У.бр.180/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.180/2024
Скопје, 04.12.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 38 алинеја 2 и член 73 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 4 декември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 62 став 2 од Законот за јавното обвинителство („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 42/2020).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 38-а од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија“ број 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 96/2019).

Образложение

Љупчо Докузов, адвокат од Штип, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на оспорените одредби означени во диспозитивот на Решението.

Подносителот на иницијативата наведува дека член 38-а од Законот за судовите, како и член 62 став 2 од Законот за јавното обвинителство се во спротивност со член 8, член 9 став 1, член 32 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија.

Со оспорените одредби од Законот за судовите и Законот за јавното обвинителство се уредува надлежноста и предметот на работа на новоизбраните судии и јавни обвинители.

Во член 38-а од Законот за судовите е предвидено дека судија на основен суд со проширена надлежност со судиски стаж до две години, може да одлучува само во постапки од член 30 од овој закон.

Со член 62 од Законот за јавното обвинителство на Репбулика Северна Македонија е предвидено дека јавен обвинител во основно јавно обвинителство со јавнообвинителски стаж до три години, може да постапува во основното јавно обвинителство во кое е избран само по предмети за кои е пропишана надлежност за постапување на основните судови со основна надлежност.

Понтаму, подносителот го цитира член 30 од Законот за судовите со кои е уредена стварната надлежност на судовите, од каде член 30 подетално го разработува следното:

Основните судови со основна надлежност за подрачјата за кои се основани, се надлежни да одлучуваат во прв степен по кривични дела и прекршоци, и тоа: за кривични дела за кои со закон како главна казна е определена казна затвор до пет години, ако за некои кривични дела не е предвидена надлежност на друг суд;за кривични дела за кои со посебен закон е определена надлежност на суд со основна надлежност; за сите видови на прекршоци, освен за прекршоци кои со закон се ставени во надлежност на орган на државна управа или организација или друг орган што врши јавни овластувања и за жалби и приговори за постапките за кои се надлежни овие судови.

Основните судови со основна надлежност се надлежни да одлучуваат во прв степен по граѓански спорови, и тоа: за спорови во имотноправните и други граѓанско-правни односи на физички и правни лица, чија вредност е до 50.000 евра во денарска противвредност, доколку со закон не е предвидена надлежност на друг суд; за спорови за утврдување и оспорување на татковство, мајчинство, утврдување на постоење на брак, за поништување на брак и развод на брак; за законска издршка; за чување и воспитување на деца; за смеќавање на владение; за доживотна издршка; за надоместок на штета која не надминува 50.000 евра во денарска противвредност; во постапка за обезбедување и извршување; за работни односи; во спорови од наследно-правни односи; во вонпарнични и оставински работи и за други работи утврдени со закон.

Со горецитираните спорни одредби од Законот за судовите и Законот за јавното обвинителство на Република Северна Македонија се уредува надлежноста и предметот на работа на новоизбраните судии и јавни обвинители.

Во Законот за судовите е наведено дека судија на основен суд со проширена надлежност со судиски стаж до 2 години е надлежен да одлучува само за предмети за кои е надлежен да одлучува основен суд со основна надлежност, односно за предмети за кои не е предвидена казна над 5 години затвор и граѓански предмети кои имаат вредност до 50.000,00 евра, односно како што е наведено во член 30 од Законот за судовите.

Со Законот за јавното обвинителство на идентичен начин се определува дека основен јавен обвинител кој има јавнообвинителски стаж до 3 години да може да постапува само во предмети за кои е надлежен Основен суд со основна надлежност, односно за предмети и дела со предвидена казна затвор до 5 години, т.е да постапува во предмети согласно со член 30 од Законот за судовите.

Уставот, како највисок правен акт, ги содржи основните начела на општествено – економско уредување и во тие рамки во него се содржани и основните начела на трудовото право и работните односи. Во член 32 од Уставот е предвидено дека „Секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена невработеност. Секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Секој вработен има право на соодветна заработувачка. Секој вработен има право на платен дневен, неделен и годишен одмор. Од овие права вработените не можат да се откажат. Остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори“.

Согласно со наведената уставна одредба, законодавецот немал поткрепа во Уставот на Република Северна Македонија и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот, за да ги ограничуваат во работата новите судии и јавни обвинители за кои во Законот за судовите се бара судиски стаж од две години, односно во Законот за јавното обвинителство, јавнообвинителски стаж од три години.

Оттаму, со член 32 од Уставот на Република Северна Македонија не е наведено, односно дозволено со закон да се предвидуваат раздвојувања, односно намалувања на правата, обврските и овластувањата на судиите и јавните обвинители по функција или по стаж. Напротив, со наведената уставна одредба е предвидено сите судии и јавни обвинители да имаат еднакво право на учество во работата на судовите и јавните обвинителства согласно со добиената функција – судија, односно јавен обвинител.

Преку претходно наведените закони е уредено дека судија и јавен обвинител во Република Северна Македонија се станува по завршена обука на Академијата за судии и јавни обвинители, а исто така е предвидено, по изборот на лицата кои ја завршиле Академијата и добиле функции судија, односно јавен обвинител да посетуваат понатамошна обука пред Академијата. Со ова, на еден начин се води грижа за новите судии и јавни обвинители по нивниот избор, а со кои не се задира во нивната функција и правата кои тие ги имаат како судии, односно јавни обвинители, со што не се прави сегрегација помеѓу новите и постојните судии, односно јавни обвинители, кои според добиената функција се на исто ниво.

Преку оспорените одредби од член 38-а од Законот за судовите и член 62 од Законот за јавното обвинителство, новоназначените судии и јавни обвинители се доведуваат во нееднаква положба со лицата кои имаат иста функција, иста плата, во одредени околности и повеќе правно искуство vis-à-vis професионалното работење како поранешни адвокати, правобранители и слично, а во конкретната ситуација немаат судиски, односно јавнообвинителски стаж.

Намерата за ограничување во работата на новоизбраните судии и јавни обвинители од страна на законодавецот нема поткрепа во Уставот, бидејќи во самите закони кои ја регулираат нивната функција во споменатите членови се наведени начините за избор на судии и јавни обвинители, па додавањето на посебни услови како јавнообвинителски и судиски стаж, по спроведениот избор за судија или јавен обвинител, подносителот смета дека е непотребно ограничување на правата од работен однос на новоизбраните судии и јавни обвинители, со што се доведуваат до нееднаков третман со постарите колеги судии и јавни обвинители.

Подносителот смета дека со оспорените одредби се спречува напредокот во работата на новите судии и јавни обвинители, со оглед на тоа дека треба да поминат повеќе години за напредок во кариерата, а истите се чувствуваат како помлади обвинители и судии, иако некои од завршените кандидати на Академијата за судии и јавни обвинители се на 50 годишна возраст и имаат 25 години работен стаж поминат во правосудството.

Легитимно е да се постави сомнеж во постапувањето на новоизбраните судии и јавни обвинители во делот на ефикасноста, но не секогаш станува збор за млади правници кои немаат никаков претходен стаж, односно кои по завршувањето на студиите продолжиле на Академијата за судии и јавни обвинители и по самото завршување на програмата биле избрани за судии или јавни обвинители. Голем дел од учесниците на Академијата се правници со големо работно искуство, а во некои случаи и со поголемо правно искуство од постоечките судии и јавни обвинители, поради што подносителот смета дека е неуставно да се ограничуваат новите судии и јавни обвинители по нивниот избор и на тој начин да добиваат третман на пониски основни судии или пониски јавни обвинители од оние со кои се на исто професионално ниво.

Оспорените одредби не се во согласност со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија.

Според член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, се темелни вредности на уставниот поредок.

Со оспорените одредби е повредено начелото на владеење на правото според кое законите мора да бидат во согласност со Уставот и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот.

Со ограничувањето на судиската и јавнообвинителската функција, кои се уставни категории, законодавецот директно го прекршил принципот на владеење на правото и правната сигурност, бидејќи не постои правна оправданост за ограничување на овие функции по однос на стаж кои новоизбраните лица никако не може да го имаат, доколку во минатото не биле разрешени судии, односно разрешени јавни обвинители.

Според подносителот на оваа иницијатива, претседателот на судот како одговорно лице за работата на судот може, а воедно е и должен да ја регулира и контролира работата на сите судии, па дури и на новоизбраните судии, па согласно неговите видувања да одлучи дали некој од новите судии е компентентен и спремен за одлучување во конкретни предмети или не, или пак ќе го насочи прво да одлучува за дела и предмети согласно член 30, со што нема да се одрази негативно врз оние судии кои по стапување на функцијата ќе покажат добри резултати и ќе продолжат да напредуваат во кариерата без ограничувања, бидејќи Уставот им го гарантира тоа право.

Понатаму, подносителот наведува дека оспорените одредби не се во согласност ниту со член 9 од Уставот на Република Северна Македонија, според кој граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба, каде граѓаните пред Уставот и законите се еднакви. Оттаму нема уставен основ за различно третирање на новоизбраните судии и јавни обвинители во однос на постоечките основни судии и обвинители кои со оспорените одредби, иако имаат иста функција, истите добиваат нееднаков третман во правата кои треба заеднички да ги уживаат. Врз основа на наведеното, се добива впечаток дека законодавецот излегол надвор од уставната рамка со тоа што ги дискриминирал новоизбраните судии кои на овој начин не можат да ја извршуваат судиската функција во целост, односно добиле ограничување без оглед на стажот кој го имаат како правници, адвокати, правобранители и слично.

Со член 51 од Уставот на кој се повикува подносителот во оваа иницијатива е предвидено дека во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со законите. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите. Имајќи ги предвид цитираните уставни одредби, подносителот смета дека доколку останат во сила оспорените одредби, би можело да се соочиме со понатамошно евентуално менување и доразработување на истите одредби, со што роковите може да бидат дури и зголемени, како и да бидат утврдени други нови обврски кои покрај квалификуваниот стаж, ќе служат како услов за ограничување на правото на работа и самостојно постапување на новоизбраните судии и јавни обвинители.

Врз основа на претходно наведеното, подносителот предлага Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз осонова на член 110 и член 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, да донесе одлука со која ќе ги поништи оспорените одредби од член 38-а од Законот за судовите и член 62 став 2 од Законот за јавното обвинителство како неуставни, или евентуално истите да ги укине.

На седницата Судот утврди дека во член 38-а од Законот за судовите е предвидено дека судија на основен суд со проширена надлежност со судиски стаж до две години, може да одлучува само во постапки од членот 30 од овој закон.

Со член 62 од Законот за јавното обвинителство е уредено дека јавен обвинител во основно јавно обвинителство со јавнообвинителски стаж до три години, може да постапува во основното јавно обвинителство во кое е избран само по предмети за кои е пропишана надлежност за постапување на основните судови со основна надлежност.

III

Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, согласно член 8 став 1 алинеи 1 и 3 од Уставот, претставуваат темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно со член 9 став 1 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Според ставот 2 од истиот член, граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Согласно со член 32 од Уставот на Република Северна Македонија, остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективен договор.

Член 51 од Уставот Република Северна Македонија уредува дека во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот.

Законодавецот има дискреционо право да ги уредува именувањата во судството и обвинителството, согласно со широката рамка дадена со Уставот, за организација и функционирање на овие институции.

Предметните одредби имаат за цел да обезбедат новоименуваните судии и јавни обвинители да го стекнат потребното искуство со постапување по предмети, соодветно на нивното ниво на искуство, со што ќе се зачува квалитетот и интегритетот на судскиот процес.

Ограничувањето наметнато со оспорените одредби од член 38-а од Законот за судовите и член 62 став 2 од Законот за јавното обвинителство се усогласува со начелото на судска и обвинителска независност бидејќи тоа е процесно правило насочено кон обезбедување на новоименуваните судии и јавни обвинители постепено да се прилагодат на нивните функции. Со ова, намерата не е да се поткопа независноста, туку напротив, преку истата да се одржи стандард на судиска и обвинителска компетентност и професионалност.

Принципот на владеење на правото бара законите да обезбедат компетентно, ефикасно и непристрасно судство. Оспорените одредби имаат за цел да ја задржат довербата на јавноста со тоа што ќе обезбедат во посложените случаи да постапуваат поискусни судии, односно јавни обвинители. Оваа регулаторна рамка е усогласена со уставната цел за обезбедување на фер и ефикасен судски систем.

Оттаму, оспорените одредби не го ускратуваат правото на работа или напредување во кариерата на новоименуваните судии и јавни обвинители. Тие ги регулираат почетните фази на нивниот професионален развој за да се осигураат дека се соодветно обучени и подготвени пред да почнат да постапуваат во посложени предмети. Воедно, овој процес не го повредува член 32 од Уставот, туку се усогласува со него на начин што се гарантира дека судиите и јавните обвинители ги исполнуваат потребните стандарди за компетентност и професионалност.

Дополнително, оспорените одредби имаат за цел да го балансираат правото на работа со јавниот интерес за одржување на добро функционален судски и јавнообвинителски систем. Преку нив, на еден начин се спречуваат неискусните судии и јавни обвинители, предвреме да се соочат со огромна одговорност, а со самото тоа се штити интегритетот на судскиот процес.

Во однос на член 9 од Уставот, диференцијацијата утврдена со оспорените одредби не претставува дискриминација. Одредбите подеднакво се применуваат за сите новоименувани судии и јавни обвинители и се засноваат на објективни критериуми, како што е судиското и јавнообвинителското искуство, кое е неопходно за да се обезбеди компетентно постапување по предметите. Целта на вака уредените одредби е да се обезбеди јасна патека за напредување во кариерата, без да се загрози квалитетот на професионалното одлучување и работење.

Различниот третман на новоизбраните судии и јавни обвинители е оправдан и пропорционален во однос на целта за одржување на компетентно и ефикасно судство и јавно обвинителство. Предметните одредби не утврдуваат произволна дискриминација, наместо тоа, тие одразуваат легитимна грижа да се осигура дека само соодветно искусни професионалци ќе постапуваат со случаи кои вклучуваат построги казни, или сложени граѓански спорови.

Во таа насока, член 9 од Уставот не го спречува законодавецот да воведува различни категории на професионалци, доколку таквите разлики служат за легитимна цел, притоа, дозволувајќи им на новите судии и јавни обвинители постепено да стекнуваат искуство, со што преку предметните одредби се одржува довербата на јавноста во квалитетот и интегритетот на правосудниот систем.

Понатаму, член 32 од Уставот го гарантира правото на работа, но ова право не е апсолутно и истото може да биде предмет на ограничувања кои служат на јавниот интерес. Ограничувањето засновано на судиско и јавнообвинителско искуство е пропорционална мерка креирана да ги заштити квалитетот и компетентноста на судството и јавното обвинителство, со што се поддржува јавниот интерес за правично спроведување на правдата.

Во таа насока и член 51 од Уставот, уредува законите да бидат во согласност со Уставот, со што не му забранува на законодавецот да создава конкретни квалификации или критериуми за судиите и јавните обвинители во различни фази од нивната кариера.

Оспорените одредби се во корелација со меѓународните стандарди за обука и развој на судството и обвинителството, како што се Основните принципи на Обединетите нации за независност на судството и Листата за проверка за владеење на правото на Венецијанската комисија, кои се залагаат за соодветна обука и искуство како суштински компоненти на судската компетентност.

Имајќи ги предвид изнесените уставни и законски одредби и врз основа на уставно-судската анализа на оспорените одредби, Судот утврди дека истите не може да се доведат под сомнение за несогласност со Уставот од аспект на наводите во иницијативата.

Во врска со предлогот истакнат во иницијативата, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените одредби од Законот за судовите и Законот за јавното обвинителство, имајќи го предвид предлогот за неповедување, односно отфрлање на постапката за оценување на нивната уставност, Судот утврди дека не се исполнети условите за примена на член 37 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Дополнително, од анализата на уставно-судска практика произлезе дека оспорената одредба од Законот за судовите била предмет на уставно-судска оцена, при што Уставниот суд не утврдил дека е спротивна на Уставот. Имајќи предвид дека правната и фактичката состојба се непроменети, Судот утврди дека аспектите на оспорување, изнесени во оваа иницијатива не се од влијание за заземање на поинаков став од она што Уставниот суд го утврди во Решението У.бр.200/2023 од 03.07.2024 година, со кое не поведе постапка за оценување на уставноста на оспорената одредба од Законот за судовите.

Со оглед на фактот дека со поднесената иницијатива не постојат основи за поинакво одлучување, Судот утврди дека се исполнети условите од член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд, за отфрлање на иницијативата во делот на оспорената одредба од Законот за судовите.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд нa Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.180/2024
Shkup, 04.12.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 38 alineja 2 dhe nenit 73 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 4 dhjetor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 62 paragrafi 2 të Ligjit për Prokurorinë Publike (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 42/2020).

2. REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 38-a të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019).

Arsyetim

Ljupço Dokuzov, avokat nga Shtipi, ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të kontestuara të përcaktuara në dispozitivin e Aktvendimit.

Parashtruesi i iniciativës thekson se neni 38-a i Ligjit për gjykatat, si dhe neni 62 paragrafi 2 i Ligjit për Prokurorinë Publike, janë në kundërshtim me nenin 8, nenin 9 paragrafi 1, nenin 32 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Dispozitat e kontestuara të Ligjit për gjykatat dhe Ligjit për Prokurorinë Publike rregullojnë juridiksionin dhe lëndën e punës së gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur.

Neni 38-a i Ligjit për gjykatat parasheh se gjykatësi i Gjykatës Themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në dy vjet mund të vendosë vetëm në procedurat nga neni 30 i këtij ligji.

Neni 62 i Ligjit për Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut përcakton se prokurori publik në Prokurorinë Themelore Publike me përvojë deri në tre vjet në Prokurorinë Publike mund të veprojë në prokurorinë publike themelore në të cilën është zgjedhur vetëm në rastet për të cilat është paraparë kompetenca për veprim të gjykatave themelore me kompetencë themelore.

Më tej, parashtruesi citon nenin 30 të Ligjit për Gjykatat, i cili rregullon kompetencën reale të gjykatave, nga i cili neni 30 shtjellon më në detaje:

Gjykatat themelore me juridiksion themelor për fushat për të cilat janë themeluar janë kompetente të vendosin në shkallë të parë për veprat penale dhe kundërvajtjet, përkatësisht për veprat penale për të cilat me ligj si dënim kryesor përcaktohet dënimi me burg deri në pesë vjet, nëse për disa vepra penale nuk parashikohet juridiksioni i një gjykate tjetër; për veprat penale për të cilat me ligj të veçantë është përcaktuar kompetenca e gjykatës me kompetencë themelore; për të gjitha llojet e kundërvajtjeve, me përjashtim të kundërvajtjeve që janë vendosur me ligj në juridiksionin e organit të administratës shtetërore ose organizatës ose organit tjetër që ushtron autorizime publike, si dhe për ankesat dhe kundërshtimet për procedurat për të cilat janë kompetente këto gjykata.

Gjykatat themelore me kompetencë themelore janë kompetente të vendosin në shkallë të parë për kontestet civile, përkatësisht: kontestet pronësore dhe marrëdhëniet e tjera civile-juridike të personave fizikë dhe juridikë, vlera e të cilave është deri në 50.000 euro në kundërvlerë në denarë, përveç nëse me ligj është paraparë kompetencë e gjykatës tjetër; për kontestet lidhur me përcaktimin dhe kontestimin e atësisë, amësisë, vërtetimit të ekzistimit të martesës, prishjes së martesës dhe shkurorëzimit; për mirëmbajtje ligjore; për kujdesin dhe edukimin e fëmijëve; për pengim të posedimit; për mbështetjen e përhershme; për kompensimin e dëmit që nuk kalon 50.000 euro në kundërvlerë në denarë; në procedurë për sigurimin dhe realizim; për marrëdhëniet e punës; në kontestet lidhur me trashëgiminë dhe marrëdhëniet juridike; në çështjet jashtëgjyqësore dhe të trashëgimisë dhe për çështje të tjera të përcaktuara me ligj.

Dispozitat kontestuese të lartpërmendura të Ligjit për gjykatat dhe Ligjit për Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut rregullojnë juridiksionin dhe fushën e punës së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur.

Në Ligjin për gjykatat thuhet se gjykatësi i Gjykatës Themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në 2 vjet është kompetent për të vendosur vetëm për rastet për të cilat është kompetente Gjykata Themelore me juridiksion themelor, pra për rastet për të cilat nuk është paraparë dënim me burg mbi 5 vjet dhe për çështjet civile që kanë vlerë deri në 50,000 euro si në nenin 30 të Ligjit për gjykatat.

Ligji për Prokurorinë Publike në mënyrë të ngjashme parasheh që prokurori themelor publik me përvojë deri në 3 vjet në prokurori mund të veprojë vetëm në rastet për të cilat është kompetente Gjykata Themelore me juridiksion themelor, gjegjësisht për rastet dhe veprat me dënim me burg deri në 5 vjet, përkatësisht të veprojë në rastet në pajtim me nenin 30 të Ligjit për gjykatat.

Kushtetuta, si akti më i lartë juridik, përmban parimet bazë të rregullimit social-ekonomik dhe në këtë kuadër përmban edhe parimet bazë të së drejtës së punës dhe marrëdhënieve të punës. Në nenin 32 të Kushtetutës parashikohet se “Gjithkush ka të drejtën e punës, zgjedhjen e lirë të punës, mbrojtjen në punë dhe sigurinë materiale gjatë papunësisë së përkohshme. Çdo punë është në dispozicion të të gjithëve, në kushte të barabarta. Çdo i punësuar ka të drejtën e fitimit të mjaftueshëm. Çdo i punësuar ka të drejtën e pushimit të paguar ditor, javor dhe vjetor. Punonjësit nuk mund të heqin dorë nga këto të drejta. Realizimi i të drejtave të të punësuarve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive.

Në përputhje me dispozitën e lartpërmendur kushtetuese, ligjvënësi nuk ka pasur bazë në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe në marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën për të kufizuar punën e gjykatësve të rinj dhe të prokurorëve publik, për të cilët në Ligjin për gjykatat kërkohet përvojë gjyqësore prej dy vjetësh, respektivisht në Ligjin për Prokurorinë Publike kërkon një përvojë trevjeçare në Prokurori Publike.

Prandaj, neni 32 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk parasheh dhe nuk lejon me ligj ndarjen, ose zvogëlimin e të drejtave, detyrimeve dhe kompetencave të gjykatësve dhe prokurorëve publikë sipas funksionit ose stazhit. Përkundrazi, dispozita e lartpërmendur kushtetuese parasheh se të gjithë gjykatësit dhe prokurorët publikë kanë të drejtë të barabartë për të marrë pjesë në punën e gjykatave dhe prokurorive publike në përputhje me pozitën që ata mbajnë – gjykatës, apo prokuror publik.

Ligjet e përmendura më parë parashikojnë që gjykatës dhe prokuror publik në Republikën e Maqedonisë së Veriut bëhet pas përfundimit të trajnimit në Akademinë për gjykatës dhe prokurorë publikë, si dhe parashihet që pas përzgjedhjes, personat që kanë përfunduar Akademinë dhe kanë marrë funksionet e gjykatësit apo prokurorit publik të vijojnë trajnimin e mëtutjeshëm në Akademi. Kjo në një farë mënyre kujdeset për gjykatësit dhe prokurorët publikë të rinj për zgjedhjen e tyre, pa ndërhyrë në funksionin e tyre dhe të drejtat që kanë si gjykatës, apo prokurorë publikë, duke mos krijuar kështu ndarje mes gjykatësve të rinj dhe atyre ekzistues, apo prokurorëve publikë, të cilët janë në të njëjtin nivel sipas funksionit që kanë marrë.

Nëpërmjet dispozitave të kontestuara të nenit 38-a të Ligjit për gjykatat dhe nenit 62 të Ligjit për Prokurorinë Publike, gjyqtarët dhe prokurorët publikë të sapoemëruar vendosen në pozitë të pabarabartë me personat që kanë të njëjtin funksion, të njëjtën pagë, në rrethana të caktuara dhe më shumë përvojë juridike përkundrejt punës profesionale si ish-avokat, avokatë apo prokurorë publikë, ose nuk kanë përvojë të caktuar në gjykatë, etj.

Synimi i ligjvënësit për të kufizuar punën e gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur nuk mbështetet në Kushtetutë, sepse vetë ligjet që rregullojnë funksionin e tyre, në nenet e përmendura, specifikojnë mënyrat e përzgjedhjes së gjykatësve dhe prokurorëve publikë, kështu që shtimi i kushteve të veçanta si prokuror publik dhe përvojë gjyqësore, pas zgjedhjes për gjykatës ose prokuror publik, parashtruesi konsideron se është i panevojshëm kufizimi i të drejtave për marrëdhënie pune të gjykatësit të sapëemëruar ose prokurorit publik, gjë që çon në trajtim të pabarabartë me kolegët më të vjetër, gjykatës dhe prokurorë publikë.

Parashtruesi konsideron se dispozitat e kontestuara pengojnë përparimin në punën e gjykatësve të rinj dhe prokurorëve publik, duke qenë se ata duhet të shpenzojnë disa vite për të avancuar në karrierën e tyre dhe ata ndihen si prokurorë dhe gjykatës më të rinj, edhe pse disa nga të diplomuarit e Akademisë për Gjykatës dhe Prokurorë Publikë janë 50 vjeç dhe kanë 25 vjet përvojë pune në gjykatë.

Është legjitime të ngrihen dyshime për veprimet e gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur në aspektin e efikasitetit, por jo gjithmonë bëhet fjalë për juristë të rinj që nuk kanë përvojë të mëparshme, pra që pas përfundimit të studimeve kanë vazhduar në Akademinë për Gjykatës dhe Prokurorë Publikë dhe janë zgjedhur gjykatës apo prokurorë publikë në program. Një pjesë e madhe e pjesëmarrësve të Akademisë janë juristë me përvojë të gjerë pune, dhe në disa raste me përvojë më të madhe juridike se gjykatësit dhe prokurorët publik ekzistues, prandaj parashtruesi beson se është jokushtetuese të kufizohen gjykatësit dhe prokurorët publikë në zgjedhjen e tyre dhe kështu të trajtohen si gjykatës të rangut më të ulët ose prokurorë publikë të rangut më të ulët se ata me të cilët janë në të njëjtin nivel profesional.

Dispozitat e kontestuara nuk janë në përputhje me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare janë vlera themelore të rendit kushtetues.

Dispozitat e kontestuara shkelin parimin e sundimit të së drejtës, sipas të cilit ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën dhe marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën.

Me kufizimin e pozitave gjyqësore dhe prokuroriale, të cilat janë kategori kushtetuese, ligjvënësi ka shkelur drejtpërdrejt parimin e sundimit të së drejtës dhe të sigurisë juridike, sepse nuk ka asnjë justifikim ligjor për kufizimin e këtyre pozitave nga pikëpamja e stazhit, të cilën nuk mund ta kenë personat e sapozgjedhur, nëse në të kaluarën janë shkarkuar gjykatës apo prokurorë publikë.

Sipas parashtruesit të kësaj iniciative, kryetari i gjykatës, si personi përgjegjës për punën e gjykatës, mund dhe është gjithashtu i detyruar të rregullojë dhe kontrollojë punën e të gjithë gjykatësve, madje edhe të gjykatësve të sapozgjedhur, dhe në përputhje me pikëpamjet e tij, të vendosë nëse ndonjëri nga gjykatësit e rinj është kompetent dhe i gatshëm të vendosë për raste të veçanta ose jo, ose ai do ta drejtojë atë që të vendosë për vepra dhe lëndë në pajtim me nenin 30, me çka nuk do të reflektojë në mënyrë negative ndaj atyre gjykatësve që pas hyrjes në funksion do të tregojnë rezultate të mira dhe do të vazhdojnë të ecin në karrierë pa kufizime, sepse Kushtetuta ua garanton këtë të drejtë.

Për më tepër, parashtruesi i kërkesës thekson se dispozitat e kontestuara nuk janë në përputhje me nenin 9 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sipas të cilit gjykatësit e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pa dallim gjinie, race, ngjyrës së lëkurës, prejardhjes kombëtare dhe shoqërore, bindjeve politike dhe fetare, pasurisë dhe statusit shoqëror, ku qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve. Prandaj, nuk ka bazë kushtetuese për trajtim të ndryshëm të gjykatësve të sapozgjedhur dhe prokurorëve publikë në krahasim me gjykatësit dhe prokurorët themelorë ekzistues, të cilët me dispozitat e kontestuara edhe pse kanë funksion të njëjtë, trajtohen jo të barabartë në të drejtat që duhet t’i gëzojnë bashkërisht. Nisur nga sa më sipër, krijohet përshtypja se ligjvënësi ka dalë jashtë kornizës kushtetuese duke diskriminuar gjykatësve e sapozgjedhur të cilët në këtë mënyrë nuk mund të kryejnë plotësisht funksionin gjyqësor, pra kanë marrë kufizim pavarësisht nga përvoja e tyre si juristë, avokatë, prokurorë publikë dhe të ngjashme.

Neni 51 i Kushtetutës, të cilit i referohet parashtruesi në këtë iniciativë, përcakton se në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet. Duke marrë parasysh dispozitat kushtetuese të cituara, parashtruesi konsideron se nëse dispozitat e kontestuara mbeten në fuqi, mund të përballemi me ndryshime të mundshme dhe shtjellim të të njëjtave dispozita, ku mund të rriten edhe afatet, si dhe të vendosen detyrime të tjera të reja, të cilat, përveç kohëzgjatjes së kualifikuar të shërbimit, do të shërbejnë si kusht për kufizimin e të drejtës për të punuar dhe për të vepruar në mënyrë të pavarur të gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur.

Bazuar në sa më sipër, parashtruesi i kërkesës i propozon Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të neneve 110 dhe 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, të miratojë vendim me të cilin t’i refuzojë dispozitat e kontestuara të nenit 38-a të Ligjit për gjykatat dhe nenin 62 paragrafi 2 të Ligjit për Prokurorinë Publike si jikushtetuese, ose mundësisht t’i shfuqizojë ato.

Gjykata në seancë konstatoi se neni 38-a i Ligjit për Gjykatat parasheh se gjykatësi i Gjykatës Themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në dy vjet mund të vendosë vetëm në procedurat nga neni 30 i këtij ligji.

Neni 62 i Ligjit për Prokurorinë Publike parasheh se prokurori publik në Prokurorinë Themelore Publike me përvojë deri në tre vjet në Prokurorinë Publike mund të veprojë në Prokurorinë Themelore Publike në të cilën është zgjedhur vetëm në rastet për të cilat është paraparë kompetenca për veprim e gjykatave themelore me kompetencë themelore.

III

Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe sundimin e së drejtës, në pajtim me nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës, paraqesin vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në përputhje me nenin 9, paragrafin 1 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pa dallim gjinie, race, ngjyrës së lëkurës, prejardhjes kombëtare dhe sociale, bindjeve politike dhe fetare, pasurisë dhe statusit shoqëror. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Në përputhje me nenin 32 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, ushtrimi i të drejtave së të punësuarve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe marrëveshje kolektive.

Neni 51 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut përcakton se në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën.

Neni 38-a i Ligjit për Gjykatat parasheh se gjykatësi i gjykatës themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në dy vjet mund të vendosë vetëm në procedurat nga neni 30 i këtij ligji.

Neni 62 i Ligjit për Prokuroritë Publike parasheh se prokurori publik në prokurorinë themelore publike me përvojë deri në tre vjet në prokurorinë publike mund të veprojë në prokurorinë themelore publike në të cilën është zgjedhur vetëm në rastet për të cilat është paraparë kompetenca për veprim e gjykatave themelore me juridiksion themelor.

Ligjvënësi ka të drejtë diskretive për të rregulluar emërimet në drejtësi dhe prokurori, në përputhje me kuadrin e gjerë të parashikuar nga Kushtetuta për organizimin dhe funksionimin e këtyre institucioneve.

Dispozitat në fjalë synojnë të sigurojnë që gjykatësit dhe prokurorët publikë të sapoemëruar të fitojnë përvojën e nevojshme në trajtimin e rasteve, të përshtatshme me nivelin e tyre të përvojës, duke ruajtur kështu cilësinë dhe integritetin e procesit gjyqësor.

Kufizimi i vendosur nga dispozitat kontestuese të nenit 38-a të Ligjit për Gjykatat dhe nenit 62 paragrafi 2 i Ligjit për Prokurorinë Publike është në përputhje me parimin e pavarësisë së gjyqësorit dhe prokurorisë pasi është një rregull procedural që synon të sigurojë që gjykatësit dhe prokurorët publikë të sapoemëruar të përshtaten gradualisht me funksionet e tyre. Qëllimi këtu nuk është të cenohet pavarësia, por të ruhet një standard i kompetencës dhe profesionalizmit gjyqësor dhe prokurorial.

Parimi i sundimit të së drejtës kërkon që ligjet të sigurojnë një gjyqësi kompetente, efikase dhe të paanshme. Dispozitat e kontestuara synojnë të ruajnë besimin e publikut duke siguruar që gjykatësit më me përvojë, respektivisht prokurorët publikë, të trajtojnë çështje më komplekse. Kjo kornizë rregullatore është në përputhje me qëllimin kushtetues për të siguruar një sistem gjyqësor të drejtë dhe efikas.

Prandaj, dispozitat e kontestuara nuk ua mohojnë të drejtën për punë apo avancimin në karrierë gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapoemëruar. Ata rregullojnë fazat fillestare të zhvillimit të tyre profesional për të siguruar që ata janë të trajnuar dhe përgatitur në mënyrë adekuate përpara se të fillojnë të veprojnë në raste më komplekse. Njëkohësisht, ky proces nuk bie ndesh me nenin 32 të Kushtetutës, por është përafruar me të në atë mënyrë që garanton që gjykatësit dhe prokurorët publikë të përmbushin standardet e nevojshme të kompetencës dhe profesionalizmit.

Për më tepër, dispozitat e kontestuara synojnë të balancojnë të drejtën për të punuar me interesin publik në mbajtjen e një sistemi gjyqësor dhe prokurorial që funksionon mirë. Nëpërmjet tyre, në një farë mënyre, gjykatësit dhe prokurorët publikë të papërvojë pengohen që para kohe të përballen me përgjegjësi të mëdha, duke mbrojtur kështu integritetin e procesit gjyqësor.

Përsa i përket nenit 9 të Kushtetutës, diferencimi i vendosur nga dispozitat e kontestuara nuk përbën diskriminim. Dispozitat zbatohen në mënyrë të barabartë për të gjithë gjykatësit dhe prokurorët publikë të sapoemëruar dhe bazohen në kritere objektive, siç është përvoja gjyqësore dhe prokuroriale, e cila është e nevojshme për të siguruar trajtimin kompetent të rasteve. Qëllimi i dispozitave të rregulluara në këtë mënyrë është që të ofrojnë një rrugë të qartë për avancimin në karrierë, pa rrezikuar cilësinë e vendimmarrjes dhe punës profesionale.

Trajtimi i diferencuar i gjykatësve dhe prokurorëve publikë të sapozgjedhur është i justifikuar dhe proporcional me qëllimin e mbajtjes së një gjyqësori dhe prokurorie publike kompetente dhe efikase. Dispozitat në fjalë nuk vendosin diskriminim arbitrar; në vend të kësaj, ato pasqyrojnë një shqetësim legjitim për të siguruar që vetëm profesionistë me përvojë të përshtatshme të trajtojnë rastet që përfshijnë dënime më të rënda ose konteste komplekse civile.

Në këtë drejtim, neni 9 i Kushtetutës nuk e pengon ligjvënësit që të prezantojë kategori të ndryshme profesionistësh, nëse dallime të tilla i shërbejnë një qëllimi legjitim, duke u lejuar gjykatësve dhe prokurorëve të rinj që gradualisht të fitojnë përvojë, duke ruajtur kështu besimin e publikut në cilësinë dhe integritetin e sistemit gjyqësor përmes dispozitave në fjalë.

Për më tepër, neni 32 i Kushtetutës garanton të drejtën e punës, por kjo e drejtë nuk është absolute dhe mund t’i nënshtrohet kufizimeve që i shërbejnë interesit publik. Kufizimi i bazuar në përvojën gjyqësore dhe prokuroriale është një masë proporcionale e krijuar për të mbrojtur cilësinë dhe kompetencën e gjyqësorit dhe zyrës së prokurorisë publike, duke mbështetur kështu interesin publik në administrimin e drejtë të drejtësisë.

Në këtë drejtim, neni 51 i Kushtetutës parashikon se ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, e cila nuk e ndalon ligjvënësit të krijojë kualifikime apo kritere specifike për gjykatësit dhe prokurorët publikë në faza të ndryshme të karrierës së tyre.

Dispozitat e kontestuara janë në përputhje me standardet ndërkombëtare për trajnimin dhe zhvillimin e gjyqësorit dhe prokurorëve, siç janë Parimet Themelore të Kombeve të Bashkuara për Pavarësinë e Gjyqësorit dhe Lista Kontrolluese e Sundimit të Ligjit të Komisionit të Venecias, të cilat mbrojnë trajnimin dhe përvojën adekuate si komponentë thelbësorë të kompetencës gjyqësore.

Duke marrë parasysh dispozitat kushtetuese dhe ligjore të paraqitura dhe bazuar në analizën kushtetuese-gjyqësore të dispozitave të kontestuara, Gjykata konstatoi se ato nuk mund të merren në pyetje për mospërputhje me Kushtetutën nga aspekti i pretendimeve në iniciativë.

Lidhur me propozimin e paraqitur në iniciativë, që Gjykata të marrë vendim për ndalimin e ekzekutimit të akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra në bazë të dispozitave të kontestuara të Ligjit për Gjykatat dhe Ligjit për Prokurorinë Publike, duke marrë parasysh propozimin që të mos inicohet, përkatësisht të refuzohet procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së tyre, që Gjykata ka konstatuar se nuk janë plotësuar kushtet për zbatimin e nenit 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Po ashtu, nga analiza e praktikës gjyqësore kushtetuese rezulton se dispozita e kontestuar e Ligjit për Gjykatat i nënshtrohet vlerësimit të kushtetutshmërisë dhe Gjykata Kushtetuese nuk ka konstatuar se ajo është në kundërshtim me Kushtetutën. Duke konsideruar se gjendja juridike dhe faktike është e pandryshuar, Gjykata konstatoi se aspektet e kundërshtimit të paraqitur në këtë iniciativë nuk kanë ndikim për qëndrim të ndryshëm nga ai që ka përcaktuar Gjykata Kushtetuese në Aktvendimin U.nr.200/2023, të datës 03.07.2024, me të cilin nuk ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së ligjit të kontestuar nga Gjykata.

Duke qenë se iniciativa e parashtruar nuk ofron bazë për vendim të ndryshëm, Gjykata konstatoi se janë plotësuar kushtet e nenit 38 paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës në pjesën e dispozitës kontestuese të Ligjit për gjykatat.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski