У.бр.10/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.10/2024
Скопје, 7 ноември 2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 73 и член 38 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 7 ноември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за патните исправи на државјаните на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.122 од 03.06.2021 година).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата по однос на барањето за оценување на меѓусебната согласност на одредбата означена во точката 1 од ова решение, со член 7 од Универзалната декларација за човековите права, Повелбата на ООН, член 14 од Европската конвенција за човековите права и слободи и член 26 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички слободи.

Образложение

Политичката партија ВМРО-ДПМНЕ, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за патните исправи на државјаните на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.122 од 03.06.2021 година).

Подносителот во иницијативата наведува дека оспорениот член е во директна спротивност со член 8 алинеи 1 и 3, член 11 ставови 1 и 2 и со членовите 9, 25 и 27 од Уставот на Република Северна Македонија. Покрај тоа што оспорената одредба е во спротивност со наведените членови од Уставот, наведува дека е во спротивност и со европски и меѓународни документи за заштита на човековите слободи и права кои Република Северна Македонија ги има ратификувано и се дел од внатрешниот правен поредок, поконкретно со: Универзалната декларација за човековите права (член 7), Повелбата на ООН, Европската конвенција за човековите права и слободи (член 14), Меѓународниот пакт за граѓански и политички слободи и права (член 26).

Според подносителот, со оспорената одредба директно се повредува принципот на еднаквост на граѓаните, не се гарантира со Уставот пропишаната еднаквост во слободите и правата на граѓаните во врска со нивната имотна и општествена положба, но и еднаквостa на граѓаните пред законите. Со стапувањето на сила на оспорената законска одредба, граѓаните кои уредно извадиле патна исправа не можеле истата да ја искористат до крајот на нејзиното важење кое е наведено во самата патна исправа, а тоа ги става во нееднаква односно во дискриминирана положба сите овие граѓани. Имено, со промената на датумот на важност граѓаните кои извадиле патна исправа во периодот од 14 јули 2014 година до јули 2021 година (кога стапува на сила оспорената одредба), се ставени во нееднаква положба во споредба со сите други граѓани, бидејќи се обврзани на сопствен двоен трошок повторно да извадат патна исправа.

Подносителот на иницијативата повикувајќи се на кредибилни информации, наведува дека дури и под услов сите граѓани да аплицираат до предвидениот рок од 12 февруари 2024 година, управните служби на Министерството за внатрешни работи заради техничка и оперативна неможност, нема да бидат во можност да ги изработат сите патни исправи во наведениот рок, со што стотици илјади граѓани не би биле во можност да ја напуштат територијата на Република Северна Македонија и да се вратат во неа по наведениот датум. Сето ова ќе има ефект врз нивната слобода на движење, како и врз стопанскиот промет во државата.

Понатаму во иницијативата се наведува дека со ваквото законско решение се предвидува предвремен прекин на важноста на патните исправи кои имаат законски утврдена важност која го надминува спорниот датум од 12 февруари 2024 година. Поради обврската на граѓаните кои имаат патни исправи со валиден рок на важност од десет години, повторно да вадат нови патни исправи, како и оперативната неподготвеност на управните служби да го спроведат овој процес на промена на овие документи, се создава метеж од стотици лица при чекањето за поднесување на документи и доаѓа до меѓусебни физички пресметки со што дополнително директно се повредува човечкото достоинство. Ваков метеж се создава и при подигањето на патните исправи, со што се повредува моралниот интегритет на човекот, кој согласно Уставот е неприкосновен. Овие граѓани се секојдневно снимани и прикажувани на телевизиските и печатените сервиси за јавно информирање, што го зголемува нивното чувство на повреда и незаштитеност на достоинството и угледот.

Подносителот смета дека со примената на оспорениот член ќе настанат тешко отстранливи последици по имотот, угледот, достоинството, економските и социјалните права на граѓаните, слободата на движење, како и безбедноста и сигурноста на јавниот ред и мир.

Од овие причини, подносителот го оспорува членот од Законот и со иницијативата предлага Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорениот член и се бара истиот да се укине.

На седницата Судот утврди дека со оспорената одредба е предвидено дека патните исправи кои го содржат натписот „Република Македонија“ издадени до денот на започнувањето на примената на овој закон, ќе важат до истекот на рокот на важење кој е наведен во патната исправа, најдоцна до 12 февруари 2024 година.

III

Според член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 4 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска, се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Членот 9 од Уставот предвидува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Во ставот 2 од истиот член е определено дека граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 11 став 1 од Уставот е определено дека физичкиот и моралниот интегритет на човекот се неприкосновени. Со став 2 од истата одредба се забранува секој облик на мачење, нечовечко или понижувачко однесување и казнување.

На секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот, согласно со член 25 од Уставот.

Во член 27 од Уставот е предвидено дека секој граѓанин на Република Северна Македонија има право слободно да се движи на територијата на Републиката и слободно да го избира местото на своето живеалиште. Секој граѓанин има право да ја напушти територијата на Републиката и да се врати во Републиката. Остварувањето на овие права може да се ограничи со закон, единствено во случаите кога е тоа потребно заради заштита на безбедноста на Републиката, водење на кривична постапка или заштита на здравјето на луѓето.

Со член 51 од Уставот, се уредува дека во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон и дека секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Член 118 од Уставот определува дека меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Во Законот за изменување и дополнување на Законот за патните исправи на државјаните на Република Северна Македонија објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.122/21 (во понатамошниот текст ЗИДЗПИ), со оспорениот член 3 е предвидено дека патните исправи кои го содржат натписот „Република Македонија” издадени до денот на започнувањето на примената на овој закон, ќе важат до истекот на рокот на важење кој е наведен во патната исправа, најдоцна до 12 февруари 2024 година.

Во член 5 од истиот закон е предвидено дека овој закон стапува на сила осмиот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија” а ќе започне да се применува од 1 јули 2021 година. Треба да се има предвид дека со овој закон се врши усогласување на конкретни одредби со Законот за употреба на јазиците („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.7/19), како што е наведено и во образложението на Предлог-законот. Воедно, се врши и усогласување со Уставниот закон за спроведување на Амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.6/19).

Исто така, со носењето на ЗИДЗПИ, каде е содржана оспорената одредба, се врши усогласување со Амандманот XXXIII од Уставот на Република Северна Македонија од аспект на рокот на замена на постојните патни исправи кои го содржат натписот „Република Македонија“, со патни исправи со новото уставно име на државата, со цел запазување на рокот наведен во членот 3 од Уставниот закон за спроведување на Амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.6/19). Во овој член е предвидено дека постоечките официјални документи и материјали на јавната администрација за меѓународна употреба и документите за внатрешна употреба кои можат да се користат надвор од државата, ќе се усогласат со Амандманот XXXIII најдоцна во рок од 5 години од неговото стапување на сила.

Од значење е и содржината на член 2 став 1 од Уставниот закон за спроведување на Амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Македонија каде е предвидено дека одредбите од Амандманот XXXIII во прописите и другите акти на државните органи се применуваат од денот на стапувањето на сила на овој закон. Во член 6 од истиот закон е предвидено дека овој Уставен закон за спроведување на амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Македонија го прогласува Собранието на Република Македонија и стапува на сила со денот на стапувањето на сила на уставните амандмани, односно на 12 февруари 2019 година.

Оттаму, сметано од овој датум започнува извршувањето на обврските кои произлегуваат од Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните, потпишана на 17 јуни 2018 година во Преспа, Грција, ратификувана од Собранието на Република Македонија на 5 јули 2018 година и објавена во „Службен весник на Република Македонија“ број 7/2019 година, стапува на сила на 12 февруари 2019 година (во понатамошниот текст: Конечна спогодба), заедно со уставните амандмани.

Поврзано со конкретната проблематика од иницијативата и оспорената одредба од значење е содржината на Амандманот XXXIII на Уставот на Република Северна Македонија, според кој зборовите: „Република Македонија“ се заменуваат со зборовите: „Република Северна Македонија“, а зборот „Македонија“ се заменува со зборовите: „Северна Македонија“, освен во членот 36 од Уставот на Република Македонија.

Во Одлуката за прогласување на Амандманите XXXIII до XXXVI на Уставот донесена од Собранието на 11.02.2019 година се наведува дека Амандманите XXXIII до XXXVI се составен дел од Уставот и стапуваат на сила со стапувањето на сила на Конечната спогодба.

Владата на Република Македонија во „Службен весник на Република Македонија“ бр.36/19 на 12.02.2019 година објави дека условите предвидени со Одлуката за прогласување на Амандманите XXXIII, XXXIV, XXXV и XXXVI на Уставот на Република Македонија се исполнети и Амандманите XXXIII, XXXIV, XXXV и XXXVI на Уставот на Република Македонија, што Собранието на Република Македонија ги донесе на седницата одржана на 11 јануари 2019 година, стапуваат на сила на 12 февруари 2019 година и дека со влегувањето во сила на уставните амандмани XXXIII, XXXIV, XXXV и XXXVI влегува во сила и Уставниот закон за спроведување на амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Македонија, што Собранието на Република Македонија го донесе на седницата одржана на 11 јануари 2019 година. Во истото службено гласило е содржана и објавата на Министерството за надворешни работи со која Конечната спогодба, стапува на сила на 12 февруари 2019 година.

Имајќи предвид дека Конечната спогодба стапува на сила на ден 12 февруари 2019 година и тоа дека Амандманите XXXIII до XXXVI и Уставниот закон за спроведување на овие амандмани стапуваат на сила исто така, на ден 12 февруари 2019 година, произлегува дека рокот за усогласување на постоечките официјални документи и материјали на јавната администрација за меѓународна употреба и документите за внатрешна употреба кои може да се користат надвор од државата, истекува на 12 февруари 2024 година. Овој рок до 12 февруари 2024 година е имплементиран и во оспорениот член 3, кој е предмет на уставно-судска анализа и оцена, како краен рок до кога ќе бидат во важност патните исправи кои го содржат натписот „Република Македонија”.

Од вака направената анализа, разгледувана во контекст на член 8 став 1 алинеја 4 и член 68 став 1 алинеи 2 и 6 од Уставот, произлегува дека Собранието на Република Северна Македонија го донело ЗИДЗПИ во кој е содржана оспорената одредба „Патните исправи кои го содржат натписот „Република Македонија“ издадени до денот на започнувањето на примената на овој закон, ќе важат до истекот на рокот на важење кој е наведен во патната исправа, најдоцна до 12 февруари 2024 година“ за имплементација на одредбите содржани од Уставниот закон за спроведување на Амандманите XXXIII до XXXVI од Уставот на Република Македонија, со што согласно член 3 на овој Уставен закон „Постоечките официјални документи и материјали на јавната администрација и документите за надворешна употреба , ќе се усогласат со Амандманот XXXIII најдоцна во рок од пет години од влегувањето во сила“ и на тој начин била определена временската рамка за соодветна имплементација, со краен рок до 12.02.2024 година.

Оттука, оспорениот член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за патните исправи на државјаните на Република Северна Македонија не е спротивен на Уставот, туку претставува инструмент за имплементација и усогласување на националното законодавство со решенијата содржани во Амандманите XXXIII до XXXVI кои се составен дел на Уставот.

Собранието во својот одговор и Министерството за внатрешни работи во доставеното мислење, се произнесоа дека според динамиката за усогласување на националното законодавство со Уставниот закон, Министерството за внатрешни работи веднаш пристапило кон активности за имплементирање, како формирање работни групи, изработка на акциски планови и анализи за доследна имплементација. Во рамки на овие активности ова министерство било задолжено да склучи нов Рамковен договор со Veridos Gmbh најдоцна до 31.03.2019 година за период од две години, по што е извршена измена на Планот за јавни набавки за 2019 година со цел спроведување на постапка за набавка на лични документи со новото име на државата. Во тендерската документација е предвидено испораката на новите обрасци да започне по утврдување и прифаќање на „специмени“ од секој вид на образец од страна на Министерството за внатрешни работи и Министерството за надворешни работи. Во меѓувреме заради можен застој, се продолжило со издавање обрасци што во моментот биле на залиха во Министерството за внатрешни работи. По утврдување и прифаќање на обрасците и изработка на нацрт-проектни документи преземени се активности за обука на одговорните работници во МВР и МНР, била инсталирана потребна хардверска опрема и се вршела миграција на податоците од стариот во новиот систем на лични документи. Биле инсталирани нови базни станици во сите организациски единици за управни работи во двете министерства. Преземени биле и други потребни организациски и технички активности сè со цел започнување на извршување на оспорената законска одредба. Во овој период на активности процесот бил забавен заради прогласената пандемија со коронавирусот и наметнатиот специфичен начин на работење со избегнување на физички контакти, затворање на граници и аеродроми, што резултирало во одредени периоди да има и целосен прекин на реализацијата на проектот за издавање на новите лични документи. Во 2020 година биле организирани и парламентарни избори за чии потреби најнапред имаше преодна влада, па нов владин состав, што исто така, според природата на нештата довело до забавување на процесот на подготовка за издавање на нови документи.

Според наведеното мислење на Министерството и одговорот од Собранието, првата патна исправа била издадена на 01.07.2021 година (погрешно означен како 6-ти месец, имајќи го предвид започнувањето на примената на Законот).

Сметано од 01.07.2021 година, кога е издадена првата патна исправа со новото уставно име, па сè до 12.02.2024 година како краен рок во кој требало да се направи замената на патните исправи, претставува период од две години и седум месеци за замена на документите на сите граѓани во државата.

Според тоа, во оспорената одредба е определен рок од страна на Собранието, како единствен надлежен орган за носење на законите, во чија пак надлежност не спаѓа извршувањето на истите, а вака определениот рок директно произлегува од преземената меѓународна обврска од Конечната спогодба. Притоа треба да се има предвид дека согласно член 118 од Уставот, меѓународните договори со ратификацијата стануваат дел од внатрешниот правен поредок, и истите не може да се менуваат со закон. Оттаму, барањето во иницијативата за интервенција по однос на датумот содржан во оспорената одредба, со цел да се овозможи сите граѓани да добијат патни исправи со новото име на државата, би значело, по евентуална интервентна одлука на Уставниот суд, обврска на Собранието да определи нов датум или со нов закон да ја измени Конечната спогодба, како меѓународен договор, кој пак не може на овој начин да биде променет според член 118 од Уставот.

Не е спорно дека секој граѓанин на државата во овој период не успеал да извади нова патна исправа. Во однос пак, на тврдењето во иницијативата дека овој факт значи повреда на член 27 став 2 од Уставот, односно дека со оспорената одредба која определува краен рок за замена на патните исправи доаѓа до повреда на уставно утврденото право за напуштање на територијата на Република Северна Македонија и враќање на нејзина територија треба да се имаат предвид и следните околности. Според член 27 од Уставот, секој граѓанин на Република Северна Македонија има право слободно да се движи на територијата на Републиката и слободно да го избира местото на своето живеалиште, но ова право е поврзано со обврската за поседување на важечка лична карта. Исто така, секој граѓанин има право да ја напушти територијата на Републиката и да се врати во Републиката, но патувањето надвор од државата и назад во државата се остварува само со важечка патна исправа, во одредени случаи и со патен лист, при што треба да се има предвид дека поседувањето на патна исправа е право на личен избор на секој одделен граѓанин, а не обврска, односно е поставено како услов за уредно и легално преминување на државните граници. Остварувањето на овие права може да се ограничи со закон, единствено во случаите кога е тоа потребно заради заштита на безбедноста на Републиката, водење на кривична постапка или заштита на здравјето на луѓето, но содржината на оспорената одредба не може да се смета како ограничување на слободата на движење надвор од уставната рамка од член 27 став 3 од Уставот. Во прашање е утврдување на краен рок во кој граѓаните треба да ги заменат старите патни исправи со нови, кој процес е континуиран, ниту запрел, ниту ќе запре.

Правото да се замине од земјата, вклучително и од својата, како и правото на движење во рамки на својата земја се интегрален дел од меѓународното право за човекови права. Правото на движење, нити во Уставот нити во меѓународните договори не е апсолутно право. И во меѓународните документи како и во Уставот на нашата држава се уредува дека секое евентуално ограничување на правото да се замине од земјата мора да биде согласно закон, да се стреми кон легитимна цел признаена во меѓународното право за човекови права и да биде неопходно за да се оствари таа цел. Индивидуалните околности на лицето мора да се земат предвид, а секое попречување на правото да се замине мора да биде пропорционално. Слободата на движење претставува едно од елементарните човекови права предвидено во многу меѓународни конвенции, а воедно е и еден од постулатите на кои се темели Европската Унија. Слободата на движење ја означува флуктуацијата на луѓето на локално, регионално и меѓународно ниво како и можноста за остварување на економски, образовен, социјален и општествен напредок. Европската конвенција за човекови права (во понатамошниот текст: ЕКЧП) во Протоколот бр.4 член 2 ја дефинира слободата на движење како право на секое лице кое законски се наоѓа на територијата на една држава да може слободно да се движи во неа, слободно да го избере своето место на престојување, но и слободно да напушти која било држава, вклучувајќи ја и својата. Бидејќи не се работи за апсолутно право, така ЕЧКП предвидува можност за воведување рестрикции и тоа кога истите се предвидени со закон и кога претставуваат неопходни мерки во интерес на националната безбедност, одржување на јавниот ред, спречување на кривични дела, заштита на здравјето или заштита на правата и слободите на другите во едно демократско општество.

Што значи во нашата држава поседување на патна исправа како услов за патување и како таа се добива? Треба да укажеме дека издавањето на пасош како вид на патна исправа се врши по повод барање на граѓанинот за нејзино издавање и тоа се поднесува лично на пропишан образец како што налагаат членовите 29 и 30 од Законот за патни исправи кој е во примена. Значи државата не може никого да го присили да аплицира за вадење на нова патна исправа, но доколку граѓанинот тоа не го направи не ќе може непречено да ја напушти државата или пак да се врати во неа. Во членот 2 од Законот за патни исправи се определува дека за патување во странство на државјаните на Република Северна Македонија им е потребна патна исправа утврдена со овој закон, ако со меѓународен договор не е поинаку определено. Барањето за поседување на патни исправи за патување не значи ограничување на правото на слободно движење.

Во однос на остварувањето на правото да се дојде до патна исправа во рокот кој е предвиден во оспорениот член 3, може да се каже дека дел од граѓаните кои го одбраа последниот рок за остварување на ова право беа соочени со определени тешкотии и доцнење на овластеното министерство за издавање на патните исправи, но тука зборуваме за тешкотии во практичната имплементација на законската норма, но решавањето на овие тешкотии на граѓаните, не е во надлежност на Уставниот суд.

За патувањето во дел од соседните држави со кои се постигнати билатерални договори за преминување на државната граница, наместо патна исправа потребна е единствено лична карта, така што граѓаните кои имаат потреба да патуваат единствено во овие соседни држави реално немаат потреба од нови патни исправи, туку лични карти. И се смета дека овие граѓани не аплицирале за нови патни исправи.

За дел од граѓаните кои се наоѓаат во странство, а не извадиле навремено нова патна исправа, во смисла на член 9 од Законот, патниот лист е личната исправа која му се издава на државјанин на Република Северна Македонија кој останал во странство без патна исправа, само за враќање во земјата, што значи обезбедено е негово непречено влегување во државата, во смисла на член 27 став 2 од Уставот. Доколку не е возможно овие граѓани и да извадат патни исправи во кус временски рок и да се вратат во земјата каде престојувале или се вработени, тие можат во индивидуални постапки да докажуваат дека им се повредени правото на движење и работа и доколку се докаже тоа, да имаат и право на обесштетување. Меѓутоа, повторно не станува збор за права кои ги штити Уставниот суд, согласно со член 110 алинеја 3 од Уставот.

Исто така, дел од граѓаните реално немаат потреба да патуваат и да извадат нова патна исправа. Дел од граѓаните треба да направат промена на патната исправа заради истек на важење од две, пет или десет години или заради изгубена патна исправа. Ова уште повеќе што процесот на вадење на нови патни исправи сè уште е во тек.

Прашањето, пак, дали на некој од граѓаните му е повредена слободата на движење во смисла на член 27 став 2 од Уставот треба да се разгледува во секој индивидуален случај, во посебна постапка во која би се зеле предвид сите околности на случајот, но тоа, како што веќе укажавме, не е прашање од надлежност на Уставниот суд, согласно со член 110 алинеја 3 од Уставот.

Со цел да се даде одговор на покренатите прашања со иницијативата направена е и компарација со случаите: Stamose против Бугарија и С.Е. против Србија на ЕСЧП, како и со домашната уставно-судска практика.

Притоа треба да се има предвид дека двата случаи на ЕСЧП не можат да послужат како соодветна практика во правец на можна интервенција на овој суд поради тоа што во првиот случај забраната за патување била наметната бидејќи поединецот ги прекршил имиграционите правила на една странска земја, па Европскиот суд установил дека наметнувањето забрана на лице за секакво патување во странство, зашто тоа ги прекршило имиграционите закони на трета земја, е драконско, а легитимноста на целта на ваквата забрана за патување била нејасна, непропорционална и мултиплицирана. Во вториот случај до повреда дошло заради недостиг на регулатива за спроведување на домашниот закон за азил. Со оспорениот член, ниту постои со закон определена забрана, ниту станува збор за недостаток на регулатива, туку за нецелосно спроведена имплементација на законската одредба во законски определениот рок.

Имајќи ја предвид Одлуката на ЕСЧП во случајот Stamose против Бугарија, овој суд во постапката по предметот У.бр.189/2012 донел интервентна одлука на 25 јуни 2014 година и ги укинал член 37 став 1 точка 6 и член 38 став 4 од Законот за патни исправи на граѓаните на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 67/1992, 20/2003, 46/2004, 19/2007, 84/2008, 51/2011 и 135/2011). Во член 37 став 1 точка 6 од Законот, беше предвидено дека поднесеното барање за издавање на пасош или виза, ќе се одбие и нема да се издаде пасош или виза ако лицето е присилно вратено или протерано од друга држава поради постапување спротивно на прописите за влез и престој во таа држава. Според Судот, мерката е непропорционална и претставува прекумерно ограничување на слободата на движењето на лицето, односно на правото на патување во странство. Ова од причина што лицата на кои им се изрекува оспорената мерка биле веќе депортирани, односно присилно вратени во Република Македонија, што значи дека тие веќе трпат определена последица, така што логично би било да им се забрани повторен влез во државата, односно државите чиишто правила за влез и престој ги прекршиле, но од страна на тие држави, а не од нивната сопствена држава. Наместо тоа, со оспорената мерка која опфаќа одземање на пасошот во период од една година, на овие лица во целост им е одземено правото да ја напуштат сопствената земја и да патуваат во која и да било друга странска земја, и таа мерка ја применува нивната матична држава. Токму таа автоматска забрана на лицата да патуваат каде било во странство, ја прави оваа мерка спорна од гледна точка на принципот на пропорционалност, како и од гледна точка на принципот на владеењето на правото.

По однос на наводите за повреда на достоинството на личноста од членовите 11 и 25 од Уставот заради изложеноста на граѓаните во лоши временски и организациски услови да аплицираат за нови патни исправи, Судот цени дека е прашање кое е директно поврзано со примената на законската одредба за која овој суд нема надлежност да одлучува. Оттаму поврзано со овие наводи, Судот оцени дека законската одредба содржана во член 3 од ЗИДЗПИ не е во спротивност со членовите 11 и 25 од Уставот.

Во иницијативата се укажува дека граѓанинот кој поседува патна исправа со рок подолг од 12 февруари 2024 година, се става во состојба на изгубена правна заштита и правна несигурност. Исто така, во иницијативата се укажува дека оспорената одредба од Законот имала повратно дејство за граѓаните и тоа понеповолно. Сепак, се чини дека во оваа одредба воопшто не станува збор за различно уредување на правата или обврските на граѓаните (понеповолни или поповолни), туку се уредува преоден период на важење на исправи, односно период до кога можат да бидат во употреба патните исправи кои го содржат натписот „Република Македонија”. Законодавецот има право со закон да го пропишува периодот на важност на патните исправи, како и да го пропишува преодниот период на имплементирање согласно оспорениот член 3 од ЗИДЗПИ, уште повеќе од причина што овде станува збор за имплементација на обврските од Уставниот закон за спроведување на Амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.6/19). Со ова законско решение на граѓаните им се остава рок за замена на патните исправи со нови, согласно Законот што е во примена, односно им се овозможува преоден период на имплементација на ново уредениот правен режим кој се однесува за сите во иста положба во правото и не се загрозува правната сигурност како елемент на владеењето на правото. При одлучувањето, Уставниот суд го имаше предвид Решението У.бр.33/2012 од 27 јуни 2012 година, со кое Судот не поведе постапка за оценување на уставноста на постапка на член 14 во делот „но најдолго до пет години од денот на влегувањето во сила на овој закон” од Законот за изменување и дополнување на Законот за личната карта („Службен весник на Република Македонија” број 19/2007 и 10/2010). Во оваа одредба беше предвидено личните карти издадени пред денот на стапувањето на сила на овој закон да важат до рокот на важење кој е наведен во личната карта, но најдолго до пет години од денот на влегување во сила на овој закон. Станува збор за воведување на биометриски лични карти. За ваквото уредување, Судот изрази став дека законодавецот има право со закон да го пропишува периодот на важност, како и видот, обликот и содржините на јавните исправи, односно истите да ги менува како и да го пропишува преодниот период на имплементирање на ново востановениот облик, вид и содржина на образецот на јавните исправи.

Поради сето погоре наведено, Судот смета дека е неосновано тврдењето во иницијативата дека со оспорениот член се повредени член 8 став 1 алинеја 3 и член 9 од Уставот.
Во однос на наводите во иницијативата со кои се тврди дека оспорениот член е спротивен на член 11 и членовите 25 и 27 од Уставот на Република Северна Македонија, Судот оцени дека истите се неосновани, од причина што оспорениот член 3 има за цел да се имплементираат обврските преземени во Уставниот закон за спроведување на Амандманите од XXXIII до XXXVI на Уставот на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.6/19).

Податоците кои се посочени во иницијативата дека при практичната примена на оспорениот член 3, постоеле тешкотии за дел од граѓаните (чекање редови, гужви, чекање при неповолни временски прилики, изложеност на навреди и меѓусебни кавги во редовите и сл.), Судот смета дека овие состојби може да биде предмет на други облици на заштита и на одговорност, што не е во надлежност на Уставниот суд.

Воедно, треба да се има предвид дека надлежностите на Собранието на Република Северна Македонија се наведени во член 68 од Уставот, каде во став 1 алинеја 2 е наведено дека Собранието донесува закони и дава автентично толкување на законите, додека пак надлежностите на Владата на Република Северна Македонија се определени во член 91 од Уставот, каде во став 1 алинеја 1 е наведено дека Владата ја утврдува политиката на извршувањето на законите и другите прописи на Собранието и е одговорна за нивното извршување. Исто така, во Законот за Владата на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 59/00, 26/01, 13/03, 55/05, 37/06, 115/07, 19/08, 82/08, 10/10, 51/11, 15/13, 139/14, 196/15, 142/16, 140/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 98/19), со член 4 став 1, на Владата на Република Северна Македонија ѝ е дадено правото да ја утврдува политиката на извршување на законите и други прописи на Собранието, како и да го следи нивното извршување.

Со Законот за патните исправи на државјаните на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 67/92, 20/03, 46/04, 19/07, 84/08, 51/11, 135/11, 154/15 и 55/16 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.302/20, 122/21, 67/22 и 65/23), се утврдуваат видовите патни исправи и визи и постапката за нивно издавање на државјаните на Република Северна Македонија. Согласно членот 3 од Законот, патни исправи се: пасош, заеднички пасош, дипломатски пасош, службен пасош и патен лист, како и патни исправи кои се издаваат врз основа на меѓународни договори. Во член 14 пак е предвидено дека пасош, заеднички пасош, патна исправа издадена врз основа на меѓународен договор и виза, издава Министерството за внатрешни работи.

Граѓаните имаа сознание дека државата врши подготовки за замена на патните исправи уште на 11.02.2019 година кога беше донесена Одлуката за прогласување на Амандманите XXXIII до XXXVI на Уставот, донесена од Собранието, а подготовките за започнување на издавање на новите патни исправи завршија на 31 јуни 2021 година. Граѓаните имаа можност своите важечки патни исправи да ги заменат со нови во прериод од 2 години и 7 месеци, сметано од 1 јули 2021 година кога е почнато да се издаваат патни исправи со новото уставното име на држава, па сè до крајниот рок од 12 февруари 2024 година определен со оспорениот член, а таквата можност сè уште постои. Факт е дека оспорената одредба ги опфаќа издадените патни исправи со натпис „Република Македонија“ кои имале подолг рок на важење од наведениот датум, но станува збор за определен временски период, предвиден како преоден период, во кој граѓанинот на лично барање има можност да поднесе барање за издавање на нова патна исправа. Она што е од посебно значење е дека процесот на замена на патната исправа или пак вадење на сосема нова патна исправа по 12.02.2024 година не се запира, туку е континуиран процес кој се спроведува и ќе се спроведува во зависност од потребите на граѓаните.

Од фактичката и правната анализа, произлегува дека Собранието на Република Северна Македонија постапило согласно со уставните овластувања, Уставниот закон и преземената меѓународна обврска, при што член 118 од Уставот го ограничува Собранието така преземената обврска да ја менува со закон.

Врз основа на направената уставно-судска анализа изнесената домашна и странска практика, Судот оцени дека оспорената одредба е во согласност со член 8 алинеи 1 и 3, член 11 ставови 1 и 2 и со членовите 9, 25 и 27 од Уставот на Република Северна Македонија.

Тргнувајќи од надлежноста на Судот, определена во член 110 од Уставот по однос на наводите за спротивност на оспорената одредба со член 7 од Универзалната декларација за човековите права, Повелбата на ООН, член 14 од Европската конвенција за човековите права и слободи и член 26 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички слободи и права, Судот оцени дека во овој дел иницијативата треба да се отфрли согласно со член 38 алинеја 1 од Актот на Судот. Ова од причина што Судот нема надлежност да оценува меѓусебна согласност на закон со закон или пак на закон со меѓународен акт.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.10/2024
Shkup, 7 nëntor 2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve, Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 73 dhe nenit 38 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 7 nëntor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për dokumentet e udhëtimit të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 122 nga 03.06.2021).

2. REFUZOHET iniciativa në lidhje me kërkesën për vlerësimin e pëlqimit të ndërsjellë të dispozitës së shënuar në pikën 1 të këtij aktvendimi, me nenin 7 të Deklaratës Universale për të Drejtat e të Njeriut, Konventa e OKB-së, nenin 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut dhe nenin 26 të Paktit Ndërkombëtar për liritë dhe të drejtat civile.

Arsyetim

Partia politike VMRO-DPMNE dërgoi në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për dokumentet e udhëtimit të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 122, të datës 03.06.2021).

Parashtruesi i kërkesës në iniciativë thekson se neni i kontestuar është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me nenin 8 alinetë 1 dhe 3, nenin 11 paragrafët 1 dhe 2 dhe me nenet 9, 25 dhe 27 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Përveç faktit se dispozita e kontestuar është në kundërshtim me nenet e theksuara të Kushtetutës, në të thuhet se është në kundërshtim edhe me dokumentet evropiane dhe ndërkombëtare për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut të cilat Republika e Maqedonisë së Veriut i ka ratifikuar dhe janë pjesë e rendit të brendshëm juridik, më konkretisht me: Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut (neni 7), Konventën e OKB-së, Konventën Evropiane për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut (neni 14), Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat dhe lititë Civile dhe Politike, (neni 26).

Sipas parashtruesit, dispozita e kontestuar në mënyrë të drejtpërdrejtë cenon parimin e barazisë së qytetarëve, nuk garantohet barazia e përcaktuar me Kushtetutë në liritë dhe të drejtat e qytetarëve në raport me pozitën e tyre pronësoe dhe shoqërore, por edhe barazinë e qytetarëve para ligjeve. Me hyrjen në fuqi të dispozitës ligjore të kontestuar, qytetarët të cilët e janë pajisur me dokumentacionin e udhëtimit nuk kanë mundur ta përdorin atë deri në përfundimin e vlefshmërisë së tij, gjë që thuhet në vetë dokumentin e udhëtimit dhe kjo i vë të gjithë këta shtetas në një gjendje të pabarabartë. Pra me ndryshimin e datës së vlefshmërisë, qytetarët të cilët kanë marrë dokument udhëtimi në periudhën prej 14 korrikut 2014 deri në korrik 2021 (me hyrjen në fuqi të dispozitës së kontestuar), vendosen në pozitë të pabarabartë me të gjithë shtetasit e tjerë, sepse janë të detyruar me shpenzimin e tyre të dyfishtë të nxjerrin sërish dokumente udhëtimi.

Parashtruesi në iniciativë, duke iu referuar informacioneve të besueshme, thekson se edhe me kusht që të gjithë qytetarët të aplikojnë brenda afatit të parashikuar nga 12 shkurti i vitit 2024, shërbimet administrative të Ministrisë së Punëve të Brendshme, për shkak të pamundësisë teknike dhe operative, nuk do të të jetë në gjendje t’i përpunojnë të gjitha dokumentet e udhëtimit brenda afatit të caktuar, kështu që qindra mijëra qytetarë nuk do të mund të largohen nga territori i Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe të kthehen në të pas datës së caktuar. E gjithë kjo do të ndikojë në lirinë e lëvizjes së tyre, si dhe në qarkullimin ekonomik në vend.

Më tej, në iniviativë thuhet se zgjidhjen e tillë ligjore parashihet ndërprerje të parakohshme e vlefshmërisë së dokumenteve të udhëtimit që kanë vlefshmëri të përcaktuar ligjërisht që tejkalon datën e kontestuar 12 shkurt 2024. Për shkak të obligimit të qytetarëve që kanë dokumente udhëtimi me afat vlefshmërie dhjetë vjeçare, për të nxjerrë sërish dokumente të reja të udhëtimit, si dhe për mosgatishmërinë operative të shërbimeve administrative për zbatimin e këtij procesi të ndryshimit të këtyre dokumenteve, ka mbingarkesë me qindra persona, krijohet rrëmujë në pritje të qindra njerëzve gjatë pritjes për parashtrimin të dokumenteve dhe çon në konfrontime të ndërsjella fizike, gjë që dëmton drejtpërdrejt dinjitetin njerëzor. Kjo lloj buje krijohet edhe gjatë marrjes së dokumenteve të udhëtimit, duke cënuar kështu integritetin moral të një personi, i cili sipas Kushtetutës është i pacenueshëm. Këta qytetarë filmohen dhe shfaqen çdo ditë në televizion dhe në shtypin për informim publik, gjë që rrit ndjenjën e tyre të lëndimit dhe pasigurisë së dinjitetit dhe reputacionit të tyre.

Parashtruesi konsideron se me zbatimin e nenit të kontestuar do të jetë e vështirë të hiqen pasojat për pronësinë, reputacionin, dinjitetin, të drejtat ekonomike dhe sociale të qytetarëve, lirinë e lëvizjes, si dhe sigurinë dhe sigurinë e rendit dhe paqes publike.

Për këto arsye, parashtruesi konteston nenin e Ligjit dhe me iniciativë i propozon Gjykatës që të marrë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve apo veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të nenit kontestues dhe kërkohet që të shfuqizohet.

Gjykata në seancë konstatoi se me dispozitën e kontestuar parashihet se dokumentet e udhëtimit me mbishkrimin “Republika e Maqedonisë”, të lëshuara para ditës së fillimit të zbatimit të këtij ligji, do të jenë të vlefshme deri në skadimin e afatit të vlefshmërisë të përcaktuar në dokument udhëtimi, jo më vonë se 12 shkurt 2024.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 4 i Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i së drejtës dhe ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësorë, janë një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pa dallim gjinie, race, ngjyrës së lëkurës, prejardhjes kombëtare dhe shoqërore, besimit politik dhe fetar, pasurisë dhe pozitës shoqërore. Në paragrafin 2 të të njëjtit nen, është përcaktuar se qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Neni 11 paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se integriteti fizik dhe moral i njeriut është i pacenueshëm. Paragrafi 2 i së njëjtës dispozitë ndalon çdo formë të torturës, trajtimit dhe dënimit çnjerëzor ose nënçmues.

Çdo qytetari i garantohet respektimi dhe mbrojtja e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjiteti dhe reputacioni, në përputhje me nenin 25 të Kushtetutës.

Neni 27 i Kushtetutës përcakton se çdo qytetar i Republikës së Maqedonisë së Veriut ka të drejtë të lëvizë lirisht në territorin e Republikës dhe të zgjedhë lirisht vendbanimin e tij. Çdo shtetas ka të drejtë të largohet nga territori i Republikës dhe të kthehet në Republikë. Ushtrimi i këtyre të drejtave mund të kufizohet me ligj, vetëm në rastet kur kjo është e nevojshme për qëllime të mbrojtjes së sigurisë së Republikës, mbajtjes së procedurës penal ose mbrojtjes së shëndetit të njerëzve.

Neni 51 i Kushtetutës parasheh se në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin dhe se secili është i obliguar të respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Neni 118 i Kushtetutës përcakton se marrëveshjet ndërkombëtare që ratifikohen në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj.

Në Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për dokumentet e udhëtimit të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 122/21 (në tekstin e mëtejmë LNPLDU), kontesti. Neni 3 parashikon se dokumentet e udhëtimit që përmbajnë mbishkrimin “Republika e Maqedonisë”, të lëshuara deri në ditën e fillimit të zbatimit të këtij ligji, do të jenë të vlefshme deri në skadimin e afatit të vlefshmërisë së përcaktuar në dokumentin e udhëtimit, jo më vonë se 12 shkurt 2024.

Në nenin 5 të të njëjtit ligj është përcaktuar se ky ligj hyn në fuqi ditën e tetë nga dita e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” dhe do të fillojë të zbatohet nga 1 korriku 2021. Duhet pasur parasysh se me këtë ligj janë harmonizuar dispozitat specifike me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 7/19), siç thuhet në sqarimin e Propozim Ligjit. Në të njëjtën kohë, kryhet edhe harmonizim i Ligjit kushtetues për zbatimin e Amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 6/19).

Gjithashtu, me miratimin e LNPLDU-së, e cila përmban dispozitën e kontestuar, është bërë harmonizim me Amendamentin XXXIII të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut për sa i përket afatit për zëvendësimin e dokumenteve ekzistuese të udhëtimit që përmbajnë mbishkrimin “Republika e Maqedonisë”, me dokumentet e udhëtimit me emrin e ri kushtetues të shtetit, me qëllim respektimin e afatit të përcaktuar në nenin 3 të Ligjit kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë. (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 6/19). Ky nen parashikon që dokumentet dhe materialet ekzistuese zyrtare të administratës publike për përdorim ndërkombëtar dhe dokumentet për përdorim të brendshëm që mund të përdoren jashtë vendit, do të jenë në përputhje me Amendamentin XXXIII jo më vonë se 5 vjet nga hyrja në fuqi e tij.

Me rëndësi është edhe përmbajtja e nenit 2 paragrafi 1 të Ligjit kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, ku është përcaktuar se dispozitat e Amendamentit XXXIII në rregullat dhe aktet tjera të organeve shtetërore zbatohen nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji. Në nenin 6 të të njëjtit ligj është përcaktuar se ky ligj kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë shpallet nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë dhe hyn në fuqi me ditën e hyrjes në fuqi të amendamenteve kushtetuese, respektivisht më 12 shkurt 2019.

Prandaj, që nga kjo datë, fillon kryerja e obligimeve që rrjedhin nga Marrëveshja Përfundimtare për Zgjidhjen e Diferencave të përshkruara në Rezolutat 817 (1993) dhe 845 (1993) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për përfundimin e vlefshmërisë së Marrëveshjes së Përkohshme të vitit 1995 dhe për krijimin e një partneriteti strategjik ndërmjet palëve, nënshkruar më 17 qershor 2018 në Prespë, Greqia, e ratifikuar nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë më 5 korrik 2018 dhe e botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” numër 7/2019, hyn në fuqi më 12 shkurt 2019 (në tekstin e mëtejmë: Marrëveshja përfundimtare), së bashku me amendamentet kushtetuese.
Lidhur me çështjen konkrete të iniciativës dhe dispozitës kontestuese, është relevante përmbajtja e Amendamentit XXXIII të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sipas të cilit fjalët: “Republika e Maqedonisë” zëvendësohen me fjalët: “Republika e Maqedonia e Veriut”, dhe fjala “Maqedonia” zëvendësohet me fjalët: “Maqedonia e Veriut”, përveç nenit 36 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë.

Në Vendimin për shpalljen e Amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës të miratuar nga Kuvendi më 11.02.2019, thuhet se amendamentet XXXIII deri në XXXVI janë pjesë përbërëse e Kushtetutës dhe hyjnë në fuqi me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes Përfundimtare.

Qeveria e Republikës së Maqedonisë në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr. 36/19 më 02.12.2019 njoftoi se kushtet e përcaktuara me Vendimin për shpalljen e amendamenteve XXXIII, XXXIV, XXXV dhe XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë janë përmbushur dhe amendamentet XXXIII, XXXIV, XXXV dhe XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, të cilat Kuvendi i Republikës së Maqedonisë i miratoi në seancën e mbajtur më 11 janar 2019, hyn në fuqi më 12 shkurt 2019 dhe se me hyrjen në fuqi të amendamenteve kushtetuese XXXIII, XXXIV, XXXV dhe XXXVI, hyn në fuqi Ligji kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, që Kuvendi i Republikës së Maqedonisë e miratoi në seancën e mbajtur më 11 janar 2019. Në të njëjtën gazetë zyrtare është përfshirë edhe njoftimi i Ministrisë së Punëve të Jashtme me çka Marrëveshja Përfundimtare hyn në fuqi më 12 shkurt 2019.

Duke pasur parasysh se Marrëveshja Përfundimtare hyn në fuqi më 12 shkurt 2019 dhe se Amendamentet XXXIII në XXXVI dhe Ligji Kushtetues që zbaton këto amendamente hyjnë gjithashtu në fuqi më 12 shkurt 2019, rrjedh se afati për harmonizimin e dokumenteve zyrtare dhe materialeve të administratës publike për përdorim ndërkombëtar dhe dokumentet për përdorim të brendshëm që mund të përdoren jashtë vendit, skadon më 12 shkurt 2024. Ky afat deri më 12 shkurt 2024 implementohet edhe në nenin 3 të kontestuar, i cili i nënshtrohet analizës dhe vlerësimit kushtetues-gjyqësor, si afat deri në të cilin do të vlejnë dokumentet e udhëtimit me mbishkrimin “Republika e Maqedonisë”.

Nga analiza e bërë në këtë mënyrë, e shqyrtuar në kontekst të nenit 8 paragrafi 1 alineja 4 dhe nenit 68 paragrafi 1 alinetë 2 dhe 6 të Kushtetutës, del se Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut ka miratuar LNPLDU i cili përmban dispzitën e kontestuar “Dokumentet e udhëtimit me mbishkrimin “Republika e Maqedonisë” të lëshuara deri në ditën e fillimit të zbatimit të këtij ligji, do të jenë të vlefshme deri në skadimin e afatit të vlefshmërisë së përcaktuar në dokumentin e udhëtimit, jo më vonë se 12 shkurt 2024″ për zbatimin e dispozitave të Ligjit kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, me të cilat në pajtim me nenin 3 të këtij ligji kushtetues “Dokumentet dhe materialet ekzistuese zyrtare të administratës publike dhe dokumentet për përdorim të jashtëm duhet të jenë në përputhje me Amendamentin XXXIII jo më vonë se pesë vjet pas hyrjes në fuqi” dhe kështu është përcaktuar afati kohor për implementimin e duhur, me afat përfundimtar 12 shkurt 2024.

Së këndejmi, neni 3 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për dokumentet e udhëtimit të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk është në kundërshtim me Kushtetutën, por paraqet instrument për zbatimin dhe harmonizimin e legjislacionit kombëtar me zgjidhjet e përfshira në amendamentet XXXIII deri në XXXVI të cilat janë pjesë përbërëse e Kushtetutës.

Kuvendi në përgjigjen e tij dhe Ministria e Punëve të Brendshme në mendimin e dërguar theksojnë se sipas dinamikës së harmonizimit të legjislacionit kombëtar me Ligjin Kushtetues, Ministria e Punëve Brendshme ka filluar menjëherë zbatimin e aktiviteteve, si formimi i grupeve të punës, zhvillimi i planeve të veprimit dhe analizave për zbatim të qëndrueshëm. Në kuadër të këtyre aktiviteteve, kjo ministri u ngarkua që më së voni deri më 31.03.2019 të lidh një Marrëveshje të re Kornizë me Veridos Gmbh për një periudhë dy vjeçare, pas së cilës plani i prokurimit publik për vitin 2019 u ndryshua me qëllim zbatimin e procedurës për prokurimin e dokumenteve personale me emrin e ri të shtetit. Në dokumentacionin e tenderit përcaktohet se dërgimi i formularëve të rinj të fillojë pas përcaktimit dhe pranimit të “ekzemplarëve” të çdo lloj formulari nga Ministria e Punëve të Brendshme dhe Ministria e Punëve të Jashtme. Ndërkohë, për shkak të një ngecje të mundshëm, është vazhduar lëshimi i formularëve që kanë qenë aktualisht në tepricat e Ministrisë e Punëve të Brendshme. Pas përcaktimit dhe pranimit të formularëve dhe hartimit të dokumenteve të projektit, janë ndërmarrë aktivitete për trajnimin e punonjësve përgjegjës në MPB dhe MPJ, është vendosur pajisje e nevojshme harduerike dhe kalimi i të dhënave nga sistemi vjetër në sistemin e ri. Janë instaluar njësi të reja të bazave në të gjitha njësitë organizative për punë administrative në të dyja ministritë. Janë ndërmarrë edhe aktivitete të tjera të nevojshme organizative dhe teknike, të gjitha me qëllim të fillimit të zbatimit të dispozitës së kontestuar ligjore. Gjatë kësaj periudhe aktivitetesh, procesi është ngadalësuar për shkak të pandemisë së shpallur me koronavirusin dhe mënyrës specifike të imponuar të punës duke shmangur kontaktet fizike, mbylljen e kufijve dhe aeroporteve, gjë që ka rezultuar në pezullimin e plotë të zbatimit të projektit për lëshimi i letërnjoftimeve të reja personale në periudha të caktuara. Në vitin 2020 janë organizuar edhe zgjedhjet parlamentare, për nevojat e të cilave fillimisht pati qeveri kalimtare, pastaj një përbërje e re qeveritare, e cila gjithashtu, sipas natyrës së gjërave, solli një ngadalësim të procesit të përgatitjes për lëshimin e dokumenteve të reja.
Sipas mendimit të deklaruar të Ministrisë dhe përgjigjes së Kuvendit, dokumenti i parë i udhëtimit është lëshuar më 01.07.2021 (gabimisht i shënuar si muaji i 6-të, duke pasur parasysh fillimin e zbatimit të ligjit).

E konsideruar nga data 01.07.2021, kur u lëshua dokumenti i parë i udhëtimit me emrin e ri kushtetues, deri më 12.02.2024 si afat për zëvendësimin e dokumenteve të udhëtimit, ai përfaqëson një afat prej dy vjetësh e shtatë muajsh për zëvendësimin e dokumenteve të të gjithë qytetarët në vend.

Rrjedhimisht, në dispozitën e kontestuar është caktuar afat nga Kuvendi, si i vetmi organ kompetent për miratimin e ligjeve, kompetenca e të cilit nuk përfshin zbatimin e tyre, dhe afati i caktuar në këtë mënyrë rezulton drejtpërdrejt nga obligimio ndërkombëtar i ndërmarrë nga Marrëveshja Përfundimtare. Duhet pasur parasysh se sipas nenit 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare me ratifikimin bëhen pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe ato nuk mund të ndryshohen me ligj. Prandaj, kërkesa në iniciativën për ndërhyrje në lidhje me datën e parashikuar në dispozitën e kontestuar, për t’u mundësuar të gjithë qytetarëve që të pajisen me dokumente udhëtimi me emrin e ri të shtetit, do të nënkuptonte, pas një vendimi të mundshëm për ndërhyrje të Gjykatës Kushtetuese, obligimi i Kuvendit për të përcaktuar një datë të re ose me ligj të ri për të ndryshuar Marrëveshjen Përfundimtare, si marrëveshje ndërkombëtare, e cila nuk mund të ndryshohet në këtë mënyrë sipas nenit 118 të Kushtetutës.

Nuk është kontestuese se secili qytetar i vendit nuk ka arritur të marrë dokument të ri udhëtimi gjatë kësaj periudhe. Në lidhje me pretendimin në iniciativë se ky fakt nënkupton shkelje të nenit 27 paragrafit 2 të Kushtetutës, gjegjësisht se me dispozitën e kontestuar që përcakton afatin e ndërrimit të dokumenteve të udhëtimit, bëhet shkelje e së drejtës së përcaktuar me kushtetutë për t’u larguar nga territori i Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe kthimi në territorin e saj duhet të merren parasysh edhe rrethanat e mëposhtme. Sipas nenit 27 të Kushtetutës, çdo qytetar i Republikës së Maqedonisë së Veriut ka të drejtë të lëvizë lirisht në territorin e Republikës dhe të zgjedhë lirisht vendbanimin e tij, por kjo e drejtë lidhet me detyrimin për të patur letërnjoftim valid. Gjithashtu, çdo shtetas ka të drejtë të largohet nga territori i Republikës dhe të kthehet në Republikë, por udhëtimi jashtë vendit dhe kthimi në vend bëhet vetëm me dokument udhëtimi valid, në raste të caktuara edhe me pasaportë, gjatë së cilës është e nevojshme të kihet parasysh se posedimi i dokumentit të udhëtimit është e drejtë e zgjedhjes personale të çdo qytetari individual dhe jo detyrim, pra është vendosur si kusht për kalimin e rregullt dhe të ligjshëm të kufijve shtetërorë. Ushtrimi i këtyre të drejtave mund të kufizohet me ligj, vetëm në rastet kur kjo është e nevojshme për qëllim të mbrojtjes së sigurisë së Republikës, zhvillimit të procedimit penal ose mbrojtjes së shëndetit të njerëzve, por përmbajtja e dispozitës së kontestuar nuk mund të konsiderohet si kufizim i lirisë së lëvizjes jashtë kornizës kushtetuese të nenit 27 paragrafi 3 të Kushtetutës. Në pyetje është përcaktimi i një afati në të cilin qytetarët duhet të zëvendësojnë dokumentet e vjetra të udhëtimit me të reja, i cili proces është i vazhdueshëm, nuk është ndalur dhe as nuk do të ndalet.

E drejta për t’u larguar nga vendi, duke përfshirë vendin e vet, si dhe e drejta për të lëvizur brenda vendit janë pjesë përbërëse e ligjit ndërkombëtar për të drejtat e njeriut. E drejta e lëvizjes, as në Kushtetutë, as në marrëveshjet ndërkombëtare, nuk është një e drejtë absolute. Dokumentet ndërkombëtare si dhe Kushtetuta e vendit tonë parashikojnë se çdo kufizim i mundshëm i së drejtës për t’u larguar nga vendi duhet të jetë në përputhje me ligjin, të synojë një qëllim legjitim të njohur në të drejtën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe të jetë i nevojshëm për të arritur këtë qëllim. Duhet të merren parasysh rrethanat individuale të personit dhe çdo ndërhyrje në të drejtën e largimit duhet të jetë proporcionale. Liria e lëvizjes është një nga të drejtat elementare të njeriut të përcaktuara në shumë konventa ndërkombëtare dhe është gjithashtu një nga postulatet mbi të cilat bazohet Bashkimi Evropian. Liria e lëvizjes nënkupton fluktuimin e njerëzve në nivel lokal, rajonal dhe ndërkombëtar si dhe mundësinë e arritjes së përparimit ekonomik, arsimor, social dhe shoqëror. Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në tekstin e mëtejmë: KEDNJ) në Protokollin nr. 4, neni 2 e përkufizon lirinë e lëvizjes si të drejtën e çdo personi që është ligjërisht i pranishëm në territorin e një vendi për të qenë në gjendje të lëvizë lirisht brenda tij, të zgjedhë lirisht vendbanimin, por edhe të largohet lirisht nga cili do shtet, përfshirë edhe shtetin e tij. Duke qenë se nuk është një e drejtë absolute, KEDNJ parashikon mundësinë e vendosjes së kufizimeve kur ato parashikohen me ligj dhe kur ato përfaqësojnë masat e nevojshme në interes të sigurisë kombëtare, ruajtjes së rendit publik, parandalimit të krimeve, mbrojtjes së shëndetit ose mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të të tjerëve në një shoqëri demokratike.

Çfarë do të thotë posedimi i një dokumenti udhëtimi në vendin tonë si kusht për udhëtim dhe si sigurohet ai? Duhet të theksojmë se dhënia e pasaportës si lloj dokumenti udhëtimi bëhet me rastin e kërkesës së një qytetari për lëshimin e saj dhe ajo dërgohet personalisht në formularin e përcaktuar sipas neneve 29 dhe 30 të Ligjit për dokumentet e udhëtimit i cili është në fuqi. Pra shteti nuk mund të detyrojë askënd që të aplikojë për një dokument të ri udhëtimi, por nëse qytetari nuk e bën këtë, ai nuk do të mund të largohet nga shteti apo të kthehet në të. Në nenin 2 të Ligjit për dokumentet e udhëtimit, është përcaktuar se për të udhëtuar jashtë vendit, shtetasve të Republikës së Maqedonisë së Veriut u nevojitet dokumenti i udhëtimit i përcaktuar me këtë ligj, përveç nëse me marrëveshje ndërkombëtare nuk është përcaktuar ndryshe. Kërkesa për të patur dokumente udhëtimi për udhëtim nuk nënkupton kufizim të së drejtës për lëvizje të lirë.

Në lidhje me ushtrimin e së drejtës për pajisjen me dokument udhëtimi brenda afatit të parashikuar në nenin 3 kontestues, mund të thuhet se disa nga qytetarët që zgjodhën periudhën e fundit për ushtrimin e kësaj të drejte janë përballur me vështirësi dhe vonesa në ministrinë e autorizuar për lëshimin e dokumenteve të udhëtimit, por këtu bëhet fjalë për vështirësi në zbatimin praktik të normës ligjore, por zgjidhja e këtyre vështirësive e qytetarëve, nuk është në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese.

Për të udhëtuar në disa nga shtetet fqinje me të cilat janë arritur marrëveshje dypalëshe për kalimin e kufirit shtetëror, në vend të dokumentit të udhëtimit, nevojitet vetëm letërnjftimi, në mënyrë që qytetarët të cilët duhet të udhëtojnë vetëm në këto shtete fqinje nuk kanë nevojë realisht për dokumente të reja udhëtimi, por letërnjoftim. Dhe konsiderohet se këta shtetas nuk kanë aplikuar për dokumente të reja udhëtimi.

Për disa nga qytetarët që ndodhen jashtë vendit dhe nuk janë pajisur me kohë me dokumentin e ri të udhëtimit, në kuptim të nenit 9 të Ligjit, dokumenti i udhëtimit është dokumenti personal që i lëshohet shtetasit të Republikës së Maqedonisë së Veriut i cili ka ka mbetur jashtë shtetit pa dokument udhëtimi, vetëm për kthim në vend, që do të thotë se i sigurohet hyrja e tij e papenguar në vend, në kuptim të nenit 27 paragrafit 2 të Kushtetutës. Nëse këta shtetas nuk kanë mundësi të marrin dokumentet e udhëtimit në një periudhë të shkurtër kohore dhe të kthehen në shtetin ku kanë qëndruar ose janë të punësuar, ata mund të dëshmojnë në procedurë individuale se u është shkelur e drejta për lëvizje dhe punë dhe nëse kjo vërtetohet, kanë edhe të drejtën e dëmshpërblimit. Megjithatë, nuk bëhet fjalë për të drejta të mbrojtura nga Gjykata Kushtetuese, në përputhje me nenin 110 paragrafi 3 të Kushtetutës.

Gjithashtu, disa qytetarë nuk kanë nevojë realisht të udhëtojnë dhe të marrin dokument të ri udhëtimi. Një pjesë e qytetarëve duhet të ndërrojnë dokumentin e udhëtimit për shkak të skadimit të dy, pesë apo dhjetë viteve ose për shkak të humbjes së dokumentit të udhëtimit. Kjo është edhe më shumë pasi që procesi i lëshimit të dokumenteve të reja të udhëtimit është ende në vazhdim.

Nga ana tjetër, çështja nëse i është cenuar liria e lëvizjes së qytetarit në kuptim të nenit 27 paragrafi 2 të Kushtetutës, duhet të shqyrtohet në çdo rast individual, në një procedurë të veçantë në të cilën do të merreshin parasysh të gjitha rrethanat e rastit, por që, siç e kemi theksuar tashmë, nuk është çështje në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, në përputhje me nenin 110 paragrafi 3 të Kushtetutës.

Për t’iu përgjigjur pyetjeve të ngritura me iniciativë është bërë krahasimi me rastet: Stamose kundër Bullgarisë dhe S.E. kundër Serbisë të GJEDNJ-së, si dhe me praktikën e brendshme kushtetuese gjyqësore.

Duhet pasur parasysh se dy çështjet e GJEDNJ nuk mund të shërbejnë si praktikë e përshtatshme në drejtim të ndërhyrjes së mundshme nga kjo gjykatë sepse në rastin e parë ndalimi i udhëtimit është vendosur për shkak se individi ka shkelur rregullat e emigracionit të një vendi të huaj dhe gjykata evropiane konstatoi se vendosja e ndalimit ndaj një personi nga të gjitha udhëtimet jashtë vendit, për shkak se ka shkelur ligjet e imigracionit të një vendi të tretë, është drakoniane dhe legjitimiteti i qëllimit të një ndalimi të tillë për udhëtimin ka qenë i paqartë, joproporcional dhe i shumëfishuar. Në rastin e dytë, shkelja ka ndodhur për shkak të mungesës së rregullores për zbatimin e ligjit të brendshëm për azilin. Me nenin kontestues nuk bëhet fjalë as për ndalim të përcaktuar me ligj, as për mungesë rregullimi, por për një zbatim jo të plotë të dispozitës ligjore brenda afatit të përcaktuar ligjor.

Duke marrë parasysh Vendimin e GJEDNJ-së në rastin Stamose kundër Bullgarisë, kjo gjykatë në procedurën e çështjes U. nr. 189/2012 ka miratuar vendim intervenues më 25 qershor 2014 dhe e ka ndërprerë nenin 37 paragrafi 1 pika 6 dhe nenin 38 paragrafi 4 të Ligjit për dokumentet e udhëtimit të shtetasve të Republikës së Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 67/1992, 20/2003, 46/2004, 19/2007, 84/2008, 51/2011 dhe 135/2011). Në nenin 37 paragrafi 1 pika 6 të Ligjit, parashikohej se kërkesa e parashtruar për lëshimin e pasaportës apo vizës do të refuzohet dhe nuk do të lëshohet pasaportë apo vizë nëse personi është kthyer me forcë apo është dëbuar nga shteti tjetër për shkak të veprimeve në kundërshtim me rregulloret e hyrjes dhe qëndrimit në atë vend. Sipas Gjykatës, masa është joproporcionale dhe përfaqëson një kufizim të tepruar të lirisë së lëvizjes së personit, pra të së drejtës për të udhëtuar jashtë vendit. Kjo për faktin se personat ndaj të cilëve është shqiptuar masa kontestuese tashmë janë deportuar, gjegjësisht janë kthyer me forcë në Republikën e Maqedonisë, që do të thotë se ata tashmë po vuajnë një pasojë të caktuar, prandaj do të ishte logjike që t’u ndalohej rihyrja në vend, pra vendet, rregullat e hyrjes dhe qëndrimit të të cilave i kanë shkelur, por nga ato vende, jo nga vendi i tyre. Në vend të kësaj, masa e kontestuar, e cila përfshin heqjen e pasaportës për një periudhë 1-vjeçare, u heq plotësisht të drejtën këtyre personave të largohen nga vendi i tyre dhe të udhëtojnë në çdo vend tjetër të huaj dhe kjo masë zbatohet nga shteti amë. Pikërisht ky ndalim automatik i njerëzve të që udhëtojnë kudo jashtë vendit që e bën këtë masë kontestuese si nga pikëpamja e parimit të proporcionalitetit, ashtu edhe nga pikëpamja e parimit të sundimit të së drejtës.

Lidhur me pretendimet për cenimin e dinjitetit të personit nga neni 11 i Kushtetutës për shkak të ekspozimit të qytetarëve në kushte të këqija moti dhe organizimi për të aplikuar për dokumente të reja udhëtimi, Gjykata vlerëson se bëhet fjalë për një çështje që lidhet drejtpërdrejt me zbatimin e dispozitës ligjore për të cilën kjo Gjykatë nuk ka kompetencë të vendosë. Prandaj, lidhur me këto pretendime, Gjykata vlerëson se dispozita ligjore e nenit 3 të LNPLDU-së nuk bie ndesh me nenin 25 të Kushtetutës.

Në iniciativë sugjerohet se shtetasi që zotëron një dokument udhëtimi me afat më të gjatë se data 12 shkurt 2024, ndodhet në gjendje të humbjes së mbrojtjes juridike dhe pasigurisë juridike. Gjithashtu, në iniciativë theksohet se dispozita e kontestuar e Ligjit ka pasur efekt prapaveprues për qytetarët dhe kjo ka qenë më pak e favorshme. Mirëpo, duket se në këtë dispozitë nuk bëhet fjalë fare për një rregullim të ndryshëm të të drejtave apo obligimeve të qytetarëve (më të favorshme apo më pak të favorshme), por më tepër është rregulluar një periudhë kalimtare e vlefshmërisë së dokumenteve, respektivisht për periudhën në cilën dokumentet e udhëtimit mund të jenë në përdorim përmbajnë mbishkrimin “Republika e Maqedonisë”. Ligjvënësi ka të drejtë të përcaktojë me ligj periudhën e vlefshmërisë së dokumenteve të udhëtimit, si dhe të përcaktojë periudhën kalimtare të zbatimit në përputhje me nenin 3 kontestues të LNPLDU-së, aq më tepër sepse bëhet fjalë për zbatimin e obligimet të Ligjit kushtetues për zbatimin e ndryshimeve nga XXXIII në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 6/19). Me këtë zgjidhje ligjore, qytetarëve u jepet afat për zëvendësimin e dokumenteve të udhëtimit me të reja, në përputhje me Ligjin në fuqi, përkatësisht u jepet një periudhë kalimtare e zbatimit të regjimit të ri juridik, i cili zbatohet pët të gjithë në të njëjtën pozitë juridike dhe nuk rrezikohet siguria juridike si element i sundimit të së drejtës. Me rastin e vendimmarrjes, Gjykata Kushtetuese ka marrë parasysh Vendimin U.nr. 33/2012 nga 27 qershori 2012, me çka Gjykata nuk inicoi procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së procedurës së nenit 14 në pjesën “por më së voni deri në pesë vjet nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji” nga Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për letërnjoftim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 19/2007 dhe 10/2010). Në këtë dispozitë parashikohej që letërnjoftimet e lëshuara para datës së hyrjes në fuqi të këtij ligji do të jenë të vlefshme deri në periudhën e vlefshmërisë së përcaktuar në letërnjoftim, por jo më shumë se pesë vjet nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji. Bëhet fjalë për futjen e letërnjoftimeve biometrike. Lidhur me këtë marrëveshje, Gjykata shprehu mendimin se ligjvënësi ka të drejtë të përcaktojë me ligj periudhën e vlefshmërisë, si dhe llojin, formën dhe përmbajtjen e dokumenteve publike, pra t’i ndryshojë ato si dhe të përcaktojë periudhën kalimtare të zbatimin e formës së sapokrijuar, llojit dhe përmbajtjes së formularit të dokumenteve publike.

Për të gjitha sa më sipër, Gjykata vlerëson se pretendimi në iniciativë se me nenin kontestues janë shkelur neni 8, paragrafi 1, alineja 3 dhe neni 9 i Kushtetutës, është i pabazuar.

Lidhur me pretendimet në iniciativën që pretendojnë se neni kontestues është në kundërshtim me nenin 11 dhe nenet 25 dhe 27 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata vlerësoi se ato janë të pabazuara, sepse neni 3 i kontestuar ka për qëllim zbatimin e obligimeve të ndërmarra në Ligjin kushtetues për zbatimin e amendamenteve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 6/19).

Të dhënat në iniciativë tregonin se gjatë zbatimit praktik të nenit 3 të kontestuar, për disa qytetarë ka pasur vështirësi (pritje në radhë, turma, pritje në kushte të pafavorshme atmosferike, ekspozim ndaj ofendimeve dhe grindjeve të ndërsjella në radhë, etj.), Gjykata vlerëson se këto situata mund t’i nënshtrohen formave të tjera të mbrojtjes dhe përgjegjësisë, e cila nuk është në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese.

Në të njëjtën kohë, duhet pasur parasysh se kompetencat e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të përcaktuara në nenin 68 të Kushtetutës, ku në paragrafin 1 alineja 2 thuhet se Kuvendi miraton ligje dhe jep interpretim autentik të ligjeve, ndërsa kompetencat e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të përcaktuara në nenin 91 të Kushtetutës, ku në paragrafin 1 alineja 1 thuhet se Qeveria përcakton politikën e zbatimit të ligjeve dhe rregullat tjera të Kuvendit dhe është përgjegjëse për zbatimin e tyre. Gjithashtu, në Ligjin për Qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 59/00, 26/01, 13/03, 55/05, 37/06, 115/07, 19/08, 82/08, 10/10, 51/11, 15/13, 139/14, 196/15, 142/16, 140/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 98/19), me nenin 4 paragrafi 1, të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut i jepet e drejta të përcaktojë politikën e zbatimit të ligjeve dhe rregullave tjera të Kuvendit, si dhe të monitorojë zbatimin e tyre.

Me Ligjin për dokumentet e udhëtimit të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 67/92, 20/03, 46/04, 19/07, 84/08, 51/11, 135/11, 154/15 dhe 55/16 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 302/20, 122/21 67/22 dhe 65/23), përcaktohen llojet e dokumenteve të udhëtimit dhe vizave dhe procedura për dhënien e tyre për qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut. Sipas nenit 3 të Ligjit, dokumentet e udhëtimit janë: pasaporta, pasaporta e përbashkët, pasaporta diplomatike, pasaporta zyrtare dhe lista e udhëtimit, si dhe dokumentet e udhëtimit të lëshuara në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare. Në nenin 14 parashikohet që pasaporta, pasaporta e përbashkët, dokumenti i udhëtimit të lëshuara në bazë të marrëveshjes ndërkombëtare dhe viza lëshohen nga Ministria e Punëve të Brendshme.

Qytetarët kanë pasur njëhuri se shteti po bënte përgatitje për ndërrimin e dokumenteve të udhëtimit qysh më 11.02.2019, kur u miratua Vendimi për shpalljen e ndryshimeve XXXIII deri në XXXVI të Kushtetutës nga Kuvendi dhe përgatitjet për fillimin e lëshimit të dokumentave të reja të udhëtimit përfundonin më 31 qershor 2021. Qytetarët patën mundësi të zëvendësojnë dokumentet e tyre të udhëtimit të vlefshme me të reja brenda një periudhe 2 vjeçare e 7 mujore, duke filluar nga data 1 korrik 2021, kur filluan të lëshohen dokumentet e udhëtimit me emrin e ri kushtetues të vendit, deri në afatin 12 shkurt 2024 e përcaktuar me nenin kontestues, dhe një mundësi e tillë ende ekziston. Fakti është se dispozita e kontestuar përfshin dokumentet e lëshuara të udhëtimit me mbishkrimin “Republika e Maqedonisë” të cilat kanë pasur fafat më të gjatë të flefshmërisë se data e caktuar, por bëhet fjalë për një periudhë të caktuar kohore, të parashikuar si periudhë kalimtare, gjatë së cilës qytetari ka mundësi të paraqesë kërkesë për lëshimin e dokumentit të ri të udhëtimit. Ajo që ka rëndësi të veçantë është se procesi i ndërrimit të dokumentit të udhëtimit apo marrjes së dokumentit tërësisht të ri të udhëtimit pas datës 12.02.2024 nuk ndalet, por është një proces i vazhdueshëm që kryhet dhe do të kryhet në varësi të nevojave të qytetarëve.

Nga analiza faktike dhe juridike, del se Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut ka vepruar në përputhje me kompetencat kushtetuese, Ligjin Kushtetues dhe obligimin e marrë ndërkombëtar, ndërsa nenin 118 të Kushtetutës e kufizon Kuvendin që ta ndryshojë obligimin e marrë në këtë mënyrë me ligj.

Bazuar në analizën kushtetuese-gjyqësore të praktikës vendase dhe të huaj, Gjykata konstatoi se dispozita e kontestuar është në përputhje me nenin 8 alinetë 1 dhe 3, nenin 11 paragrafët 1 dhe 2 dhe me nenet 9, 25 dhe 27 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Nisur nga juridiksioni i Gjykatës, i përcaktuar në nenin 110 të Kushtetutës në lidhje me pretendimet për kundërshtim të dispozitës së kontestuar me nenin 7 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, Konventën e OKB-së, nenin 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut dhe nenit 26 të Paktit Ndërkombëtar për liritë dhe të drejtat civile dhe politike, Gjykata vlerësoi se në këtë pjesë iniciativa duhet të refuzohet në përputhje me nenin 38 paragrafi 1 të Aktit të Gjykatës. Kjo për faktin se Gjykata nuk ka kompetencë të vlerësojë pëlqimin e ndërsjellë të një ligji me ligj ose të një ligji me një akt ndërkombëtar.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski