегува дека таа престанала да биде субјект на Југословенската Федерација.

Видно од Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 52/91) во член 5 став 1 е пропишано дека постојните прописи се преземаат како републички со надлежностите на органите утврдени со Уставот на Република Северна Македонија а според став 4 од истиот член сојузните прописи со кои се уредува организацијата и надлежноста на органите на Федерацијата не се применуваат на Република Северна Македонија.

Оспорениот Закон за организацијата и за единствената методологија на прибирањето, евидентирањето и обработката на податоци и информации за потребите на правосудните органи од интерес за целата земја е донесен во 1989 година, во период на постоење на Социјалистичка Федеративна Република Југославија како федеративна држава во која Социјалистичка Република Македонија била федеративна единица ( Република) согласно со уставите на СФРЈ и СРМ од 1974 година.

Во меѓувреме, во Република Северна Македонија се направени значајни промени во општествено-полититичкиот систем и од 1991 година, со донесување на новиот Устав на Република Македонија, изграден е демократски систем кој меѓу другото, се темели на поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска, кој во својата основа ги има вградено заштитата на човековите права и слободи, како темелна вредност на уставниот поредок, врз која основа се изградени нормативни правила и институции за заштита на поединечните човекови права и слободи, како и издвојување на локалната самоуправа како посебна темелна вредност.

Амандманот XXV на Уставот, со кој се заменува член 98 од Уставот, предвидува дека судската власт ја вршат судовите. Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Забранети се вонредни судови. Видовите, надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и составот на судовите, како и постапката пред нив, се уредуваат со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Според член 22 од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија“ бр. број 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 и 96/2019), во судскиот систем судската власт ја вршат основните судови, апелационите судови, Управниот суд, Вишиот управен суд и Врховниот суд на Република Северна Македонија.

Со оспорениот Закон за организацијата и за единствената методологија на прибирањето, евидентирањето и обработката на податоци и информации за потребите на правосудните органи од интерес за целата земја, под правосудните органи се подразбираат редовните судови, самоуправните судови, јавните обвинителства, јавните правобранителства, општествениот правобранител на самоуправувањето и органите надлежни за водење на прекршочна постапка .

Видно од содржината на овој закон истиот ги одразува вредностите на социјалистичкото самоуправно општество односно регулира надлежности на сојузни органи за потребите на федерацијата, што е последица на времето на неговото донесување, поради што Законот содржи низа одредби кои суштински и терминолошки не се усогласени со Уставот на Република Северна Македонија („федерацијата“, „општествено-политичките заедници“, „самоуправните судови“, „општествениот правобранител на самоуправувањето”, „југословенските”), односно Законот упатува на видови судови и форми на организации и заедници, кои не одговараат на постојните, втемелени вредносни принципи и организационата поставеност на органите на државната власт утврдени со Уставот на Република Северна Македонија.

Иако формално правно наведениот закон не е укинат, Судот оцени дека неговата примена се исцрпела со донесувањето на актуелниот Устав на Република Северна Македонија и законската регулатива која се однесува на судската надлежност, Судскиот совет, јавното обвинителство, народниот правобранител и локалната самоуправа поради што овој закон фактички престанал да важи и не е дел од правниот поредок на Република Северна Македонија.

Според тоа, престанокот на важењето на оспорениот закон претставува процесна пречка за одлучување на Судот за уставноста на оспорените одредби од Законот и како такви не можат да бидат предмет на уставносудска оцена, согласно член 38 алинеја 3 од Актот на Судот.

Врз основа на наведеното, Судот, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr. 129/2024
Shkup, 04.12. 2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 38 alineja 3 dhe nenit 73 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 4 dhjetor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së pjesës “federata” nga neni 2, pjesa “bashkësitë shoqërore-politike”, nga neni 4 paragrafi 1, pjesët “gjykatat vetëqeverisëse” dhe ” Avokati i Popullit i Vetëqeverisjes Shoqërore ” të nenit 4 paragrafi 3 dhe pjesa “jugosllave” nga neni 5 paragrafi 2 i Ligjit për organizimin dhe metodologjinë e unifikuar të mbledhjes, evidentimit dhe përpunimit të të dhënave dhe informacioneve për nevojat e organeve të jurisprudencës me interes për të gjithë vendin (“Gazeta Zyrtare e RSFJ” nr. 44/1989).

Arsyetim

Igorçо Toçev nga Shkupi ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë të pjesës “federata” të nenit 2, pjesa “bashkësitë socio-politike” të nenit 4, paragrafi 1, pjesët “gjykatat vetëqeverisëse” dhe “Avokati i Popullit i Vetëqeverisjes Shoqërore” nga neni 4, paragrafi 3 dhe pjesa “jugosllave” nga neni 5, paragrafi 2 i ligjit për organizimin dhe metodologjinë e vetme të mbledhjes, evidentimit dhe përpunimit të të dhënave dhe informacioneve për nevojat e organeve gjyqësore me interes për mbarë vendin (“Gazeta Zyrtare e RSFJ” nr. 44/1989).

Sipas parashtruesit të iniciativës, ligji i kontestuar është miratuar në kushte krejtësisht të ndryshme sociale në krahasim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë të vitit 1991 dhe amendamentet e saj. Ligji ka pasur terme që nuk janë harmonizuar me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut (“federata” – siç shihet nga neni 2 i Ligjit, “bashkësitë socio-politike” – siç shihet nga neni 4 paragrafi 1 të Ligjit, “gjykatat vetëqeverisëse” dhe “Avokati i Popullit i Vetëqeverisjes Shoqërore” – që shihet nga neni 4 paragrafi 3 të Ligjit dhe “jugosllave” – evidente nga neni 5 paragrafi 2 i ligjit kontestues), për shkak të së cilës dispozitat e kontestuara të Ligjit nuk janë në përputhje me nenin 1 paragrafi 1, nenin 8 paragrafi 1 alineja 8, si dhe në kundërshtim me Amendamentin XXV të Kushtetutës dhe nenin 5 paragrafi 4 të Ligjit Kushtetues për zbatimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/91).

Parashtruesi gjithashtu thekson se këto pjesë të kontestuara të dispozitave të Ligjit nuk janë në pajtim me nenin 2 pika 2 të Ligjit për vetëqeverisje lokale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/95), neni 2 pika 1 të Ligjit për vetëqeverisje lokale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 5/02) dhe me nenin 2 paragrafi 2 të Ligjit për gjykatat (“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/06, 35/08, 150/10, 83/18, 198/ 18 dhe 96/19).

Për sa më sipër, i propozon Gjykatës Kushtetuese që të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së pjesëve kontestuese të dispozitave të Ligjit dhe shfuqizimin e tyre si në kundërshtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në seancë, Gjykata vendosi se Ligji për organizimin dhe metodologjinë e vetme të grumbullimit, evidentimin dhe përpunimin e të dhënave dhe informatave për nevojat e organeve të jurisprudencës me interes për të gjithë vendin është miratuar nga Kuvendi i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, në seancën e mbajtur më 25 korrik 1989 dhe është botuar në “Gazetën Zyrtare të RSFJ-së” nr. 44/1989.

Ligji përmban 11 nene dhe rregullon organizimin e mbledhjes, evidentimin, përpunimin, hetimin, transmetimin, shkëmbimin dhe mbrojtjen e të dhënave dhe informacioneve që përdoren për kryerjen e funksioneve dhe detyrave të organeve të jurisprudencës dhe që janë me interes për të gjithë vendin, respektivisht federatën.

Neni 2 i kontestuar rregullon se sistemi i informacionit gjyqësor është pjesë e sistemit të informacionit të federatës dhe është i lidhur me sisteme të tjera informacioni brenda sistemit të informacionit social.

Sipas nenit 4, paragrafi 1, subjektet e sistemit informativ të jurisprudencës si ofrues dhe përdorues të të dhënave dhe informatave janë: organet e jurisprudencës, gjykatat kushtetuese, kuvendet e bashkësive shoqërore-politike, organet e tyre ekzekutive dhe organet administrative, si dhe në paragrafin 3 të në të njëjtin nen përcaktohet se organet e jurisprudencës në kuptim të këtij ligji nënkuptojnë gjykatat e rregullta, gjykatat vetëqeverisëse, prokuroritë publike, avëkatitë publike, avokati i popullit i vetëqeverisjes shoqërore dhe organet kompetente për zhvillimin e procedurës së kundërvajtjes.

Me nenin e kontestuar 5, paragrafi 2, përcaktohet se për funksionimin e sistemit informativ gjyqësor përdoren standardet jugosllave dhe ndërkombëtare që mundësojnë lidhjen dhe bashkëpunimin me sistemet informative të vendeve të tjera dhe organizatave ndërkombëtare.

III

Me miratimin e Kushtetutës së vitit 1991, në pajtim me nenin 1, paragrafi 1, Republika e Maqedonisë së Veriut u përcaktua si shtet sovran, i pavarur, demokratik dhe social, nga ku rezulton se ajo pushoi së qeni subjekt i Federatës Jugosllave.

Siç shihet nga Ligji kushtetues për zbatimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/91), në nenin 5, paragrafi 1, është përcaktuar se rregullat ekzistuese ndërmerren si republikane me kompetencat e organeve të përcaktuara me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe sipas paragrafit 4 të të njëjtit nen, rregullat e federatës me të cilat rregullohet organizimi dhe kompetenca e organeve të Federatës nuk zbatohen në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Ligji i kontestuar për organizimin dhe metodologjinë e vetme për mbledhjen, regjistrimin dhe përpunimin e të dhënave dhe informatave për nevojat e organeve të jurisprudencës me interes për të gjithë vendin u miratua në vitin 1989, gjatë periudhës së ekzistencës së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavia si shtet federal në të cilin Republika Socialiste e Maqedonisë ishte njësi federative (Republikë), në përputhje me kushtetutat e RSFJ-së dhe RSM-së të vitit 1974.

Ndërkohë, në Republikën e Maqedonisë së Veriut janë bërë ndryshime të rëndësishme në sistemin socio-politik dhe që nga viti 1991, me miratimin e Kushtetutës së re të Republikës së Maqedonisë, është ndërtuar një sistem demokratik, i cili ndër të tjera, bazohet në ndarjen e pushtetit shtetëror në ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor, që inkorporon në themel mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut, si vlerë themelore e rendit kushtetues, në bazë të së cilës ndërtohen rregullat dhe institucionet normative për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive individuale të njeriut, si dhe ndarja e vetëqeverisjes lokale si vlerë e vçantë themelore.

Amendamenti XXV i Kushtetutës, i cili zëvendëson nenin 98 të Kushtetutës, parashikon se pushteti gjyqësor ushtrohet nga gjykatat. Gjykatat janë autonome dhe të pavarura. Gjykatat gjykojnë në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën. Gjykatat e jashtëzakonshme janë të ndaluara. Llojet, juridiksioni, themelimi, shfuqizimi, organizimi dhe përbërja e gjykatave, si dhe procedura përpara tyre, rregullohen me ligj të miratuar me shumicën e dy të tretës së numrit të përgjithshëm të deputetëve.

Sipas nenit 22 të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 dhe 96/2019), në sistemin gjyqësor, pushtetin gjyqësor e kryejnë gjykatat themelore, gjykatat e apelit, Gjykata Administrative, Gjykata e Lartë Administrative dhe Gjykata Supreme e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Me Ligjin e kontestuar mbi organizimin dhe metodologjinë e vetme të mbledhjes, regjistrimit dhe përpunimit të të dhënave dhe informacionit për nevojat e organeve të jurisprudencës me interes për të gjithë vendin, organet e jurisprudencës përfshijnë gjykatat e rregullta, gjykatat vetëqeverisëse, prokuroritë publike, avokatitë publike, Avokati i Popullit i Vetëqeverisjes Shoqërore, dhe organet përgjegjëse për zhvillimin e procedurës për kundërvajtje.

Siç shihet nga përmbajtja e këtij ligji, i njëjti pasqyron vlerat e shoqërisë vetëqeverisëse socialiste, gjegjësisht rregullon kompetencat e organeve federale për nevojat e federatës, që vjen si pasojë e kohës së miratimit të tij, kjo është arsyeja pse Ligji përmban një sërë dispozitash që nuk janë të përafruara në thelb dhe terminologjikisht nuk harmonizohen me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut (“federata”, “bashkësitë socio-politike”, “gjykatat vetëqeverisëse”. Avokati i Popullit i Vetëqeverisjes Shoqërore”, “jugosllave”), respektivisht Ligji u referohet llojeve të gjykatave dhe formave të organizatave dhe bashkësive, të cilat nuk përputhen me parimet vlerave të futura ekzistuese dhe strukturën organizative të organeve të pushtetit shtetëror, të përcaktuar me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Edhe pse ligji i lartpërmendur nuk është shfuqizuar zyrtarisht, Gjykata vlerësoi se zbatimi i tij është shterur me miratimin e Kushtetutës aktuale të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe rregullativës ligjore që ka të bëjnë me juridiksionin gjyqësor, Këshillin Gjyqësor, Prokurorinë Publike, Avokatin e Popullit dhe vetëqeverisja lokale, prandaj ky ligj në fakt është shfuqizuar dhe nuk është pjesë e rendit juridik të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Rrjedhimisht, përfundimi i vlefshmërisë së ligjit të kontestuar përbën pengesë procedurale për vendimin e Gjykatës për kushtetutshmërinë e dispozitave të kontestuara të ligjit dhe si të tilla ato nuk mund t’i nënshtrohen vlerësimit kushtetues-gjyqësor, në përputhje me nenin 38, alineja 3 të Aktit të Gjykatës.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski