У.бр.194/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У. бр.194/2024
Скопје, 11.12.2024 година

 

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 од од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.115/2024), на седницата одржана на 11 декември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на Правилникот за начинот и постапката на спроведување на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на друштво за осигурување и известување до Агенцијата за супервизија на осигурување („Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 97/2024).

2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Образложение

I

Валентин Пепељугоски, Светлана Начева и Бојан Стоилков, сите од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесоа иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Правилникот за начинот и постапката на спроведување на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на друштво за осигурување и известување до Агенцијата за супервизија на осигурување („Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 97/2024).

Подносителите на иницијативата наведуваат дека оспорениот акт не е во согласност со член 8 став 1 алинеја  3 од Уставот на Република Северна Македонија и член 28, член 158-s став 1 и член 158-б  од Законот за супервизија на осигурувањето и член 343 од Законот за трговските друштва.

Според подносителите на иницијативата, неспорно е дека Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурување, согласно со член 158-ѕ став 1 од Законот за супервизија на осигурувањето, е овластен да донесува подзаконски акти за спроведување на Законот за супервизија на осигурувањето и на другите закони во надлежност на Агенцијата и на други акти во насока на пропишување на услови, начин и процедури за спроведување на супервизија, меѓутоа, истиот, не е овластен да донесува подзаконски акти за прашања што се веќе уредени со закон и за кои не е предвидено дополнително уредување со подзаконски акти. Имено, со донесувањето на оспорениот акт, Советот на експерти ги пречекорил своите законски овластувања, навлегувајќи во уредување на материја за која во ниту една одредба од Законот за супервизија на осигурувањето не е предвидено дека треба дополнително да се уреди со подзаконски акт, односно ниту одредбите со кои се уредува надзорниот орган на друштвото за осигурување ниту одредбите со кои се уредуваат надлежностите на Советот на експерти во Законот за супервизија на осигурувањето не ја предвидуваат потребата од донесување на посебен подзаконски акт со кој ќе се уреди начинот, постапката и соодветноста на едно лице при неговиот избор за член на надзорниот орган на друштвото за осигурување. Напротив, оставено е на секој индивидуален субјект (друштво за осигурување) сам да го уреди начинот и постапката на избор на членовите на надзорниот орган. Исто така, законски основ за регулирање на оваа материја нема ниту во член 343 од Законот за трговските друштва.

Покрај ова, подносителите на иницијативата наведуваат дека со оспорениот акт, Советот на експерти на Агенцијата, воспоставил нови дополнителни услови што едно лице треба да ги исполни за да може да биде именуванo како член на надзорен орган во друштвата за осигурување, што е спротивно на член 343 од Законот за трговските друштва како генерален закон и член 28 од Законот за супервизија на осигурувањето како посебен закон. Имено, со оспорениот правилник се наметнува нова обврска за друштвата за осигурување при избор на членовите на надзорниот орган, односно да предвидат исполнување на дополнителни услови и обезбедување на дополнителна документација надвор од тоа што е предвидено во наведените закони.

Во продолжението на иницијативата, подносителите ги цитираат членовите на Законот за трговските друштва, што се однесуваат на условите што треба да ги исполнува едно лице за да биде избрано за член на надзорен орган, односно кои лицa не можат да бидат избрани и членот на Законот што се однесува на составот на надзорниот орган и член 28 од Законот за супервизија на осигурувањето, со кој се пропишуваат условите поради кои едно лице не може да биде избрано за член на надзорен орган.

Како заклучок на овој дел, подносителите наведуваат дека Советот на експерти при Агенцијата за супервизија на осигурувањето ниту имал законски основ ниту имал овластување да донесе подзаконски акт во форма на правилник, со кој ќе поставува дополнителни услови и ќе определи дополнителна документација што лицето треба да ја обезбеди за да може да биде именувано за член на надзорен орган на друштво за осигурување, што е спротивно на член 343 од Законот за трговските друштва и член 28 од Законот за супервизија на осигурувањето.

Подносителите на иницијативата наведуваат дека со оспорениот правилник, Советот на експерти предвидува дополнителна надлежност на Агенцијата, надвор од оние определени во законските одредби, пропишувајќи дека Агенцијата врши оцена на соодветноста на избраните членови на надзорниот орган на начин што во член 4 ставови 4 и 5 се предвидува должноста на друштвото за осигурување да ја извести Агенцијата за извршената оценка на соодветноста и кон извештајот да ги достави сите прибавени документи кои се однесуваат на условите за избор на членот на надзорниот орган и резимето за спроведената постапка. Следствено на наведеното, со оспорениот правилник се наметнува дополнителна должност на друштвата за осигурување и се определува дополнителна надлежност на Агенцијата, што е спротивно на наведените законски одредби.

Подносителите на иницијативата, исто така, наведуваат дека член 8 од оспорениот правилник, во кој е предвидено дека истиот „влегува во сила наредниот ден од денот на неговото објавување во „Службен весник на Република Северна Македонија“, е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, со кој се гарантира владеењето на правото како темелна вредност на правниот поредок, кое го опфаќа и принципот на правна сигурност според кој правилата треба да бидат јасни и предвидливи и принципот на легитимни очекувања. Имено, од одредбата со која се определува влегувањето во сила на оспорениот правилник произлегува дека на друштвата за осигурување воопшто не им е оставен временски период за усогласување, со што може да се предизвика неизбежна штета. Ваквата ситуација ја доведува во прашање правната сигурност на сите друштва за осигурување во нашата држава.

Врз основа на наведеното и согласно со член 73 алинеја 1 од Актот на Судот, се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на Правилникот за начинот и постапката на спроведување на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на  друштво за осигурување и известување до Агенцијата за супервизија на осигурување, како спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот и членовите 28, 158-б и 158-ѕ од Законот за супервизија на осигурувањето и член 343 од Законот за трговските друштва.

Подносителите на иницијативата, исто така, предлагаат донесување на решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорениот акт бидејќи со стапување на сила на истиот може да настапат штетни последици кои нема да можат да се отстранат.

II

На седницата Судот утврди дека оспорениот правилник е донесен врз основа на член 158-а став 1 а во врска со член 28 од Законот за супервизија на осигурување („Службен весник на Република Македонија” бр.27/02, 84/02, 98/02, 33/04, 88/05, 79/07, 08/08, 88/08, 56/09, 67/10, 44/11, 88/13, 43/14, 12/14, 153/15, 192/15, 23/16, 83/2018 198/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.101/19, 31/20 и 173/2022), од страна на Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурување, на седницата одржана на ден 22.04.2024 година. Истиот содржи 8 члена, додека во „Службен весник на Република Северна Македонија“ е објавен на 30.04.2024 година.

III

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно со член 51 од Уставот во Република Северна  Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Во член 52 став 2 од Уставот е предвидено дека законите и другите прописи се објавуваат во „Службен весник на Република Северна Македонија“, најдоцна во рок од седум дена од денот на нивното донесување.

Во член 28 став 1 од Законот за супервизија на осигурувањето („Службен весник на Република Македонија“ бр. 27/2002, 84/2002, 98/2002, 33/2004, 88/2005, 79/2007, 8/2008, 88/2008, 56/2009, 67/2010, 44/2011, 7/2012, 30/2012, 45/2012, 64/2012, 23/2013, 188/2013, 30/2014, 43/2014, 112/2014, 153/2015, 192/2015, 23/2016, 83/2018 и 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“  бр. 101/2019, 31/2020 и 173/2022), (во понатамошниот текст: ЗСО) е предвидено дека за член на надзорен орган на друштво за осигурување не може да биде именувано лице: 1) кое е член на орган на управување, надзорен орган или прокурист во друго друштво за осигурување или друга финансиска институција со седиште во Република Северна Македонија; 2) кое е член на Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурување или друго лице вработено во Агенцијата; 2-а) на кое му е изречена прекршочна санкција, или казна забрана за вршење професија, дејност или должност, од областа на осигурувањето и финансиите; 2-б) кое за кривичните дела против имотот, кривичните дела против јавните финансии, платниот промет и стопанството, кривичните дела против службената должност, како и кривичните дела фалсификување исправа, посебни случаи на фалсификување исправи, компјутерски фалсификат, употреба на исправа со невистинита содржина и надриписарство од Кривичниот законик е осудено со правосилна судска пресуда на безусловна казна затвор над шест месеци, сè додека траат правните последици од пресудата; 3) на кое му е изречена казна затвор за кривично дело против јавните финансии, против платниот промет и стопанството, против службената должност или против правниот сообраќај; 4) на кое му е изречена забрана за вршење професија, дејност или должност; 5) кое извршувало функција на лице со посебни права и одговорности во друштво за осигурување или друго правно лице во кое била воведена посебна управа или над кое е отворена стечајна или ликвидациона постапка, освен доколку недвосмислено, врз основа на расположливите документи и податоци се утврди дека лицето не придонело за настанување на условите за воведување на посебна управа, стечајна или ликвидациона постапка или функцијата ја вршело непосредно пред или по настанување на причините кои довеле до воведување на посебна управа, отворање на стечај или спроведување на ликвидациона постапка; 6) кое е поврзано лице со правно лице во кое друштвото за осигурување директно или индиректно поседува сопственост на повеќе од 10% од капиталот или правата на глас во тоа правно лице; 7) кое не ги почитува одредбите од овој закон и прописите донесени врз основа на овој закон и/или не ги спроведувало или не ги спроведува и/или постапувало или постапува спротивно на мерките изречени од Агенцијата за супервизија на осигурување, со што биле или се загрозени сигурноста и стабилноста на друштвото за осигурување; 8) кое е вработено во друштво за осигурување и 9) кое работи спротивно на одредбите од Законот за спречување на перење пари и други приноси од казниво дело и финансирање на тероризам. Според точка 2 од овој став, забраната од ставот (1) точка 1 на овој член не се однесува на лицата кои се членови на надзорен орган, членови на орган на управување или прокуристи во владејачко друштво за осигурување или друго друштво во група. Согласно со точка 3 од истиот став, покрај условите од ставот (1) на овој член најмалку една третина од членовите на надзорниот орган на друштвото за осигурување мораат да бидат независни членови. Во точка 4 се предвидува дека во случај на бришење на осудата од ставот (1) точка 3 на овој член соодветно се применуваат одредбите од Кривичниот законик. Согласно со точка 5 од овој став, член на надзорен орган на друштво за осигурување мора постојано да ги исполнува барањата од ставот (1) на овој член. Во точка 6, се предвидува дека одредбата од ставот (1) точка 7) на овој член не се однесува за лица кои за првпат се именуваат за членови на надзорен орган.

Во делот насловен „Надзорен орган на друштвото за осигурување“ во членовите од 28-30 не е предвидено дека претходна согласност за вршење на функцијата член на надзорен орган на друштвото за осигурување дава Агенцијата за супервизија за осигурувањето.

Во  член 66 насловен како „Согласност“, во став 1 е предвидено дека друштвото за осигурување е должно да бара претходна согласност од Агенцијата за супервизија на осигурување за: 1) измена на статутот; 2) измена на актот за основање; 3) вложувања согласно со член 73-а став (9) од овој закон. 4) именување на членови на органот на управување и 5) измена на назив и седиште на друштво за осигурување. Според став 2, Агенцијата за супервизија на осигурување поблиску го пропишува начинот, постапката и документацијата потребна за добивање согласност од ставот 1 на овој член.

Според член 158-б став 1 алинеја 4 од истиот закон, Агенцијата донесува подзаконски акти за спроведување на овој закон и другите закони во нејзина надлежност и други акти во насока на пропишување на услови, начин и процедури за спроведување на супервизијата.

Согласно со член 158-ѕ став 1 од истиот закон, Советот на експерти на Агенцијата меѓу другото донесува подзаконски акти за спроведување на овој закон и другите закони во нејзина надлежност и други акти во насока на пропишување на услови, начин и процедури за спроведување на супервизијата.

Од анализата на наведените законски одредби произлегува дека во ЗСО нема одредба ниту во делот со кој се уредуваат условите за избор на членовите на надзорен орган ниту во делот со кој се уредуваат надлежностите на Агенцијата и Советот на експерти, со кој се регулира можност за носење на правилник, во формално-правна смисла, како што е оспорениот правилник.

Во член 343 став 1 од Законот за трговските друштва („Службен весник на Република Македонија” бр. 28/2004, 84/2005, 71/2006, 25/2007, 87/2008, 17/2009, 23/2009, 42/2010, 48/2010, 8/2011, 21/2011, 24/2011, 166/2012, 70/2013, 119/2013, 120/2013, 187/2013, 38/2014, 41/2014, 138/2014, 88/2015, 192/2015, 217/2015, 6/2016, 30/2016, 61/2016, 64/2018, 120/2018, 195/2018 и 239/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.79/2020, 123/2020, 290/2020, 215/2021 и 99/2022), (во понатамошниот текст: ЗТД), е предвидено дека за член на органот на управување, односно на надзорниот орган можат да бидат избрани само физички лица кои се деловно способни. Според став 2 од истиот член, за член на органот на управување, односно на надзорниот орган не може да биде избрано лице против кое е изречена казна, односно прекршочна санкција забрана за вршење должност од определено занимање кое делумно или во целост е опфатено во предметот на работењето на друштвото додека трае таа забрана. Во членовите 245-250 е уредено како се избираат, кои се условите за избор на членовите на надзорниот одбор на друштвото и колку им трае мандатот. Во член 3 став 1 точка 25 од ЗТД е уредено кој се смета за „Независен неизвршен член на одборот на директори, односно на надзорниот одбор..“.Составот и изборот на членовите на надзорниот одбор е уреден во членовите 378-381 од ЗТД.

Правилникот за начинот и постапката на спроведување на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на друштво за осигурување и известување до Агенцијата за супервизија на осигурување („Службен весник на Република Северна Македонија” бр. 97/2024), (во понатамошниот текст: Правилникот), донесен од Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурувањето не претставува подзаконски акт за спроведување на ЗСО и другите закони во нејзина надлежност и не е акт во насока на пропишување на услови, начин и процедури за спроведување на супервизијата, туку пропишува начин и постапка на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на друштво за осигурување и известување на Агенцијата за член на орган на друштвото за чии членови според ЗСО не е потребна претходна согласност на Агенцијата. Постапката и критериумите за избор на членови во надзорен одбор за друштвото за осигурување уредена е детално во ЗТД и ЗСО. Тоа е законска материја која не може да се менува и проширува со подзаконски акти.

Судот оцени дека се основани наводите на подносителите на иницијативата дека Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурување, со донесувањето на оспорениот акт, ги пречекорил своите законски овластувања, навлегувајќи во уредување на материја за која во ниту една одредба од Законот за супервизија на осигурувањето не е предвидена потребата за дополнително уредување со подзаконски акт, односно ниту одредбите со кои се уредува надзорниот орган на друштвото за осигурување ниту одредбите со кои се уредуваат надлежностите на Советот на експерти во Законот за супервизија на осигурувањето не ја предвидуваат потребата од донесување на посебен подзаконски акт -правилник со кој ќе се уреди начинот, постапката и соодветноста на едно лице при неговиот избор за член на надзорниот орган на друштвото за осигурување. Ова од причина што во член 158-ѕ од ЗСО, кој е наведен како основ за донесување на оспорениот акт, не се предвидува надлежноста на  Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурувањето да донесува правилник во формално-правна смисла со кој ќе се регулира начинот и постапката на спроведување на избор и оценка на соодветноста на член на надзорен орган на друштво за осигурување и претходно известување до Агенцијата за супервизија на осигурување, туку општо е предвидена надлежноста за донесување на подзаконски акти за спроведување на одредбите од Законот и другите закони во нејзина надлежност и други акти во насока на пропишување на услови, начин и процедури за спроведување на супервизијата. Имено, Советот на експерти на Агенцијата не е овластен да донесува правилник во формален аспект, за прашања што се веќе уредени со закон и за кои не постои законско овластување за дополнително уредување со правилник. Покрај ова, во член 66 став 1 алинеја 4 од ЗСО е предвидено дека друштвото за осигурување е должно да бара претходна согласност од Агенцијата за супервизија на осигурување за именување на членовите на органот на управување. Меѓутоа, ваква согласност не е потребна за членовите на Надзорниот орган (ова не е предвидено и во членовите 28-30 насловени како „Надзорен орган“). Следствено на ова, произлегува дека Агенцијата за супервизија на осигурување е надлежна и одговорна, претходна согласност да дава  исклучиво за соодветноста на членовите на управниот орган на друштвото за осигурување.

Судот оцени дека од формално–правен аспект е основан наводот на подносителите на иницијативата дека условите за избор на членови на надзорен орган на едно трговско друштво се уредени со Законот за трговски друштва како општ закон и Законот за супервизија на осигурувањето како посебен закон, кој не предвидува никакви овластувања ниту пак насоки за Советот на експерти да носи подзаконски акти со кои ќе се доуредуваат прашањата што се веќе уредени во самиот закон. Точно е дека наброените документи се оние кои веќе сите друштва ги користат за докажување на исполнетост на предвидените услови. Меѓутоа, и од материјално-правен аспект, можеме да забележиме дека Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурувањето воспоставил нов дополнителен услов што едно лице треба да го исполни за да може да биде именувано како член на надзорен орган во друштво за осигурување, надвор од условите пропишани во Законот за трговските друштва, како lex generalis и Законот за супервизија на осигурувањето, како lex specialis. Со оспорениот правилник се наметнува нова обврска за друштвата за осигурување при избор на членовите на надзорниот орган, односно потребно е предложеното лице за член на надзорен орган да исполнува дополнителен услов. Имено, во член 4 став 2 алинеја 13 од оспорениот правилник е предвидена потребата од доставување на копија од актот, доколку таков акт е издаден, на надлежен орган за супервизија на друштва за осигурување, банки или други небанкарски институции со кој на предложеното лице за член на надзорен орган му била издадена согласност за член на орган на друштво за осигурување, банка или друга не банкарска финансиска институција. Во случај кога надлежниот странски орган за супервизија не издава формална согласност, во барањето треба да се наведе оваа околност. Оттука произлегува дека Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурување иако немал законски основ, ниту овластување да донесе ваков правилник за операционалзиација на законските одредби, тој ги проширил и условите предвидени во ЗСО и ЗТД.

Во однос на посебниот предлог на подносителите на иницијативата за донесување решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземаат врз основа на оспорениот правилник, Судот смета дека истиот е неоснован. Ова од причина што со примена на оспорениот правилник не се очекува да настанат штетни последици кои нема да можат да се отстранат.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на  Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.194/2024
Shkup, 11.12.2024

 

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, Dobrilla Kacarska,  dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 73 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 11 dhjetor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Rregullores për mënyrën dhe procedurën e zbatimit së përzgjedhjes dhe vlerësimit të përshtatshmërisë së anëtarit të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit dhe raportimit në Agjencinë për Supervizion të Sigurimit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonia e Veriut” nr. 97/2024).

2. Ky aktvendim do të botohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

I

Valentin Pepeljugoski, Svetllana Naçeva dhe Bojan Stoillkov, të gjithë nga Shkupi, parashtruan iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Rregullores për mënyrën dhe procedurën e zbatimit të përzgjedhjes dhe vlerësimit të përshtatshmërinë e një anëtari të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit dhe njoftimit në Agjencinë për Supervizion të Sigurimit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 97/2024).

Parashtruesit e iniciativës konstatojnë se akti i kontestuar nuk është në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenin 28 nenin 158-x paragrafi 1 dhe nenin 158-b të Ligjit për supervizion të sigurimit dhe nenin 343 të Ligjit për shoqëritë tregtare.

Sipas parashtruesve të iniciativës, është e padiskutueshme se Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë pëe Supervizion të Sigurimit, në pajtim me nenin 158-x paragrafi 1 të Ligjit për supervizion të sigurimit, është i autorizuar të miratojë akte nënligjore për zbatimin e Ligji për supervizion të sigurimit dhe ligje të tjera në kompetencë të Agjencisë dhe akte të tjera që synojnë të përcaktojnë kushtet, mënyrën dhe procedurat për kryerjen e supervizionit, por nuk është i autorizuar të miratojë akte nënligjore për çështje që tashmë janë të rregulluara me ligj dhe për të cilat nuk parashikohen dispozita shtesë me akte nënligjore. Konkretisht, me miratimin e aktit kontestues, Këshilli i Ekspertëve ka tejkaluar kompetencat e tij ligjore, duke hyrë në rregullimin e një çështjeje për të cilën në asnjë dispozitë të Ligjit për supervizion të sigurimit nuk parashihet që të rregullohet shtesë me akt nënligjor, respektivisht dispozitat që rregullojnë organin mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit, e as dispozitat që rregullojnë kompetencat e Këshillit të Ekspertëve në Ligjin për supervizion të sigurimit, nuk e parashikojnë nevojën e miratimit të një akti të veçantë nënligjor që do të rregullojë mënyrën, procedurën dhe përshtatshmërinë e një personi me zgjedhjen e tij anëtar i organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit. Përkundrazi, i lihet çdo subjekti individual (shoqëri sigurimesh) të rregullojë mënyrën dhe procedurën e përzgjedhjes së anëtarëve të organit mbikëqyrës. Gjithashtu, nuk ka bazë ligjore për rregullimin e kësaj çështje në nenin 343 të Ligjit për shoqëritë tregtare.

Gjithashtu, parashtruesit e iniciativës theksojnë se me aktin e kontestuar, Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë, ka vendosur kushte të reja shtesë që duhet të plotësojë një person për t’u emëruar anëtar i organit mbikëqyrës në shoqëritë e sigurimit, gjë që bie ndesh me nenin 343 të Ligjit për shoqëritë tregtare si ligj i përgjithshëm dhe nenit 28 të ligjit për supervizion të sigurimit si ligj i veçantë. Konkretisht, rregullorja e kontestuar vendos një detyrim të ri për kompanitë e sigurimit me rastin e përzgjedhjes së anëtarëve të organit mbikëqyrës, gjegjësisht të parashikojnë plotësimin e kushteve shtesë dhe sigurimin e dokumentacionit shtesë përtej asaj që parashikohet në ligjet e lartpërmendura.

Në vazhdim të iniciativës, parashtruesit citojnë nenet e Ligjit për shoqëritë tregtare, të cilat i referohen kushteve që duhet të plotësojë një person për t’u zgjedhur anëtar i organit mbikëqyrës, përkatësisht cilët persona nuk mund të zgjidhen dhe neni i ligjit që i referohet përbërjes së organit mbikëqyrës dhe nenit 28 të Ligjit për supervizion të sigurimit, i cili përcakton kushtet në të cilat një person nuk mund të zgjidhet anëtar i organit mbikëqyrës.

Në përfundim të kësaj pjese, parashtruesit theksojnë se Këshilli i Ekspertëve pranë Agjencisë për Supervizion të Sigurimit nuk ka pasur as bazë ligjore dhe as autorizim për të miratuar një akt nënligjor në formë rregulloreje, i cili do të vendoste kushte shtesë dhe do të përcaktonte dokumentacionin shtesë që personi duhet të sigurojë me kusht që të mund të emërohet si anëtar i organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit, gjë që është në kundërshtim me nenin 343 të Ligjit për shoqëritë tregtare dhe me nenin 28 të Ligjit për supervizion të sigurimit.

Parashtruesit e iniciativës theksojnë se me rregulloren e kontestuar, Këshilli i Ekspertëve parashikon kompetencë shtesë të Agjencisë, përtej atyre të përcaktuara në dispozitat ligjore, duke përcaktuar se Agjencia vlerëson përshtatshmërinë e anëtarëve të zgjedhur të organit mbikëqyrës në një mënyrë që në nenin 4, paragrafët 4 dhe 5, parashihet detyrimi i shoqërisë së sigurimit që të njoftojë Agjencinë për vlerësimin e kryer të përshtatshmërisë dhe të paraqesë në raport të gjitha dokumentet e marra në lidhje me kushtet për përzgjedhjen e anëtarit të organit mbikëqyrës dhe përmbledhjen e procedurës së zhvilluar. Rrjedhimisht, rregullorja e kontestuar vendos detyrim shtesë për shoqëritë e sigurimit dhe përcakton juridiksion shtesë të Agjencisë, gjë që është në kundërshtim me dispozitat e lartpërmendura ligjore.

Parashtruesit e iniciativës po ashtu theksojnë se neni 8 i rregullores së kontestuar, ku parashihet se e njëjta “hyn në fuqi ditën e radhës nga dita e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, që cila garanton sundimin e së drejtës si vlerë themelore të rendit juridik, e cila përfshin edhe parimin e sigurisë juridike sipas të cilit rregullat duhet të jenë të qarta dhe të parashikueshme, si dhe parimin e pritjeve legjitime. Gjegjësisht, nga dispozita për përcaktimin e hyrjes në fuqi të rregullores së kontestuar rezulton se shoqërive të sigurimit nuk u jepet asnjë afat për respektimin e saj, gjë që mund të shkaktojë dëme të pashmangshme. Kjo situatë vë në pikëpyetje sigurinë juridike të të gjitha shoqërive të sigurimit në vendin tonë.

Nga sa u tha më lart dhe në pajtim me nenin 73 paragrafi 1 të Aktit të Gjykatës, propozohet që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Rregullores për mënyrën dhe procedurën e kryerjes së përzgjedhjes dhe vlerësimit të përshtatshmërisë së një anëtari të organit mbikëqyrës të shoqërisë për sigurime dhe raportim në Agjencinë për Supervizion të Sigurimeve, në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës dhe nenet 28, 158-b dhe 158-x të Ligjit për Supervizion të Sigurimeve dhe nenin 343 të Ligjit për shoqëritë tregtare.

Parashtruesit propozojnë gjithashtu marrjen e një vendimi për ndalimin e zbatimit të akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra në bazë të aktit kontestues, pasi hyrja në fuqi e tij mund të sjellë pasoja të dëmshme që nuk mund të eliminohen.

II

Gjykata në seancë konstatoi se rregullorja e kontestuar është miratuar në bazë të nenit 158-a paragrafi 1a lidhur me nenin 28 të Ligjit për supervizion të sigurimeve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.27/02, 84/02, 98/02, 33/04, 88/05, 79/07, 08/08, 88/08, 56/09, 67/10, 44/11, 88/13, 43/14, 12/14, 153/15, 192/15, 23/16, 83/2018 198/18 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.101/19, 31/20 dhe 173/2022), nga Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë së Supervizion të Sigurimeve, në mbledhjen e mbajtur më 22.04.2024 I njëjti përmban 8 nene, ndërsa është publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” më 30.04.2024..

III

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alineja 3 e Kushtetutës, sundimi i së drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në pajtim me nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Në nenin 52, paragrafi 2 të Kushtetutës parashihet se ligjet dhe aktet nënligjore do të publikohen në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, më së voni shtatë ditë nga dita e miratimit të tyre.

Në nenin 28 paragrafi 1 të Ligjit për supervizion të sigurimeve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 27/2002, 84/2002, 98/2002, 33/2004, 88/2005, 79/2007, 8/2008, 88/2008, 56/2009, 67/2010, 44/2011, 7/2012, 30/2012, 45/2012, 64/2012, 23/2013, 188/2013, 30/2014, 43/2014, 112/2014, 153/2015, 192/2015, 23/2016, 83/2018 dhe 198/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 101/2019, 31/2020 dhe 173/2022), (në tekstin e mëtejmë: LSS) parashikohet që anëtar i organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit nuk mund të emërohet një person: 1) që është anëtar i organit drejtues, organit mbikëqyrës ose i prokuruar në një shoqëri tjetër sigurimesh ose institucion tjetër financiar me seli në Republikën e Maqedonisë së Veriut; 2) që është anëtar i Këshillit të Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve ose person tjetër i punësuar në Agjenci; 2-a) të cilit i është shqiptuar sanksion për kundërvajtje, ose dënim me ndalim të ushtrimit të profesionit, veprimtarisë ose detyrës në fushën e sigurimeve dhe financave; 2-b) i cili për veprat penale kundër pronës, veprat penale kundër financave publike, qarkullimit pagesorë dhe ekonomisë, veprat penale kundër detyrës zyrtare, si dhe veprat penale të falsifikimit të dokumenteve, rastet e veçanta të falsifikimit të dokumenteve, falsifikimi kompjuterik, përdorimi i dokumentit me përmbajtje të rreme dhe plagjiaturë sipas Kodit Penal dënohet me aktvendim të plotfuqishëm gjyqësor me burgim të pakushtëzuar mbi gjashtë muaj, për aq kohë sa zgjasin pasojat juridike të aktgjykimit; 3) të cilit i është shqiptuar dënim me burg për vepër kundër financave publike, kundër pagesave dhe ekonomisë, kundër detyrës zyrtare ose kundër punëve juridike; 4) të cilit i është ndaluar ushtrimi i profesionit, veprimtarisë ose detyrës; 5) i cili ka kryer funksionin e personit me të drejta dhe përgjegjësi të veçanta në shoqërinë e sigurimit ose personi tjetër juridik në të cilin është krijuar administratë e posaçme ose mbi të cilin është hapur procedurë falimentimi ose likuidimi, përveç nëse është vërtetuar pa mëdyshje, në bazë të dokumenteve dhe të dhënave në dispozicion, se personi nuk ka kontribuar në krijimin e kushteve për futjen e një procedure të posaçme administrimi, falimentimi ose likuidimi ose ka kryer funksionin menjëherë para ose pas shfaqjes së arsyeve që çuan në futjen e një procedure të veçantë administrimi, hapje e falimentimit ose zbatimi i një procedure likuidimi; 6) i cili është person i lidhur me personin juridik në të cilin shoqëria e sigurimit drejtpërdrejt ose tërthorazi zotëron më shumë se 10% të kapitalit ose të drejtës së votës në atë person juridik; 7) i cili nuk respekton dispozitat e këtij ligji dhe dispozitat e miratuara në bazë të këtij ligji dhe/ose nuk i ka zbatuar ose nuk i zbaton dhe/ose ka vepruar ose vepron në kundërshtim me masat e vendosura nga Agjencia për Supervizion të Sigurimeve, me çka kanë qenë ose janë në rrezik siguria dhe stabiliteti i shoqërisë së sigurimit; 8) i cili është i punësuar në shoqëri sigurimesh dhe 9) i cili vepron në kundërshtim me dispozitat e Ligjit për parandalimin e pastrimit të parave dhe të hyrave tjera nga krimi dhe financimi i terrorizmit. Sipas pikës 2 të këtij paragrafi, ndalimi nga paragrafi (1) pika 1 e këtij neni nuk zbatohet për personat që janë anëtarë të organit mbikëqyrës, anëtarë të organit drejtues ose prokursorë në shoqëri të sigurimit mbajtës ose shoqëri tjetër në grup. Në përputhje me pikën 3 të të njëjtit paragrafi, përveç kërkesave të paragrafit (1) të këtij neni, të paktën një e treta e anëtarëve të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit duhet të jenë anëtarë të pavarur. Në pikën 4 parashikohet se në rast të shlyerjes së dënimit nga paragrafi (1) pika 3 e këtij neni, zbatohen dispozitat e Kodit Penal. Në pajtim me pikën 5 të këtij paragrafi, anëtari i organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit duhet në vazhdimësi t’i plotësojë kërkesat nga paragrafi (1) i këtij neni. Në pikën 6 është përcaktuar se dispozita e paragrafit (1) pika 7) të këtij neni nuk zbatohet për personat që emërohen për herë të parë anëtarë të organit mbikëqyrës.

Në pjesën me titull “Organi mbikëqyrës i shoqërisë së sigurimit” në nenet 28-30, nuk parashikohet që pëlqimi paraprak për kryerjen e funksionit të anëtarit të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit të jepet nga Agjencia për Supervizion të Sigurimeve.

Në nenin 66 të titulluar “Pëlqim”, në paragrafn 1 parashikohet se shoqëria e sigurimit është e detyruar të kërkojë pëlqimin paraprak nga Agjencia për Supervizion të Sigurimeve për: 1) ndryshimin e statutit; 2) ndryshimin e aktit të themelimit; 3) investimeve në pajtim me nenin 73-a paragrafi (9) të këtij ligji. 4) emërimi i anëtarëve të organit drejtues dhe 5) ndryshimi i emrit dhe selisë së shoqërisë së sigurimit. Sipas paragrafit 2, Agjencia për Supervizion të Sigurimeve do të përcaktojë më hollësisht mënyrën, procedurën dhe dokumentacionin e nevojshëm për marrjen e pëlqimit nga paragrafi 1 i këtij neni.

Sipas nenit 158-b paragrafi 1 alineja 4 të të njëjtit ligj, Agjencia miraton akte nënligjore për zbatimin e këtij ligji dhe ligjeve të tjera në juridiksionin e saj dhe akte të tjera që synojnë të përcaktojnë kushtet, mënyrën dhe procedurat për kryerjen e supervizionit.

Në pajtim me nenin 158-x paragrafi 1 të të njëjtit ligj, Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë, ndër të tjera, miraton akte nënligjore për zbatimin e këtij ligji dhe ligjeve të tjera në juridiksionin e tij dhe akte të tjera që synojnë të përcaktojnë kushte, mënyrën dhe procedurat e kryerjes së supervizionit.

Nga analiza e dispozitave ligjore të lartpërmendura, rezulton se LSS nuk përmban dispozitë, as në pjesën që rregullon kushtet për zgjedhjen e anëtarëve të organit mbikëqyrës dhe as në pjesën që rregullon kompetencat e Agjencisë dhe Këshillit të Ekspertëve, i cili rregullon mundësinë e miratimit të rregullores, në kuptimin formal-juridik, siç është rregullorja e kontestuar.

Në nenin 343 paragrafi 1 të Ligjit për shoqëritë tregtare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 28/2004, 84/2005, 71/2006, 25/2007, 87/2008, 17/2009, 23/2009, 42/2010, 48/2010, 8/2011, 21/2011, 24/2011, 166/2012, 70/2013, 119/2013, 120/2013, 187/2013, 38/2014, 41/2014, 138/2014, 88/2015, 192/2015, 217/2015, 6/2016, 30/2016, 61/2016, 64/2018, 120/2018, 195/2018 dhe 239/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.79/2020, 123/2020, 290/2020, 215/2021 dhe 99/2022), (në tekstin në vijim: LSHT), është paraparë që për anëtarë të organit drejtues, përkatësisht organit mbikëqyrës, mund të zgjidhen vetëm personat fizikë të cilët janë të aftë juridikisht. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, për anëtarë nuk mund të zgjidhet personi ndaj të cilit është shqiptuar dënimi ose sanksioni kundërvajtës, ndalimi i kryerjes së detyrës në një profesion të caktuar që është pjesërisht ose plotësisht i përfshirë në lëndën e punës së shoqërisë përderisa zgjat ajo ndalesë. Nenet 245-250 rregullojnë mënyrën se si zgjidhen anëtarët e këshillit mbikëqyrës të shoqërisë, cilat janë kushtet për zgjedhjen e tyre dhe sa zgjat mandati i tyre. Neni 3, paragrafi 1, pika 25 të LSHT-së rregullon se kush konsiderohet “Anëtar i pavarur joekzekutiv i këshillit të drejtorëve, gjegjësisht këshillit mbikëqyrës.” Përbërja dhe zgjedhja e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës rregullohet në nenet 378-381 të LSHT.

Rregullorja për mënyrën dhe procedurën e kryerjes së zgjedhjes dhe vlerësimit të përshtatshmërisë së anëtarit të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit dhe raportimit në Agjencinë për Supervizion të Sigurimeve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 97/2024 ), (në tekstin e mëtejmë: Rregulloreja), e miratuar nga Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve, nuk përbën akt nënligjor për zbatimin e Ligjit për Supervizion Sigurimeve dhe ligjeve të tjera në juridiksionin e tij dhe nuk është akti që synon të përcaktojë kushtet, mënyrën dhe procedurat për zbatimin e supervizionit, por më tepër përcakton mënyrën dhe procedurën për zgjedhjen dhe vlerësimin e përshtatshmërisë së një anëtari të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit dhe raportimin në Agjenci për një anëtar të një organi të shoqërisë për anëtarët e së cilës, sipas Ligjit për supervizion të sigurimeve, nuk kërkohet pëlqimi paraprak i Agjencisë. Procedura dhe kriteret e zgjedhjes së anëtarit në këshillin mbikëqyrës për shoqërinë e sigurimit rregullohen detajisht në LSHT dhe LSS. Kjo është materie ligjore që nuk mund të ndryshohet apo të zgjerohet me akte nënligjore.

Gjykata konstatoi se pretendimet e parashtruesve se Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve, me miratimin e aktit të kontestuar, ka tejkaluar kompetencën e tij ligjore, duke hyrë në rregullimin e një çështjeje për të cilën nuk parashikohet asnjë dispozitë e Ligjit për Supervizion të Sigurimeve, janë të bazuara Nevoja për rregullim shtesë me akt nënligjor, respektivisht as aktet me të cilat rregullohet organi mbikëqyrës i shoqërisë së sigurimit, as dispozitat me të cilat rregullohen kompetencat e Këshillit të Ekspertëve në Ligjin për supervizion të sigurimeve nuk e parashohin nevojën për miratimin e një akti nënligjor të veçantë që do të rregullojë mënyrën, procedurën dhe përshtatshmërinë e një personi në zgjedhjen e tij për anëtar të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit. Kjo pasi neni 158-x i Ligjit për supervizion të sigurimeve, i cili citohet si bazë për miratimin e aktit kontestues, nuk parashikon kompetencën e Këshillit të Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve për miratimin e një rregulloreje në kuptimin formal juridik me të cilën do të rregullohet mënyra dhe procedura e kryerjes së përzgjedhjes dhe vlerësimit të përshtatshmërisë së një anëtari të organit mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit dhe njoftimin paraprak të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve, por në përgjithësi parashikon kompetencën për miratimin e akteve nënligjore për zbatimin e dispozitave të ligjit dhe ligjeve të tjera në kompetencë të tij dhe akteve të tjera që synojnë të përcaktojnë kushtet, mënyrën dhe procedurat për zbatimin e mbikëqyrjes. Përkatësisht, Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë nuk është i autorizuar të miratojë rregullore në aspektin formal, për çështjet që tashmë janë të rregulluara me ligj dhe për të cilat nuk ka autorizim ligjor për rregullim shtesë me rregullore. Gjithashtu, neni 66, paragrafi 1, alineja 4 të Ligjit për supervizion të sigurimeve parashikon që shoqëria e sigurimit është e detyruar të kërkojë paraprakisht pëlqimin nga Agjencia për Supervizion të Sigurimeve për emërimin e anëtarëve të organit drejtues. Megjithatë, një pëlqim i tillë nuk kërkohet për anëtarët e Organit Mbikëqyrës (kjo nuk parashikohet në nenet 28-30 të titulluar “Organi Mbikëqyrës”). Për rrjedhojë, rezulton se Agjencia për Supervizion të Sigurimeve është kompetente dhe përgjegjëse për të dhënë pëlqimin paraprak ekskluzivisht për përshtatshmërinë e anëtarëve të organit drejtues të shoqërisë së sigurimit.

Gjykata vlerësoi se nga aspekti formal dhe juridik pretendimi i parashtruesve se kushtet për zgjedhjen e anëtarëve të organit mbikëqyrës të shoqërisë tregtare janë të rregulluara me Ligjin për shoqëritë tregtare si ligj i përgjithshëm dhe Ligjin për supervizion të sigurimeve, si ligj i veçantë, i cili nuk parashikon autorizime apo udhëzime për Këshillin e Ekspertëve për miratimin e akteve nënligjore që do të rregullonin më tej çështjet tashmë të rregulluara në vetë ligjin. Është e vërtetë që dokumentet e numëruara janë ato që tashmë të gjitha kompanitë përdorin për të vërtetuar respektimin e kushteve të përcaktuara. Megjithatë, nga pikëpamja përmbajtësore dhe juridike, mund të theksojmë gjithashtu se Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve ka vendosur një kusht të ri shtesë që një person duhet të plotësojë për t’u emëruar si anëtar i një organi mbikëqyrës në një shoqëri sigurimesh, jashtë kushtet e përcaktuara në Ligjin për shoqëritë tregtare, si lex generalis, dhe Ligjin për supervizion të sigurimeve, si lex specialis. Rregullorja e kontestuar vendos një detyrim të ri për shoqëritë e sigurimit me rastin e zgjedhjes së anëtarëve të organit mbikëqyrës, gjegjësisht është e nevojshme që personi i propozuar për anëtar të organit mbikëqyrës të plotësojë një kusht shtesë. Konkretisht, neni 4, paragrafi 2, alineja 13 e rregullores kontestimore parashikon nevojën për dorëzimin e kopjes së aktit, nëse një akt i tillë është lëshuar, tek organi kompetent për mbikëqyrjen e shoqërive të sigurimit, bankave ose në institucione të tjera jobankare, me të cilat personi i propozuar për anëtarësim në një organ mbikëqyrës ka dhënë pëlqimin për një anëtar të një organi të një shoqërie sigurimesh, banke ose institucioni tjetër financiar jobankar. Në rast se organi mbikëqyrës i huaj kompetent nuk jep pëlqimin formal, kjo rrethanë duhet të tregohet në kërkesë. Nga kjo rezulton se Këshilli i Ekspertëve të Agjencisë për Supervizion të Sigurimeve, ndonëse nuk ka pasur bazë apo autorizim ligjor për miratimin e një rregulloreje të tillë për funksionalizimin e dispozitave ligjore, ka zgjeruar gjithashtu kushtet e parashikuara në Ligjin për supervizion të sigurimeve dhe Ligjin për Shoqëritë Tregtare.

Lidhur me propozimin e veçantë të parashtruesve të iniciativës për miratimin e vendimit për ndalimin e ezbatimit të akteve individuale apo veprimeve të ndërmarra në bazë të rregullores së kontestuar, Gjykata konsideron se është e pabazuar. Kjo për shkak se zbatimi i rregullores së kontestuar nuk pritet të rezultojë me pasoja të dëmshme që nuk mund të eliminohen.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR  
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski