У.бр.151/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.151/2024
Скопје, 05.02.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски , претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 38 алинеја 3 и член 73 алинеи 1 и 3 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 5 февруари 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на:

– член 47 став 5 и став 6 во делот „максималните износи од ставот (5) на овој член“ од Законот за земјоделство и рурален развој („Службен весник на Република Македонија“ бр. 49/2010, 53/2011, 126/2012, 15/2013, 69/2013, 106/2013, 177/2014, 25/2015, 73/2015, 83/2015, 154/2015, 11/2016, 53/2016, 120/2016, 163/2016, 74/2017, 83/2018, 27/2019, и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.152/2019, 244/2019, 275/2019, 110/2021, 123/2022 и 65/2023) и

– уставноста и законитоста на член 3 став 25 од Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2024 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.18/24 и 34/24).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 3 став 25 од Уредбата за изменување и дополнување на Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2023 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.30/23, 42/23, 110/23, 138/23, 149/23, 248/23, 276/23 и 287/23).

Образложение

Од земјоделски комбинат „Пелагонија“ АД Битола до Уставниот суд, беше поднесена иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на оспорените одредби бидејќи сметаат дека не се во согласност со член 8 став 1 алинeи 3, 6 и 7, член 51 и член 55 од Уставот на Република Северна Македонија, а оспорените член 3 став 25 од Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2023 година и член 3 став 25 од Уредбата за изменување и дополнување на Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2024 година, се спротивни и на Законот за земјоделство и рурален развој, Законот за спречување и заштита од дискриминација и Законот за заштита на конкуренција.

Во наводите од иницијативата се наведува дека во оспорениот член 47 став 5 од Законот за земјоделство и рурален развој се определува можноста за поставување горна граница односно максимален износ на директните плаќања по корисник кој може да се ограничи во зависност од големината на површината на земјоделското земјиште, единицата земјоделски производи и бројот на грла добиток со кои располага корисникот. Тоа значи дека Законот предвидува диференцијален пристап за секоја категорија, а во таа смисла и во оспорениот став 6 од истиот член станува збор за максимални износи врзани за тие категории соодветно, а не за износ.
Во иницијативата се наведува дека пропишаните одредби во член 3 во двете оспорени уредби излегле надвор од пропишаните рамки за правото на директни плаќања по корисник уредени во член 47 од Законот за земјоделство и рурален развој, според кој уредбите требало да предвидат евентуални максимални износи за секое добро поединечно односно за секој вид подмерка, а не вкупен максимален износ за сите добра вкупно по корисник.

Понатаму, во иницијативата е наведено дека во претходно донесените уредби во периодот од 2011 до 2017 година, воопшто не постоело никакво ограничување на максимален износ по корисник, поради што подносителот смета дека надлежниот државен орган, врз основа на ист непроменет закон одлучува да воведе ограничување по корисник на директни плаќања, со што го напуштил правниот континуитет и ја поткопал правната сигурност на субјектите и нивните законски стекнати права. Според подносителот, надлежен државен орган при носење на годишна уредба своеволно одлучил да воведе ново ограничување притоа нарушуваји го создадениот правен континуитет со претходните уредби, воведувајќи збирен износ по корисник за сите предвидени подмерки во уредба за кои сите засегнати субјекти имале право на директни плаќања поединечно за секое од тие добра кои ги одгледуваат опфатени со подмерките.

Сите подзаконски акти кои ги носат државните органи при доуредување на правилата предвидени со закон мора да ги имаат предвид начелата и целите кои сакале да се постигнат со самиот закон во смисла на владеење на правото, што не било случај со оспорените одредби, што значи дека вакви непрецизни и нејасни одредби доведуваат до забуна во нивната примена во пракса што доведува до своеволност и паушалност.

Во конкретниот случај, според подносителот, надлежниот орган со воведување на ограничување во уредбата, се ставил во улога на законодавец наместо на спроведувач на Законот при пропишување на поблиски критериуми за директни плаќања кои се уредени во член 47 од Законот, со што ја повредил правната сигурност и законски стекнатите права, како и го повредил начелото на легитимно очекување на подносителите за државна помош која требало да ја добијат согласно со одредби од Законот, но притоа биле лишени од истото бидејќи со уредба своеволно биле додавани критериуми кои не биле предвидени во рамки на Законот или биле резултат на нивно погрешно толкување.

Оспорените одредби ја нарушиле и слободата на пазарот и претприемништвото и еднаквата положба на сите субјекти на пазарот како темелна вредност на уставниот поредок, преку ограничување на мерка која требало еднакво да ги третира сите засегнати субјекти и чија намера била поттикнување и развој на земјоделството преку поттикнување и развој на земјоделските стопанства.

Уредбата била и противзаконита во делот кој излегува надвор од законската рамка бидејќи пропишува вкупен максимален износ по корисник, пресметан во зависност од големината на површината на земјоделското земјиште, единицата земјоделски производ и бројот на грла добиток. Со тоа со уредбата се диференцирале корисниците кои таков вкупен максимален износ можеле да остварат и само по основа на површина или по основ на единица или само грла.

Оттука, според подносителот, ако некој корисник имал поголема површина го добивал максималниот износ само по тој основ, при што без никаква поддршка останувал по основ производство по единица или по грла добиток. Ваквото ограничување на максимумот на субвенции било спротивно на ограничувањата предвидени во Законот и не е во функција на стимулативната земјоделска политика која треба да поттикнува производство, а со тоа и спротивна на целите поставени со Законот.

Со ваквата поставеност на оспорените одредби од уредбите се вршело ограничување на вкупниот износ по корисник, без оглед на вкупното производство односно без оглед на останатото производство кое ќе го надмине тој максимален износ со што корисникот ќе останел несубвенциониран. Со ваквото ограничување на максималниот износ на директни плаќања, без основ, нееднакво и различно се третирало исто производство, односно исти делови од производството на субјектите на пазарот на земјоделско призводство само заради тоа што биле под и над паушално предвидената граница за субвенционирање.

Подносителот смета дека покрај намалување на производството, ваквата мерка би довела и до поделба на земјоделските производства, намалување на ефикасноста и ефективноста преку креирање мали земјоделски стопанства како единствен начин за што поголемо искористување на мерките за поддршка со директни плаќања. Субвенциите иако биле промовирани како главен поттик за занимавање со дејностите земјоделство и сточарство за сите правни и физички лица, сепак со вака утврдените критериуми на ограничување со максимален износ ги ограничува правата на стопанските субјекти и истите биле ставени во нерамноправна, неконкурентна положба на пазарот.

На овој начин директно биле дискриминирани големите производители наместо истите да се поттикнуваат со дополнителни мерки во насока на следење на светските трендови на развиените држави каде мерките за поддршка биле суштинска мерка на земјоделската политика во Европската Унија, а тоа би водело кон неконкурентен пазар и спречување на напредокот на трговските субјекти, а со тоа и напредокот на економијата на државата.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека со оспорените уредби освен што е повреден Уставот и Законот за земјоделство и рурален развој, истите се спротивни и со одредбите од Законот за заштита на конкуренцијата и Законот за спречување и заштита од дискриминација.

Од овие причини, подносителот смета дека оспорениот член 47 став 5 и став 6 во делот „максималните износи од ставот (5) на овој член“ од Законот за земјоделство и рурален развој се противуставни, а оспорените членови од уредбите за 2023 и 2024 година противуставни и противзаконити, поради што предлага истите да бидат поништени, а до донесување на конечна и мериторна одлука, Уставниот суд да донесе решение за запирање на извршувањето на акти или дејствија преземени врз основа на член 3 став 25 од Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2024 година, од причина што смета дека би се предизвикале тешко отстранливи и штетни последици, а истакна и посебно барање за одржување јавна расправа на Судот.

Со дополнување на иницијативата, подносителот повторно ја оспори уставноста и законитоста на уредбите за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2023 и 2024 година, со истите аргументи како во иницијативата, со дополнување дека со овие уредби се повредува начелото на уставност и законитост уредено во член 51 од Уставот како фундаментално начело на владеење на правото и темел на правната држава.

Подносителот наведува дека доколку би се направела споредба на оспорениот член 3 став 25 од уредбите за 2023 и 2024 година, со истиот член во уредбите за директни плаќања кои важеле за претходните години, би било воочливо дека во претходните години воопшто не постоело никакво ограничување на максималниот износ збирно по корисник.

За подносителот, јасна била интенцијата на Законот определување на максимални износи по хектар земјиште, по вид на добиток и вид на земјоделски производ, а не определување на максимален вкупен износ за сите подмерки по корисник. Со годишните уредби за директни плаќања до 2017 година, бил создаден еден правен критериум, стандард во политиките за директни плаќања, со кои земјоделските стопанства се стекнале со права и имале легитимни очекувања кои воделе кон правна сигурност и владеење на правото. За подносителот е нејасно, како врз основа на ист непроменет Закон, доносителот на оспорената уредба за 2024 година, одлучил да воведе ограничување преку нов критериум надвор од законската рамка, односно збирен износ по корисник на директни плаќања, со што го напуштил правниот континуитет и стекнатите права, а со тоа ја повредил правната сигурност на субјектите и нивните законски стекнати права.

На овој начин, земјоделските стопанства биле ставени во состојба на правна непредвидливост и правна неизвесност, дали и колкаво ограничување ќе биде предвидено, што за последица ќе има неизвесност дали и колку да произведат, колкави трошоци ќе имаат, што е во спротивност со целта на законското уредување.

Со ваквото уредување во оспорениот член 3 став 25 од уредбите за 2023 и 2024 година, се повредува начелото на легитимно очекување, гарантирано со Протоколот 1 од ЕКЧП, од причина што подносителот има легитимни очекувања за државната помош која требало да ја добие во согласност со Закон, а притоа истото право му се ограничувало со подзаконски акт и биле одредени критериуми кои не биле законски предвидени.

Поради погрешна имплементација на регулативите од ЕУ, подносителот бара Судот да ги поништи оспорените одредби од уредбите од 2023 и 2024 година.

На седницата Судот утврди дека во член 47 став 5 и став 6 од Законот е уредено дека максималниот износ на директните плаќања по корисник може да се ограничи во зависност од големината на површината на земјоделско земјиште, единицата земјоделски производ и бројот на грла добиток со кои располага корисникот, додека поблиските критериуми, корисниците по одделни мерки, максималните износи и начинот на директните плаќања, годишно ги пропишува Владата на предлог на министерот.

Во член 3 став 25 од Уредбата за 2023 година, е уредено дека вкупниот максимален износ на директни плаќања по корисник пресметан во зависност од големината на површината на земјоделско земјиште, единицата земјоделски производ и бројот на грла добиток од подмерките од оваа уредба не може да биде поголем од 18.450.000 денари по корисник.

Во член 3 став 25 од Уредбата за 2024 година, е уредено дека вкупниот максимален износ на директни плаќања по корисник пресметан во зависност од големината на површината на земјоделско земјиште, единицата земјоделски производ и бројот на грла добиток од подмерките од оваа уредба не може да биде поголем од 18.450.000 денари по корисник збирно за подмерките: 1.1., 1.2., 1.3., 1.4., 1.5., 1.6., 1.7., 1.8., 1.9., 1.10., 1.11., 1.12., 1.13, 1.14., 1.15., 1.16., 1.17., 1.18., 1.19., 1.20., 1.21., 1.22. и 1.23. и 18.450.000 денари по корисник збирно за подмерките 2.1., 2.2., 2.3., 2.4., 2.5., 2.6., 2.7., 2.8., 2.9., 2.10., 2.11., 2.12, 2.13., 2.14., 2.15., 2.16., 2.17., 2.18. и 2.19. од оваа уредба.

III

Според член 8 став 1 алинеите 3, 6 и 7 од Уставот, владеењето на правото, правната заштита на сопственоста и слободата на пазарот и претприемништвото се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно со член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и законите и секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Со член 55 од Уставот се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото. Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот. Републиката презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот. Слободата на пазарот и претприемништвото можат да се ограничат со закон единствено заради одбраната на Републиката, зачувувањето на природата, животната средина или здравјето на луѓето.

Со Законот за земјоделство и рурален развој („Службен весник на Република Македонија“ бр. 49/2010, 53/2011, 126/2012, 15/2013, 69/2013, 106/2013, 177/2014, 25/2015, 73/2015, 83/2015, 154/2015, 11/2016, 53/2016, 120/2016, 163/2016, 74/2017, 83/2018, 27/2019, и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.152/2019, 244/2019, 275/2019, 110/2021, 123/2022 и 65/2023), се уредуваат планирањето на развојот на земјоделството и руралниот развој, целите на националната земјоделска политика, планирање, следење и процена на националната земјоделска политика, партнерство со социјални и економски партнери од областа на земјоделството, мерките за уредување и поддршка на земјоделски пазари, директни плаќања и рурален развој, државната помош во земјоделството и руралниот развој, формите на организирање и здружување во земјоделството и контролата на спроведување на мерките и надзорот над спроведувањето.

Тргнувајќи од целите кои треба да се остварат со Законот за земјоделство и рурален развој во насока на зголемување на конкурентната способност на земјоделството, обезбедување на стабилно ниво на доход на земјоделското стопанство, стабилно производство на квалитетна и поевтина храна и обезбедување на населението со доволни количини храна, како и во насока на усогласување на македонското законодавство со законодавството на Европската Унија во земјоделско-прехранбениот сектор, дотолку повеќе што овој сектор ги користи инструментите за претпристапна финансиска помош за развој на земјоделството и руралниот развој од Европската Унија, законодавецот ја уредил законската материја од оваа област која претставува појдовна основа на реформите и фундамент на развојот не само во овој сектор, туку и на македонската економија во целина. Законските решенија понудени со Законот, се базирани на насоките и препораките за реформи во правниот поредок на Европската Унија во делот на земјоделството, односно реформите на заедничката земјоделска политика на ЕУ.

Во оспорениот член 47 став 1 од Законот, директни плаќања се мерка за поддршка на доходот на земјоделските стопанства.

Директните плаќања се исплаќаат на земјоделските стопанства и тоа по површина земјоделско земјиште, единица земјоделски производ и грло добиток.

Висината на директните плаќања од став 2 се утврдува во зависност од видот на културата, видот, класата и квалитетот на земјоделскиот производ и видот на добитокот.

Правото на директните плаќања може да се ограничи со располагање на минимум површина земјоделско земјиште и/или број на грло добиток и/или минимум единица земјоделски производ од страна на корисниците од член 14 на овој закон.

Максималниот износ на директните плаќања по корисник може да се ограничи во зависност од големината на површина на земјоделско земјиште, единицата земјоделски производ и број на грло добиток со кои располага корисникот.

Поблиските критериуми од ставовите 2, 3 и 4 на овој член, корисници од член 14 на овој закон по одделни мерки максималните износи од став 5 на овој член и начинот на директните плаќања, годишно ги пропишува Владата на предлог на министерот.

Конкретно, со пропишувањето на условите, во оспорената одредба од член 47 став 5, на условите под кои може да се ограничи максималниот износ на директни плаќања по корисник, како и утврдувањето на поблиските критериуми од став 6 на истиот член, произлегува дека Владата е овластена да ги утврди поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата и максималниот износ за директни плаќања, што е во функција на придонесување во остварување на целите на Законот утврдени во член 3 став 1, преку мерки и инструменти на политиките за уредување и поддршка на земјоделски пазари, директни плаќања и рурален развој.

Со член 4 од Законот е определено дека надлежен орган за планирање, следење на спроведувањето и проценка на влијанието на мерките и инструментите на политиките е Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство. Надлежен орган за спроведување на мерките и инструментите на политиките од членот 3 став 2 на овој закон, вклучително и контролата е Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој во согласност со овој закон и Законот за основање на Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој, а според член 5 од истиот закон, финансирањето на националната земјоделска политика се врши од Буџетот на Република Северна Македонија, Буџетот на Европската Унија, донации и од други извори согласно со закон.

За спроведување на целите од член 3 на овој закон, Владата на Република Северна Македонија донесува национална стратегија за земјоделство и рурален развој. Исто така, Владата донесува и национална стратегија во која е содржана анализа на состојбите во областа на земјоделството, преработка на земјоделски производи и руралните средини, среднорочните насоки за развој и активностите за нивна реализација, очекуваните ефекти и потребните финансиски средства за спроведување на националната земјоделска политика.

Според член 8 од Законот, Владата на предлог на министерот донесува повеќегодишна програма за користење на финансиските средства од инструментот за претпристапна помош за развој на земјоделството и руралниот развој од Европската Унија во согласност со склучените договори и спогодби со Европската Унија за користење на инструментите за претпристапна финансиска помош и планските документи на Европската Унија.

Во согласност со член 47 став 6 од Законот, на седницата на Владата на Република Северна Македонија, одржана на 16 јануари 2024 година, е донесена Уредба со која се пропишуваат поблиските критериуми за директните плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директните плаќања за 2024 година. Во член 3 од Уредбата насловен „Начин на директни плаќања“, во оспорениот став 25, се определува вкупниот максимален износ на директни плаќања по корисник пресметан во зависност од големината на површината на земјоделско земјиште, единицата земјоделски производ и бројот на грла добиток од подмерките од оваа уредба не може да биде поголем од 18.450.000 денари по корисник збирно за подмерките: 1.1., 1.2., 1.3., 1.4., 1.5., 1.6., 1.7., 1.8., 1.9., 1.10., 1.11., 1.12., 1.13, 1.14., 1.15., 1.16., 1.17., 1.18., 1.19., 1.20., 1.21., 1.22. и 1.23. од оваа уредба и 18.450.000 денари по корисник збирно за подмерките 2.1., 2.2., 2.3., 2.4., 2.5., 2.6., 2.7., 2.8., 2.9., 2.10., 2.11., 2.12, 2.13., 2.14., 2.15., 2.16., 2.17., 2.18. и 2.19. од уредбата.

Предмет на уредување на оспорената уредба е пропишување на поблиски критериуми за директните плаќања на корисниците на средствата и максималните износи, како и начинот на директните плаќања за 2024 година.

Ваквото уредување е во согласност и со Регулативата на ЕУ 32013R1307 за распределбата на директната поддршка на приходите меѓу земјоделците која се карактеризира со доделување на несразмерни суми за плаќање на мал број големи корисници. Способноста на големите корисници да управуваат со економии од обем, не го бараат истото ниво на поддршка на единица за да се постигне целта за поддршка на приходите.

Согласно со член 17 ставови 1 и 5 од Регулативата на ЕУ 2021/2115 на Европскиот парламент и на Советот од 2 декември 2021 година, износот на основната поддршка на доходот од дадена година, може да се ограничи во форма на горна граница. Одредбата гласи:

Горна граница и постапено намалување на плаќањата

1. Земјите членки може да го ограничат износот на основаната поддршка на приходот за одржливост што треба да се додели на земјоделецот за дадена календарска година. Земјите членки што одлучуваат да воведат горна граница го намалуваат за 100% износот што надминува 100.000 евра.

5. Проценетиот производ од намалувањето на плаќањето првенствено се користи за финансирање на дополнителна поддршка за прераспределба на приходот за одржливост, доколку е утврден во релевантниот стратешки план на Заедничка земјоделска политика, а потоа и за други инвестиции кон производно-неповрзаните директни плаќања.

Со оглед на тоа дека еден од стратешките приоритети на Република Северна Македонија е членството во ЕУ, како земја кандидат за европско членство има постојана обврска да го хармонизира македонското законодавство со законодавството на Европската Унија. Хармонизацијата на законодавството претставува приближување на решенијата на националното законодавство кон правото на Европската Унија. Во конкретниот случај, со оспорените одредби се следат насоките на ЕУ за директна поддршка на доходот на земјоделските стопанства.

Со иницијативата во Уредбата се оспорува вкупниот максимален износ за сите добра по корисник, наместо максимален износ за секое добро поединечно по корисник за секој вид подмерка со што се повредува уставната одредба слобода на пазарот и претприемништвото.

Слободата на пазарот и претприемништвото е една од темелните вредности на уставниот поредок, која отвара широки можности за заживување на стопанството и приватната иницијатива во сите области на стопанскиот систем. Меѓутоа, слободата на пазарот и претприемништвото не може да се сфати во апсолутна смисла и таа не е само работа на субјектите на пазарот, туку и на државата која како гарант на оваа слобода има значајна улога како регулатор на економските текови во стопанството. Имено, државата како регулатор на економската политика е должна да води сметка и за почитување на другите темелни вредности на економскиот и политичкиот систем на државата како што се независноста, територијалниот интегритет, зачувување на природата, животната средина и здравјето на луѓето.

Имајќи ги предвид тековните процеси и услови во пазарното стопанство, Владата ја донела оспорената уредба, токму во насока на остварување на овие начела, како и заради остварувањето на целите на Законот за земјоделство и рурален развој, особено заради обезбедување на зголемување на конкурентната способност на земјоделството, обезбедување на стабилно ниво на доход на земјоделското стопанство и стабилно производство на квалитетна и поевтина храна и обезбедување на населението со доволни количини на храна.

Согласно со анализата од Националната стратегија за земјоделство и рурален развој за периодот 2021-2027 година, која анализа се однесува на приходот на земјоделските стопанства и влијанието на државната поддршка, по однос на правичноста на распределбата на средствата за директни плаќања направени за исплатите по програмата за 2018 година и во истата е констатирано дека 20% од вкупниот број на корисници на средства кои имаат добиено најмногу средства (17.330 до 86.500) се стекнале со 64,2% од вкупниот износ на исплатени средства (4,3 милијарди денари до 6,7 милијарди денари). Иако распределбата е поизбалансирана од таа на ниво на ЕУ, сепак постои концентрација на 2/3 од сите средства кај една петтина од корисниците, што укажува на оправданост од понатамошни интервенции во постојните методи на распределба на средствата.

Со оглед на тоа дека законодавецот ги определил целите на националната земјоделската политика, пропишал надлежен орган за планирање, следење на спроведувањето и проценка на влијанието на мерките и инструментите на политиките за уредување и поддршка на земјоделски пазари, директни плаќања и рурален развој, притоа имајќи предвид дека финансирањето на националната земјоделска политика се врши од Буџетот на Република Северна Македонија, Буџетот на Европската Унија, донации и други извори согласно со закон, Судот цени дека нивната натамошна разработка преку пропишување поблиски критериуми за остварување на ова право, висината и начинот на директни плаќања со оспорениот подзаконски акт донесен од страна на Владата, е во функција на операционализација на Законот.

Целта на законодавецот со одредбите од оспорените делови на член 47 ставови 5 и 6 од Законот за земјоделство и рурален развој е утврдените максимални износи да ги ограничи по корисник во согласност со анализата на состојбите во областа на земјоделството, преработка на земјоделски производи и руралните средини, среднорочните насоки за развој и активностите за нивна реализација, очекуваните ефекти и потребните финансиски средства за спроведување на националната земјоделска политика согласно Националната стратегија, што е право на законодавецот при утврдување на посебни услови во рамки на неговите уставни овластувања во оваа сфера. Исто така, уставно право на законодавецот е да допушти на Владата, по предлог на министерот, да ги утврди поблиските критериуми по одделни подмерки и начинот на директните плаќања. Согласно со член 8 од Законот, Владата изготвува повеќегодишна програма за користење на финансиските средства од инструментот за претпристапна помош за развој на земјоделството и руралниот развој.

Во оспорениот член 3 став 25 од Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2024 година, Владата согласно законските овластувања, го утврдила вкупниот максимален износ на директни плаќања збирно за подмерките кој не може да биде поголем од 18.450.000 денари по корисник.

Со иницијативата се оспорува и член 3 став 25 од Уредбата за изменување и дополнување на Уредбата за поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2023 година од истите причини како и член 3 став 25 од Уредбата за 2024 година.

Со оглед на тоа дека оваа оспорена уредба се однесува за утврдување на поблиските критериуми за директни плаќања, корисниците на средствата, максималните износи и начинот на директни плаќања за 2023 година, предметната уредба е исцрпена во примената по однос на својата содржина и правно дејство, со што се исполнети условите за отфрлање на иницијативата во овој дел, согласно член 38 алинеја 3 од Актот на Судот.

Во конкретниот случај, Судот оцени дека оспорениот член 47 ставови 5 и 6 од Законот и Уредбата за 2024 година, се во согласност со цитираните уставни одредби и не може да се постави прашањето за нивната согласност со член 8 став 1 алинеи 3, 6 и 7, како и членовите 51 и 55 од Уставот.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.151/2024
Shkup, 05.02.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 38 alineja 3 dhe neni 73 alineja 1 dhe 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 5 shkurt 2025, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së:

– nenit 47 paragrafi 5 dhe paragrafi 6 në pjesën “shumat maksimale nga paragrafi (5) i këtij neni” të Ligjit për bujqësi dhe zhvillim rural (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 49/2010, 53/2011, 126/2012, 15/2013, 69/2013, 106/2013, 177/2014, 25/2015, 73/2015, 83/2015, 154/2015, 11/2016, 53/2016, 120/2016, 163/2016, 74/2017, 83/2018, 27/2019, dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut nr.152/2019, 244/2019, 275/2019, 110/2021, 123/2022 dhe 65/2023) dhe

– kushtetutshmëria dhe ligjshmëria e nenit 3, paragrafi 25 të Dekretit për kriteret më të afërta për pagesat e drejtpërdrejta, shfrytëzuesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave të drejtpërdrejta për vitin 2024 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.18/24 dhe 34/24).

2. REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 3, paragrafit 25 të Dekretit për ndryshimin dhe plotësimin e Dekretit për kriteret më të detajuara për pagesat direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2023 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr..30/23, 42/23, 110/23, 138/23, 149/23, 248/23, 276/23 dhe 287/23).

Arsyetim

Kombinati Bujqësor “Pellagonia” SHA Manastir ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të kontestuara për shkak se konsiderojnë se ato nuk janë në pajtim me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3, 6 dhe 7, nenin 51 dhe nenin 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndërsa neni i kontestuar 3 paragrafi 25 nga Dekreti për kriteret më të përafërta për pagesa direkte, shfrytëzuesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyra e pagesave direkte për vitin 2023 dhe neni 3, paragrafi 25 të Dekretit për ndryshimin dhe plotësimin e Dekretit për kriteret e detajuara për pagesat direkte, shfrytëzuesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyra e pagesave direkte për vitin 2024, janë gjithashtu në kundërshtim me Ligjin për bujqësi dhe zhvillim rural, Ligjin për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi dhe Ligjin për Mbrojtjen e konkurrencës.

Në iniciativë thuhet se neni i kontestuar 47, paragrafi 5 i Ligjit për bujqësi dhe zhvillim rural përcakton mundësinë e përcaktimit të një kufiri të sipërm, gjegjësisht të shumës maksimale të pagesave direkte për shfrytëzues, e cila mund të kufizohet në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produkteve bujqësore dhe numrit të bagëtive në dispozicion të shfrytëzuesit. Kjo do të thotë se Ligji parasheh një qasje diferenciale për secilën kategori dhe në këtë kuptim, paragrafi 6 i kontestuar i të njëjtit nen i referohet edhe shumave maksimale që kanë të bëjnë me ato kategori në mënyrë adekuate, e jo për një shumë.

Në iniciativë thuhet se dispozitat e parashikuara në nenin 3 të dy dekreteve të kontestuara kanë shkuar përtej kornizës së përcaktuar për të drejtën e pagesave direkte për përfitues të rregulluar në nenin 47 të Ligjit për bujqësi dhe zhvillimin rural, sipas të cilit dekretet duhet të parashikojnë shumat maksimale të mundshme për çdo të mirë veç e veç, respektifisht për çdo lloj nënmatje dhe jo shumë të përgjithshme maksimale për të gjithë të mirat për shfrytëzues.

Për më tepër, në iniciativë thuhet se në rregulloret e miratuara më parë në periudhën 2011-2017, nuk kishte fare kufizim për shumën maksimale për përfitues, për këtë arsye aplikanti mendon se organi shtetëror kompetent, bazuar në të njëjtin ligj të pandryshuar, vendos të vendosë një kufi për përfitues të pagesave direkte, duke hequr dorë nga kriteri juridik dhe e ka shkelur sigurinë juridike të subjekteve dhe drejtat e tyre të fituara me ligj. Sipas parashtruesit, organi kompetent shtetëror, me miratimin e një rregulloreje vjetore, me vetëdëshirë vendosi të vendosë një kufizim të ri, duke shkelur kështu kriterin e krijuar juridik me dekretet paraprake, duke vendosur një shumë kumulative për përfitues për të gjitha nënmasat e parashikuara në dekret, për të cilat të gjitha subjektet e prekura kanë pasur të drejtë për pagesa direkte, në mënyrë individuale për secilin nga të mirat për të cilat i kultivojnë të përfshira me nënmasat.

Të gjitha aktet nënligjore të miratuara nga organet shtetërore gjatë ndryshimit të rregullave të parashikuara me ligj duhet të kenë parasysh parimet dhe qëllimet që vetë ligji ka kërkuar të arrijë në aspektin e sundimit të së drejtës, gjë që nuk ka ndodhur me dispozitat e kontestuara, që do të thotë se dispozita të tilla të pasakta dhe të paqarta sjellin konfuzion në zbatimin e tyre në praktikë, gjë që çon në arbitraritet dhe pabarazi.

Në rastin konkret, sipas parashtruesit, organi kompetent kompetent, duke vendosur një kufizim në dekret, është vendosur në rolin e ligjvënësit në vend të zbatuesit të ligjit kur përcakton kritere më të detajuara për pagesat direkte, të rregulluara në nenin 47 të ligjit, duke shkelur kështu sigurinë juridike dhe të drejtat e fituara ligjërisht, si dhe e ka shkelur parimin e pritshmërisë legjitime të parashtruesve për ndihmë shtetërore që është dashur ta fitojnë në përputhje me dispozitat e Ligjit, por janë privuar nga kjo për shkak se rregullorja ka shtuar arbitrarisht kritere që nuk janë paraparë në kuadër të ligjit ose kanë qenë rezultat i keqinterpretimit të tyre.

Dispozitat e kundërshtuara e kanë cenuar si lirinë e tregut dhe sipërmarrjes, ashtu edhe pozitën e barabartë të të gjitha subjekteve të tregut si vlerë themelore e rendit kushtetues, duke kufizuar një masë që duhej të trajtonte në mënyrë të barabartë të gjitha subjektet e prekura dhe që synonte të nxiste dhe zhvillonte bujqësinë përmes nxitjes dhe zhvillimit të ekonomive bujqësore.

Dekreti ka qenë edhe i kundërligjshëm edhe në pjesën që del jashtë kërnizës ligjore, sepse parashikon një shumë maksimale totale për përfitues, e llogaritur në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të bagëtive. Kështu, me dekretin janë diferencuar përfituesit të cilët mund të arrinin një shumë të tillë totale maksimale vetëm në bazë të sipërfaqes ose në bazë të njësisë ose vetëm të krerëve. Prandaj, sipas parashtruesit, nëse një përfitues do të kishte një sipërfaqe më të madhe, ai do të merrte shumën maksimale vetëm mbi këtë bazë, duke e lënë atë pa asnjë mbështetje në bazë të prodhimit për njësi ose për kokë bagëtie. Një kufizim i tillë i subvencionit maksimal ka qenë në kundërshtim me kufizimet e parapara me ligj dhe nuk është në funksion të politikës stimuluese bujqësore që duhet të nxisë prodhimin, pra në kundërshtim me qëllimet e përcaktuara me ligj.

Me këtë rregullim të dispozitave të kontestuara të rregullores, u vendos kufizimi në shumën totale për shfrytëzues, pavarësisht nga prodhimi total, gjegjësisht pavarësisht nga prodhimi i mbetur që do ta kalonte atë shumë maksimale, duke lënë kështu shfrytëzuesin pa subvencion. Me këtë kufizim të masës maksimale të pagesave direkte, i njëjti prodhim, apo të njëjtat pjesë të prodhimit të subjekteve në tregun e prodhimit bujqësor, janë trajtuar në mënyrë të pabarabartë dhe të ndryshme pa asnjë bazë, vetëm sepse ishin nën dhe mbi kufirin e subvencionit fiks.

Parashtruesi konsideron se përveç uljes së prodhimit, një masë e tillë do të sillte edhe ndarjen e prodhimit bujqësor, uljen e efiçencës dhe efektivitetit nëpërmjet krijimit të njësive të vogla bujqësore si e vetmja mënyrë për të maksimizuar përdorimin e masave mbështetëse me pagesa direkte. Ndonëse subvencionet u promovuan si nxitja kryesore për t’u angazhuar në bujqësi dhe blegtori për të gjithë personat juridikë dhe fizikë, kriteret e përcaktuara në këtë mënyrë, duke i kufizuar ato në një masë maksimale, kufizuan të drejtat e subjekteve ekonomike dhe i vendosën në një pozicion të pabarabartë, jo konkurrues në treg.

Në këtë mënyrë, prodhuesit e mëdhenj u diskriminuan drejtpërdrejt në vend që të inkurajoheshin me masa shtesë që synonin ndjekjen e tendencave globale të vendeve të zhvilluara ku masat mbështetëse ishin një masë thelbësore e politikës bujqësore në Bashkimin Evropian, dhe kjo do të çonte në një treg jo konkurrues dhe do të pengonte përparimin e subjekteve tregtare, e me këtë edhe përparimin e ekonomisë së vendit.

Më tej, në iniciativë thuhet se dekretet e kontestuara, përveç që shkelin Kushtetutën dhe Ligjin për Bujqësi dhe Zhvillim Rural, janë edhe në kundërshtim me dispozitat e Ligjit për Mbrojtjen e Konkurrencës dhe Ligjit për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi.

Për këto arsye, parashtruesi i kërkesës konsideron se neni 47, paragrafi 5 dhe paragrafi 6 i kontestuar në pjesën”shumat maksimale nga paragrafi (5) i këtij neni” të Ligjit për bujqësi dhe zhvillim rural janë jokushtetues, dhe nenet kontestuese të dekreteve të vitet 2023 dhe 2024 janë antikushtetuese dhe të paligjshme , me çka kërkon që të njëjtit të shfuqizohen dhe deri në miratimin e vendimit përfundimtar dhe meritor, Gjykata Kushtetuese duhet të marrë vendim për ndalimin e realizimit të akteve apo veprimeve të bëra në bazë të nenit 3, pika 25 të Dekretit për kriteret e detajuara të pagesave direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2024, për arsye se konsideron se do të shkaktonte pasoa të dëmshme dhe të vështira për ti shmangur dhe theksoi edhe një kërkesë të veçantë për mbajtjen e debatit publik në Gjykatë.

Duke plotësuar iniciativën, parashtruesi kontestoi sërish kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dekreteve për kriteret më të detajuara të pagesave direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitet 2023 dhe 2024, me të njëjtat argumente si në iniciativë, duke shtuar se këto dekrete shkelin parimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë e rregulluar në nenin 51 të Kushtetutës si parim fundamental dhe themeli i shtetit të së drejtës.

Parashtruesi thekson se nëse do të bëhej krahasimi i nenit 3, paragrafi 25 i dekreteve kontestuese për vitin 2023 dhe 2024, me të njëjtin nen në rregulloren për pagesat direkte që ishin të vlefshme për vitet e mëparshme, do të vihej re se në vitet e mëparshme nuk ka pasur fare kufizim në shumën maksimale në total për shfrytëzues.

Për parashtruesin, qëllimi i qartë i ligjit ka qenë të përcaktojë sasinë maksimale për hektar tokë, për llojin e bagëtisë dhe llojin e produktit bujqësor dhe jo për të përcaktuar një shumë totale maksimale për të gjitha nënmasat për përfitues. Me rregulloret vjetore për pagesat direkte deri në vitin 2017, u krijua një kriter ligjor, një standard në politikat e pagesave direkte, me të cilin ekonomitë bujqësore fituan të drejta dhe kishin pritshmëri legjitime që çonin në sigurinë juridike dhe sundimin e ligjit. Për kërkuesin është e paqartë sesi, në bazë të të njëjtit ligj të pandryshuar, autori i dekretit të kontestuar për vitin 2024 ka vendosur të vendosë një kufizim nëpërmjet një kriteri të ri jashtë kornizës ligjore, pra një shumë kumulative për përfitues të pagesave direkte, duke hequr dorë nga vazhdimësia ligjore dhe të drejtat e fituara, si dhe duke shkelur në mënyrë ligjore të drejtat e tyre të fituara.

Në këtë mënyrë, ekonomitë bujqësore u vendosën në një gjendje të paparashikueshmërisë juridike dhe pasigurisë juridike, nëse dhe në çfarë mase do të parashikoheshin kufizime, të cilat do të rezultonin në pasiguri nëse dhe sa do të prodhonin dhe çfarë kosto do të kishin, gjë që është në kundërshtim me qëllimin e rregullimit ligjor.

Me këtë dispozitë në nenin kontestues 3, paragrafin 25 të dekreteve për vitet 2023 dhe 2024, cenohet parimi i pritjeve legjitime, të garantuara me Protokollin 1 të KEDNJ, sepse parashtruesi ka pritshmëri legjitime për ndihmën shtetërore që duhej të merrte në përputhje me Ligjin dhe pastaj e njëjta e drejtë i është kufizuar me akt nënligjor dhe janë përcaktuar kritere që nuk kanë qenë të parashikuara me ligj.

Për shkak të zbatimit të gabuar të rregullativave të BE-së, parashtruesi kërkon nga Gjykata të anulojë dispozitat e kontestuara të dekreteve të viteve 2023 dhe 2024.

Në seancë, Gjykata përcaktoi se neni 47, paragrafi 5 dhe paragrafi 6 i ligjit parashikon se shuma maksimale e pagesave direkte për përfitues mund të kufizohet në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të bagëtive në dispozicion të përfituesit, ndërsa kriteret më të detajuara, përfituesit sipas masave të caktuara, shumat maksimale dhe mënyren e pagesave direkte i përcakton Qeveria me propozim të ministrit.

Neni 3, paragrafi 25 i Dekretit 2023 përcakton se shuma totale maksimale e pagesave direkte për përfitues e llogaritur në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të bagëtive nga nënmasat e kësaj rregulloreje nuk mund të kalojë 18.450.000 denarë për përfitues.

Neni 3, paragrafi 25 i Rregullores 2024 përcakton se shuma totale maksimale e pagesave direkte për përfitues, e llogaritur në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të bagëtive nga nënmasat e kësaj Rregulloreje, nuk mund të kalojë 18.450.000 denarë për nënmasë përfituese kolektive: 1.1., 1.2., 1.3., 1.4., 1.5., 1.6., 1.7., 1.8., 1.9., 1.10., 1.11., 1.12., 1.13, 1.14., 1.15., 1.16., 1.17., 1.18., 1.19., 1.20., 1.21., 1.22. dhe 1.23. dhe 18.450.000 denarë për shfrytëzues në mënyrë të përgjithshme për nënmasat 2.1., 2.2., 2.3., 2.4., 2.5., 2.6., 2.7., 2.8., 2.9., 2.10., 2.11., 2.12, 2.13., 2.14., 2.15., 2.16., 2.17., 2.18. dhe 2.19. nga ky dekret.

III

Sipas nenit 8, paragrafit 1, pikat 3, 6 dhe 7 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës, mbrojtja juridike e pronës dhe liria e tregut dhe sipërmarrësia janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, kurse të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe ligjet, dhe secili është i obliguar të respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Neni 55 i Kushtetutës garanton lirinë e tregut dhe të sipërmarrjes. Republika siguron status të barabartë juridik për të gjitha subjektet e tregut. Republika po merr masa kundër pozicioneve monopoliste dhe sjelljeve monopoliste në treg. Liria e tregut dhe e sipërmarrjes mund të kufizohen me ligj vetëm për qëllime të mbrojtjes së Republikës, ruajtjes së natyrës, mjedisit jetësor apo shëndetit të njeriut.

Me Ligjin për bujqësi dhe zhvillim Rural (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 49/2010, 53/2011, 126/2012, 15/2013, 69/2013, 106/2013, 177/2014, 25/2015, 73/2015, 83/2015, 154/2015, 11/2016, 53/2016, 120/2016, 163/2016, 74/2017, 83/2018, 27/2019, dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.152/2019, 244/2019, 275/2019, 110/2021, 123/2022 dhe 65/2023), rregullon planifikimin e zhvillimit bujqësor dhe rural, objektivat e politikës kombëtare bujqësore, planifikimin, monitorimin dhe vlerësimin e politikës kombëtare bujqësore, partneritetin me partnerët socialë dhe ekonomikë në fushën e bujqësisë, masat për rregullimin dhe mbështetjen e tregjeve bujqësore, pagesat direkte dhe zhvillimin rural, ndihmën shtetërore në bujqësi dhe zhvillimin rural, format e organizimit dhe shoqërimit në zbatimin e masave mbi zbatimin dhe kontrollin e bujqësisë.

Duke u nisur nga synimet që duhet të arrihen me Ligjin për bujqësi dhe zhvillim rural në drejtim të rritjes së konkurrencës së bujqësisë, sigurimit të nivelit të të ardhurave të qëndrueshme për ekonominë bujqësore, prodhimit të qëndrueshëm të ushqimit cilësor dhe më të lirë dhe sigurimit të popullatës me sasi të mjaftueshme të ushqimit, si dhe në drejtim të harmonizimit të legjislacionit maqedonas me legjislacionin e sektorit financiar të Bashkimit Evropian, veçanërisht për shfrytëzimin e instrumentit financiar në sektorin bujqësor dhe për zhvillimin e bujqësisë dhe zhvillimit rural nga Bashkimi Evropian, ligjvënësi e ka rregulluar çështjen juridike në këtë fushë, e cila paraqet pikënisje për reforma dhe themel të zhvillimit jo vetëm në këtë sektor, por edhe të ekonomisë maqedonase në tërësi. Zgjidhjet ligjore që ofron ligji bazohen në udhëzimet dhe rekomandimet për reformat në rendin juridik të Bashkimit Evropian në fushën e bujqësisë, pra reformat e politikës së përbashkët bujqësore të BE-së.

Në nenin 47, paragrafi 1, të kontestuar të Ligjit, pagesat direkte janë masë për të mbështetur të ardhurat e ekonomive bujqësore.

Pagesat direkte u paguhen njësive bujqësore për sipërfaqe toke bujqësore, njësi të produktit bujqësor dhe krerë bagëtie.

Shuma e pagesave direkte të përmendura në paragrafin 2 do të përcaktohet në varësi të llojit të kulturës, llojit, klasës dhe cilësisë së produktit bujqësor dhe llojit të bagëtisë.

E drejta për pagesa direkte mund të kufizohet nga disponueshmëria e një sipërfaqe minimale të tokës bujqësore dhe/ose numri i bagëtive dhe/ose një njësi minimale të produktit bujqësor nga përfituesit e përmendur në nenin 14 të këtij ligji.

Shuma maksimale e pagesave direkte për përfitues mund të kufizohet në varësi të madhësisë së sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të krerëve të bagëtive në dispozicion të përfituesit.

Kriteret më të detajuara nga paragrafët 2, 3 dhe 4 të këtij neni, përfituesit nga neni 14 i këtij ligji për masat individuale, shumat maksimale nga paragrafi 5 i këtij neni dhe mënyrën e pagesave direkte i përcakton Qeveria çdo vit me propozim të ministrit.

Konkretisht, duke përcaktuar kushtet, në dispozitën kontestimore të nenit 47, paragrafi 5, të kushteve në të cilat mund të kufizohet shuma maksimale e pagesave direkte për përfitues, si dhe duke përcaktuar kriteret më të detajuara nga paragrafi 6 i të njëjtit nen, rezulton se Qeveria është e autorizuar të përcaktojë kriteret më të detajuara për pagesat direkte, sfrytëzuesit e mjeteve dhe shumën maksimale për pagesat direkte, që është në funksion të kontributit në realizimin qëllimeve të Ligjit të përcaktuara në nenin 3, paragrafi 1, nëpërmjet masave dhe instrumenteve të politikave për rregullimin dhe mbështetjen e tregjeve bujqësore, pagesave direkte dhe zhvillimit rural.

Neni 4 i Ligjit përcakton se organi kompetent për planifikimin, monitorimin e zbatimit dhe vlerësimin e ndikimit të masave dhe instrumenteve të politikave është Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave. Organi kompetent për zbatimin e masave dhe instrumenteve të politikave nga neni 3 paragrafi 2 i këtij ligji, përfshirë kontrollin, është Agjencia për mbështetje financiare në bujqësi dhe zhvillim rural, në pajtim me këtë ligj dhe Ligjin për themelimin e Agjencisë për mbështetje financiare në bujqësi dhe zhvillim rural, dhe sipas nenit 5 të po këtij ligji financimi i politikës nacionale bujqësore kryhet nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë Veriut. Buxheti i Bashkimit Evropian, donacionet dhe burime të tjera në përputhje me ligjin.

Për realizimin e qëllimeve të nenit 3 të këtij ligji, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut miraton strategji nacionale për bujqësi dhe zhvillim rural. Qeveria miraton gjithashtu një strategji kombëtare që përmban një analizë të situatës në fushën e bujqësisë, përpunimit të produkteve bujqësore dhe zonave rurale, udhëzimet afatmesme të zhvillimit dhe aktivitetet për zbatimin e tyre, efektet e pritshme dhe burimet e nevojshme financiare për zbatimin e politikës kombëtare bujqësore.

Sipas nenit 8 të Ligjit, Qeveria, me propozim të ministrit, miraton një program shumëvjeçar për shfrytëzimin e burimeve financiare nga Instrumenti i Asistencës Para Anëtarësimit për Zhvillimin e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural të Bashkimit Evropian, në përputhje me marrëveshjet dhe aranzhimet e lidhura me Bashkimin Evropian për përdorimin e instrumenteve për ndihmën financiare të para-anëtarësimit dhe dokumentet e planifikimit të Bashkimit Evropian.

Në përputhje me nenin 47, paragrafi 6 i Ligjit, në mbledhjen e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, të mbajtur më 16 janar 2024, është miratuar Dekret, i cili përcakton kriteret më të detajuara për pagesat direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2024. Në nenin 3 të Dekretit të tilulluar “Mënyra e pagesave direkte”, në paragrafin e kontestuar 25, përcaktohet se shuma totale maksimale e pagesave direkte për përfitues e llogaritur varësisht nga madhësia e sipërfaqes së tokës bujqësore, njësisë së produktit bujqësor dhe numrit të bagëtive nga nënmasat e këtij dekreti nuk mund të jetë më e madhe se 18.450.000 denarë për përfitues gjithsej për nënmasat: 1.1., 1.2., 1.3., 1.4., 1.5., 1.6., 1.7., 1.8., 1.9., 1.10., 1.11., 1.12., 1.13, 1.14., 1.15., 1.16., 1.17., 1.18., 1.19., 1.20., 1.21., 1.22. dhe 1.23. të këtij dekreti dhe 18.450.000 denarë për përfitues gjithsej për nënmasat 2.1., 2.2., 2.3., 2.4., 2.5., 2.6., 2.7., 2.8., 2.9., 2.10., 2.11., 2.12, 2.13., 2.14., 2.15., 2.16., 2.17., 2.18. dhe 2.19. nga dekreti.

Objekt i rregullimit të dekretit të kontestuar është përcaktimi i kritereve më të detajuara për pagesat direkte për përfituesit e mjeteve dhe shumat maksimale, si dhe mënyra e pagesave direkte për vitin 2024.

Kjo marrëveshje është gjithashtu në përputhje me Rregulloren e BE-së 32013R1307 për shpërndarjen e mbështetjes direkte të të ardhurave ndërmjet bujqëve, e cila karakterizohet nga ndarja e shumave disproporcionale për pagesë për një numër të vogël përfituesish të mëdhenj. Aftësia e përdoruesve të mëdhenj për të menaxhuar ekonomitë e shkallës nuk kërkon të njëjtin nivel mbështetjeje për njësi për të arritur objektivin e mbështetjes së të ardhurave.

Në përputhje me nenin 17 paragrafët 1 dhe 5 të Rregullativës së (BE) 2021/2115 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të datës 2 dhjetor 2021, shuma e mbështetjes së të ardhurave bazë në një vit të caktuar mund të kufizohet në formën e një kufiri të sipërm. Dispozita si vijon:

Kufiri i sipërm dhe ulja graduale e pagesave

1. Shtetet Anëtare mund të kufizojnë shumën e mbështetjes së të ardhurave për qëndrueshmëri që duhet t’i jepet një bujku në një vit të caktuar kalendarik. Shtetet anëtare që vendosin të vendosin një kufi të sipërm e ulin për 100% shumën që tejkalon 100,000 euro.

5. Produkti i vlerësuar nga ulja e pagesës do të përdoret kryesisht për financimin e mbështetjes shtesë për rishpërndarjen e të ardhurave për qëndrueshmëri, nëse përcaktohet në planin strategjik përkatës të Politikës së Përbashkët Bujqësore, dhe më pas për investime të tjera drejt pagesave direkte të shkëputura.

Duke pasur parasysh se një nga prioritetet strategjike të Republikës së Maqedonisë së Veriut është anëtarësimi në BE, si vend kandidat për anëtarësim evropian, ka obligim të përhershëm që të harmonizojë legjislacionin maqedonas me legjislacionin e Bashkimit Evropian. Harmonizimi i legjislacionit paraqet përafrimin e zgjidhjeve të legjislacionit kombëtar me të drejtën e Bashkimit Evropian. Në këtë rast konkret, dispozitat e kontestuara ndjekin udhëzimet e BE-së për mbështetjen e drejtpërdrejtë të të ardhurave nga ekonomitë bujqësore.

Edhe pse në Dekret kontestohet shuma maksimale totale për të gjitha mallrat për përdorues, në vend të shumës maksimale për çdo mall individualisht për përdorues për çdo lloj nënmase, që cenon dispozitën kushtetuese të lirisë së tregut dhe sipërmarrjes.

Liria e tregut dhe e sipërmarrjes është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues, e cila hap mundësi të gjera për rigjallërimin e ekonomisë dhe iniciativës private në të gjitha fushat e sistemit ekonomik. Megjithatë, liria e tregut dhe e sipërmarrjes nuk mund të kuptohet në kuptimin absolut dhe nuk është punë vetëm e subjekteve të tregut, por edhe e shtetit, i cili si garantues i kësaj lirie ka një rol të rëndësishëm si rregullator i flukseve ekonomike në ekonomi. Gjegjësisht, shteti, si rregullator i politikës ekonomike, është i obliguar që të ketë parasysh respektimin e vlerave të tjera themelore të sistemit ekonomiko-politik të shtetit, siç janë pavarësia, integriteti territorial, ruajtja e natyrës, mjedisit jetësor dhe shëndetit të njeriut.

Duke marrë parasysh proceset dhe kushtet aktuale në ekonominë e tregut, Qeveria miratoi dekretin e kontestuar pikërisht për arritjen e këtyre parimeve, si dhe për arritjen e qëllimeve të Ligjit për bujqësinë dhe zhvillimin rural, veçanërisht për të siguruar një rritje të konkurrencës së bujqësisë, duke siguruar një nivel të qëndrueshëm të të ardhurave për ekonominë bujqësore dhe prodhim të qëndrueshëm të popullsisë me cilësi dhe sasi më të lirë ushqimore dhe sasi të mjaftueshme ushqimore.

Sipas analizës së Strategjisë Kombëtare për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural për periudhën 2021-2027, e cila analizë i referohet të ardhurave të ekonomive bujqësore dhe ndikimit të mbështetjes shtetërore, për sa i përket drejtësisë së shpërndarjes së mjeteve për pagesat direkte të bëra për pagesat në kuadër të programit 2018, rezultoi se 20% e numrit të përgjithshëm të shfrytëzuesve të mjeteve, të cilët kanë marrë shumicën e mjeteve (17.330 до 86.500) kanë fituar 64,2% nga shuma totale e mjeteve të paguara (4,3 miliardë denarë deri në 6,7 miliardë denarë). Edhe pse shpërndarja është më e balancuar se ajo në nivel të BE-së, prapëseprapë ka një përqendrim prej 2/3 të të gjitha mjeteve midis një të pestës së përfituesve, gjë që tregon justifikimin për ndërhyrje të mëtejshme në metodat ekzistuese të shpërndarjes së mjeteve.

Duke qenë se ligjvënësi ka përcaktuar objektivat e politikës nacionale bujqësore, ka caktuar një autoritet kompetent për planifikimin, monitorimin e zbatimit dhe vlerësimin e ndikimit të masave dhe instrumenteve të politikave për rregullimin dhe mbështetjen e tregjeve bujqësore, pagesave direkte dhe zhvillimit rural, duke pasur parasysh se financimi i politikës nacionale bujqësore kryhet nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë së Veriut, buxheti i Bashkimit Evropian, donacione dhe burime të tjera në pajtim me ligjin, Gjykata vlerësoi se përpunimi i mëtejmë i tyre nëpërmjet të përcaktimit të kritere më të detajuara për ushtrimin e kësaj të drejte, lartësia dhe mënyra e pagesave direkte me akt nënligjor të kontestuar të miratuar nga Qeveria, është në funksion të funksionalizimit të ligjit.

Qëllimi i ligjvënësit me dispozitat e pjesëve kontestuese të nenit 47, paragrafët 5 dhe 6 të Ligjit për bujqësi dhe zhvillim rural është të kufizojë shumat maksimale të përcaktuara për përfitues në përputhje me analizën e situatës në fushën e bujqësisë, përpunimit të produkteve bujqësore dhe zonave rurale, drejtimeve afatmesme të zhvillimit dhe aktiviteteve për realizimin e tyre, efektet e pritura dhe mjetet e nevojshme financiare për zbatimin e politikës bujqësore nacionale në pajtim me strategjinë Kombëtare, e cila është e drejtë e ligjvënësit në përcaktimin e kushteve të veçanta në kuadër të kompetencave të tij kushtetuese në këtë fushë. Është gjithashtu e drejtë kushtetuese e ligjvënësit që t’i lejojë Qeverisë, me propozimin e ministrit, të përcaktojë kriteret më të detajuara për nënmasat individuale dhe mënyrën e pagesave direkte. Në përputhje me nenin 8 të Ligjit, Qeveria do të përgatisë një program shumëvjeçar për shfrytëzimin e mjeteve financiare nga Instrumenti i Asistencës së Para-Aderimit për zhvillimin e bujqësisë dhe zhvillimit rural.

Në nenin e kontestuar 3, paragrafi 25 të Dekretit për kriteret më të afërta për pagesat direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2024, Qeveria, në përputhje me autorizimet e saj ligjore, ka përcaktuar shumën totale maksimale të pagesave direkte totale për nënmasat, e cila nuk mund të kalojë 18,450 denarë për shfrytëzues.
Me iniciativën kontestohet edhe neni 3, paragrafin 25 të Dekretit që ndryshon dhe plotëson Dekretin për kriteret e detajuara për pagesat direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2023 për të njëjtat arsye si neni 3, paragrafi 25 i Dekretit për vitin 2024.

Duke qenë se ky dekret i kontestuar ka të bëjë me përcaktimin e kritereve më të detajuara për pagesat direkte, përfituesit e mjeteve, shumat maksimale dhe mënyrën e pagesave direkte për vitin 2023, rregullorja në fjalë është ezauruar në zbatim për nga përmbajtja dhe efekti juridik, duke plotësuar kështu kushtet për refuzimin e iniciativës në këtë pjesë, në përputhje me nenin 38 të Aktit të Gjykatës.

Në rastin konkret, Gjykata vlerësoi se neni 47 i kontestuar, paragrafët 5 dhe 6 të Ligjit dhe Dekreti i vitit 2024, janë në përputhje me dispozitat kushtetuese të cituara dhe nuk mund të shtrohet çështja e përputhjes së tyre me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3, 6 dhe 7, si dhe me nenet 51 dhe 55 të Kushtetutës.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski