У.бр.216/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.216/2024
Скопје, 04.12.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 38 алинеја 3 и член 73 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 4 декември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Одлуката за посебни услови за трговијата на одделни стоки број 41-8212/3, донесена од Владата на Република Северна Македонија на 3 септември 2024 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.183/24).

Образложение

Ѓорге Поп-Кочев, адвокат од Скопје, до Уставниот суд поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на Одлуката наведена во диспозитивот на ова решение.

Според наводите во иницијативата, определената највисока трговска (профитна) маржа како посебен услов во трговијата со училиштен прибор во член 1 од Одлуката која е со важност до 20 октомври 2024 година, е спротивна на слободата на пазарот и претприемништвото, определена во член 8 став 1 алинеја 7 од Уставот.

Подносителот се повикува на член 30 став 1 алинеја 1 од Законот за трговија врз основа на кој е донесена оспорената одлука, како и член 29 од истиот закон, коишто ги цитира во иницијативата.

Во контекст на цитираните одредби, подносителот образложува дека Владата има право да ограничи или да определи посебни услови за трговија со определени производи доколку се исполнети условите од член 29 од Законот за трговија, но во конкретниот случај, во оспорената одлука нема повикување на причините поради кои Владата ја донела поради што Одлуката е произволна и се коси со начелото на слободна пазарна економија.

Подносителот смета дека со оспорената одлука се прекршува слободата на пазарот и претприемништвото како темелна вредност на уставниот поредок, на начин што без да постојат причините од член 29 од Законот за трговија, ја ограничува маржата во трговијата со училиштен прибор на 5% во продажбата на големо и 10% во продажбата на мало. Појаснува дека во конкретниот случај не се работи за животно егзестенцијални производи бидејќи училиштен прибор се продава по најразлични цени со право на избор на потрошувачите согласно своите можности. Така, постапувањето на Владата директно влијае на условите за работа на трговците чија дејност е трговија со училиштен прибор, со што директно ги загрозува работните места на вработените, а особено во овој период кога започнува учебната година кога продажбата на училиштен прибор зафаќа повеќе од 30% од вкупниот промет со училиштен прибор остварен во текот на годината.

Во иницијативата подносителот ги цитира членовите 4 и 5 од општите одредби на Законот за трговија. Според подносителот, оспорената одлука е спротивна на овие одредби, бидејќи органите на државната власт не можат да го ограничат правото на трговецот за слободен настап на пазарот, освен во случаи определени со закон, во која смисла заради донесување на оспорената одлука Владата, пред сè, била должна да определи кои се тие оправдани случаи и како истите настанале. Во член 29 од Законот за трговија се определени причините поради кои Владата може да ја ограничи трговијата на одредени производи, доколку утврди дека настанале услови определени со овој член, меѓутоа, од страна на Владата не е изнесен никаков став во јавноста за причините поради кои се носи оспорената одлука, освен дека во овој период е зголемена потребата од набавка на училиштен прибор, па одлуката за ограничување на трговската (профитна) маржа е донесена во интерес на граѓаните.

Во иницијативата подносителот укажува дека досегашната пракса на одлуки за ограничување на трговијата се однесувала на егзистенцијални производи како леб, брашно, пченица и одредени земјоделски прехрамбени производи на кои како берзански производи влијаеле воените случувања во Украина. Воедно, укажува на трошоците на трговците врз кои влијаела цената на целулозата изминатата година која на светските берзи пораснала за 50%, како и двојното зголемување во цените за транспорт поради недостиг на транспортни контејнери, но сепак цените во малопродажбата на училиштен прибор не се зголемиле сразмерно на наведените трошоци, од причина што побарувачката тоа не го дозволува. Оттука, за подносителот е нејасно кој е јавниот интерес кој се штити со оспорената одлука, a нејзината примена до 20 октомври 2024 година директно упатува дека истата е донесена за времетраење на сезоната на купување училиштен прибор и директно ги оневозможува трговците во остварување на профит.

Од наведените причини, подносителот му предлага на Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорената одлука и да ја поништи во целост, како и поради краткиот рок на примена на Одлуката да го запре извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземаат врз основа на оспорената одлука.

На седницата Судот утврди дека оспорената Одлука за посебни услови за трговијата на одделни стоки број 41-8212/3 од 03.09.2024 година е донесена од Владата на Република Северна Македонија на седницата одржана на 3 септември 2024 година, објавена на 03.09.2024 година во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.183/24.

Судот, исто така, утврди дека Одлуката содржи 3 (три) члена.

Со член 1 од Одлуката се определува највисоката трговска (профитна) маржа како посебен услов за описно наведениот училиштен прибор, за кој највисоката трговска (профитна) маржа за сите трговски друштва и трговци поединци кои учествуваат во трговскиот ланец во трговијата на големо се утврдува во вкупен износ до 5%, а во трговијата на мало се утврдува во вкупен износ до 10%.

Во член 2 е уредено дека највисоката трговска (профитна) маржа на стоките од член 1 од Одлуката ќе се применува до 20 октомври 2024 година.

Според член 3, Одлуката влегува во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

III

Согласно со член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Според член 38 алинеја 3 од Актот на Судот, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Оспорената одлука е донесена од Владата на Република Северна Македонија, врз основа на член 30 став 1 алинеја 1 од Законот за трговија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 16/2004, 128/2006, 63/2007, 88/2008, 159/2008, 20/2009, 99/2009, 105/2009, 115/2010, 158/2010, 36/2011, 53/2011, 148/2013, 164/2013, 97/2015, 129/2015, 53/2016 и 120/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 77/2021, 215/2021, 295/2021 и 150/2022).

Предмет на оспорување во иницијативата е утврдената највисока трговска (профитна) маржа како посебен услов во трговијата со описно наведениот вид на училиштен прибор за сите трговски друштва и трговци поединци и тоа во вкупен износ до 5% во трговијата на големо и до 10% во трговијата на мало, која ќе се применува до 20 октомври 2024 година.

Разгледувајќи ја содржината на оспорената одлука, од содржината на член 2 произлегува дека утврдената највисока трговска (профитна) маржа на училишниот прибор на кој се однесува ќе се применува до 20 октомври 2024 година.

Оттука, според Судот, оспорената Одлука за посебни услови за трговијата на одделни стоки, по определениот краен рок за примена на утврдената највисока трговска (профитна) маржа, престанала да произведува правно дејство.

Од вака утврдената фактичка состојба произлегува дека времениот карактер според член 2, односно исцрпеност во примената на Одлуката по однос на својата содржина и дејство е процесна пречка за мериторно одлучување, поради што Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата, согласно со член 38 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд.

Врз основа на сето наведено, според Судот, не се исполнети условите од член 37 од Актот на Судот за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземаат врз основа на оспорената одлука.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.216/2024
Shkup, 04.12.2024

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të dr. Darko Kostadinovski, kryetar i Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr.Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr.Ana Pavllovska – Daneva dhe mr.Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 38 alineja 3 dhe nenit 73 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 115/2024), në seancën e mbajtur më 4 dhjetor të vitit 2024, miratoi

A K T V E N D I M

HIDHET POSHTË iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Vendimit për kushtet e veçanta për tregtinë e mallrave të caktuara numër 41-8212/3, të miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut më 3 shtator të vitit 2024 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”, nr.183/24).

Arsyetim

Gjorge Pop-Koçev, avokat nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese ka parashtruar iniciativë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Vendimit të lartpërmendur në dispozitivin e këtij aktvendimi.

Sipas pretendimeve në iniciativë, përcaktimi i marzhës më të lartë tregtare (fitimit) si një kusht i veçantë në tregtinë me pajisje shkollore, në nenin 1 të Vendimit, i cili ka vlefshmëri deri më 20 tetor të vitit 2024, është në kundërshtim me lirinë e tregut dhe sipërmarrjes, të përcaktuar në nenin 8 paragrafi 1 alineja 7 të Kushtetutës.

Parashtruesi i referohet nenit 30 paragrafi 1 alineja 1 të Ligjit për Tregti, mbi bazën e të cilit është miratuar vendimi i kontestuar, si dhe nenit 29 të ligjit të njëjtë, të cilat i citon në iniciativë.

Në kontekstin e dispozitave të cituara, parashtruesi shpjegon se Qeveria ka të drejtë të kufizojë ose të përcaktojë kushte të veçanta për tregtinë me produkte të caktuara nëse janë përmbushur kushtet e nenit 29 të Ligjit për Tregti, por në rastin konkret, në vendimin e kontestuar nuk ka ndonjë referim të arsyeve për të cilat Qeveria e ka miratuar atë, prandaj Vendimi është arbitrar dhe i kundërvihet parimit për ekonomi të lirë tregtare.

Parashtruesi i iniciativës konsideron se me vendimin e kontestuar shkelet liria e tregut dhe sipërmarrjes, si një vlerë themelore e rendit kushtetues, në atë mënyrë që pa ekzistuar arsyet e parashikuara në nenin 29 të Ligjit për Tregti, kufizohet marzha në tregtinë me pajisje shkollore në 5% për shitjen me shumicë dhe 10% për shitjen me pakicë. Ai sqaron se në rastin konkret, nuk bëhet fjalë për produkte ekzistenciale jetësore, pasi pajisjet shkollore shiten me çmime të ndryshme, duke i lënë të drejtën e zgjedhjes konsumatorëve sipas mundësive të tyre. Në këtë mënyrë, veprimet e Qeverisë ndikojnë drejtpërdrejt në kushtet e punës së tregtarëve të cilët merren me tregtinë e pajisjeve shkollore, duke rrezikuar drejtpërdrejt vendet e punës të të punësuarve, veçanërisht në këtë periudhë kur fillon viti shkollor, kur shitja e pajisjeve shkollore përbën më shumë se 30% të qarkullimit të përgjithshëm të pajisjeve shkollore, të realizuar gjatë tërë vitit.

Në iniciativë, parashtruesi i citon nenet 4 dhe 5 të dispozitave të përgjithshme të Ligjit për Tregti. Sipas tij, vendimi i kontestuar është në kundërshtim me këto dispozita, sepse organet e pushtetit nuk mund ta kufizojnë të drejtën e tregtarit për të vepruar lirshëm në treg, përveç rasteve të përcaktuara me ligj, në këtë aspekt, për miratimin e vendimit të kontestuar, Qeveria, para së gjithash, ishte e detyruar të përcaktojë se cilat ishin këto raste të arsyetuara dhe sesi kishin rezultuar ato. Në nenin 29 të Ligjit për Tregti, përcaktohen arsyet për të cilat Qeveria mund të kufizojë tregtinë e produkteve të caktuara, nëse konstatohet se janë krijuar kushtet e parashikuara me këtë nen, megjithatë nga ana e Qeverisë nuk është dhënë asnjë qëndrim publik mbi arsyet për miratimin e vendimit të kontestuar, përveç se gjatë kësaj periudhe është rritur nevoja për furnizim me pajisje shkollore, prandaj vendimi për kufizimin e marzhës tregtare (fitimit) është miratuar në interes të qytetarëve.

Në iniciativë, parashtruesi thekson se praktika e deritanishme e vendimeve për kufizimin e tregtisë i referohej produkteve ekzistenciale siç janë buka, mielli, gruri dhe disa produkte të caktuara bujqësore të cilat, si produkte të tregut, në to kishin ndikim zhvillimet ushtarake në Ukrainë. Njëherazi, nënvizon shpenzimet e tregtarëve, mbi të cilat kishte ndikuar çmimi i celulozës gjatë vitit të kaluar, i cili ishte rritur për 50% në bursat botërore, si dhe dyfishimin e çmimeve të transportit për shkak të mungesës së kontejnerëve transportues, ku çmimet e shitjes me pakicë për pajisjet shkollore nuk ishin rritur proporcionalisht me këto shpenzime, për shkak se kërkesa nuk e lejonte këtë. Si rrjedhojë, për iniciuesin është e paqartë se cili është interesi publik që mbrohet me vendimin e kontestuar, ndërkohë që zbatimi i tij deri më 20 tetor të vitit 2024, tregon qartë se vendimi është miratuar për periudhën e sezonit të blerjes së pajisjeve shkollore dhe drejtpërdrejtë pengon tregtarët në realizimin e fitimit.

Nga arsyet e lartpërmendura, parashtruesi i iniciativës i propozon Gjykatës të iniciojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së vendimit të kontestuar dhe t’a shpallë atë të pavlefshëm në tërësi, si dhe për shkak të afatit të shkurtër të zbatimit të vendimit, të ndalojë zbatimin e akteve ose veprimeve të veçanta që ndërmerren në bazë të vendimit të kontestuar.

Gjykata, në seancë konstatoi se Vendimi i kontestuar mbi kushtet e veçanta për tregtinë e mallrave të caktuara nr.41-8212/3, i datës 03.09.2024 është miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në seancën e mbajtur më 3 shtator të vitit 2024 dhe është botuar më 03.09.2024 në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.183/24.

Gjykata, po ashtu konstatoi se Vendimi përmban 3 (tri) nene.

Me nenin 1 të Vendimit përcaktohet marzhi më i lartë tregtar (fitimi) si një kusht i veçantë për pajisjet shkollore të lartpërmendura, për të cilat marzhi më i lartë tregtar (fitimi) për të gjitha shoqëritë tregtare dhe tregtarët individualë që marrin pjesë në zinxhirin tregtar të shitjes me shumicë përcaktohet në një vlerë deri në 5%, ndërsa në shitjen me pakicë përcaktohet në një vlerë deri në 10%.

Në nenin 2 është rregulluar çështja se marzhi më i lartë tregtar (fitimi) për mallrat nga nenin 1 i Vendimit, do të zbatohet deri më 20 tetor të vitit 2024.

Sipas nenit 3 Vendimi hyn në fuqi në ditën e botimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

III

Sipas nenit 110 alineve 1 dhe 2 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos mbi përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe mbi përputhshmërinë e rregullave të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 38 alineja 3 të Aktit të Gjykatës, Gjykata Kushtetuese do ta hedhë poshtë iniciativën nëse ekzistojnë pengesa të tjera procedurale për vendimmarrje mbi iniciativë.

Vendimi i kontestuar është miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në bazë të nenit 30 paragrafi 1 alineja 1 e Ligjit për Tregti (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 16/2004, 128/2006, 63/2007, 88/2008, 159/2008, 20/2009, 99/2009, 105/2009, 115/2010, 158/2010, 36/2011, 53/2011, 148/2013, 164/2013, 97/2015, 129/2015, 53/2016 dhe 120/2018, si dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.77/2021, 215/2021, 295/2021 dhe 150/2022).

Si lëndë e çështjes së kontestuar në iniciativë është përcaktuar marzhi më i lartë tregtar (fitimi) i përcaktuar si një kusht i veçantë në tregtinë me llojin e përshkruar të pajisjeve shkollore për të gjitha shoqëritë tregtare dhe tregtarët individualë me një vlerë deri në 5% për tregtinë me shumicë dhe deri në 10% për tregtinë me pakicë, e cila do të zbatohet deri më 20 tetor të vitit 2024.

Duke e shqyrtuar përmbajtjen e vendimit të kontestuar, nga përmbajtja e nenit 2 rezulton se marzhi më i lartë tregtar (fitimi) për pajisjet shkollore, të cilave i referohet do të zbatohet deri më 20 tetor të vitit 2024.

Nisur nga kjo, sipas Gjykatës, Vendimi i kontestuar mbi kushtet e veçanta për tregtinë e mallrave të caktuara, pas përfundimit të afatit për zbatimin e marzhit më të lartë tregtar (fitimit), ka pushuar së prodhuari efekt juridik.

Nga kjo gjendje faktike e konstatuar, rezulton se karakteri i përkohshëm, sipas nenit 2, përkatësisht përfundimi i zbatimit të Vendimit në lidhje me përmbajtjen dhe efektin e tij, përbën një pengesë procedurale për vendimmarrje meritore, prandaj Gjykata vlerëson se janë përmbushur kushtet për hedhjen poshtë të iniciativës, sipas nenit 38 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese.

Në bazë të lartpërmendurës, sipas Gjykatës, nuk janë përmbushur kushtet e nenit 37 të Aktit të Gjykatës për ndalimin e zbatimit të akteve ose veprimeve të veçanta që ndërmerren në bazë të vendimit të kontestuar.

Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski