У.бр.161/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.161/2024
Скопје, 19.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 19 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 137 во делот „односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност“ и член 150 став 3 во делот „од конечноста на решението со кое е утврдена промената“ од Законот за пензиското и инвалидското осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 и 245/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 и 193/2024).

Образложение

Славко Лазовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 137 во делот „односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност“ и член 150 став 3 во делот „од конечноста на решението со кое е утврдена промената“ од Законот за пензиското и инвалидското осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 и 245/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 и 193/2024).

Со иницијативата се бара оценување на уставноста на оспорените делови од одредбите, со нагласување дека не се во согласност со уставното начело на рамноправност на граѓаните во правните односи, начелото на забрана на предизвикување штета, начелото на еднаквите вредности на давања, како и начелото на воздржување од постапување со кое се намалува имотната сигурност на граѓаните и нивната положба во општеството, поради што истите се оспоруваат од аспект на член 8 став 1 алинеја 3 и член 9 став 2 од Уставот на Република Северна Македонија.

Според подносителот, оспорените делови од одредбите се однесуваат на точно одредени лица врз кои преземените различни непосредни правни дејства имаат различни последици, независно од тоа што тие лица пред преземањето на овие правни дејствија биле во иста фактичка и правна состојба. Тој додава дека нормативните одредби во нивната примена треба да обезбедат еднакво постапување, односно доведување во еднаква правна положба при иста фактичка состојба, односно еднакви последици за субјектите во правниот поредок. За разлика од ова, управните акти донесени врз основа на оспорените делови од одредбите чиишто правни дејства создаваат, менуваат, запираат или укинуваат права и обврски или интереси со различно почетно време на примена, имаат и различни, непоправливи трајни последици.

Понатаму, имајќи го предвид уредувањето во Законот за општата управна постапка дека странка во управната постапка е лице по чие барање е поведена постапката или против кое се води постапката, а воедно цитирајќи ја и содржината на член 52 од истиот закон во кој е определено дека „(1) управната постапка се смета дека е поведена на барање на странката на денот кога е поднесено барањето и (2) управната постапка што е поведена по службена должност започнува со првото дејствие во постапката преземено од овластеното службено лице“, подносителот заклучува дека времето на настанување на правното дејство е јасно определено. Оттука, различното време на настанување, укинување, запирање или промена на правото е најдиректно поврзано со начинот на доставувањето. На крајот, тој додава дека во овој случај принципот на супсидијарност е исклучен бидејќи постапката со оспорените делови од одредбите се поведува поради заштита на лично материјално право. Според него, овој принцип не може да се примени ниту во односот на Законот за пензиското и инвалидското осигурување кон Законот за општата управна постапка, независно од тоа што целта на овој принцип е донесување одлуки поблиски до граѓаните.

Со оглед на наведеното, со иницијативата се бара Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените делови од одредбите, а потоа истите да ги укине.

На седницата Судот утврди дека во член 137 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 и 245/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 и 193/2024) е определено дека правата утврдени со решение донесено во постапката за обнова, во смисла на членот 136 од овој закон, припаѓаат од првиот ден на наредниот месец од денот на поднесувањето на барањето за обнова на постапката, односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност.

Судот, исто така, утврди дека ставот 3 од член 150 од истиот закон, определува дека кога промената од ставот (1) на овој член ќе настане во постапка покрената по службена должност, правото престанува или се менува, односно се стекнува ново право од конечноста на решението со кое е утврдена промената.

III

Владеењето на правото и хуманизмот, социјалната правда и солидарноста се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, согласно со член 8 став 1 алинеи 3 и 8 од Уставот.

Во член 9 од Уставот е определено дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествена положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Согласно со член 34 од Уставот, граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор.

Од содржината на наведените уставни норми, но и Уставот во целина, неспорно е дека законодавецот има уставно овластување и основ да ги нормира во законско решение утврдените уставни вредности, начела и гаранции – хуманизмот, социјалната правда и солидарноста, социјалната сигурност и социјалното осигурување.

Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Пензиското и инвалидското осигурување како елемент на правото на социјално осигурување е предмет на уредување со Законот за пензиското и инвалидското осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 и 245/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 и 193/2024).

Согласно член 127 став 2 од Законот, во постапката за решавање на правата од пензиското и инвалидското осигурување ќе се применуваат прописите за општа управна постапка.

Главата XII од наведениот закон ги уредува прашањата што се однесуваат на остварување, користење и губење на правата од пензиското и инвалидското осигурување, а во точката 1 од истата, насловена како „остварување на правата“ се систематизирани член 136 и член 137, кој е оспорен со иницијативата во делот „односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност“.

Член 136 од Законот определува дека ако по донесувањето на конечното решение се сознае за нови факти, или се најдат, односно се добие можност да се употребат нови докази кои сами или во врска со веќе изведените и употребените докази би можеле да доведат до поинакво решение, ако тие факти, односно докази би биле изнесени или употребени во поранешната постапка, може по исклучок од условите кои во такви случаи според Законот за општата управна постапка се бараат за покренување – обнова на постапката, да се покрене обнова на постапката по однос на правата од пензиското и инвалидското осигурување и кога е пропуштено во поранешната постапка да се изнесе некој од тие факти, односно докази, согласно ставот 1. Според ставот 2 од овој член, обнова на постапката се покренува по барање на странката или по службена должност. Во ставот 5 е определено дека во постапката за решавање на барањата за обнова на постапката за утврдување на пензиски стаж се применуваат одредбите на Законот за општата управна постапка.

Согласно со член 137 од Законот, правата утврдени со решение донесено во постапката за обнова, во смисла на членот 136 од овој закон, припаѓаат од првиот ден на наредниот месец од денот на поднесувањето на барањето за обнова на постапката, односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност.

Во конкретниот случај, неспорно е дека за остварување на правата од пензиското и инвалидското осигурување се води управна постапка согласно одредбите на Законот за општата управна постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.124/2015), на кој впрочем се повикува и подносителот во иницијативата. Истовремено, од содржината на одредбите содржани во членовите 136 и 137 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување несомнено произлегува дека истите се во корелација и не можат да се толкуваат изолирано. Според содржината на член 137 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување, оваа одредба се однесува на правата утврдени со решенија донесени во обновени постапки на начин како што определува член 136 од наведениот закон. Во основа, членот 137 регулира од кога припаѓаат правата од пензиското и инвалидското осигурување кои произлегуваат од обновената постапка. При анализата на одредбата, клучно е да се нагласи дека оваа законска одредба јасно одредува дека времето од кое овие права ќе почнат да припаѓаат е поврзано со поднесувањето на барањето за обновување на постапката или моментот на донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност. Оспорениот дел од одредбата „односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност“ го уредува времето од кое правата од пензиското и инвалидското осигурување припаѓаат во постапка покрената по службена должност што како можност за надлежните органи сами да иницираат вакви постапки, доколку оценат дека се потребни, е предвидена во наведениот член 136 став 2 од Законот.

Ваквото законско решение содржано во оспорениот дел од член 137 од Законот, но и целината на оваа законска одредба, според Судот, е во функција на заштита на правата на корисниците и во согласност со целите на Законот за пензиското и инвалидското осигурување за обезбедување социјална сигурност на граѓаните. Судот цени дека темелната вредност – владеењето на правото и нејзиниот фундаментален принцип – правната сигурност, може да се толкува од аспект на јасноста, прецизноста, концизноста на оспорениот дел од законската одредба во која на јасен и прецизен начин е определено дека во обновена постапка по службена должност, правата од пензиското и инвалидското осигурување припаѓаат од моментот на донесувањето на решението во обновената постапка. На овој начин се нагласува намерата на законодавецот за обезбедување на правната сигурност и предвидливост во пристапот до правата од пензиското и инвалидското осигурување, што несомнено е во согласност со начелото на владеење на правото, утврдено со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Дополнително, во наведената глава XII од Законот, во точката 2 со наслов „користење и губење на правата“ е систематизиран и член 150 во кој е определено дека правата стекнати врз основа на инвалидност и телесно оштетување во текот на користењето, можат да се менуваат зависно од настанатите промени на инвалидноста, односно степенот на телесното оштетување, согласно став 1. Во ставот 2 од овој член е утврдено дека кога промената од ставот (1) на овој член е утврдена по барање на корисникот на правото, правото престанува или се менува, односно се стекнува ново право од првиот ден на наредниот месец по поднесувањето на барањето. А согласно ставот 3, кога промената од ставот (1) на овој член ќе настане во постапка покрената по службена должност, правото престанува или се менува, односно се стекнува ново право од конечноста на решението со кое е утврдена промената.

Од анализата на целината на овој член од Законот, произлегува дека со истиот се уредува престанокот или промената на правата стекнати врз основа на инвалидност и телесно оштетување кога има промена на инвалидноста, односно промена на степенот на телесното оштетување. Притоа, утврдувањето на промената на инвалидноста, односно степенот на телесното оштетување се врши по барање на корисникот на правото или по службена должност.

Од анализата, пак, на ставот 3 од овој член од Законот, кој со иницијативата е оспорен во делот „од конечноста на решението со кое е утврдена промената“, произлегува дека промените во правото на корисникот на пензиско и инвалидско осигурување кои ќе настанат како резултат на постапка покрената по службена должност, важат од денот на конечноста на решението со кое се утврдува промената. Ова значи дека кога надлежниот орган ќе започне службена постапка за преглед и утврдување на промени во правото на корисникот, решението има правен ефект само по неговото конечно потврдување. Според Судот, ваквото условување на важноста на промената со конечноста на решението несомнено обезбедува правна сигурност за корисникот бидејќи овозможува користење на стекнатите права без прекин сè додека решението не стане конечно. Оваа одредба го спречува евентуалното губење на стекнатите права додека трае постапката, што е од особено значење за корисниците на правата од пензиското и инвалидското осигурување. На овој начин, со предвидувањето на различното настапување на правните последици со член 150 став 3 од Законот се овозможува правна заштита на странката, односно во случај кога постапката за утврдување на промената на инвалидноста или степенот на телесно оштетување е покрената по службена должност, да може странката да го користи правото на правни лекови за заштита на нејзините права до окончувањето на постапката, односно решението да има правно дејство по неговата конечност.

Судот смета дека со ваквото законско решение се овозможува постепено и контролирано воведување на промените во правата на начин на кој, доколку органот утврди промена на инвалидноста, односно степенот на телесното оштетување, промената во користењето на правата од пензиското и инвалидското осигурување да има ефект само по завршување на сите процесни дејства и конечно потврдување на решението. На овој начин, корисниците на правата од пензиското и инвалидското осигурување се заштитени од евентуални административни грешки или недоследности. Според Судот, ваквата законска одредба е клучна за доследна имплементација на принципот на правна заштита и предвидливост во користењето на правата од пензиското и инвалидското осигурување, што е и основна цел на Законот за пензиското и инвалидското осигурување кој несомнено гарантира дека правата од пензиското и инвалидското осигурување треба да бидат стабилни и да не се подложни на флуктуации, освен кога тоа е строго утврдено и конечно потврдено. Оттука, уредувањето содржано во став 3 од член 150 од Законот во оспорениот дел „од конечноста на решението со кое е утврдена промената“, исто така, Судот констатираше дека е во согласност со правната сигурност на граѓаните како фундаментален принцип на начелото на владеењето на правото, утврдено со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Правото на еднаквост од член 9 од Уставот е еден од темелните правни принципи. Ова право опфаќа два елементи, прво, сите граѓани имаат право да бидат еднакво третирани пред законите, второ, законот еднакво се применува кон сите граѓани од страна на државните органи. Од анализата на конкретната уставна норма произлегува дека уставното начело на еднаквост го обврзува законодавецот при уредувањето на односите начелото на еднаквост да го операционализира преку правилото дека со еднаквите еднакво треба да се постапува, а со нееднаквите нееднакво. Уставната гаранција на начелото на еднаквост е особено важно за корисниците на правата од пензиското и инвалидското осигурување бидејќи пензиското осигурување како дел од социјалното осигурување е универзално право и треба да биде достапно под еднакви услови за сите кои ги исполнуваат потребните критериуми.

Тргнувајќи од наведеното, наводите на подносителот на иницијативата дека со оспорените делови од одредбите содржани во член 137 и член 150 став 3 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување се доведува во прашање начелото на еднаквост од член 9 од Уставот, од причина што истите имаат различни непосредни правни дејства со различни последици за корисниците за правата од пензиското и инвалидското осигурување, Судот ги оцени како неосновани. Анализирајќи ја целината на членовите 137 и 150 од наведениот закон, неспорно дека станува збор за одредби нормирани во Законот со кои се уредува времето на важење на правата утврдени со решение во обновена постапка, како и промената на правата стекнати врз основа на инвалидност и телесно оштетување во зависност од настанатите промени на инвалидноста, односно степенот на телесното оштетување, кои се применуваат за сите корисници на правата од пензиското и инвалидското осигурување, подеднакво. Односно, станува збор за законски одредби кои уредуваат различни прашања кои се однесуваат на корисниците на правата од пензиското и инвалидското осигурување, што несомнено е право на законодавецот, кој ги определува условите, критериумите и постапката за остварување, користење и губење на правата од пензиското и инвалидското осигурување, кои важат поеднакво за сите кои се во иста правна положба.

Имајќи го предвид наведеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласноста на член 137 во делот „односно по донесувањето на решението во обновената постапка по службена должност“ и член 150 став 3 во делот „од конечноста на решението со кое е утврдена промената“ од Законот за пензиското и инвалидското осигурување („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 и 245/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 и 193/2024) со член 8 став 1 алинеја 3 и член 9 став 2 од Уставот на Република Северна Македонија.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.161/2024
Shkup, 19.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 19 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 137 në pjesën “përkatësisht pas miratimit të aktvendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare” dhe nenit 150 paragrafi 3 në pjesën “për plotfuqishmërinë e vendimit me të cilin përcaktohet ndryshimi” të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 dhe 245/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 dhe 193/2024).

Arsyetim

Sllavko Lazovski nga Shkupi ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 137 në pjesën “respektivisht pas miratimit të vendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare” dhe nenit 150 paragrafi 3 në pjesën “nga aktvendimi i plotfuqishëm për përcaktimin e ndryshimit” të Ligjit për sigurim pensional dhe invalidorë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 dhe 245/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 dhe 193/2024).

Me iniciativën kërkohet vlerësimi i kushtetutshmërisë së pjesëve të kontestuara të dispozitave, duke theksuar se ato nuk janë në përputhje me parimin kushtetues të barazisë së qytetarëve në bazat juridike, parimin e ndalimit të shkaktimit të dëmit, parimin e vlerave të barabarta të përfitimeve, si dhe parimin e të përmbajturit nga të vepruarit në mënyrë që ul sigurinë e pronësisë së qytetarëve dhe pozitën e tyre në shoqërisë, me çka ato kontestohen nga aspekti i nenit 8, paragrafi 1, alineja 3 dhe neni 9, paragrafi 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas parashtruesit, pjesët e kontestuara të dispozitave i referohen personave saktësisht të specifikuar ndaj të cilëve veprimet e ndryshme të drejtpërdrejta juridike të ndërmarra kanë pasoja të ndryshme, pavarësisht se ata persona kanë qenë në të njëjtën situatë faktike dhe juridike përpara se të ndërmarrin këto veprime juridike. Ai shton se dispozitat normative në zbatimin e tyre duhet të sigurojnë trajtim të barabartë, pra sjelljen e individëve në pozitë të barabartë juridike në të njëjtën situatë faktike, pra pasoja të barabarta për subjektet në rendin juridik. Në të kundërt, aktet administrative të miratuara në bazë të pjesëve të kontestuara të dispozitave, efektet juridike të të cilave krijojnë, ndryshojnë, pezullojnë ose prishin të drejta dhe detyrime ose interesa me kohë të ndryshme fillestare të zbatimit kanë gjithashtu pasoja të përhershme, të pariparueshme.

Për më tepër, duke marrë parasysh rregullimin në Ligjin për Procedurën e Përgjithshme Administrative se palë në procedurë administrative është personi me kërkesën e të cilit është iniciuar procedura ose ndaj të cilit zhvillohet procedura, dhe njëkohësisht duke cituar përmbajtjen e nenit 52 të të njëjtit ligj që përcakton se “(1) procedura administrative konsiderohet se është inicuar me kërkesën e palës në ditën kur është parashtruar kërkesa dhe (2) procedura administrative që është ngrirur me detyrë zyrtare fillon me veprimin e parë në procedurën e ndërmarrë nga pesoni zyrtar i autorizuar”, parashtruesi përfundon se është përcaktuar qartë koha e shfaqjes së veprimit juridik. Prandaj, koha e ndryshme e shfaqjes, përfundimit, pezullimit ose ndryshimit të së drejtës lidhet më drejtpërdrejt me mënyrën e dërgimit. Në fund, ai shton se në këtë rast parimi i subsidiaritetit është i përjashtuar sepse procedura me pjesët e kontestuara të dispozitave është iniciuar për mbrojtjen e të drejtës materiale personale. Sipas tij, ky parim nuk mund të zbatohet as në raportin e Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor dhe Ligjit për procedurë të përgjithshme administrative, pa marrë parasysh se qëllimi i këtij parimi është marrja e vendimeve më afër qytetarëve.

Nisur nga sa më sipër, me iniciativën kërkohet nga Gjykata që të inicojë procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë së pjesëve kontestuese të dispozitave dhe më pas shfuqizimin e tyre.

Në seancë, Gjykata konstatoi se neni 137 i Ligjit për sigurim pensional dhe invalidor (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 dhe 245/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 dhe 193/2024) Konstatohet se të drejtat e përcaktuara me vendim të miratuar në procedurën e ripërtëritjes, në kuptim të nenit 136 të këtij ligji, i përkasin nga dita e parë e muajit pasardhës nga dita e paraqitjes së kërkesës për vazhdimin e procedurës, gjegjësisht pasi vendimi të jetë miratuar në procedurën e ripërtërirë sipas detyrës zyrtare.

Gjykata gjithashtu konstatoi se paragrafi 3 i nenit 150 të të njëjtit ligj përcakton se kur ndryshimi nga paragrafi (1) i këtij neni ndodh në procedurën e inicuar me detyrë zyrtare, e drejta pushon ose ndryshon, përkatësisht fitohet një e drejtë e re nga plotfuqishmëria e vendimit me të cilin përcaktohet ndryshimi.

III

Sundimi i së drejtës dhe humanizmi, drejtësia sociale dhe solidariteti janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në pajtim me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 8 të Kushtetutës.

Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pa dallim gjinie, race, ngjyrës së lëkurës, prejardhjes kombëtare dhe shoqërore, bindjeve politike dhe fetare, pasurisë dhe statusit shoqëror. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Në përputhje me nenin 34 të Kushtetutës, qytetarët kanë të drejtën e sigurimit social dhe sigurimit social të përcaktuara me ligj dhe marrëveshje kolektive.

Nga përmbajtja e normave kushtetuese të lartpërmendura, por edhe e Kushtetutës në tërësi, është e padiskutueshme se ligjvënësi ka autorizim dhe bazën kushtetuese për të rregulluar në një zgjidhje ligjore vlerat, parimet dhe garancitë e vendosura kushtetuese – humanizmin, drejtësinë dhe solidaritetin shoqëror, sigurinë social dhe sigurimin social.

Sipas nenit 110, paragrafi 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Sigurimi pensional dhe invalidor si element i së drejtës për sigurim social është objekt i rregullimit me Ligjin për sigurimin pensional dhe invalidor. („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 dhe 245/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 dhe 193/2024).

Sipas nenit 127, paragrafi 2 të Ligjit, në procedurën për zgjidhjen e të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor do të zbatohen dispozitat për procedurë të përgjithshme administrative.

Kreu XII i ligjit të sipërpërmendur rregullon çështjet që lidhen me realizimin, përdorimin dhe humbjen e të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, dhe në pikën 1 të të njëjtit, të titulluar “realiuimi i të drejtave”, sistemohen neni 136 dhe neni 137, i cili kontestohet me iniciativën në pjesën “respektivisht pas miratimit të vendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare”.

Neni 136 i ligjit përcakton se nëse pas marrjes së vendimit përfundimtar mësohen fakte të reja, konstatohen prova të reja ose sigurohet mundësia për të përdorur prova të reja që vetëm ose në lidhje me provat e paraqitura dhe të përdorura mund të sjellin vendim të ndryshëm, nëse ato fakte ose prova janë paraqitur ose janë përdorur në procedurën e mëparshme, mundet, me përjashtim të kushteve që në rastet e atilla sipas Ligjit për procedurë të përgjithshme administrative kërkohen për ngritjen – ripërtëritjen e procedurës, të inicohet ripërtëritja e procedurës në lidhje me të drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor dhe kur në procedurën e mëparshme është lënë pa paraqitur ndonjë nga ato fakte, apo prova, në përputhje me paragrafin 1. Sipas paragrafit 2 të këtij neni, ripërtëritja e procedurës fillon me kërkesë të palës ose me detyrë zyrtare. Në paragrafin 5 është përcaktuar se në procedurën për zgjidhjen e kërkesave për vazhdimin e procedurës për përcaktimin e shërbimit pensional do të zbatohen dispozitat e Ligjit për Procedurën e Përgjithshme Administrative.

Në pajtim me nenin 137 të Ligjit, të drejtat e përcaktuara me aktvendim të miratuar në procedurën e ripërtëritjes, në kuptim të nenit 136 të këtij ligji, rrjedhin nga dita e parë e muajit pasardhës nga dita e paraqitjes së kërkesës për vazhdimin e procedurës, gjegjësisht pas miratimit të aktvendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare.

Në rastin konkret, është e padiskutueshme se për realizimin e të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, zhvillohet procedurë administrative në përputhje me dispozitat e Ligjit për procedurë të përgjithshme administrative (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 124/2015), të cilit parashtruesi i kërkesës i referohet edhe në iniciativë. Në të njëjtën kohë, nga përmbajtja e dispozitave të neneve 136 dhe 137 të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor, padyshim del se ato janë të ndërlidhura dhe nuk mund të interpretohen veçmas. Sipas përmbajtjes së nenit 137 të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor, kjo dispozitë i referohet të drejtave të përcaktuara me aktvendime të miratuara në procedurë të përtërirë në mënyrën e përcaktuar me nenin 136 të ligjit të lartpërmendur. Në thelb, neni 137 rregullon kur rriten të drejtat e sigurimit pensional dhe invalidor që rrjedhin nga procedura e ripërtërirë. Me rastin e analizimit të dispozitës është thelbësore të theksohet se kjo dispozitë ligjore përcakton qartë se koha nga e cila do të fillojnë të krijohen këto të drejta lidhet me paraqitjen e kërkesës për ripërtërirjen e procedurës ose momentin e marrjes së vendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare. Pjesa e kontestuar e dispozitës “respektivisht pas marrjes së vendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare” rregullon kohën nga e cila të drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor i përkasin procedurës së inicuar me detyrë zyrtare, e cila është paraparë në nenin 136, paragrafi 2 i Ligjit si mundësi për organet kompetente që t’i inicojnë vetë procedurat e tilla.

Një zgjidhje e tillë ligjore që përmban pjesa e kontestuar e nenit 137 të ligjit, por edhe tërësia e kësaj dispozite ligjore, sipas Gjykatës, është në funksion të mbrojtjes së të drejtave të përfituesve dhe në përputhje me objektivat e Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor për të garantuar siguri sociale për qytetarët. Gjykata vlerëson se vlera themelore – sundimi i së drejtës dhe parimi i tij themelor – siguria juridike, mund të interpretohet nga këndvështrimi i qartësisë, saktësisë, koncizitetit të pjesës kontestuese të dispozitës ligjore, në të cilën përcaktohet qartë dhe saktë se në një procedurë të ripërtrirë me detyrë zyrtare, të drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor i përkasin që nga momenti i miratimit të vendimit të ri. Kjo thekson synimin e ligjvënësit për të garantuar sigurinë juridike dhe parashikueshmërinë në aksesin në të drejtat e sigurimit pensional dhe invalidor, që padyshim është në përputhje me parimin e sundimit të së drejtës, të përcaktuar nga neni 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës.

Gjithashtu, në kreun XII të lartpërmendur të ligjit, në pikën 2 të titulluar “përdorimi dhe humbja e të drejtave”, është sistemuar edhe neni 150, i cili përcakton se të drejtat e fituara në bazë të paaftësisë dhe dëmtimit fizik gjatë përdorimit, mund të ndryshohen në varësi të ndryshimeve në paaftësi, pra shkallës së dëmtimit fizik, kur përcaktohet nga paragrafi 2 i këtij neni, ndryshimi nga paragrafi 1. Në paragrafin 2 të këtij neni është përcaktuar se kur ndryshimi nga paragrafi (1) i këtij neni përcaktohet me kërkesë të përfituesit të së drejtës, e drejta pushon ose ndryshon, përkatësisht fitohet e drejta e re nga dita e parë e muajit vijues pas paraqitjes së kërkesës. Ndërsa në pajtim me paragrafin 3, kur ndryshimi nga paragrafi (1) i këtij neni ndodh në procedurë të inicuar me detyrë zyrtare, e drejta pushon ose ndryshon, përkatësisht fitohet e drejtë e re nga plotfuqishmëria e vendimit me të cilin përcaktohet ndryshimi.

Nga analiza e tërësisë së këtij neni të Ligjit, del se rregullon ndërprerjen ose ndryshimin e të drejtave të fituara në bazë të paaftësisë dhe dëmtimit fizik kur ka ndryshim të invaliditetit, pra ndryshim në shkallën e dëmtimit fizik. Në këtë drejtim, përcaktimi i ndryshimit të invaliditetit, pra i shkallës së dëmtimit fizik, bëhet me kërkesë të përfituesit të së drejtës ose me detyrë zyrtare.

Nga analiza, pra, e pikës 3 të këtij neni të Ligjit, e cila kontestohet me iniciativën në pjesën “për formësimin e formës së prerë të aktvendimit për përcaktimin e ndryshimit”, rezulton se ndryshimet në të drejtën e përfituesit për sigurim pensional dhe invalidor, që do të ndodhin si rezultat i një procedure të inicuar me detyrë zyrtare, janë të vlefshme nga dita e përfundimit të vendimit të përcaktuar për ndryshimin. Kjo do të thotë se kur organi kompetent fillon një procedurë zyrtare për shqyrtimin dhe përcaktimin e ndryshimeve në të drejtat e përdoruesit, aktvendimi ka efekt juridik vetëm pas konfirmimit përfundimtar të tij. Sipas Gjykatës, një kushtëzim i tillë i vlefshmërisë së ndryshimit me plotfuqishmërinë e aktvendimit padyshim siguron siguri juridike për përdoruesin sepse lejon përdorimin e të drejtave të fituara pa ndërprerje deri në marrjen e formës së prerë të aktvendimit. Kjo dispozitë parandalon humbjen e mundshme të të drejtave të fituara gjatë procedurës në vazhdim, e cila është e një rëndësie të veçantë për përfituesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor. Në këtë mënyrë, duke parashikuar shfaqjen e ndryshme të pasojave juridike me nenin 150 paragrafi 3 të ligjit, i sigurohet mbrojtja juridike e palës, pra në rastin kur procedura për përcaktimin e ndryshimit të invaliditetit ose shkallës së dëmtimit fizik fillon me detyrë zyrtare, pala mund të shfrytëzojë të drejtën e mjeteve juridike për të mbrojtur të drejtat e saj deri në përfundimin e aktvendimit juridik.

Gjykata konsideron se një zgjidhje e tillë ligjore mundëson një futje graduale dhe të kontrolluar të ndryshimeve të të drejtave në atë mënyrë që nëse organi përcakton një ndryshim të aftësisë së kufizuar, pra shkallës së dëmtimit fizik, ndryshimi në përdorimin e të drejtave të sigurimit të pensionit dhe invaliditetit do të hyjë në fuqi vetëm pas përfundimit të të gjitha veprimeve procedurale dhe konfirmimit përfundimtar të vendimit. Në këtë mënyrë, përfituesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor mbrohen nga gabime apo mospërputhje të mundshme administrative. Sipas Gjykatës, një dispozitë e tillë ligjore është thelbësore për zbatimin konsekuent të parimit të mbrojtjes ligjore dhe të parashikueshmërisë në përdorimin e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor, i cili është objektivi themelor i Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor, i cili padyshim garanton që të drejtat e sigurimit pensional dhe invalidor të jenë të qëndrueshme dhe të mos jenë subjekt i luhatjeve, përveç kur kjo vërtetohet rreptësisht dhe përfundimisht. Prandaj, rregullimi i përfshirë në paragrafin 3 të nenit 150 të Ligjit në pjesën e kontestuar “e plotfuqishmërisë së vendimit me të cilin përcaktohet ndryshimi”, Gjykata gjithashtu konstatoi se është në përputhje me sigurinë juridike të qytetarëve si parim themelor i sundimit të së drejtës, i përcaktuar me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës.

E drejta për barazi sipas nenit 9 të Kushtetutës është një nga parimet themelore juridike. Kjo e drejtë përfshin dy elemente: së pari, të gjithë qytetarët kanë të drejtë të trajtohen në mënyrë të barabartë para ligjit; së dyti, ligji zbatohet në mënyrë të barabartë për të gjithë qytetarët nga organet shtetërore. Nga analiza e normës specifike kushtetuese del se parimi kushtetues i barazisë e detyron ligjvënësit që, me rastin e rregullimit të marrëdhënieve, të funksionalizojë parimin e barazisë përmes rregullit se me të drejtit duhet të veprohet në mënyrë të barabartë, dhe të padrejtët duhet të trajtohen në mënyrë të pabarabartë. Garantimi kushtetues i parimit të barazisë është veçanërisht i rëndësishëm për përfituesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor, sepse sigurimi pensional si pjesë e sigurimeve sociale është një e drejtë universale dhe duhet të jetë e disponueshme në kushte të barabarta për të gjithë ata që plotësojnë kriteret e nevojshme.

Bazuar në sa më sipër, pretendimet e parashtruesit të iniciativës se pjesët e kontestuara të dispozitave të nenit 137 dhe nenit 150 paragrafi 3 i Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor, vënë në pikëpyetje parimin e barazisë nga neni 9 i Kushtetutës, për faktin se ato kanë efekte të ndryshme juridike të drejtpërdrejta me pasoja të ndryshme për shfrytëzuesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidorë, Gjykata i vlerësoi të pabaza. Duke analizuar tërësinë e neneve 137 dhe 150 të ligjit të lartpërmendur, është e pamohueshme se bëhet fjalë për dispozita të rregulluara në ligj që rregullojnë periudhën e vlefshmërisë së të drejtave të përcaktuara me vendim në procedurë të ripërtërirë, si dhe ndryshimin e të drejtave të fituara në bazë të paaftësisë dhe dëmtimit fizik në varësi të ndryshimeve të shkaktuara të inaliditetit, respektivisht shkallës së dëmtimit fizik të cilat zbatohen pët të gjithë përfituesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor, në mënyrë të barabartë. Domethënë, këto janë dispozita ligjore që rregullojnë çështje të ndryshme që kanë të bëjnë me përfituesit e të drejtave të sigurimit pensional dhe invalidor, e cila padyshim është e drejtë e ligjvënësit, i cili përcakton kushtet, kriteret dhe procedurën e ushtrimit, përdorimit dhe humbjes së të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, të cilat vlejnë njësoj për të gjithë ata që janë në të njëjtën pozitë ligjore.

Duke marrë parasysh sa më sipër, Gjykata vlerësoi se nuk mund të shtrohet çështja e pëlqimit të nenit 137 në pjesën “respektivisht pas marrjes së vendimit në procedurën e ripërtërirë me detyrë zyrtare” dhe nenit 150 paragrafi 3 në pjesën “për plotfuqishmërinë e aktvendimit për përcaktimin e ndryshimit” nga Ligji për sigurimin pensional dhe invalidor (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018 dhe 245/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 94/2020, 267/2020, 67/2022, 79/2023 dhe 193/2024) me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenin 9 paragrafi 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.
KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski