У.бр.34/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.34/2023
Скопје, 20.11.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 20 ноември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на Одлуката за определување на заштитни зони за заштита на водите на водозафатниот објект извор „Студенчица“, мерки за заштита, услови, начин на воспоставување на заштитните зони и картографскиот приказ бр.41-410/2 („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.7/2023).

Образложение

Политичката партија „Левица“, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на актот, означен во диспозитивот на ова решение.

Подносителот на иницијативата ја оспорува Одлуката за определување на заштитни зони за заштита на водите на водозафатниот објект извор Студенчица, мерки за заштита, услови, начин на воспоставување на заштитните зони и картографскиот приказ бр.41-410/2 („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.7/2023) во целост, како спротивна на член 8 став 1 алинеи 1, 3, и 10 и член 39 став 2, членовите 43, 51 и член 55 став 3 од Уставот.

Имено, подносителот на иницијативата најпрво ги цитира наведените уставни одредби, а потоа ја цитира содржината на одредбите содржани во членовите 4, 12, 77 и 100 од Законот за водите.

Во образложението на иницијативата, подносителот наведува дека природниот извор Студенчица има непроценливо стратешко значење за државата, бидејќи е клучен фактор за достоинствен живот на граѓаните со оглед на тоа дека преку него се обезбедува јавно водоснабдување на вода за градовите Кичево, Прилеп, Македонски Брод, Крушево и Општините Пласница, Долнени, мал дел од село Кривогаштани, како и околните села на овие општини.

Со оспорената Одлука на Владата, биле дозволени градежни зафати и изградба на ветерни паркови, соларни фотоволтаици заедно со нивна пропратна инфраструктура во заштитената зона на изворот како и изградба на автопатишта, со што се деградирал јавниот и општ интерес, се загрозувала природата и здравјето на граѓаните.

Според наводите, овозможувањето на изградба на комплексни и габаритни градби како електроцентрали и придружна мрежна и патна инфраструктура, во никој случај не обезбедува унапредување на животната средина и природата. Напротив, заштитата на животната средина и природата се уназадувала преку значитело олабавување на заштитните мерки утврдени со Одлуката бр.51-5607/1 од 22.10.2011 година, односно оваа одлука содржела забрана за градење на ветерници, фотонапонски централи и патишта во заштитната зона на Студенчица, која забрана била отстранета со донесување на сега оспорената одлука.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека изградбата на енергетските објекти и патишта неминовно носат неизбежен и реален ризик од загадување и контаминација на почвата во непосредна близина на заштитената зона на изворот од каде извира водата за пиење. Со донесување на оспорената Одлука на Владата, било повредено правото на граѓаните на здрава животна средина и заштита на природата што е спротивно на уставната одредба пропишана во член 43 од Уставот.

Имено, според подносителот, оспорената одлука, е донесена и во спротивност со Законот за водите во кој има предвидено посебен дел со наслов „Режим на заштитени зони за водните тела наменети за консумирање од страна на човекот“, во кој законодавецот сеопфатно и детално го уредил режимот на води, а особено ги забранил активностите кои можат да ја загрозат квалитативната и квантитативната состојба на водното тело наменето за консумирање, со што се повредува и член 88 став 2 од Уставот.

Подносителот смета дека со оспорената одлука се нарушува системот на нормативна хиерархија и се овозможува заобиколување на уставните и законските норми, поради што е спротивна на член 51 од Уставот и како таква е неприменлива во пракса, создава неконзистентност на правните прописи од ист и различен ранг што ја нарушува правната сигурност на граѓаните како фундаментално начело на владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок, пропишана во член 8 од Уставот.

Уставот го гарантира правото на здрава животна средина во делот на екомономските, социјалните и културните права. Државата има обврска да преземе мерки за заштита на животната средина и да преземе мерки за воздржување од активности кои би биле спротивни на правото на животна средина на граѓаните.

Со уставната одредба пропишана во член 55, која ја уредува слободата на пазарот и претприемништвото, не дава неограничена слобода, односно предвидува дека слободата на пазарот и претприемништвото може да се ограничат со закон заради зачувувањето на природата, животната средина и здравјето на луѓето. Според наводите во иницијативата, овие права не можат да се изменат со подзаконски акт во случајов со оспорената одлука,со која им се давало примат на слободата на пазарот и претприемништвото пред правото на животна средина, а со тоа се деградирало значењето на изворот Студенчица и здравјето и животот на граѓаните кои пиеле вода од истиот.

Од сето погоре наведено, подносителот смета дека оспорената одлука е неуставна и незаконита и предлага истата да се поништи.

На седницата Судот утврди дека врз основа на член 96 став (1) точка 1), став (4) и став (7) од Законот за водите („Службен весник на Република Македонија” број 87/2008, 6/2009, 161/2009, 83/2010, 51/2011, 44/2012, 23/2013, 163/2013, 180/2014, 146/2015, 52/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.151/2021), Владата на Република Северна Македонија, на седницата, одржана на 10 јануари 2023 година, ја донела Одлуката за определување на заштитни зони за заштита на водите на водозафатниот објект извор „Студенчица”, мерки за заштита, услови, начин на воспоставување на заштитните зони и картографскиот приказ бр.41-410/2.

Оспорената одлука содржи 14 члена и 2 прилози. Со оваа одлука се определуваат заштитните зони за заштита на водите на водозафатниот објект извор „Студенчица” кој е во интерес на јавното водоснабдување на вода наменета за консумирање од страна на човекот за градовите Кичево, Прилеп, Македонски Брод, Крушево и општините Пласница, Долнени и мал дел од Кривогаштани, како и околните села на овие градови и општини.

Во прилог 1 е содржан картографски приказ на првата потесна заштитна зона (зона на строг санитарен надзор) на изворот „Студенчица“, картографски приказ на првата поширока заштитна зона, широката заштитна зона (зона на санитарно ограничување) и пошироката заштитна зона (зона на хигиенско-епидемиолошко следење и наблудување) на изворот „Студенчица“.

Во прилог 2 се содржани координатите на првата потесна заштитна зона (зона на строг санитарен надзор) на изворот „Студенчица“, координати на широката заштитна зона (зона на санитарно ограничување) на изворот „Студенчица“ и координати на пошироката заштитна зона (зона на хигиенско-епидемиолошко следење и наблудување) на изворот „Студенчица“.

III

Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина и природата, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, согласно со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 10 од Уставот.

Според член 39 став 1 од Уставот, на секој граѓанин му се гарантира правото на здравствена заштита, во став 2 од истиот член се предвидува дека граѓанинот има право и должност да го чува и унапредува сопственото здравје и здравјето на другите.

Секој човек има право на здрава животна средина, што е утврдено со член 43 став 1 од Уставот.Според став 2 од истиот член од Уставот, секој е должен да ја унапредува и штити животната средина и природата. Согласно со став 3 од овој член од Уставот, Републиката обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина.

Во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите, што е определено во член 51 од Уставот.

Според член 55 став 3 од Уставот, Републиката презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот.

Согласно со член 88 став 2 од Уставот, своите права и должности Владата ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите.

Од содржината на овие уставни одредби произлегува дека владеењето на правото, утврдено со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, со сите принципи и начела кои ги содржи претставува темелна вредност на уставниот поредок која истовремено е и гарант за афирмација и почитување на сите други темелни вредности утврдени во Уставот. Покрај ова, една од темелните вредности на уставниот поредок е и уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина и на природата, што е утврдено во член 8 став 1 алинеја 10 од Уставот. Вака формулираната уставна одредба го нагласува значењето на уредувањето и хуманизацијата на просторот што го има врз унапредувањето и заштитата на животната средина и на природата, што значи дека е тесно поврзан со неа. Граѓанинот има право и должност да го чува и унапредува сопственото здравје и здравјето на другите што е утврдено во член 39 став 2 од Уставот. Статусот на темелна вредност, пак значи дека истата се користи при толкувањето на другите уставни одредби, вклучувајќи ја и уставната одредба за правото на здрава животна средина и на природата, согласно со член 43 став 1 од Уставот. Што се однесува до членот 43 од Уставот, од содржината на ставот 1 од истиот произлегува правото на секој човек на здрава животна средина и на природата, а наспроти ова е обврската на Републиката да обезбеди услови за неговото остварување, согласно ставот 3 од истиот член од Уставот, а исто така Републиката презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот, согласно со член 55 став 3 од Уставот.

Со Законот за водите се уредуваат прашањата коишто се однесуваат на површинските води, вклучувајќи ги и постојаните водотеци или водотеците во коишто повремено тече вода, езерата, акумулациите и изворите, подземните води, крајбрежното земјиште и водните живеалишта и нивното управување вклучувајќи ги и распределбата на водите, заштитата и зачувувањето на водите, како и заштитата од штетното дејство на водите, водостопанските објекти и услуги, организационата поставеност и финансирањето на управувањето со водите, како и условите, начинот и постапките под кои можат да се користат или испуштаат водите.

Во член 4 од Законот е дефинирано значењето на одделни изрази (поими) употребени во овој закон.
Согласно со член 12 став 1 од Законот, режимот на водите е збир од параметри коишто ја дефинираат квантитативната и квалитативната состојба на водите на определено место и во определено време, како што се: водостојот, протекот, насоката на текот, брзината на водата, прoнос на наносот, физичките, хемиските и радиоактивните особини, хидробиолошкиот состав на водите и други параметри. Според став 2 од истиот член забрането е вршење на работи коишто предизвикуваат промени во режимот на водите, односно промена на параметрите од ставот (1) на овој член, спротивно на одредбите од овој закон, а со став 3 од истиот член, се предвидува дека одржувањето и подобрувањето на режимот на водите се врши во согласност со плановите за управување со речните сливови.

Според член 77 став 1 од Законот секое дејствие или активност со коешто се загадуваат водите или се испуштаат отпадни води или непреземање на дејствие со коешто се овозможува загадување на водите или испуштање на отпадни води е забрането. Согласно став 2 од истиот член по исклучок од ставот (1) на овој член дејствијата и активностите можат да се преземат под услови и на начин утврдени со овој закон.

Согласно со член 96 став 1 точка 1 од Законот, Владата на Република Северна Македонија ги определува заштитните зони за водни тела наменети за консумирање од страна на човекот, на предлог на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството и министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина.

Според став 2 од истиот член, општините, општините во Градот Скопје и Градот Скопје можат да укажат на органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина, за потребата од определување на заштитна зона, во смисла на ставот (1 ) од овој член. Одлуката за потребата од определување на заштитна зона, во смисла на ставот (1) од овој член ја донесуваат советот на општините, општините во Градот Скопје и Градот Скопје.

Со став 3 од истиот член се предвидува дека заштитните зони се обележуваат на самото место со помош на предупредувачки знаци и информативни табли. Обележување на заштитните зони го обезбедува органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина.

Согласно со став 4 од истиот член, Владата на Република Северна Македонија, на предлог на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина, утврдува мерки потребни за заштита на заштитните зони од ставот (1) на овој член обезбедувајќи постигнување на целите на животната средина.

Во став 5 од истиот член се предвидува дека заштитните зони и водните тела во рамките на секој речен слив што бараат посебна заштита, определени согласно со ставот (1) од овој член се запишуваат и постојано се ажурираат во регистар на заштитни зони којшто го води органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина.

Според став 6, податоците и картографскиот приказ на заштитните зони од ставот (1) на овој член и податоците од регистарот на заштитените зони, се составен дел на Планот за управување со соодветниот речен слив.

Согласно со став 7 од истиот член Владата на Република Северна Македонија, на предлог на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина ги утврдува условите и начинот за воспоставување на заштитните зони и за картографскиот приказ на заштитните зони од овој член.

Според став 8 точка 1 од истиот член, формата и содржината на регистарот од ставот (5) на овој член ги пропишува министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството во согласност со министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина, за зоните од ставот (1) точки 1, 2 и 4 на овој член.

Во член 98 став 1 од Законот се предвидува дека водното тело коешто се користи за снабдување со вода наменета за консумирање од страна на човекот се заштитува преку воспоставување и одржување на потесна или зона на строг санитарен надзор и една или повеќе пошироки заштитни зони. Во став 2 од истиот член се предвидува потесна заштитна зона, во смисла на ставот (1) од овој член, е непосредниот простор околу местото на зафаќање на водата наменета за консумирање од страна на човекот, чија граница се определува особено во зависност од штедроста и значењето на водното тело, конфигурацијата, видот и составот на земјиштето и близината на населените места. Според став 3 од истиот член, поширока заштитна зона, во смисла на ставот (1) од овој член, е поширокиот простор околу водното тело наменето за снабдување со вода за консумирање од страна на човекот, во кој обработката на земјиштето, изградбата и користењето на објекти и вршењето на други работи можат негативно да влијаат врз квалитативната и квантитативната состојба на водното тело, а нејзината граница се определува особено во зависност од големината и значењето на водното тело, хидрогеолошката состојба и потеклото на водното тело. Согласно со став 4, картографските прикази на заштитните зони се составен дел на катастрите и урбанистичките планови на општините, општините во Градот Скопје и Градот Скопје. Со став 5 од истиот член е предвидено дека министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството во согласност со министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина, го утврдува начинот на определување и одржување на потесните и пошироките заштитни зони и начинот на обработка на земјиштето, изградба и користење на објекти и вршење на други работи и активности во заштитните зони што можат неповолно да влијаат врз квалитативната и квантитативната состојба на водното тело.

Согласно со член 99 став 1 од Законот за водите, границите на заштитните зони за водите наменети за консумирање од страна на човекот, заштитните мерки и други услови се одредуваат со елаборат изготвен врз основа на проучувањата и резултатите од истражните работи од страна на овластено стручно правно лице. Според став 2 од истиот член, министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството во согласност со министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина поблиску ги пропишува содржината и начинот на изготвување на елаборатот од ставот (1) на овој член. Во став 3 од истиот член е предвидено дека овластеното стручно правно лице од ставот (1) на овој член треба да ги исполнува следниве услови: да има вработено најмалку едно лице кое има завршено висока стручна подготовка од областа на природните и здравствените науки, кое има најмалку три години работно искуство и да поседува соодветна опрема и просторни услови за работа.

Согласно со став 4, министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството во согласност со министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина поблиску ги пропишува видот на стручната подготовка, опремата и просторните услови коишто треба да ги исполнува стручното правно лице со цел да биде овластено за работите од ставот (1) на овој член. Според став 5 од истиот член, овластувањето од ставот (1) на овој член го издава министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството и истото се објавува во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Во член 100 став 1 од Законот се предвидува дека заради заштита на водното тело коешто се употребува за снабдување со вода наменета за консумирање од страна на човекот од загадување или од други видови на искористувања кои можат да влијаат врз безбедноста на водата или нејзината количина, се преземаат неопходни мерки кои нема посредно или непосредно да дозволат влошување на постојниот квалитет на водата во мера релевантна за заштита на човековото здравје и зголемување на нивото на третман за прочистување на водите што се користат за производство на вода за пиење. Според став 2 од истиот член активности кои би ја загрозиле квалитативната и квантитативната состојба на водното тело наменето за консумирање од страна на човекот се забранети во заштитните зони. Со став 3 од истиот член е предвидено дека заради ограничување и спроведување контрола на движењето, правното лице кое управува со водоснабдителниот систем го оградува и презема други потребни мерки за заштита и обезбедување на земјиштето на потесната заштитна зона. Во став 4 од истиот член, се предвидува дека земјиштето во потесната заштитна зона коешто е во сопственост на физички и правни лица се експроприра, согласно со прописите за експропријација, а со став 5 од истиот член се предвидува дека изградба на објекти и вршењето на други дејства и активности, со исклучок на зафатни објекти, резервоари, трафостаници, внатрешни патишта и други објекти потребни за водоснабдување и дејства потребни за функционирање на тие активности, на земјиштето во потесната заштитна зона е забрането.

Од набавената документација произлегува дека Одлуката за определување на заштитни зони за заштита на водите на водозафатниот објект извор „Студенчица”, мерки за заштита, услови, начин на воспоставување на заштитните зони и картографски приказ („Службен весник на Република Северна Македонија бр.7 од 13.01.2023 година) е донесена согласно Елаборатот за ажурирање на границите на заштитни зони на изворот „Студенчица” и определување на мерки за заштита, со тех.бр.09-2881/1 од 30.11.2022 година, изработен од Градежниот институт на Македонија и ЈЗУ Институтот за јавно здравје.

Во однос на наводите на подносителот дека со оспорената одлука се нарушува системот на нормативна хиерархија и се овозможува заобиколување на уставните и законските норми, спротивно на член 51 од Уставот и како таква е неприменлива во пракса, создава неконзистентност на правните прописи од ист и различен ранг што ја нарушува правната сигурност на граѓаните како фундаментално начело на владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок пропишано во член 8 од Уставот, Судот оцени дека истите се неосновани од причина што од формален аспект оспорената одлука е донесена во согласност со член 96 став 1 точка 1, став 4 и став 7 од Законот за водите („Службен весник на Република Македонија” бр. 87/2008, 6/2009, 161/2009, 83/2010, 51/2011, 44/2012, 23/2013, 163/2013, 180/2014, 146/2015, 52/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.151/2021) и на ваков начин е испочитувано уставното и законското овластување на Владата како носител на извршната власт да донесува подзаконски акти со цел операционализација на уставните и законските одредби. Ова од причина што во член 96 став став 1 точка 1, став 4 и став 7 од Законот за водите е предвидено дека Владата на Република Северна Македонија ги определува заштитните зони за водни тела наменети за консумирање од страна на човекот, на предлог на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на здравството и министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на животната средина, ги утврдува мерките потребни за заштита на заштитните зони обезбедувајќи постигнување на целите на животната средина и ги утврдува условите и начинот за воспоставување на заштитните зони и за картографскиот приказ на заштитните зони. Покрај ова, оспорената одлука е донесена согласно со Елаборатот за ажурирање на границите на заштитните зони на изворот „Студенчица” и определување на мерки за заштита, изработен од ИЈЗ Институт за јавно здравје на Република Северна Македонија и Градежен институт Македонија” Скопје, со тех. бр.0902- 1368/3, од 04.11.2022 година, што е во согласност со член 99 став 1 од Законот за водите според кој границите на заштитните зони за водите наменети за консумирање од страна на човекот, заштитните мерки и други услови се одредуваат со елаборат изготвен врз основа на проучувањата и резултатите од истражните работи од страна на овластено стручно правно лице.

Во однос на наводите на подносителот на иницијативата дека со оспорената одлука се дозволуваат градежни зафати и изградба на ветерни паркови, соларни фотоволтаици заедно со нивна пропратна инфраструктура во заштитена зона на изворот како и изградба на патна инфраструктура, со што се деградирал јавниот и општ интерес, се загрозува природата и здравјето на граѓаните, се загадува и контаминира почвата во непосредна близина на заштитената зона на изворот од каде извира водата за пиење и на ваков начин се повредува правото на граѓаните на здрава животна средина и заштита на природата загарантирано со член 43 од Уставот, Судот оцени дека се неосновани од причина што Владата на Република Северна Македонија оспорената одлука ја донела согласно насоките дадени во Елаборатот за ажурирање на границите на заштитните зони на изворот Студенчица и определување на мерки за заштита, изработен од ИЈЗ „Институт” за јавно здравје на Република Северна Македонија и Градежен Институт Македонија” Скопје, со тех. бр.0902- 1368/3, од 04.11.2022 година, каде што на јасен начин се наведува дека дозволено е реализирање на активности и дејствија доколку бидат запазени сите мерки за заштита на животната средина во фаза на градба, како и во фаза на одржување и редовно сервисирањето на градбите. Покрај ова, во член 8 став 1 од оспорената одлука на многу јасен начин се наведува дека во првата потесна заштитна зона (зона на строг санитарен надзор), не се вршат дејствија и активности со цел заштита на изворот „Студенчица“ од загадување, освен дејствија кои се преземаат заради одржување и подобрување на функционалноста на зафатите на изворот „Студенчица“ и активности кои се поврзани со зафаќање, мониторинг, преработка и пренос на водата во водоснабдителниот систем додека во член 9 од истата одлука се наведува дека во првата поширока заштитна зона не треба да се градат градби и/или да се преземаат дејствија и активности, со цел заштита на изворот „Студенчица“, освен контролирани и претходно одобрени активности согласно оваа одлука поврзани со мониторинг на изворот „Студенчица“. Во оваа насока е и член 10 од истата одлука според кој во широката заштитна зона (зона на санитарно ограничување) не треба да се вршат активности и дејности кои можат да предизвикаат негативно влијание врз квалитетот и издашноста на водата во изворот „Студенчица“.

Врз основа на наведеното произлегува дека во рамки на Одлуката се предвидени одредби со кои се забранува преземање на какво било дејство кое може да влијае негативно врз животната средина и ваквата регулатива е предвидена со цел да се заштити животната средина како основно човеково право на човекот и граѓанинот загарантирано со член 43 од Уставот, при што Судот оцени дека оспорената одлука е во согласност со уставните одредби од оваа област.

Во однос на наводите на подносителот дека оспорената одлука, е донесена спротивно на Законот за водите во кој се предвидува посебен дел со наслов „Режим на заштитени зони за водните тела наменети за консумирање од страна на човекот“, во кој законодавецот сеопфатно и детално го уредил режимот на води, а особено ги забранил активностите кои можат да ја загрозат квалитативната и квантитативната состојба на водното тело наменето за консумирање, со што се повредува и член 88 став 2 од Уставот, Судот оцени дека истите се неосновани од причина што во самата одлука се содржани одредби кои се во иста насока со законските одредби од наведениот закон.

Во член 8 став 1 од оспорената одлука е предвидено дека во првата потесна заштитна зона (зона на строг санитарен надзор), не се вршат дејствија и активности со цел заштита на изворот „Студенчица“ од загадување, освен дејствија кои се преземаат заради одржување и подобрување на функционалноста на зафатите на изворот „Студенчица“ и активности кои се поврзани со зафаќање, мониторинг, преработка и пренос на водата во водоснабдителниот систем. Според член 9 од истата одлука, во првата поширока заштитна зона не треба да се градат градби и/или да се преземаат дејствија и активности, со цел заштита на изворот „Студенчица“, освен контролирани и претходно одобрени активности согласно оваа одлука поврзани со мониторинг на изворот „Студенчица“. Во член 10 став 1 алинеја 1 од оспорената одлука е предвидено дека не треба да се вршат активности и дејности кои можат да предизвикаат негативно влијание врз квалитетот и издашноста на водата во изворот „Студенчица“ и тоа: изведба на објекти со кои се менува режимот на површинските и подземните води додека во став 6 од истиот член се предвидува дека објектите од типот на ветерни паркови и соларни фотоволтаици заедно со нивната пропратна инфраструктура доколку не претставуваат објекти кои можат да го загрозат квалитетот на подземните води можат да се градат во широката заштитна зона. Согласно со член 11 став 1 од истата одлука се предвидува дека во пошироката заштитна зона (зона на хигиенско- епидемиолошко следење и набљудување), не треба да се вршат активности и дејности кои можат да предизвикаат негативно влијание врз квалитетот и издашноста на водата во изворот „Студенчица“ додека во став 5 од истиот член се наведува дека објектите од типот на ветерни паркови и соларни фотоволтаици заедно со нивната пропратна инфраструктура доколку не претставуваат објекти кои можат да го загрозат квалитетот на подземните води можат да се градат во пошироката заштитна зона.

Врз основа на наведеното, Судот оцени дека оспорената одлука е во согласнот со наведените одредби од Законот за водите и член 88 став 2 од Уставот од причина што и во Одлуката се забрануваат активности и дејствија кои можат да влијаат негативно врз квалитетот и квантитетот на водата, наменета за консумирање од страна на човекот.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.34/2023
Shkup, 20.11.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur 20 më nëntor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET Procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Vendimit për përcaktimin e zonave të mbrojtura për mbrojtjen e ujërave të objektit të marrjes së ujit “Studençica”, masat mbrojtëse, kushtet, mënyra e përcaktimit të zonave të mbrojtura dhe harta hartografike nr. 41-410/2 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut nr.7/2023).

Arsyetim

Partia politike “E majta” ka dërguar iniciativë në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së aktit, të shënuar në pjesën dispozitive të këtij aktvendimi.

Parashtruesi i iniciativës konteston Vendimin për përcaktimin e zonave mbrojtëse për mbrojtjen e ujërave të objektit të marrjes së ujit Studençica, masat mbrojtëse, kushtet, mënyrën e përcaktimit të zonave mbrojtëse dhe hartën hartografike nr.41-410/2 (” Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 7/2023) në tërësi, në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 10 dhe nenin 39 paragrafi 2, nenet 43, 51 dhe nenin 55 paragrafi 3 të Kushtetutës.

Përkatësisht, parashtruesi i iniciativës fillimisht citon dispozitat e lartpërmendura kushtetuese, e më pas citon përmbajtjen e dispozitave të neneve 4, 12, 77 dhe 100 të Ligjit për ujërat.

Në arsyetimin e iniciativës parashtruesi thekson se burimi natyror Studençicë ka rëndësi të paçmueshme strategjike për shtetin, pasi është faktor kyç për një jetë dinjitoze të qytetarëve, duke qenë se siguron furnizim publik me ujë për qytetet e Kërçovës, Prilepit, Makedonski Brodit dhe Krushevës dhe komunat e Plasnicës, Dollnenit, një pjesë e vogël e fshatit Krivogashtan, si dhe fshatrat përreth të këtyre komunave.

Me Vendimin e kontestuar të Qeverisë, janë lejuar përfshirje të ndërtimit dhe ndërtimi i parqeve me erë, fotovoltaikëve diellorë së bashku me infrastrukturën përcjellëse të tyre në zonën e mbrojtur të burimit, si dhe ndërtimi i autostradave, të cilat është degraduar interesi publik dhe i përgjithshëm, duke rrezikuar natyrën dhe shëndetin e qytetarëve.

Sipas pretendimeve, mundësimi i ndërtimit të strukturave komplekse dhe të përmasave të mëdha si termocentrale dhe rrjeti shoqërues dhe infrastrukturë rrugore nuk siguron në asnjë mënyrë përmirësimin e mjedisit jetësor dhe natyrës. Përkundrazi, mbrojtja e mjedisit jetësor dhe e natyrës u regresua nëpërmjet një lehtësimi të ndjeshëm të masave mbrojtëse të vendosura me vendimin nr. 51-5607/1 të datës 22.10.2011, pra ky vendim ka përfshirë ndalimin e ndërtimit të aerogjeneratorëve, qendrave për prodhimin e energjisë dhe rrugët në zonën mbrojtëse të Studençicës, ndalimi i të cilit është hequr me miratimin e vendimit tashmë të kontestuar.

Për më tepër, në iniciativë thuhet se ndërtimi i objekteve energjetike dhe rrugëve mbart në mënyrë të pashmangshme një rrezik të pashmangshëm dhe real të ndotjes dhe kontaminimit të tokës në afërsi të zonës së mbrojtur të burimit nga ku buron uji i pijshëm. Me miratimin e vendimit të kontestuar të Qeverisë, është cenuar e drejta e qytetarëve për mjedis jetësor të shëndetshëm dhe mbrojtje të natyrës, e cila është në kundërshtim me dispozitën kushtetuese të përcaktuar në nenin 43 të Kushtetutës.

Konkretisht, sipas parashtruesit, vendimi i kontestuar është marrë edhe në kundërshtim me Ligjin për Ujërat, i cili parasheh një seksion të veçantë të titulluar “Regjimi i zonave të mbrojtura për trupat ujorë të destinuar për konsum njerëzor”, në të cilin ligjvënësi në mënyrë të gjithpërfshirëse dhe të detajuar e ka rregulluar regjimin ujor, e në veçanti i ka ndaluar aktivitetet që mund të rrezikojnë gjendjen cilësore dhe sasiore të trupit ujor të destinuar për konsum, gjë që bie ndesh me nenin 88, paragrafi 2 i të Kushtetutës.

Parashtruesi konsideron se vendimi i kontestuar cenon sistemin e hierarkisë normative dhe mundëson anashkalimin e normave kushtetuese dhe ligjore, për këtë arsye është në kundërshtim me nenin 51 të Kushtetutës dhe si i tillë është i pazbatueshëm në praktikë, duke krijuar mospërputhje të rregullimeve ligjore të rangut të njëjtë dhe të ndryshëm, që cenon sigurinë juridike të qytetarëve si parim themelor i sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues, të parashikuar në nenin 8 të Kushtetutës.

Kushtetuta garanton të drejtën për një mjedis të shëndetshëm në fushën e të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore. Shteti ka obligim të marrë masa për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe të përmbahet nga aktivitetet që do të ishin në kundërshtim me të drejtat e mjedisit jetësor të qytetarëve.

Dispozita kushtetuese e parashikuar në nenin 55, e cila rregullon lirinë e tregut dhe të sipërmarrjes, nuk jep liri të pakufizuar, gjegjësisht parashikon që liria e tregut dhe e sipërmarrjes mund të kufizohet me ligj për qëllime të ruajtjes së natyrës, mjedisit jetësor dhe shëndetin e njeriut. Sipas pretendimeve në iniciativë, këto të drejta nuk mund të ndryshohen me akt nënligjor në këtë rast me vendimin e kontestuar, i cili i jepte përparësi lirisë së tregut dhe sipërmarrjes ndaj të drejtës për mjedisin, duke degraduar në këtë mënyrë rëndësinë e burimit Studençica dhe shëndetin dhe jetën e qytetarëve që pinë ujë prej tij.

Nga të gjitha sa më sipër, parashtruesi vlerëson se vendimi i kontestuar është antikushtetues dhe i paligjshëm dhe propozon anulimin e tij.

Gjykata në seancë konstatoi se në bazë të nenit 96 paragrafi (1) pika 1, paragrafi (4) dhe paragrafi (7) të Ligjit për ujërat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 87/2008, 6/2009, 161/2009, 83/2010, 51/2011, 44/2012, 23/2013, 163/2013, 180/2014, 146/2015, 52/2016 dhe Gazeta e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 151/2021), Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në mbledhjen e mbajtur më 10 janar 2023, ka miratuar Vendimin për përcaktimin e zonave mbrojtëse për mbrojtjen e ujërave të objektit të marrjes së ujit “Studencica”, masat mbrojtëse, kushtet, mënyra e përcaktimit të zonave mbrojtëse dhe përfaqësimi hartografik nr.41-410/2.

Vendimi i kontestuar përmban 14 nene dhe 2 shtojca. Me këtë vendim përcaktohen zonat mbrojtëse për mbrojtjen e ujërave të objektit të marrjes së ujit të burimit “Studencica”, e cila është në interes të ujësjellësit publik me ujë për konsum njerëzor për qytetet Kërçovë, Prilep, Makedonski Brod, Krushevë dhe komunat e Plasnicës, Dollnenit dhe një pjesë e vogël e Krivogashtanit, si dhe fshatrat përreth të këtyre qyteteve dhe komunave.

Në shtojcën 1 përfshihet paraqitje hartografike e zonës së parë më të ngushtë të mbrojtjes (zona e mbikëqyrjes së rreptë sanitare) të burimit “Studençicë”, një paraqitje hartografike e zonës së parë më të gjerë të mbrojtjes, zonës së gjerë të mbrojtjes (zonës së kufizimit sanitar) dhe zonës më të gjerë mbrojtjese (zona e monitorimit dhe vëzhgimit higjieno-epidemiologjik) të burimit “Studençicë”.

Në shtojcën 2 përfshihen koordinatat e zonës së parë më të ngushtë të mbrojtjes (zona e mbikëqyrjes së rreptë sanitare) të burimit “Studençica”, koordinatat e zonës së gjerë të mbrojtjes (zonës së kufizimit sanitar) të burimit “Studençica” dhe koordinatat e zonës më të gjerë të mbrojtjes (zona e monitorimit dhe vëzhgimit higjieno-epidemiologjik) të burimit “Studençica”.

III

Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i së drejtës dhe rregullimi dhe humanizimi i hapësirës dhe mbrojtja dhe avansimi i mjedisit jetësor dhe natyrës, janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 10 të Kushtetutës.

Sipas nenit 39, paragrafi 1 të Kushtetutës, çdo qytetari i garantohet e drejta për kujdes shëndetësor, në paragrafin 2 të të njëjtit nen përcaktohet se qytetari ka të drejtë dhe detyrë të mbrojë dhe avansojë shëndetin e vet dhe të të tjerëve.

Çdo person ka të drejtë për një mjedis të shëndetshëm, të cilin e përcakton neni 43, paragrafi 1 i Kushtetutës, sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen të Kushtetutës, secili është i detyruar të avansojë dhe mbrojë mjedisin jetësor dhe natyrën. Në përputhje me paragrafin 3 të këtij neni të Kushtetutës, Republika ofron kushte për realizimin e të drejtës së qytetarëve për mjedis jetësor të shëndetshëm.

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të obliguar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet, të cilat janë të përcaktuara në nenin 51 të Kushtetutës.

Sipas nenit 55, paragrafi 3 të Kushtetutës, Republika ndërmerr masa kundër pozicioneve monopoliste dhe sjelljeve monopoliste në treg.

Në pajtim me nenin 88, paragrafi 2 të Kushtetutës, Qeveria i ushtron të drejtat dhe detyrat e saj në bazë dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve.

Nga përmbajtja e këtyre dispozitave kushtetuese rezulton se sundimi i së drejtës, i rregulluar me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3, të Kushtetutës, me të gjitha parimet që përmban, përfaqëson një vlerë themelore të rendit kushtetues që është njëkohësisht garantues për afirmimin dhe respektimin e të gjitha vlerave të tjera themelore të rregulluara në Kushtetutë. Gjithashtu, një nga vlerat themelore të rendit kushtetues është rregullimi dhe humanizimi i hapësirës dhe mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit jetësor dhe natyrës, që përcaktohet në nenin 8, paragrafi 1, pika 10 e Kushtetutës. Dispozita kushtetuese e formuluar në këtë mënyrë thekson rëndësinë e rregullimit dhe humanizimit të hapësirës për avancimin dhe mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe natyrës, që do të thotë se është e lidhur ngushtë me të. Qytetari ka të drejtën dhe detyrën të mbrojë dhe avancojë shëndetin e tij dhe të të tjerëve, siç përcaktohet në nenin 39, paragrafi 2 të Kushtetutës. Statusi i një vlere themelore, nga ana tjetër, nënkupton se përdoret në interpretimin e dispozitave të tjera kushtetuese, përfshirë dispozitën kushtetuese për të drejtën për mjedis jetësor dhe natyrë të shëndetshme, në përputhje me nenin 43, paragrafi 1 i Kushtetutës. Për sa i përket nenit 43 të Kushtetutës, përmbajtja e paragrafit 1 të saj përcakton të drejtën e çdo personi për një mjedis jetësor dhe natyrë të shëndetshme dhe në ndryshim nga kjo, është detyrim i Republikës të sigurojë kushtet për realizimin e tij, në përputhje me paragrafin 3 të të njëjtit nen Kushtetuta, por edhe Republika, do të marrin masa kundër pozicioneve monopoliste dhe sjelljeve monopoliste në treg, në pajtim me nenin 55, paragrafi 3 të Kushtetutës.

Ligji për ujërat rregullon çështjet që kanë të bëjnë me ujërat sipërfaqësore, duke përfshirë rrjedhat ujore të përhershme ose rrjedhat ujore në të cilat rrjedhin ujëra herë pas here, liqenet, rezervuarët dhe burimet, ujërat nëntokësore, toka bregdetare dhe habitatet ujore dhe menaxhimin e tyre, duke përfshirë shpërndarjen e ujërave, mbrojtjen dhe ruajtjen të ujërave, si dhe mbrojtjen nga efektet e dëmshme të ujërave, objektet dhe shërbimet e administrimit të ujit, strukturën organizative dhe financimin e menaxhimit të ujërave, si dhe kushtet, mënyra dhe procedurat sipas të cilave ujërat mund të përdoren ose çlirohen.

Në nenin 4 të Ligjit përcaktohet kuptimi i disa shprehjeve (termave) të përdorura në këtë ligj.

Në pajtim me nenin 12, paragrafi 1 të Ligjit, regjimi i ujit është tërësia e parametrave që përcaktojnë gjendjen sasiore dhe cilësore të ujërave në një vend dhe në një kohë të caktuar, si: niveli i ujit, rrjedha, drejtimi i rrjedhjes, shpejtësia e ujit, shkarkimi i sedimentit, vetitë fizike, kimike dhe radioaktive, përbërja hidrobiologjike e ujërave dhe parametra të tjerë. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, ndalohet kryerja e punëve që shkaktojnë ndryshim të regjimit ujor, përkatësisht ndryshim të parametrave nga paragrafi (1) i këtij neni, në kundërshtim me dispozitat e këtij ligji dhe me paragrafin 3 të këtij neni, parashikohet se mirëmbajtja dhe përmirësimi i regjimit të ujërave kryhet në përputhje me planet e menaxhimit të pellgjeve të lumenjve.

Sipas nenit 77, paragrafi 1 i Ligjit, ndalohet çdo veprim ose aktivitet që ndot ujërat ose shkarkohen ujërat e zeza ose mos ndërmarrja e veprimeve që mundësojnë ndotjen e ujit ose shkarkimin e ujërave të zeza. Në bazë të paragrafit 2 të të njëjtit nen, me përjashtim të paragrafit (1) të këtij neni, veprimet dhe veprimtaritë mund të ndërmerren në kushte dhe në mënyrë të përcaktuar me këtë ligj.

Në përputhje me nenin 96 paragrafi 1 pika 1 të Ligjit, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, i përcakton zonat e mbrojtura për trupa ujore të dedikuara për konsumim nga ana e njeriut, me propozim të ministrit i cili udhëheq me organin e administratës shtetërore kompetent për kryerjen e punëve në fushën e shëndetësisë dhe ministrin që drejton organin e administratës shtetërore kompetent për kryerjen e veprimtarive në fushën e mjedisit jetësor.

Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, komunat, komunat në Qytetin e Shkupit dhe Qyteti i Shkupit mund t’i tregojnë organit të administratës shtetërore kompetent për kryerjen e punëve mjedisore nevojën për caktimin e zonës mbrojtëse në kuptim të paragrafit (1) të këtij neni. Vendimin për nevojën e përcaktimit të zonës mbrojtëse, në kuptim të paragrafit (1) të këtij neni, e miraton këshilli i komunave, komunat në Qytetin e Shkupit dhe Qyteti i Shkupit.

Paragrafi 3 i të njëjtit nen parashikon se zonat mbrojtëse shënohen në vend me shenja paralajmëruese dhe tabela informuese. Shënimi i zonave mbrojtëse bëhet nga organi i administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e punëve të mjedisit jetësor.

Në pajtim me paragrafin 4 të të njëjtit nen, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me propozimin e ministrit i cili udhëheq me organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e punëve të mjedisit jetësor, do të përcaktojë masat e nevojshme për mbrojtjen e zonave mbrojtëse nga paragrafi (1) të këtij neni duke siguruar arritjen e qëllimeve të mjedisit jetësor.

Paragrafi 5 i të njëjtit nen parashikon se zonat e mbrojtura dhe trupat ujorë brenda çdo pellgu lumor që kërkojnë mbrojtje të veçantë, të përcaktuara në përputhje me paragrafin (1) të këtij neni, regjistrohen dhe përditësohen vazhdimisht në regjistrin e zonave të mbrojtura të udhëhequra nga organi i administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e mjedisit jetësor.

Sipas paragrafit 6, të dhënat dhe paraqitja hartografike e zonave të mbrojtura nga paragrafi (1) i këtij neni dhe të dhënat nga regjistri i zonave të mbrojtura janë pjesë përbërëse e planit të menaxhimit për pellgun përkatës lumor.

Në përputhje me paragrafin 7 të të njëjtit nen, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me propozimin e ministrit i cili udhëheq me organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive nga sfera e mjedisit jetësor, i përcakton kushtet dhe mënyrën për vendosjen e zonave të mbrojtura dhe paraqitjen hartografike të zonave të mbrojtura të këtij neni.

Sipas paragrafit 8 pika 1 të të njëjtit nen, formën dhe përmbajtjen e regjistrit nga paragrafi (5) i këtij neni, i përcakton ministri i cili menaxhon me organin e administratës shtetërore kompetent për kryerjen e veprimtarive nga sfera e shëndetësisë, në pajtim me ministrin i cili menaxhon me organin e administratës shtetërore kompetent për kryerjen e punëve nga sfera e mjedisit jetësor, për zonat nga paragrafi (1) pikat 1, 2 dhe 4 të këtij neni.

Neni 98, paragrafi 1 i Ligjit përcakton se trupi ujor që përdoret për furnizim me ujë të destinuar për konsum njerëzor mbrohet përmes krijimit dhe mirëmbajtjes së një zone më të ngushtë ose strikte të mbikëqyrjes sanitare dhe një ose më shumë zonave më të gjera mbrojtëse. Paragrafi 2 i të njëjtit nen parashikon një zonë më të ngushtë mbrojtëse, në kuptim të paragrafit (1) të këtij neni, e cila është zona e menjëhershme rreth vendit të marrjes së ujit të destinuar për konsum njerëzor, kufiri i së cilës përcaktohet në veçanti në varësi të bollëkut dhe rëndësisë së trupit ujor, konfigurimit, llojit dhe përbërjes së tokës dhe afërsisë së vendbanimeve. Sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen, zonë më e gjerë e mbrojtjes, në kuptim të paragrafit (1) të këtij neni, është zona më e gjerë rreth trupit ujor të destinuar për furnizim me ujë për konsum njerëzor, në të cilin kultivohet toka, ndërtimi dhe përdorimi i objekteve dhe kryerja e punëve të tjera mund të ndikojnë negativisht në gjendjen cilësore dhe sasiore të trupit ujor dhe kufiri i tij përcaktohet në veçanti në varësi të madhësisë dhe rëndësisë së trupit ujor, gjendjes hidrogjeologjike dhe Origjinën e trupit ujor. Në pajtim me paragrafin 4, paraqitjet hartografike të zonave të mbrojtura janë pjesë përbërëse e kadastrave dhe planeve urbanistike të komunave, komunave në Qytetin e Shkupit dhe Qytetit të Shkupit. Paragrafi 5 i të njëjtit nen përcakton se ministri që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e shëndetësisë, në marrëveshje me ministrin që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e mjedisit jetësor, përcakton mënyrën e përcaktimit dhe mbajtjes së zonave më të ngushta e më të gjera të mbrojtjes dhe mënyrën e kultivimit të tokës, ndërtimit dhe përdorimit të objekteve dhe kryerjes së punëve dhe veprimtarive të tjera në zonat mbrojtëse që mund të ndikojnë negativisht në gjendjen cilësore dhe sasiore të trupit ujor.

Në përputhje me nenin 99, paragrafi 1 të Ligjit për ujërat, kufijtë e zonave të mbrojtura për ujërat e destinuara për konsum njerëzor, masat mbrojtëse dhe kushtet e tjera përcaktohen me raport të përgatitur në bazë të studimeve dhe rezultateve të hetimit nga ekspert juridik i autorizuar. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, ministri që menaxhon organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e punëve në fushën e shëndetësisë, në marrëveshje me ministrin që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e punëve në fushën e mjedisit jetësor, më në detaje do të përshkruajë përmbajtjen dhe mënyrën e përgatitjes së raportit nga paragrafi (1) i këtij neni. Paragrafi 3 i të njëjtit nen parasheh se personi juridik profesional i autorizuar nga paragrafi (1) i këtij neni duhet të plotësojë këto kushte: të punësojë së paku një person i cili ka kryer arsimin e lartë profesional në fushën e shkencave natyrore dhe shëndetësore, i cili ka të paktën tre vjet përvojë pune dhe posedon pajisje dhe hapësirë të përshtatshme pune.

Në pajtim me paragrafin 4, ministri i cili drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e shëndetësisë, në marrëveshje me ministrin që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e mjedisit jetësor të përcaktojë më në detaje llojin e aftësimit profesional, pajisjet dhe kushtet hapësinore që duhet t’i plotësojë personi juridik profesional për t’u autorizuar për veprimtaritë nga paragrafi (1) i këtij neni. Sipas paragrafit 5 të të njëjtit nen, autorizimin nga paragrafi (1) i këtij neni e lëshon ministri i cili drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e shëndetësisë dhe publikohet në “ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Në nenin 100, paragrafi 1 të ligjit parashikohet që për të mbrojtur trupin ujor që përdoret për furnizimin me ujë të destinuar për konsum nga njerëzit nga ndotja ose llojet e tjera të shfrytëzimit që mund të cenojnë sigurinë e ujit ose sasinë e tij, të merren masat e nevojshme që nuk do të lejojë drejtpërdrejt ose tërthorazi përkeqësimin e cilësisë së ujit ekzistues në një masë të rëndësishme për mbrojtjen e shëndetit të njerëzve dhe të rrisë nivelin e trajtimit për pastrimin e ujërave të përdorura për prodhimin e ujit të pijshëm. Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, në zonat e mbrojtura janë të ndaluara aktivitetet që do të rrezikonin gjendjen cilësore dhe sasiore të trupit ujor të destinuar për konsum nga njerëzit. Paragrafi 3 i të njëjtit nen parashikon se për kufizimin dhe kontrollin e lëvizjes, personi juridik që administron ujësjellësin duhet ta rrethojë atë dhe të marrë masa të tjera të nevojshme për mbrojtjen dhe sigurimin e tokës në zonën më të ngushtë mbrojtëse. Paragrafi 4 i të njëjtit nen parashikon se toka në zonën më të ngushtë mbrojtjëse që është në pronësi të personave fizikë dhe juridikë, shpronësohet në përputhje me rregullat për shpronësim, ndërsa me paragrafin 5 të të njëjtit nen përcaktohet se ndërtimi i objekteve dhe kryerja e veprimeve dhe aktiviteteve të tjera, me përjashtim të objekteve të marrjes, rezervuarëve, nënstacioneve, rrugëve të brendshme dhe objekteve të tjera të nevojshme për furnizimin me ujë dhe veprimet e nevojshme për funksionimin e këtyre aktiviteteve, në tokën në zonën më të ngushtë mbrojtëse janë të ndaluara.

Nga dokumentacioni i siguruar rezulton se Vendimi për përcaktimin e zonave të mbrojtura për mbrojtjen e ujërave të objektit për marrjen e ujit “Studencica”, masat mbrojtëse, kushtet, mënyra e përcaktimit të zonave të mbrojtura dhe përfaqësimi hartografik (“Gazeta Zyrtare e Republika e Maqedonisë së Veriut nr. 7, 13.01.2023) është miratuar në përputhje me Elaboratin për përditësimin e kufijve të zonave të mbrojtura të burimit “Studençicë” dhe përcaktimin e masave mbrojtëse, me nr. teknik 09-2881/1 të datës 30.11. 2022, përgatitur nga Instituti i Ndërtimtarisë së Maqedonisë dhe ISHP Instituti për Shëndet Publik.

Në lidhje me pretendimet e parashtruesit se vendimi i kontestuar cenon sistemin e hierarkisë normative dhe mundëson anashkalimin e normave kushtetuese dhe ligjore, në kundërshtim me nenin 51 të Kushtetutës dhe si i tillë është i pazbatueshëm në praktikë, duke krijuar mospërputhje të rregullimeve ligjore të rangut të njëjtës dhe të ndryshëm që cenon sigurinë juridike të qytetarëve si parim themelor i sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues të parashikuar në nenin 8 të Kushtetutës, Gjykata vlerësoi se të njëjtat janë të pabazuara sepse nga aspekti formal vendimi i kontestuar është miratuar në pajtim me nenin 96 paragrafi 1 pika 1, paragrafi 4 dhe paragrafi 7 të Ligjit për ujërat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 87/2008, 6/2009, 161/2009, 83/2010, 51/2011, 44/2012, 23/2013, 163/2013, 180/2014, 146/2015, 52/2016 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.151/2021) dhe në këtë mënyrë është respektuar autorizimi kushtetues dhe ligjor i Qeverisë si bartëse e pushtetit ekzekutiv për miratimin e akteve nënligjore me qëllim të funksionalizimit të dispozitave kushtetuese dhe ligjore. Kjo për arsye se në nenin 96, paragrafi 1, pika 1, paragrafi 4 dhe paragrafi 7 të Ligjit për ujërat, është përcaktuar se Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me propozim të ministrit i cakton zonat e mbrojtura për trupat ujorë të destinuar për konsum njerëzor, i cili, pra ministri, që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e shëndetësisë dhe ministri që drejton organin e administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e veprimtarive në fushën e mjedisit jetësor, përcakton masat e nevojshme për mbrojtjen e zonave të mbrojtura, duke siguruar arritjen e objektivave të mjedisit jetësor dhe përcakton kushtet dhe mënyrën për krijimin e zonave të mbrojtura dhe për paraqitjen hartografike të zonave të mbrojtura. Gjithashtu, vendimi i kontestuar është miratuar në pajtim me Elaboratin për përditësimin e kufijve të zonave të mbrojtura të burimit “Studençicë” dhe përcaktimin e masave mbrojtëse, të përgatitur nga Instituti i Shëndetit Publik i Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Instituti i Ndërtimtarisë Maqedoni”, Shkup, me nr. teknik 0902-1368/3 të datës 04.11.2022, që është në përputhje me nenin 99 paragrafi 1 të Ligjit për ujërat, sipas të cilit kufijtë e zonave të mbrojtura për ujërat e destinuara për konsum njerëzor, masat mbrojtëse dhe kushtet e tjera janë përcaktohet me raport të përgatitur në bazë të studimeve dhe rezultateve të punës hetimore nga ana e personit të autorizuar juridik profesional.

Në lidhje me pretendimet e parashtruesit të iniciativës se me vendimin e kontestuar lejohen aktivitete ndërtimore dhe ndërtim të parqeve me erë, fotovoltaikëve diellorë së bashku me infrastrukturën përcjellëse të tyre në zonën e mbrojtur të burimit, si dhe ndërtimin e infrastrukturës rrugore, e cila ka degraduar interesin publik dhe i përgjithshëm, rrezikohet natyra dhe shëndeti i qytetarëve, toka ndotet dhe kontaminohet në afërsi të zonës së mbrojtur të burimit nga ku buron uji i pijshëm dhe në këtë mënyrë cenohet e drejta e qytetarëve për një mjedis të shëndetshëm jetësor dhe të mbrojtje të natyrës të garantuar me nenin 43 të Kushtetutës, Gjykata vlerësoi se janë të pabazuara për shkak se Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut e ka miratuar vendimin e kontestuar në përputhje me udhëzimet e parapara në Elaboratin për përditësimin e kufijve të zonave të mbrojtura të burimit të Studençicës dhe përcaktimi i masave mbrojtëse, të përgatitura nga Instituti i Shëndetit Publik “Instituti i Shëndetit Publik” të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Instituti i Ndërtimtarisë Maqedonia “Shkup, me nr. teknik. 0902-1368/3 të datës 04.11.2022, ku thuhet qartë se zbatimi i aktiviteteve dhe veprimeve lejohet nëse respektohen të gjitha masat për mbrojtjen e mjedisit gjatë fazës së ndërtimit, si dhe gjatë fazës së mirëmbajtjes dhe servisimit të rregullt të objekteve . Po ashtu, në nenin 8 paragrafi 1 të vendimit të kontestuar thuhet qartë se në zonën e parë më të ngushtë të mbrojtjes (zona e mbikëqyrjes së rreptë sanitare), nuk kryhen veprime dhe aktivitete me qëllim të mbrojtjes së burimit “Studençica” nga ndotja, me përjashtim të veprimeve që ndërmerren me qëllim të mirëmbajtjes dhe përmirësimit të funksionalitetit të punës së burimit “Studençicë” dhe aktiviteteve që kanë të bëjnë me marrjen, monitorimin, përpunimin dhe transferimin e ujit në sistemin e ujësjellësit, ndërsa në nenin 9 të të njëjtit Vendim thuhet se në zonën e parë më të gjerë të mbrojtjes nuk ka ndërtime dhe/ose veprime dhe aktivitete me qëllim mbrojtjen e burimit “Studençica”, përveç aktiviteteve të kontrolluara dhe të miratuara më parë në përputhje me këtë vendim, lidhur me monitorimin e burimit “Studençica”. Në këtë drejtim është edhe neni 10 i të njëjtit vendim, sipas të cilit në zonën e gjerë të mbrojtur (zona e kufizimit sanitar) nuk duhet të kryhen aktivitete dhe veprimtari që mund të ndikojnë negativisht në cilësinë dhe rendimentin e ujit në burimin “Studencica“.

Nga sa më sipër, rezulton se në suaza të Vendimit janë parashikuar dispozita që ndalojnë ndërmarrjen e çdo veprimi që mund të ndikojë negativisht në mjedisin jetësor dhe një rregullim i tillë parashikohet me qëllim për mbrojtjen e mjedisit jetësor si një e drejtë themelore e njeriut dhe qytetarit e garantuar me nenin 43 të Kushtetutës, me çka Gjykata vlerësoi se vendimi i kontestuar është në përputhje me dispozitat kushtetuese të kësaj fushe.

Në lidhje me pretendimet e parashtruesit se vendimi i kontestuar është marrë në kundërshtim me Ligjin për ujërat, i cili parashikon një pjesë të veçantë të titulluar “Rregjimi i zonave të mbrojtura për trupat ujorë të destinuar për konsum njerëzor”, në të cilin ligjvënësi ka rregulluar në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe në detaje regjimit ujor, dhe në veçanti aktivitetet e ndaluara që mund të rrezikojnë gjendjen cilësore dhe sasiore të trupit ujor të destinuar për konsum, gjë që bie ndesh me nenin 88 paragrafi 2 të Kushtetutës, Gjykata konstatoi se ato janë të pabazuara sepse vetë vendimi përmban dispozita që janë në të njëjtin drejtim me dispozitat ligjore të ligjit të lartpërmendur.

Neni 8 paragrafi 1 i vendimit të kontestuar parashikon se në zonën e parë më të ngushtë të mbrojtur (zona e mbikëqyrjes së rreptë sanitare) nuk do të kryhen veprime dhe aktivitete për mbrojtjen e burimit “Studençicë” nga ndotja, përveç veprimeve të ndërmarra për mirëmbajtjen dhe përmirësimit të funksionalitetit të përfshirjeve të burimit “Studençicë” dhe aktiviteteve që lidhen me marrjen, monitorimin, përpunimin dhe transferimin e ujit në sistemin e furnizimit me ujë. Sipas nenit 9 të të njëjtit vendim, në zonën e parë më të gjerë të mbrojtur nuk duhet të ndërtohen objekte dhe/ose të ndërmerren veprime dhe aktivitete, me qëllim mbrojtjen e burimit “Studençicë”, përveç aktiviteteve të kontrolluara dhe të miratuara më parë në përputhje me këtë vendim lidhur me monitorimin e burimit “Studençicë”. Neni 10 pika 1 pika 1 e vendimit të kontestuar parashikon se nuk duhet të kryhen aktivitete dhe veprimtari që mund të ndikojnë negativisht në cilësinë dhe rendimentin e ujit në burimin “Studençicë”, përkatësisht: ndërtimi i objekteve që ndryshojnë regjimit të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, ndërsa paragrafi 6 i të njëjtit nen përcakton se objektet si parqet me erë dhe fotovoltaikët diellorë, së bashku me infrastrukturën përcjellëse të tyre, nëse nuk përfaqësojnë objekte që mund të rrezikojnë cilësinë e ujërave nëntokësore, mund të ndërtohen në gjerësi të zonës së mbrojtur. Sipas nenit 11 pika 1 të të njëjtit vendim, parashikohet se në zonën më të gjerë të mbrojtur (zona e monitorimit dhe mbikëqyrjes higjieno-epidemiologjike) nuk duhet të kryhen aktivitete dhe veprimtari që mund të ndikojnë negativisht në cilësinë dhe rendimentin e ujit në burimin “Studençicë”, ndërsa në paragrafin 5 të të njëjtit nen thuhet se objektet si parqet e erës dhe fotovoltaikët diellorë, së bashku me infrastrukturën përcjellëse të tyre, nëse nuk paraqesin objekte që mund të rrezikojnë cilësinë e ujërave nëntokësore, mund të ndërtohen në zonën më të gjerë të mbrojtur.

Nga sa u tha më lart, Gjykata vlerësoi se vendimi i kontestuar është në pajtim me dispozitat e theksuara të Ligjit për ujërat dhe nenit 88 paragrafi 2 të Kushtetutës, pasi që me Vendim ndalohen aktivitetet dhe veprimet që mund të ndikojnë negativisht në kualitetin dhe sasinë e ujit, të dedikuar për konsum njerëzor.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski