У.бр.199/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.199/2024
Скопје, 04.12.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 115/2024), на седницата одржана на 4 декември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 7 став 2 алинеја 1 во делот „надоместок“ од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно кориAстење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 37/2022 и 38/2022).

Образложение

I

Македонско здружение на млади правници, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на оспорената одредба означена во диспозитивот на Решението.

Подносителот наведува дека Владата на Република Северна Македонија на 15.02.2022 година ја донела Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 37/2022 и 38/2022) со која се уредува распределбата на социјалните станови. Во член 3 од Одлуката се наведени категориите на станбено необезбедени граѓани кои можат да бидат корисници на социјални станови, при што во точка 4 се наведени лицата со попреченост и семејствата со лица со попреченост.

Оспорената одлука не содржи дефиниции на терминот „лице со попреченост“, но во член 7 став 1 алинеја 2 посредно го дефинира терминот на начин што се регулира дека оваа категорија на лица треба да се „лица со попреченост или семејства на лица со попреченост“ согласно со Законот за социјална заштита и Законот за заштита на децата. Во продолжение на членот, поконкретно во став 2 кој регулира кои документи треба да се достават до Центарот за социјална работа, во алинеја 1 е наведено дека се доставува „Решение од Центарот за социјална работа за остварување на правото надоместок за попреченост или правото на посебен додаток“.

Толкувајќи ги ставовите 1 и 2 од член 7 на Одлуката, логично се доаѓа до заклучок дека „лице со попреченост“ е лице кое остварува право на надоместок за попреченост согласно со Законот за социјална заштита, односно лице кое остварува право на посебен додаток согласно Законот за заштита на децата.

Според подносителот, вака регулираното прашање е спротивно на член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 35 став 3 и член 118 од Уставот на Република Северна Македонија, како и со член 4 став 1 точка 5 и член 48 од Законот за социјалната заштита, а во врска со член 5 и член 25 став 1 и став 2 точка г) од Конвенцијата за правата на лицата со попреченост.

Дополнително, подносителот дава наводи од уставно-судската практика, повикувајќи се на Решението У.бр.64/2023, дека оспорената одлука во целост ги исполнува наведените критериуми за „пропис подобен за уставно-судска анализа“, односно претставува разработка на пристапот до правото на пристап до социјално домување на начин што ги определува условите под кои едно лице може да го оствари правото на социјално домување, при што условите за остварување на правото се утврдени за неопределен круг на лица, односно за сите категории кои ги исполнуваат условите без притоа поединечно да се именува секое лице. Врз основа на тоа, Уставниот суд е надлежен да одлучува за уставноста и законитоста на оспорената одлука.

Понатаму, се наведува дека со Одлуката арбитрарно се исклучува една категорија лица со попреченост во пристапот до правото на социјално домување.

Одлуката не го дефинира поимот „лице со попреченост“, но со оглед на тоа што во член 7 упатува на Законот за социјална заштита, логично се доаѓа до заклучокот дека за терминот „лице со попреченост“ применлива е дефиницијата од член 4 став 1 точка 5 од Законот за социјална заштита, каде е наведено дека „лице со попреченост“ е лице кое има долготрајни телесни, интелектуални, ментални или сетилни нарушувања кои во интеракција со различни пречки може да го спречат неговото целосно и ефикасно учество во општеството на еднаква основа со другите.

Законот за социјална заштита има екстензивен и широк пристап кон дефинирањето на оваа категорија граѓани, односно дека во неа спаѓаат сите лица кои имаат некаков тип на пречки кои ги спречуваат целосно и ефикасно да учествуваат во општеството на еднаква основа со другите.

Имајќи ја предвид оваа дефиниција, Законот за социјалната заштита утврдил две права кои се наменети токму за лицата со попреченост, односно:

1. Надоместок заради попреченост – надоместок кој се обезбедува за поттикнување на социјално вклучување и еднакви можности на лице кое е: со тешка или длабока интелекутална попреченост; со најтешка телесна попреченост; потполно слепо лице и потполно глуво лице, како и

2. Надоместок за помош и нега од друго лице – надоместок за лице со навршени 26 години возраст, со умерена, тешка или длабока интелектуална попреченост, лице со потешка и најтешка телесна попреченост, потполно слепо лице, како и лице со трајни промени во здравствената состојба, на кое му е неопходна помош и нега од друго лице заради тоа што не може само да ги врши основните активности од секојдневниот живот доколку ова право не може да го оствари врз основа на други прописи.

Имајќи ги предвид наведените права од социјалната заштита, се доаѓа до заклучокот дека законодавецот предвидел две права кои може да се остварат поради некаков тип на попреченост, односно правото на надоместок заради попреченост и правото на надоместок за помош и нега од друго лице.

Со оглед на ваквата ситуација, неоправдано, арбитрарно и неосновано би било пристапот до социјално домување да биде овозможен само за лицата кои остваруваат едно од овие две права, односно само за лицата кои го остваруваат правото на надоместок заради попреченост. До заклучокот дека лицата кои остваруваат право на надоместок за помош и нега од друго лице, а истовремено не го остваруваат и правото на надоместок заради попреченост, се исклучени од пристапот до социјалното домување се доаѓа од читање на оспорениот член 7 став 2 алинеја 1 од Одлуката каде се наведува дека кон потребната документација се доставува единствено решение од Центарот за социјални работи за остварување на правото на надоместок за попреченост. Поради тоа, доколку некое лице достави решение од Центарот за социјална работа за остварување на правото на надоместок за помош и нега од друго лице, следејќи го регулираното во оспорениот член од Одлуката, ќе се смета дека тоа не ги доставило потребните документи, па неговото барање логично би било одбиено како непотполно, односно отфрлено како неосновано.

Оттаму, подносителот наведува дека во ситуација кога Законот за социјалната заштита има широк пристап кон дефинирањето на терминот „лице со попреченост“ и притоа регулира две права кои се остваруваат врз основа само на попреченоста на лицето, без разлика на приходите, неоправдано и арбитрарно би било Владата да го ограничи правото на пристап до социјално домување само на една категорија лица, односно индиректно да ја стеснува дефиницијата на „лице со попреченост“.

Дополнително, подносителот укажува и на Одлуката У.бр.210/2023 од Уставниот суд, со која е поништен дел од дефиницијата на терминот „корисници на правото на надоместок заради попреченост“ од Законот за финансиска поддршка на социјално ранливи категории на граѓани.

По аналогија на наведеното и во конкретниот случај е нарушен принципот на еднаквост во пристапот до правото на социјално домување поради следните причини:

– Права од социјална заштита кои се остваруваат само поради некој тип на попреченост се „право на надоместок заради попреченост“ и „право на надоместок за помош и нега од друго лице“.

– Оттука, логично се доаѓа до заклучокот дека лице со попреченост, во смисла на дефиницијата од Законот за социјалната заштита е и лицето кое остварува „право на надоместок заради попреченост“ и лицето кое остварува „право на надоместок за помош и нега од друго лице“.

– Иако и двете категории лица се сметаат како лица со попреченост, од член 7 став 2 алинеја 1 произлегува дека пристап до социјално домување има единствено лицето кое остварува „право на надоместок заради попреченост“.

– Оттука, лицата кои остваруваат „право на надоместок за помош и нега од друго лице“ иако спаѓаат во рамки на дефиницијата на „лице со попреченост“ и иако остваруваат право само заради нивната попреченост, истите немаат пристап до правото на социјално домување.

На ваков начин, лицата кои го остваруваат правото на надоместок за помош и нега од друго лице, а се во иста правна ситуација по однос на нивната попреченост, неоправдано се исклучени во пристапот до правото на социјално домување. Поради тоа, а имајќи ги предвид становништата со Одлуката У.бр.210/2023, оспорениот дел од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програма за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3, член 9 и член 35 став 3 од Уставот на Република Северна Македонија, како и со член 4 став 1 точка 5 и член 48 од Законот за социјалната заштита.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека оспорениот член од Одлуката е спротивен и со Конвенцијата за правата на лицата со попреченост.

Оттаму, подносителот се повикува на член 118 од Уставот на Република Северна Македонија според кој, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон. Оттука, подносителот заклучува дека ратификуваните меѓународни договори во хиерархијата на прописи се над законите, па со самото тоа и над подзаконските акти како што е оспорената одлука.

Конвенцијата за правата на лицата со попреченост во член 5 став 1 регулира дека „Државите потписнички признаваат дека сите лица се еднакви пред и според законот и имаат право, без дискриминација, на еднаква заштита и еднаква придобивка од законот“. Истовремено во член 25 став 1 и став 2 точка г), Конвенцијата уредува дека „(1) Државите потписнички го признаваат правото на лицата со попреченост на соодветен стандард на живеење за нив самите и за нивните семејства, вклучувајќи и соодветна исхрана, облека и домување, и на постојано подобрување на условите за живеење и ќе преземат соодветни чекори за заштита и промоција на реализацијата на ова право без дискриминација врз основа на попреченост. (2) Државите потписнички го признаваат правото на лицата со попреченост на социјална заштита и уживање на ова право без дискриминација врз основа на попреченост, и ќе преземат соодветни чекори за заштита и промоција на ова право, вклучувајќи и мерки за: г) обезбедување пристап за лицата со попреченост до државни програми за домување.“

Имајќи предвид дека Конвенцијата ги дефинира лицата со попреченост на идентичен начин како и Законот за социјалната заштита vis-à-vis претходната аргументација за спротивноста на оспорениот член 7 став 2 алинеја 1 од Одлуката со дефиницијата од член 4 став 1 точка 5 од Законот за социјалната заштита, логично се доаѓа до заклучокот дека оспорениот дел од Одлуката е спротивен и на цитираните членови од Конвенцијата поради тоа што Владата неоправдано и арбитрарно, посредно, ја стеснила дефиницијата на „лице со попреченост“ само на лица кои го остваруваат правото на надоместок заради попреченост, но не и на лицата кои го остваруваат правото на надоместок за помош и нега од друго лице.

Дотолку повеќе што Владата на овој начин директно постапила спротивно на член 25 став 2 точка г) од Конвенцијата затоа што ваквото арбитрарно постапување е сторено во областа на домување, во која инаку Владата била обврзана да презема афирмативни мерки, а не мерки кои создаваат нееднаквост помеѓу самите лица со попреченост.

Поради ова, член 7 став 2 алинеја 1 од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија во делот „надоместок“ е спротивен на член 5 став 1 и член 25 став 1 и став 2 точка г) од Конвенцијата за правата на лицата со попреченост.

Имајќи ги предвид горенаведените аргументи, подносителот бара од Уставниот суд на Република Северна Македонија согласно со член 112 став 2 во врска со член 110 став 1 алинеја 2 од Уставот на Република Северна Македонија и во согласност со делот III од Деловникот на Уставниот суд, да донесе решение за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 7 став 2 алинеја 1 во делот „надоместок“ од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 37/2022 и 38/2022) и да утврди дека истиот е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3, член 9 и член 35 став 3 од Уставот на Република Северна Македонија, како и на член 4 став 1 точка 5 и член 48 од Законот за социјалната заштита, а во врска со член 5 и член 25 став 1 и став 2 точка г) од Конвенцијата за правата на лицата со попреченост, со што ќе донесе одлука со која ќе го поништи оспорениот дел од прописот.

II

На седницата Судот утврди дека со член 7 став 2 алинеја 1 од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 37/2022 и 38/2022) е уредено дека „Лицата од став 1 на овој член при аплицирање за добивање на социјален стан под закуп потребно е да ја приложат следната документација до Центарот за социјална работа во општината и до Центрите за социјална работа во општините на Градот Скопје каде е изграден социјалниот стан: „Решение од Центарот за социјална работа за остварување на правото надоместок за попреченост или правото на посебен додаток.“

III

Согласно со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 9 став 1 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија, се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Според ставот 2 од истиот член, граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Согласно со член 35 став 3 од Уставот на Република Северна Македонија, Републиката им обезбедува посебна заштита на инвалидните лица и услови за нивно вклучување во општествениот живот.

Меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон, како што e утврдено во член 118 од Уставот.

Согласно со член 4 став 1 точка 5 од Законот за социјална заштита („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 104/19, 146/19, 275/19, 302/20, 311/20, 163/21, 294/21, 99/22, 236/22 и 65/23) „лице со попреченост“ е лице кое има долготрајни телесни, интелектуални, ментални или сетилни нарушувања кои во интеракција со различни пречки може да го спречат неговото целосно и ефикасно учество во општеството на еднаква основа со другите.

Според член 27 од истиот закон, права на парична помош од социјална заштита се гарантирана минимална помош, надоместок заради попреченост, надоместок за помош и нега од друго лице, надоместок на плата за скратено работно време, додаток за домување, траен надоместок и еднократна парична помош.

Видно од член 44 став 1 од Законот, надоместок заради попреченост се обезбедува за поттикнување социјално вклучување и еднакви можности на лице кое е со тешка или длабока интелектуална попреченост, со најтешка телесна попреченост, потполно слепо лице и потполно глуво лице, додека во став 2 од истиот член, е регулирано дека надоместок заради попреченост може да оствари лице со навршени 26 години возраст, а се користи без оглед на старосната возраст на корисникот.

Со член 46 став 1 од истиот закон, е определено дека правото на надоместок заради попреченост се остварува врз основа на конзилијарно мислење од првостепена комисија составена од тројца членови и нивни заменици, лекари специјалисти од соодветна терцијарна здравствена установа.

Согласно член 48 од истиот закон, право на надоместок за помош и нега од друго лице има лице со навршени 26 години возраст, со умерена, тешка или длабока интелектуална попреченост, лице со потешка и најтешка телесна попреченост, потполно слепо лице, како и лице со трајни промени во здравствената состојба, на кое му е неопходна помош и нега од друго лице заради тоа што не може само да ги врши основните активности од секојдневниот живот доколку ова право не може да го оствари врз основа на други прописи.

Согласно со член 2 и 3 од Правилникот за начинот за остварување на правото на надоместок за помош и нега од друго лице, образецот на барањето и потребната документација, образецот за дадено мислење од страна на матичниот лекар за потребата од помош и нега од друго лице, начинот на работа на стручната комисија, составот и начинот на работата на второстепената комисија, начинот на водење евиденција за издадените наоди и формата и содржината на образецот за давање на наод, оцена и мислење за потребата од помош и нега од друго лице („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 126/2019 и 192/2020), за остварување на правото на надоместок за помош и нега од друго лице се поднесува Барање до Центарот за социјални работи, а кон Барањето се приложува важечка лична карта на увид, мислење од матичен лекар за потребата од помош и нега од друго лице, и отпусно писмо од специјалистичка болница и друга медицинска документација, доколку е потребна.

Во член 32 став 1 од Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ број 23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/2015, 27/2016, 163/2017, 21/2018, 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022, 236/2022 и 236/2022), е определено дека за дете со попреченост до 26 години живот се обезбедува посебен додаток како паричен надоместок, а според став 2 од истиот член, наодот и мислењето за потребата од остварување на посебен додаток се дава од Службата за функционална проценка, согласно со Законот за социјална заштита.

Согласно со член 33 од Законот, дете со попреченост, е дете со пречки во телесниот развој (тешки, потешки или најтешки пречки во телесниот развој), интелектуална попреченост (умерена, тешка и длабока), најтешки облици на хронични заболувања со присутни оштетувања и лимитирани активности, оштетен вид (слепо и практично слепи лица), оштетен слух (практично глуво и тотално глуво), потполно отсуство на говорот, тешко оштетен говор, лице со изгубен или оштетен порано стекнат говор, аутизам и повеќе видови попреченост (комбинирани пречки во развојот).

Со Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ брoj 37/2022 и 38/2022) опфатени се категорија на лица со попреченост кои се „со трајни промени во здравствената состојба“, а вклучувањето на лица корисници на правото на надоместок за помош и нега од друго лице, автоматски би значело и проширување на корисничките категории кои имаат пристап до социјални станови согласно предметната одлука, со категории на „лица со привремени промени во здравствената состојба“, што не е цел на предметната одлука.

Во однос на проширување на опсегот за поднесен документ како доказ дека станува збор за лице со попреченост, односно прифаќање на решението за остварување на право на помош и нега од друго лице е неприфатливо, од причина што во рамки на опсегот на корисници на ова право се и лицата кои не можат да бидат дефинирани под категоријата на лица со попреченост.

Поаѓајќи од наведените уставни и законски одредби, оспорената одредба, иако не дава експлицитна дефиниција за „лице со попреченост“, се однесува на Законот за социјална заштита и Законот за заштита на децата. Оттаму, терминот треба да се толкува во согласност со дефинициите дадени во овие закони. Следствено на тоа, Владата на Република Северна Македонија, направила разумно толкување со усогласување на процесот на аплицирање со утврдените критериуми според постојната законска рамка.

Понатаму, оспорената одредба спаѓа во доменот на дискреционо право на извршната власт да креира и имплементира политики, односно доделувањето на социјални станови и процесот на донесување одлуки, неспорно е во надлежност на државата, и истата да ја креира и спроведува социјалната политика за граѓаните зависно од материјалните можности на државата, а во тој поглед законодавецот врз основа на уставното овластување, со закон да ги утврдува правата на граѓаните од сферата на социјалната заштита како и начинот и условите под кои граѓаните можат да ги остварат социјалните права.

Со оглед на тоа што Законот за социјална заштита предвидува права за лицата со попреченост, вклучително и правото на надоместок заради попреченост и правото на надоместок за помош и нега од друго лице, одлуката на Владата може да се гледа како одраз на законодавната јасност во правењето дистинкција помеѓу различните категории на корисници на социјална заштита. Ваквата одлука не ги исклучува лицата со попреченост. Напротив, истата го уредува опсегот на оние кои ги исполнуваат специфичните критериуми за надомест на инвалидност, кои се веќе законски дефинирани.

Дополнително, оспорената одредба е во согласност со пошироките принципи коишто ги пропишува Конвенцијата за правата на лицата со попреченост. Оваа конвенција ја поставува основната цел на заштита на лицата со попреченост, обезбедувајќи им право на еднакви можности и адекватен животен стандард. Меѓутоа, важно е да се напомене дека Конвенцијата не бара автоматски вклучување на секој поединец со попреченост во секоја форма на социјална помош. Наместо тоа, Конвенцијата поттикнува развој на политики кои ќе овозможат пристап до социјална заштита и услуги за лицата со попреченост, при што се земаат предвид нивните индивидуални потреби и степен на попреченост. Затоа, Владата има право да постави одредени критериуми и приоритети за распределба на социјални бенефиции, во рамките на кои се гарантира правото на еднаквост и недискриминација.

Врз основа на наведеното, Судот утврди дека во конкретниот случај не може основано да се постави прашањето за согласноста на член 7 став 2 алинеја 1 во делот „надоместок“ од Одлуката за распределба на социјални станови, како и условите за нивно користење изградени по програмата за изградба, продажба и одржување на станбениот простор во сопственост на Република Северна Македонија, со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 35 став 3 и член 118 од Уставот, како и со член 4 став 1 точка 5 и член 48 од Законот за социјалната заштита, бидејќи истата е усогласена со јасно дефинирани правни норми што се наведени во релевантните закони, а истовремено го почитува дискреционото право на Владата за креирање и имплементирање на политиките во однос на социјалната заштита и распределбата на државните ресурси. Во оваа смисла, оспорената одлука е во согласност со одредбите од Уставот на Република Северна Македонија и Законот за социјална заштита, вклучувајќи ја и постојната пракса на меѓународни договори што ги регулираат правата на лицата со попреченост.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд нa Република Северна Македонија
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.199/2024
Shkup, 04.12.2024

 

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska,  dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 4 dhjetor 2024, miratoi:

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 7 paragrafi 2 alineja 1 në pjesën “kompensimi” i Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 37/2022 dhe 38/2022).

Arsyetim

I

Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për të vlerësuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dispozitës së kontestuar të përcaktuar në dispozitiv të Aktvendimit.

Parashtruesi i kërkesës thekson se më 15.02.2022, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut ka miratuar Vendimin për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 37/2022 и 38/2022) me çka rregullohet ndarja e banesave sociale. Në nenin 3 të Vendimit renditen kategoritë e qytetarëve pa banesë që mund të jenë shfrytëzues të banesave sociale, me çka në pikën 4 theksohen personat me aftësi të kufizuara dhe familjet me persona me aftësi të kufizuara.

Vendimi i kontestuar nuk përmban përkufizime të termit “person me pengesa në zhvillim”, por në nenin 7 paragrafi 1 alineja 2 në mënyrë indirekte e përkufizon termin në atë mënyrë që rregullon se kjo kategori e personave duhet të jenë “persona me pengesa në zhvillim ose familjet e personave me pengesa në zhvillim” në përputhje me Ligjin për mbrojtje sociale dhe Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve. Në vazhdim të nenit, më konkretisht në paragrafin 2 me të cilin rregullohet se cilat dokumente duhet të dërgohen në Qendrën për Punë Sociale, në alinenë 1 thuhet se dërgohet “Aktvendim nga Qendra për Punë Sociale për realizimin e së drejtës në kompensim për pengesa në zhvillim apo të drejtës për kompensim të veçantë”.

Duke interpretuar paragrafët 1 dhe 2 të nenit 7 të Vendimit, logjikisht arrihet në përfundimin se “person me pengesa në zhvillim” është personi i cili e realizon të drejtën e kompensimit për pengesa në zhvillim në përputhje me Ligjin për mbrojtje sociale, përkatësisht personi i cili realizon të drejtën për një shtesë të veçantë në përputhje me Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve.

Sipas parashtruesit të kërkesës, çështja e rregulluar në këtë mënyrë është në kundërshtim me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3, nenin 9, nenin 35, paragrafin 3 dhe nenin 118 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe me nenin 4, paragrafi 1, pika 5 dhe nenin 48 të Ligjit për mbrojtje sociale, dhe në lidhje me nenin 25, paragrafin 5 të Konventës për të Drejtat e Personave me Pengesa në Zhvillim.

Gjithashtu, parashtruesi jep udhëzime nga praktika kushtetuese-gjyqësore, duke iu referuar Aktvendimit U. nr.64/2023, se vendimi i kontestuar plotëson plotësisht kriteret e theksuara për një “rregullore të pranueshme për analizë kushtetuese-gjyqësore”, pra përfaqëson një shtjellim të qasjes në të drejtën e aksesit në banesa sociale në një mënyrë që përcakton kushtet në të cilat një person mund të realizojë të drejtën për banim social, ndërsa kushtet për realizimin e së drejtës përcaktohen për një grup të pacaktuar personash respektivisht për të gjitha kategoritë të cilat i plotësojnë kushtet pa u emëruar në mënyrë individuale çdo person. Në bazë të kësaj, Gjykata Kushtetuese është kompetente për të vendosur për kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e vendimit të kontestuar.

Më tej, thuhet se Vendimi përjashton në mënyrë arbitrare një kategori personash me pengesa në zhvillim nga aksesi në të drejtën për banim social.

Vendimi nuk e përkufizon termin “person me pengesa në zhvillim”, por duke pasur parasysh se neni 7 i referohet Ligjit për mbrojtjen sociale, është logjike të arrihet në përfundimin se për termin “person me pengesa në zhvillim” zbatohet përkufizimi nga neni 4 paragrafi 1 pika 5 të Ligjit për Mbrojtjen Sociale, ku theksohet se “personi me pengesa në zhvillim, është person i cili ka çrregullim të aftësisë trupore, intelektuale, mentale ose çrregullime shqisore që në ndërveprim me pengesa të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjen e tij të plotë dhe efektive në shoqëri në baza të barabarta me të tjerët.

Ligji për mbrojtjen sociale ka një qasje të gjerë dhe ekstenzive në përcaktimin e kësaj kategorie të qytetarëve, gjegjësisht që përfshin të gjithë personat që kanë disa lloj pengesash që i pengojnë ata të marrin pjesë në mënyrë të plotë dhe efektive në shoqëri në baza të barabarta me të tjerët.

Duke pasur parasysh këtë përkufizim, Ligji për mbrojtjen sociale ka përcaktuar dy të drejta që synohen posaçërisht për personat me pengesa në zhvillim, që janë:

1. Kompensimi për shkak të pengesës në zhvillim – kompensim që jepet për të inkurajuar përfshirjen sociale dhe mundësi të barabarta për një person që është: me pengesë intelektuale të rëndë ose të thellë; me paaftësi të rëndë fizike; një person plotësisht i verbër dhe një person plotësisht i shurdhër, si dhe

2. Kompensimi për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër – kompensim për një person mbi moshën 26 vjeçare, me aftësi të kufizuar intelektuale të moderuar, të rëndë ose të thellë, një person me aftësi të kufizuar fizike më të rëndë dhe shumë të rëndë, një person që është plotësisht i verbër, si dhe një person me ndryshime të përhershme të gjendjes shëndetësore, i cili ka nevojë të domosdoshme për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër për shkak të faktit se ai nuk mund t’i kryej vetëm aktivitetet themelore të jetës së përditshme nëse këtë të drejtë nuk e realizon në bazë të rregullave tjera.

Duke marrë parasysh të drejtat e përmendura nga mbrojtja sociale, vijmë në përfundimin se ligjvënësi ka paraparë dy të drejta që mund të realizohen për shkak të ndonjë lloj paaftësie, përkatësisht e drejta për kompensim për shkak të aftësisë së kufizuar dhe e drejta për kompensim për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër.

Nisur nga kjo situatë, do të ishte e pajustifikuar, arbitrare dhe e pabazuar lejimi i qasjes në banesa sociale vetëm për personat që realizojnë njërën nga këto dy të drejta, pra vetëm për personat që realizojnë të drejtën e kompensimit për shkak të pengesës në zhvillim. Te konkluzioni se personat të cilët realizojnë të drejtën e kompensimit për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër, dhe njëkohësisht nuk realizojnë të drejtën e kompensimit për shkak të pengesës në zhvillim, përjashtohen nga qasja për banesa sociale, arrihet duke lexuar nenin e kontestuar 7 paragrafi 2 alineja 1 të Vendimit, ku thuhet se një vendim i vetëm nga Qendra për Çështje Sociale për realizimin e së drejtës së kompensimit për pengesa në zhvillim. Prandaj, nëse ndonjë person dërgon aktvendim nga Qendra për Punë Sociale për realizimin e të drejtës së kompensimit për ndihmë dhe përkujdesje nga personi tjetër, sipas dispozitave të nenit kontestues të Vendimit, do të konsiderohet se nuk i ka dërguar dokumentet e nevojshme, kështu që kërkesa e tij logjikisht do të refuzohej si e pakompletuar, gjegjësisht do të refuzohet si e pabazë.

Prandaj, parashtruesi thekson se në një situatë kur Ligji për Mbrojtjen Sociale ka një qasje të gjerë në përcaktimin e termit “person me pengesa në zhvillim” dhe në të njëjtën kohë rregullon dy të drejta që ushtrohen vetëm në bazë të aftësisë së kufizuar të personit, pavarësisht nga të ardhurat, do të ishte e pajustifikuar dhe arbitrare që Qeveria të kufizonte të drejtën e qasjes në banesa sociale në vetëm një kategorie të personave, respektivisht në mënyrë indirekte ta kufizojnë definicionin me person me pengesa në zhvillim”.

Krahas kësaj, parashtruesi thekson edhe Vendimin U.nr.210/2023 të Gjykatës Kushtetuese, me të cilin anulohet një pjesë e përkufizimit të termit “shfrytëzues të së drejtës në kompensim për shkak të pengesave në zhvillim” nga Ligji për Mbështetjen Financiare të Kategorive vulnerabile Sociale të Qytetarëve.

Në analogji me sa më sipër, në këtë rast të veçantë, parimi i barazisë në qasje në të drejtën e banimit social është shkelur për arsyet e mëposhtme:

– Të drejtat e mbrojtjes sociale që ushtrohen vetëm për shkak të disa llojeve të pengesave në zhvillim janë “e drejta e kompensimit të pengesave në zhvillim” dhe “e drejta për kompensim për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër”.

– Prej këtu, logjikisht del se personi me pengesa në zhvillim, në kuptimin e përkufizimit në Ligjin për mbrojtjen sociale, është edhe personi që realizon “të drejtën e kompensimit për shkak të pengesave në zhvillim” dhe personi që realizon të drejtën e “kompensimit për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër”.

– Edhe pse të dyja kategoritë e personave konsiderohen si persona me pengesa në zhvillim, nga neni 7 paragrafi 2 pika 1 rrjedh se qasje në banesat sociale i jepet vetëm personit që ushtron “të drejtën e kompensimit të pengesave në zhvillim”.

– Pra, personat që ushtrojnë të drejtën e kompensimit për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër, megjithëse hyjnë në përkufizimin e “personit me pengesa në zhvillim” dhe megjithëse e realizojnë të drejtën vetëm për shkak të pengesës në zhvillim, nuk kanë qasje në të drejtën për banim social.

Në këtë mënyrë personat që realizojnë të drejtën e kompensimit të ndihmës dhe përkujdesjes nga një person tjetër dhe që ndodhen në të njëjtën situatë ligjore për sa i përket paaftësisë së tyre, përjashtohen në mënyrë të pajustifikuar nga qsja në të drejtën e banimit social. Prandaj dhe duke marrë parasysh popullsinë me Vendimin U.nr.210/2023, pjesa kontestuese e Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut, është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3, nenin 9 dhe nenin 35 paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe me nenin 4 paragrafi 1 pika 5 dhe neni 48 të Ligjit për mbrojtjen sociale.

Më tej, në iniciativë thuhet se neni i kontestuar i Vendimit është gjithashtu në kundërshtim me Konventën për të Drejtat e Personave me Pengesa në Zhvillim.

Prandaj, parashtruesi i kërkesës i referohet nenit 118 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sipas të cilit marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj. Prandaj, parashtruesi arrin në përfundimin se marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në hierarkinë e rregulloreve janë mbi ligjet, dhe rrjedhimisht mbi aktet nënligjore siç është vendimi i kontestuar.

Konventa për të Drejtat e Personave me Pengesa në Zhvillim, në nenin 5, paragrafi 1, rregullon se “Shtetet nënshkruese  pranojnë se të gjithë personat janë të barabartë para dhe sipas ligjit dhe kanë të drejtë pa asnjë diskriminim për mbrojtje të barabartë dhe përfitim të barabartë nga ligji”. Në të njëjtën kohë, në nenin 25, paragrafin 1 dhe paragrafin 2, pika g), Konventa përcakton se “(1) Shtetet nënshkruese njohin të drejtën e personave me pengesa në zhvillim për një standard të përshtatshëm jetese për veten dhe familjet e tyre, duke përfshirë ushqimin, veshjen dhe strehimin e duhur, dhe për përmirësimin e vazhdueshëm të kushteve të jetesës dhe do të ndërmarrin hapat e duhur për mbrojtjen dhe promovimin e realizimit të kësaj të drejte pa diskriminim në bazë të pengesës në zvillim. (2) Shtetet nënshkruese njohin të drejtën e personave me pengesa në zhvillim për mbrojtje sociale dhe gëzimin e kësaj të drejte pa diskriminim në bazë të aftësisë së kufizuar, dhe do të ndërmarrin hapat e duhur për të mbrojtur dhe promovuar këtë të drejtë, duke përfshirë masat për: g) Sigurimin e qasjes së personave me pengesa në zhvillim në programet shtetërore për banim.”

Duke pasur parasysh se Konventa i përkufizon personat me pengesa në zhvillim në mënyrë identike me Ligjin për Mbrojtjen Sociale kundrejt argumentit të mëparshëm për kundërshtimin e nenit 7, paragrafi 2, pika 1 e vendimit kontestues, me përkufizimin në nenin 4, paragrafi 1, pika 5, të Ligjit për mbrojtjen sociale, logjikisht vjen në përfundim pjesa e kontestuar e Vendimit është në kundërshtim edhe me nenet e cituara të Konventës, sepse Qeveria në mënyrë të pajustifikueshme dhe arbitrare, tërthorazi, e ngushtoi përkufizimin e “personit me pengesa në zhvillim” vetëm për personat që realizojnë të drejtën e kompensimit për shkak të pengesës në zhvillim, por jo për personat që ushtrojnë të drejtën e kompensimit për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër.

Aq më tepër që Qeveria në këtë mënyrë ka vepruar drejtpërdrejt në kundërshtim me nenin 25 paragrafi 2 pika g) të Konventës, sepse një veprim i tillë arbitrar është kryer në fushën e banimit, në të cilin Qeveria përndryshe ka qenë e detyruar të marrë masa afirmative, dhe jo masa që krijojnë pabarazi mes vetë personave me pengesa në zhvillim.

Prandaj, neni 7, paragrafi 2, alineja 1 e Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e banesave në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut në pjesën “kompensim” është në kundërshtim me nenin 5, paragrafin 1 dhe nenin 25 paragrafin 1 dhe paragrafin 2,  pika g) të Konventës për të drejtat me pengesa në zhvillim.

Duke marrë parasysh argumentet e lartpërmendura, parashtruesi i kërkesës kërkon nga Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut që në pajtim me nenin 112 paragrafi 2 lidhur me nenin 110 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe në pajtim me pjesën III të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, të miratojë vendim për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 7 paragrafi 2 alineja 1 në pjesën “kompensim” të Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 37/2022 dhe 38/2022) dhe të konstatohet se është në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1, alineja 3, nenin 9 dhe nenin 35 paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe nenit 4 paragrafi 1 pika 5 dhe nenit 48 të Ligjit për mbrojtje sociale dhe në lidhje me nenin 5 dhe nenin 25, paragrafi 1 dhe paragrafin 2 pika g) të Konventës për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, me çka të miratojë vendim për anulimin e pjesës së kontestuar të rregullores.

II

Në seancë, Gjykata konstatoi se neni 7, paragrafi 2, alineja 1 e Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 37/2022 и 38/2022) rregullon se Personat nga paragrfi 1 të këtij neni, me rastin e aplikimit për banesë sociale me qira, kërkohet që në Qendrën për punë sociale në komunë dhe në qendrat për punë sociale në komunat e qytetit të Shkupit ku është ndërtuar banesa sociale, të dërgojnë dokumentacionin vijues: “Aktvendim nga Qendra për punë sociale për realizimin e së drejtës për kompensim për pengesa në zhvillim ose të drejtës për kompensim të veçantë.“

III

Në përputhje me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 9, paragrafit 1 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pa marrë parasysh gjininë, racën, ngjyrën e lëkurës, origjinën kombëtare dhe shoqërore, bindjet politike dhe fetare, statusin e pronësisë dhe atë shoqëror. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Në përputhje me nenin 35, paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Republika ofron mbrojtje të veçantë për personat me invaliditet dhe kushte për përfshirjen e tyre në jetën shoqërore.

Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj, siç përcaktohet në nenin 118 të Kushtetutës.

Në pajtim me nenin 4, paragrafit 1, pika 5 të Ligjit për mbrojtje sociale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 104/19, 146/19, 275/19, 302/20, 311/20, 163/21, 294/21, 99/22, 236/22 dhe 65/23), “personi me pengesa në zhvillim” është personi që ka dëmtime afatgjate fizike, intelektuale, mendore ose shqisore, të cilat në ndërveprim me pengesa të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjen e tij të plotë dhe efektive në shoqëri në baza të barabarta me të tjerët.

Sipas nenit 27 të të njëjtit ligj, të drejtat për ndihmë në para të mbrojtjes sociale janë ndimë e garantuar minimale, kompensim për shkak të pengesave në zhvillim, kompensim për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër, kompensimin për rrogë për orar të shkurtuar të punës, kompensimin për banim, kompensim i përhershëm dhe ndihmë të njëfishtë në para.

Siç shihet nga neni 44, paragrafi 1 i Ligjit, kompensimi për pengesa në zhvillim sigurohet për nxitjen e përfshirjes sociale dhe mundësi të barabarta për një person me pengesa intelektuale të rënda ose të thella, me pengesa më të rënda fizike, një person plotësisht i verbër dhe një person plotësisht i shurdhër, ndërsa paragrafi 2 i të njëjtit nen rregullon që kompensim për pengesa në zhvillim mund të realizojë personi mbi moshën 26 vjeç dhe shfrytëzohet pa dallim të moshës së vjetërsisë së shfrytëzuesit.

Në nenin 46, paragrafi 1 i të njëjtit ligj, parashikohet se e drejta e kompensimit për shkak të pengesës në zhvillim ushtrohet në bazë të mendimit konsullor të një komisioni të shkallës së parë, i përbërë nga tre anëtarë dhe zëvendësit e tyre, mjekë specialistë nga institucioni përkatës shëndetësor terciar.

Sipas nenit 48 të të njëjtit ligj, të drejtë për kompensim për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër ka personi mbi moshën 26 vjeç, me aftësi të kufizuar intelektuale të moderuar, personi me pengesa të rënda ose të thella, një person me paaftësi fizike më të rëndë dhe shumë të rëndë, një person plotësisht i verbër, si dhe një person me ndryshime të përhershme në gjendjen e tij shëndetësore, i cili ka nevojë të domosdoshme për ndihmë dhe kujdes një person tjetër, sepse nuk mund të kryejë aktivitetet themelore të jetës së përditshme në mënyrë të pavarur, nëse këtë të drejtë nuk mund ta realizojë në bazë të rregullave tjera.

Në përputhje me nenet 2 dhe 3 të Rregullores për mënyrën e realizimit të së drejtës për kompensim për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër, formularin e aplikimit dhe dokumentacionin e kërkuar, formularin për mendimin e dhënë nga mjeku amë për nevojën e ndihmës dhe kujdesit nga një person tjetër, mënyrën e punës së komisionit të ekspertëve, përbërjen dhe mënyrën e punës së komisionit të shkallës së dytë, mënyrën e mbajtjes së evidencës për udhëzimet e dhëna dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për dhënien e konstatimit, vlerësimit dhe mendimit për nevojën për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 126/2019 dhe 192/2020), për realizimin e së drejtës për kompensim për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër, në Qendrën për Punë Sociale, ndërsa kërkesës i bashkangkitet letërnjoftim i vlefshëm në mbikëqyrje, mendim nga mjeku amë për nevojën për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër, dhe një fletëlëshim nga spitali i specializuar dhe dokumentacion tjetër mjekësor, nëse është e nevojshme.

Neni 32, paragrafi 1 i Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/2015, 27/2016, 163/2017, 21/2018, 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022, 236/2022 dhe 236/2022), përcakton se parashikohet një shtesë e veçantë për një fëmijë me pengesa në zhvillim deri në 26 vjeç, si kompensim në para dhe sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, konstatimi dhe mendimi për nevojën e shtesës së veçantë jepet nga Shërbimi i Vlerësimit Funksional, në përputhje me Ligjin për mbrojtje sociale.

Sipas nenit 33 të ligjit, fëmijë me pengesa në zhvillim është një fëmijë me pengesa të zhvillimit fizik (të rënda, më të rënda ose shumë të rënda të zhvillimit fizik), paaftësi intelektuale (e moderuar, e rëndë dhe e thellë), format më të rënda të sëmundjeve kronike me dëmtime të pranishme dhe aktivitete të kufizuara, dëmtim të shikimit (persona të verbër dhe praktikisht të verbër), me dëmtim të dëgjimit (praktikisht të shurdhër dhe plotësisht të shurdhër), me dëmtim të plotë të të folurit,  të folurit me dëmtim të rëndë, një person me të folur të humbur ose të dëmtuar të fituar më parë, autizëm dhe lloje të shumta të paaftësisë (paaftësi të kombinuara zhvillimore).

Vendimi për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre, të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 37/2022 dhe 38/2022) përfshin një kategori të personave me pengesa në zhvillim të cilët janë “me ndryshime të përhershme të gjendjes shëndetësore”, ndërsa përfshirja e personave shfrytëzues të së drejtës për kompesim për ndihmë dhe përkujdesje nga një person tjetër do të nënkuptonte automatikisht zgjerimin e kategorive të cilët kanë qasje në banesat sociale në përputhje me vendimin në fjalë, me kategoritë e “personave me ndryshime të përkohshme në gjendjen e tyre shëndetësore”, gjë që nuk është qëllimi i vendimit në fjalë.

Për sa i përket zgjerimit të fushës së veprimit të një dokumenti të parashtruar si dëshmi se bëhet fjalë për person me pengesa në zhvillim, pra pranimi i vendimit për realizimin e të drejtës së ndihmës dhe kujdesit nga një person tjetër është i papranueshëm, sepse në fushëveprimin e përfituesve të kësaj të drejte përfshihen edhe personat që nuk mund të përcaktohen në kategorinë e personave me pengesa në zhvillim.

Bazuar në dispozitat e lartpërmendura kushtetuese dhe ligjore, dispozita e kontestuar edhe pse nuk jep një përkufizim të qartë të “personit me pengesa në zhvillim”, i referohet Ligjit për mbrojtje sociale dhe Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve. Prandaj, termi duhet të interpretohet në përputhje me përcaktimet e parashikuara në këto ligje. Rrjedhimisht, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut ka bërë një interpretim të arsyeshëm duke e përafruar procesin e aplikimit me kriteret e përcaktuara sipas kornizës ekzistuese ligjore.

Për më tepër, dispozita e kontestuar bie në sferën e diskrecionit të pushtetit ekzekutiv për të krijuar dhe zbatuar politika, d.m.th. ndarja e banesave sociale dhe procesi i vendimmarrjes janë padiskutim në kompetencën e shtetit dhe i takon shtetit që të krijojë dhe zbatojë politikë sociale për qytetarët në varësi të aftësive materiale të shtetit dhe në këtë këndvështrim ligjvënësi në bazë të autorizimit kushtetues, me ligj t’i përcaktojë të drejtat e qytetarëve në fushën e mbrojtjes sociale, si dhe mënyrën dhe kushtet në të cilat qytetarët mund të realizojnë të drejtat e tyre sociale.

Duke qenë se Ligji për Mbrojtjen Sociale parashikon të drejta për personat me pengesa në zhvillim, duke përfshirë të drejtën e kompensimit për shkak të pengesës në zhvillim dhe të drejtën për kompensim për ndihmë dhe kujdes nga një person tjetër, vendimi i Qeverisë mund të shihet si një reflektim i qartësisë legjislative në dallimin ndërmjet kategorive të ndryshme të shfrytëzuesve të mbrojtjes sociale. Një vendim i tillë nuk përjashton personat me pengesa në zhvillim. Përkundrazi, rregullon fushëveprimin e atyre që plotësojnë kriteret specifike për kompensimin për invaliditet, të përcaktuara tashmë ligjërisht.

Për më tepër, dispozita e kontestuar është në përputhje me parimet më të gjera të përcaktuara në Konventën për të Drejtat e Personave me Pengesa në Zhvillim. Kjo konventë vendos qëllimin bazë për mbrojtjen e personave me pengesa në zhvillim, sigurimin e të drejtës së tyre për mundësi të barabarta dhe një standard të përshtatshëm jetese. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se Konventa nuk kërkon përfshirjen automatike të çdo individi me pengesa në zhvillim në çdo formë të ndihmës sociale. Në vend të kësaj, Konventa inkurajon zhvillimin e politikave që do të mundësojnë akses në mbrojtje dhe shërbime sociale për personat me aftësi të kufizuara, duke marrë parasysh nevojat e tyre individuale dhe shkallën e aftësisë së kufizuar. Prandaj, Qeveria ka të drejtë të vendosë disa kritere dhe prioritete për shpërndarjen e përfitimeve sociale, në kuadër të të cilave garantohet e drejta për barazi dhe mosdiskriminim.

Bazuar në sa më sipër, Gjykata konstatoi se në rastin konkret çështja e përputhshmërisë së nenit 7, paragrafi 2, alineja 1, në pjesën “kompensimi” të Vendimit për ndarjen e banesave sociale, si dhe kushtet për shfrytëzimin e tyre të ndërtuara në kuadër të programit për ndërtimin, shitjen dhe mirëmbajtjen e hapësirës banesore në pronësi të Republikës së Maqedonisë së Veriut, me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3, nenin 9, nenin 35 paragrafi 3 dhe neni 118 i Kushtetutës, si dhe me nenin 4, paragrafi 1, pika 5 dhe neni 48 i Ligjit për mbrojtje sociale nuk mund të ngrihen në mënyrë të arsyeshme, pasi përputhet me normat ligjore të përcaktuara qartë në ligjet përkatëse, dhe në të njëjtën kohë respekton të drejtën diskrecionale të Qeverisë për të krijuar dhe zbatuar të gjitha politikat shtetërore të mbrojtjes sociale. Në këtë kuptim, vendimi i kontestuar është në pajtim me dispozitat e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Ligjit për mbrojtje sociale, duke përfshirë praktikën ekzistuese të marrëveshjeve ndërkombëtare që rregullojnë të drejtat e personave me pengesa në zhvillim.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski