У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.2/2024, 3/2024 и 203/2023
Скопје, 20.11.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 39 став 1 алинеја 6, член 72 став 1 алинеја 6, член 74 и член 79 став 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 20 ноември 2024 година, донесе

О Д Л У К А

1. СЕ УТВРДУВА неуставност и незаконитост на член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), во време на важењето.

Оваа одлука има правно дејство на одлука со која се поништува член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

2. СЕ ЗАПИРА постапката за оценување на уставноста на член 8 став 1 од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

3. СЕ СТАВА ВОН СИЛА Решението за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

4. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Образложение

Уставниот суд на Република Северна Македонија, по повод поднесените иницијативи од Славко Димитров, Кристијан Габроски, Робертино Саздов и Ѓорѓи Крстевски, сите од Скопје, со Решението У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 од 25 септември 2024 година, поведе постапка за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), затоа што пред Судот со основ се постави прашањето за нивната согласност со Уставот.

На седницата Судот утврди дека оспорениот став 1 на член 8 од Правилникот, е уреден со Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), а став 2 на член 8 во кој се содржани оспорените делови, е уреден дополнително со член 1 од Правилникот за дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023).

Судот, воедно утврди дека според оспорениот член 8 став 1 и став 2 во кој се содржани оспорените делови од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), е со следната содржина:

(1) Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.

(2) Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник.

III

По поведувањето на постапката со погоре наведеното Решение, доносителот на актот во кој се содржани оспорените одредби, на 29.10.2024 година, до Уставниот суд, достави допис со два поднесоци, и тоа Поднесок за достава на акт за измени и дополнувања и Поднесок со одговор на наводи од Решение.

Во првиот поднесок, ЗАМП Скопје го известува Судот дека одредбите коишто се предмет на Решението со кое се поведува постапка, престанале да важат со донесување Правилник за измени и дополнување на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023) и Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 135/2024).

Поконкретно, престанале да важат оспорените делови „кои се прибираат“ содржани во член 8 став 2 од Правилникот.

Со вториот поднесок ЗАМП се произнесува по наводите од Решението за поведување на постапката.

Во одговорот се наведува дека органите на ЗАМП откако се запознале со Решението за поведување ја воочиле правно-техничката нелогичност којашто се јавува поради употребените зборови „кои се прибираат” во одредбата од член 8 став 2 од Правилникот, па веднаш по приемот презеле дејствија за нивно отстранување. Тоа го сториле на одржана седница на 24.10.2024 година (последниот ден за давање одговор), па по опсежна дискусија и анализа, Собранието на ЗАМП донело одлука да се избришат зборовите „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот со цел да се отстрани предметната забуна.

Во одговорот се наведува и дека со отстранувањето на оспорените делови „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот, отстранета е и дилемата за можна ретроактивност на одредбата од член 8 став 1 од Правилникот којашто претходно, а под влијание на член 8 став 2 со оспорените делови имплицирала можна ретроактивност на правилата за распределба на авторските надоместоци и пред влегувањето во сила на изменетите правила.

Во одговорот се цитира оспорениот член 8 став 1 од Правилникот „(1) Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.” Потоа се цитира содржината на оспоренот член 8 став 2 од Правилникот, којашто ја добива по бришењето на оспорените делови „кои се прибираат” „(2) Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник.”

Во продолжението на Одговорот ЗАМП дава непосреден приказ на практичниот ефект на одредбите по бришењето на оспорените делови од член 8 став 2 од Правилникот, и се наведува дека:
– За авторски надоместоци за емитувани авторски музички дела до 19.07.2023 година коишто се предмет на распределбата на авторски надоместоци за 2023 година, утврдена со општата пресметка во 2024 година, се применуваат правилата коишто му претходеле на оспорениот Правилник;

– За авторски надоместоци за емитувани авторски музички дела по 20.07.2023 година коишто се предмет на распределбата на авторски надоместоци за 2023 година, утврдена со општата пресметка во 2024 година, се применуваат правилата на предметниот правилник којшто стапил на сила на 20.07.2024 година.

По ова, во одговорот се наведува дека самостојно цитираната одредба од член 8 став 1 од конкретниот Правилник доведена во сооднос со погоре расчистените факти и настанатите измени во Правилникот за дополнување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.286/2023), а особено со изложениот приказ околу начинот на примена на правила при вршење на пресметките за распределба (врз основа на моментот на емитување), јасно говори за фактот дека не се работи за повреда на забраната за ретроактивност.

На крајот во одговорот, ЗАМП потенцира дека одредбата која ги содржи зборовите „кои се прибираат” престанала да важи, па имајќи го предвид нејзиното директно влијание врз ставот 1 од членот 8 на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), а и неспорниот факт дека во времето на нивното важење не се настанати никакви последици, односно распределбата на авторските надоместоци е вршена според времето на емитување на авторските музички дела, предлага Уставниот суд, во смисла на член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, да донесе решение со кое ќе ја запре предметната постапка.

До Уставниот суд се обрати и подносителот Славко Димитров, со известување по е-пошта во кое наведува дека на крајот на март 2024 година, пред донесувањето на Решението за поведување на постапка, ЗАМП извршил поединечни пресметки и исплати на надоместоците на авторите за репартиционата 2023 година, односно дека имало негативни последици за засегнатите страни коишто можеле да се решат само со поништување на одредбите од Правилникот.

Во прилог на известувањето, подносителот Славко Димитров приложи писмо бр.03-489/1 од 05.04.2024 година, со кое ЗАМП ги известува авторите, со следната содржина „Врз основа на Правилникот за распределба на авторските надоместоци на ЗАМП („Сл.весник на РМ” бр.141/14 и 36/16) за период од 01.01.2023 година до стапување на сила на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.147/23) согласно одредбите на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за измени и дополнување на авторските надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.286/23), како и врз основа на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Сл.весник на РМ” бр.141/14 и 36/16 и „Сл.весник на РСМ” бр.147/23, 263/23 и 286/23) за период од стапување на сила на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.147/23) согласно одредбите на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.286/23) до 31.12.2023 година направена е конечна пресметка за репартиционата 2023 година, која Ви ја доставуваме во прилог на овој допис.”

Во писмото стои дека направената конечна пресметка за репартиционата 2023 година, им се доставува во прилог, со известување дека авторскиот надоместок им е уплатен на трансакциска сметка на 29.03.2024 година, и дека имаат право да поднесат приговор со докази доколку не се задоволни со извршената пресметка до ЗАМП во рок од 1 месец од приемот на поединечната пресметка.

Во конкретниот случај, Судот констатира дека по поведувањето на постапката за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), Собранието на ЗАМП донело Правилник, објавен на 28.10.2024 година во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 218/2024, каде со член 1 од Правилникот, се менува член 8 став 2 од Правилникот, така што изменетата одредба повеќе не ги содржи оспорените делови „кои се прибираат”.

ЗАМП предлага Судот да ја запре поведената постапка, согласно со член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд.

Според член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја запре постапката ако во текот на постапката, законот, другиот пропис или општ акт престанале да важат, а не наоѓа основи за оценување на нивната уставност, односно уставност и законитост во време на важењето.

Според член 72 став 1 алинеја 6 од Актот на Судот, Уставниот суд донесува одлука кога одлучува за суштината на работата за утврдување неуставност на закон, односно неуставност и незаконитост на пропис и друг општ акт во време на важењето, што престанал да важи по поведувањето постапка.

Судот ја имаше предвид околноста дека оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот, по поведувањето на постапката престанал да важи, меѓутоа оцени дека постојат основи за оценување на неговата уставност во време на важењето, поради следното:

Според член 144 став 7 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната за претходната година.

Согласно со законски предвидениот период за пресметки и исплати на надоместоците на авторите и носителите на сродните права, пресметките и исплатите за претходната 2023 година, односно за конкретниот случај, се вршат најдоцна до март 2024 година.

Оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот, токму во време на вршењето на пресметките и исплатите бил во правниот поредок, со влијание коешто ја загрозува правната сигурност на граѓаните дека пресметките и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права ќе се вршат согласно правилата коишто важат во време на емитување на нивните авторски дела.

Со менувањето на член 8 став 2 од Правилникот, извршено со Правилникот донесен на 24.10.2024 година, а објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија”, број 218/2024, поточно со отстранувањето на оспорените делови „кои се прибираат” од наведениот член од Правилникот, одредбата е доведена во согласност со Уставот, меѓутоа, според Судот, ваквата околност е ирелевантна за предметниот случај бидејќи врз основа на истиот се вршени пресметки и исплати на авторските надоместоци за кои немало уставна основа, при што новите правила имале и ретроактивно дејство, што според Судот е доволна основа за оценување на неговата уставност во време на важењето.

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.

Со член 52 став 4 од Уставот, е уредено дека законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Согласно со член 3 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено.

Носителите на авторското право и на сродните права согласно со член 129 ставови 1 и 2 од Законот, можат да ги остваруваат правата определени со овој закон индивидуално, лично, односно преку застапник или колективно преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон, при што колективното управување со правата опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти.

Според член 132 став 1 од Законот, колективно управување со авторското право и сродните права може да врши правно лице основано од носители на правата (физички и /или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација).

Со член 133 точки 1), 3) и 6) од Законот, организацијата е должна да ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку следење на нивното користење во Република Северна Македонија и во странство, да донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на надоместоци од користењето, во согласност со закон, како и да ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти.

Согласно со член 144 став 7 од Законот, поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната, за претходната година.

Според оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот „Одредбите на овој правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој правилник.”

Анализирајќи ја содржината на член 8 став 2 и оспорените делови „кои се прибираат” од Правилникот, произлегува дека распределбата и пресметката на авторските надоместоци на авторите ЗАМП ќе ги врши, не според правилата коишто важеле во времето кога нивните авторски дела се емитувани, односно користени од страна на медиумите, туку според правилата коишто важат во времето кога корисниците извршиле плаќање за користените (емитуваните) дела, односно датумот кога ЗАМП ги прибрал, односно наплатил надоместоците од медиумите за користените дела.

Согласно со Законот за авторското право и сродните права, организацијата за колективно управување, во случајов ЗАМП, е надлежна да ги прибира надоместоците од корисниците за емитуваните авторски дела, при што на авторот му следува надоместок за користеното (емитуваното) дело, а за таа цел, организацијата за колективно управување е обврзана да врши електронско евидентирање, обработка на податоци, следење и контрола над емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права.

Според член 135-а став 6 од Законот, евидентирањето се врши преку Системот за електронска евиденција, којшто, помеѓу другото, треба да обезбеди идентификување на емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права во времето кога тие се емитуваат на програмата на радио-телевизиската организација.

Согласно со член 144 став 1 од Законот, организацијата донесува општ акт за распределба на надоместоците во согласност со закон и статутот, односно со договорот за основање, додека според став 2 од истиот член, распределбата на надоместоците од ставот 1 на овој член се врши согласно со евиденциите и податоците за користење на делата, односно предметите на сродните права, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Од погоре наведеното, неспорно произлегува дека емитувањето на авторското дело му претходи на прибирањето на надоместоците од радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права, за што на авторот треба да му се пресмета и исплати надоместок за емитуваното дело. Со моментот (времето) на емитувањето на авторското дело, се создадени правните односи, со што за организацијата произлегува обврска пресметката на авторските надоместоци да ја врши согласно правилата утврдени во Правилникот за распределба на авторските надоместоци коишто важат во време кога се создадени правните односи, односно кога е емитувано делото на авторот, односно според правилата коишто им се познати на авторите во време кога се емитува нивното дело, и се согласиле со тие правила. Меѓутоа, од оспорените делови на член 8 став 2 од Правилникот, неспорно произлегува дека правилата за пресметка на надоместоците ЗАМП ги врзува со времето кога организацијата ги прибира надоместоците од корисниците на авторските дела, а не со времето кога се емитувани делата на авторите (за што се води електронска евиденција), што доведува до ситуација, доколку тие се прибрани по стапувањето на сила на новите правила, пресметката на надоместоците (хонорарите) на авторите за нивните емитувани дела, да се врши според новите правила, независно од фактот дека тие можеби се емитувани во време на важење на претходните правила.

Според Судот, оспорените делови „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот, не може да бидат одредница при дефинирањето на преодниот режим, по и пред стапувањето на сила на новиот пропис, туку времето на емитување на авторските дела, од причини што истото ги доведува во прашање легитимните очекувања на авторите дека за нивните емитувани дела ќе го добијат надоместокот пресметан според правилата коишто важеле во време на емитувањето на делото, односно според коефициентите коишто им биле познати на авторите во време на емитувањето на нивното дело.

Од тие причини, според Судот, уредувањето на оспорените делови во член 8 став 2 од Правилникот, не е во согласност со принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот бидејќи не ја гарантира правната сигурност на граѓаните и нивните легитимни очекувања коишто ги имале во времето на емитување на нивните авторски дела, и е спротивно на член 54 став 2 од Уставот бидејќи последица на ваквото уредување е изменетите правила да се применуваат и врз односи настанати пред нивното влегување во сила.

На ваквата околност укажувало и Министерството за култура, што се констатира од Записникот од мај 2016 година (во прилог кон иницијативата) за извршен надзор над актите и работењето на Здружението за заштита на авторски музички права ЗАМП – Скопје, со предлог-мерка насочена кон организацијата ЗАМП дека е потребно поединечните пресметки за исплата на средства на автори, ЗАМП да ги врши според класите и вредноста на бодот, коишто важеле за годината во која делата биле користени и се евидентирани и идентификувани во програмите, а не кога биле прибрани/наплатени надоместоците.

Имајќи го предвид погоре наведеното, Судот врз основа на член 72 став 1 алинеја 6 од Актот на Судот, утврди дека оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), не бил во согласност со одредбите од член 8 став 1 алинеја 3 и член 52 став 4 од Уставот и Законот за авторското право и сродните права, во време на важењето.

Судот, утврдувајќи ја неуставноста во време на важењето, согласно со член 74 од Актот на Судот, ги зеде предвид сите околности од значење за заштита на уставноста, тежината на повредата и нејзината природа и последиците за граѓаните во остварувањето на правата, и оцени дека ефектот на заштита на уставноста за конкретниот случај, може да се постигне само со правно дејство на одлуката со која се поништува член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот.

Во Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023) како самостојна одредба е уреден оспорениот член 8 со еден став, којшто гласи „Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година”.

Од содржината на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, произлегува дека новите правила коишто се во сила од 20.07.2023 година, се однесуваат за пресметката на авторските надоместоци за цела тековна 2023 година. Поточно, од ваквата формулација на одредбата, не произлегува јасна претстава дека новите правила ќе се однесуваат само за дел од 2023 година, односно за периодот по нивното стапување на сила, што создава можност за нивна ретроактивна примена, од кои причини Судот, и во однос на овој оспорен член од Правилникот, изрази сомнеж за неговата уставност.

Во доставениот одговор, ЗАМП, помеѓу другото, се произнесе и во однос на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, појаснувајќи дека одредбата од член 8 став 2 од Правилникот којашто ги содржи зборовите „кои се прибираат” престанала да важи, па имајќи го предвид нејзиното директно влијание врз ставот 1 од членот 8 на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), се отстранува и дилемата за можна ретроактивност на одредбата од член 8 став 1 од Правилникот којашто претходно, а под влијание на член 8 став 2 со оспорените делови, имплицираше можна ретроактивност на правилата за распределба на авторските надоместоци и пред влегувањето во сила на изменетите правила.

Според член 39 став 1 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја запре постапката ако се утврди дека поведувањето на постапката било засновано врз погрешна фактичка состојба.

Судот, ги имаше предвид ваквите наводи изнесени во доставениот одговор и влијанието на изменетата фактичка состојба врз оспорениот член 8 став 1 од Правилникот настаната со менувањето на оспорениот член 8 став 2 од Правилникот, и оцени дека со појаснувањето и аргументите изнесени во одговорот, отпаднат е сомнежот за неуставноста на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, од кои причини Судот оцени дека во однос на овој член од Правилникот, се исполнети условите од член 39 став 1 алинеја 3 од Актот на Судот, за запирање на постапката поведена со Решението У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 од 25 септември 2024 година.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на оваа одлука.

VII

Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.2/2024, U.nr.3/2024 dhe U.nr.203/2023
Shkup, 25.09.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 37, nenit 73 dhe nenit 79 paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 25 shtator 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për ndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/2023 dhe 286/2023).

2. NDËRPRITET zbatimi i akteve ose veprimeve individuale që janë bërë në bazë të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për kompensimet e autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023).

3. Ky aktvendim do të botohet në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

Sllavko Dimitrov nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime. Rregullores për shpërndarjen kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), sipas së cilës është formuar lënda U. nr. 2/2024. Gjithashtu, Kristijan Gabroski, Robertino Sazdov dhe Gjorgji Krstevski, të gjithë nga Shkupi, parashtruan dy iniciativa në Gjykatën Kushtetuese për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen”, sipas të cilave janë formuar lëndët U. nr. 203/2023 dhe U. nr.3/2024

Me rastin e iniciativave të parashtruara, Gjykata ka zbatuar një procedurë të vetme në përputhje me nenin 25 të Aktit të Gjykatës.

Parashtruesi i iniciativës për lëndën U. nr. 2/2024, thekson se neni 8 (me një paragraf) i Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”. nr. 147/2023), është antikushtetues, sepse i referohet zbatimit prapaveprues të dispozitave të Rregullores. Gjithashtu thuhet se SHMDMA me nenin 1 të rregullores së miratuar plotësuese për plotësimin e rregullores së lartpërmendur, të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023, e ka plotësuar nenin 8 me paragrafin e ri 2, por se edhe pas plotësimit të mos ketë efekt prapaveprues të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023) që rregullon koeficientët më të ulët për llogaritjen e kompensimeve të autorit për veprat e të drejtave të autorit në transmetim në vitin 2023, krahasuar me koeficientët, përpara se të ndryshimit.

Në vazhdim të iniciativës, parashtruesi citon përmbajtjen e nenit 8 paragrafët 1 dhe 2 të tekstit integral të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), ku thuhet se dispozitat janë të paqarta dhe konfuze dhe krijojnë mundësinë e manipulimeve latente në llogaritjen e kompensimeve dhe autorët do të marrin më pak mjete materiale të shumës së pritshme që u takon, e cila është në kundërshtim me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, gjegjësisht sigurisë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve, si dhe në kundërshtim me nenin 52, paragrafi 4 të Kushtetutës me të cilin ndalon efektet prapavepruese dhe të pafavorshme të ligjeve dhe akteve nënligjore. Me iniciativën, parashtruesi i kërkesës propozon deri në marrjen e vendimit përfundimtar, që Gjykata të marrë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve apo veprimeve individuale të cilat janë ndërmarrë në bazë të dispozitave kontestuese të Rregullores, me qëllim parandalimin e përllogaritjes kundërkushtetuese dhe të paligjshme të pagesës së kompensimeve të autorit.

Në iniciativën e lëndës U. nr. 203/2023, parashtruesit e kërkesës theksojnë se neni 8 (me një paragraf) i kontestuar i Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023), pa mëdyshje krijon efekt prapaveprues të rregullave të ndryshuara nga nenet 1 deri në 7 të Rregullores, sepse ato përfshijnë periudhën nga 01.01.2023 deri më 20.07.2023, në të cilat kanë investuar, klasa të ndryshme, fonde dhe koeficiente për pikëzimin e emitimit të veprave të autorit. Theksojnë se bëhet fjalë për rregulla më pak të favorshme për llogaritjen e kompensimeve të autorit, si dhe i referohen periudhës para hyrjes në fuqi të Rregullores, e cila është në kundërshtim me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, e cila përfshin sigurinë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve dhe në kundërshtim me nenin 52 paragrafi 4 i Kushtetutës, me të cilin ndalohet efektin prapaveprues dhe më pak i favorshëm i ligjeve dhe rregullave të tjera, sepse dispozitat e ndryshuara me rregulloren e kontestuar kanë më pak efekt favorizues se sa ato para ndryshimit të tyre.

Në iniciativën e lëndës U. nr. 3/2024, parashtruesit theksojnë se pasi me iniciativën e lëndën U. nr.203/2023, e kanë kontestar nenin 8 (me një paragraf) të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), SHMDMA-ja miratoi Rregulloren për plotësimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023), ku me nenin 1 është rregulluar se në Rregulloren për ndryshime dhe plotësime të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), neni 8 ndryshohet në atë mënyrë që shtohet paragrafi i ri 2, si vijonë: “Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e transmetuara nga e drejta e autorit të mbledhura pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e transmetuara nga e drejta e autorit të mbledhura para hyrjes në fuqi, do të zbatohet Rregulloreja që vlente para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj Rregulloreje”.

Sipas parashtruesve, dhe pas plotësimit të nenit 8 të Rregullores me paragrafin e ri 2, efekti prapaveprues dhe më pak i favorshëm i Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), nuk është hequr. Parashtruesit e shohin antikushtetutshmërinë e nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores në pjesët “që mblidhen”, ku thuhet se siguria juridike e autorëve mund të garantohet vetëm nëse që parë u pranohen parametrat dhe kriteret mbi bazën e të cilave do të llogaritet dhe paguhet kompensimi i autorit si dhe se siguria juridike dhe pritshmëritë e ligjshme të autorëve mund të garantohen vetëm në bazë të periudhës kur janë përdorur veprat e tyre, respektivisht janë transmetuar nga mediat dhe shfrytëzuesit dhe jo në bazë të kohës, respektivisht muajit kur SHMDMA-ja i ka mbledhur, respektivisht i ka paguar kompensimet e autorit nga mediat për veprat e përdorura të autorit.

Në vazhdim të iniciativës, parashtruesit sqarojnë arsyet për të cilat mendojnë se pikërisht këto pjesë të kontestuara krijojnë bazën për efekt prapaveprues të rregullave të ndryshuara dhe të plotësuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit, para hyrjes në fuqi të tyre më 20.07.2023. Ata thonë se përllogaritja e kompensimeve të autorit duhet të bëhet sipas koeficientit që ka qenë në fuqi në kohën kur është transmetuar vepra, e jo sipas koeficientit që ka qenë në kohën kur SHMDMA-ja e ka mbledhur kompensimin nga mediat. Kjo për faktin se për veprën e një autori, të transmetuar në dy media të ndryshme në periudhën deri më 20.07.2023, kompensimi i autorit nga njëra media mund të mblidhet para hyrjes në fuqi të Rregullores dhe kompensimi i autorit nga media tjetër, pas hyrjes në fuqi të Rregullores, me të cilën pjesët e kontestuara “që mblidhen” krijojnë një situatë ku autori përfiton dy honorare të ndryshme (edhe pse është e njëjta vepër e transmetuar në të njëjtën kohë), njëri kompensim më i madhe dhe i llogaritur sipas koeficientit të përcaktuar në rregulloren e vjetër i cili vlen deri më 20.07.2023, dhe tjetri më i vogël i llogaritur sipas koeficientit të përcaktuar në rregulloren e re, vetëm për shkak se media tjetër ka vonuar pagesën e kompensimit për veprën e shfrytëzuar, respektivisht vetëm për shkak se SHMDMA-ja i ka mbledhur kompensimet e përdoruesit pas datës 20.07.2023, me hyrjen në fuqi të rregullave të reja të llogaritjes.

Sipas parashtruesve të kërkesës, ndryshimi i nenit 8 me paragrafin 2 kontestues të Rregullores në fjalë, në fakt është me qëllim për të treguar se e heq efektin prapaveprues të Rregullores, por nga përmbajtja e tij, konkretisht nga pjesët e kontestuara “që mblidhen”, shihet qëllimi i qartë i SHMDMA-së se zbatimi i Rregullores do të themelohet bazuar në datën e mbledhjes së kompensimeve të autorit, dhe jo në datën e transmetimit të veprave me të drejtë autori, me të cilat, sipas parashtruesve, luhen pritshmëritë legjitime të autorëve që llogaritja të bëhet sipas orës/datës kur janë transmetuar veprat e tyre. Në një situatë kur rregulloret e vjetra dhe të reja për shpërndarjen e kompensimeve të autorit përcaktojnë koeficientë të ndryshëm për llogaritjen dhe klasa dhe fonde të ndryshme, llogaritja e kompensimeve të autorit, sipas parashtruesve, duhet të bëhet sipas koeficientit të përcaktuar në Rregulloren që ka qenë në fuqi, respektivisht ka qenë në fuqi në kohën kur është transmetuar vepra, më saktë që llogaritja e kompensimeve të autorit të mos jetë e lidhur dhe të varet nga koha, pra data kur SHMDMA-ja i ka paguar kompensimet e autorit nga mediat, por kryesisht nga koha e transmetimit të veprave, për të mos cenuar sigurinë juridike të autorëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime në ushtrimin e të drejtave të tyre.

Lidhur me çështjen në fjalë, parashtruesit parashtruan edhe një parashtresë dhe një procesverbal nga maji i vitit 2016 për mbikëqyrjen e kryer mbi aktet dhe veprimtarinë e Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit “SHMDMA” – Shkup, me pretendime se Ministria e Kulturës gjatë ushtrimit të mbikëqyrjes konstatoi parregullsi në lidhje me përllogaritjen, me një masë të propozuar për organizatën SHMDMA se është e nevojshme që SHMDMA të kryejë llogaritjet individuale për pagesën e fondeve autorëve sipas klasave dhe vlerës së pikëve, të cilat kanë qenë në fuqi për vitin në të cilin veprat janë përdorur dhe janë regjistruar dhe identifikuar në programe dhe jo kur janë mbledhur/paguar kompensimet.

Për arsyet e cekura, parashtruesit propozojnë që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të kontestuara, si dhe të miratojë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve ose veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të dispozitave kontestuese të Rregullores, deri në marrjen e vendimit përfundimtar.

Gjykata në seancë konstatoi se paragrafi i kontestuar 1 i nenit 8 të Rregullores rregullohet me Rregulloren për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), ndërsa paragrafi 2 i nenit 8, i cili përmban pjesët kontestuese, rregullohet në mënyrë plotësuese me nenin 1 të Rregullores për plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit(“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023).

Gjykata po ashtu ka konstatuar se sipas nenit të kontestuar 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2, i cili përmban pjesët kontestuese të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023 ), ka këtë përmbajtje:

(1) Kjo rregullore për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit do të zbatohet duke filluar nga shpërndarja e kompensimeve të autorit për vitin 2023, e cila do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në vitin 2024.

(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për të drejtat e autorit për transmetimin e veprave të autorit që mblidhen pas hyrjes në fuqi të sajë, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e emituara të autorit që mblidhen para hyrjes së në fuqi të saj, do të zbatohet Rregullorjea që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj Rregulloreje.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i së drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj.

Neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës përcakton se ligjet dhe aktet nënligjore nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç përjashtimit në rastet kur është më e favorshme për qytetarët.

Në bazë të nenit 3 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), autori , respektivisht bartësi i të drejtës së përafërt, ka të drejtën e kompensimit të drejtë për çdo lloj përdorimi të veprës së autorit, përkatësisht lëndën e të drejtë së përafërt, nëse me këtë ligj nuk përcaktohet ndryshe.

Bartësit e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta, në pajtim me nenin 129, paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit, të drejtat e përcaktuara me këtë ligj mund t’i ushtrojnë individualisht, personalisht, përkatësisht përmes përfaqësuesit ose në mënyrë kolektive përmes një organizate për menaxhimin e të drejtave kolektive, në mënyrën dhe në kushtet e përcaktuara me këtë ligj, ndërsa menaxhimi kolektiv i të drejtave përfshin punët juridike me shfrytëzuesit e të drejtave, mbledhjen e tarifave nga shfrytëzimi, shpërndarjen e tyre dhe mbrojtjen e të drejtave para organeve shtetërore dhe subjekteve të tjera.

Sipas nenit 132 paragrafi 1 të Ligjit, menaxhimin kolektiv të të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta mund ta kryejë një person juridik i themeluar nga bartësit e të drejtave (persona fizik dhe/ose juridik) për administrimin e të drejtave kolektive që punon në emër të tij dhe në llogari të bartësve të të drejtave dhe në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës (në tekstin e mëtejmë: organizata).

Me nenin 133 pikat 1), 3) dhe 6) të Ligjit, organizata është e obliguar që t’i mbrojë interesat e bartësve të të drejtave të cilat i menaxhojnë duke e monitoruar përdorimin e tyre në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe jashtë saj, të miratojë dhe publikojë akte të përgjithshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e kompensimeve nga përdorimi, në përputhje me ligjin, si dhe të mbledhin kompensimet e përcaktuara nga përdoruesit dhe të kryejnë shpërndarjen e tyre te bartësit e të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme.

Sipas nenit 144 paragrafi 7 i Ligjit, llogaritjet individuale dhe pagesat e kompensimeve për autorët dhe bartësit e të drejtave të përafërta bëhen së paku një herë në vit, jo më vonë se fundi i muajit mars të vitit aktual për vitin paraprak.

Kuvendi i SHMDMA-së Shkup, në bazë të nenit 132 dhe nenit 144 të Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), neni 13 paragrafi 1 pika 1 të Statutit të Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit SHMDMA-së Shkup (në tekstin e mëtejmë SHMDMA Shkup), miratoi Rregullore për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për ndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonia e Veriut” numër 147/2023), që përmban 9 nene.

Me nenet 1 deri në 7 të Rregullores, ndryshohen dhe plotësohen dispozitat e tekstit integral të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 141/2014 dhe 36/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 281/2022). Me nenin 8 të kontestuar, i cili ka vetëm një paragraf, rregullohet zbatimi i Rregullores, ndërsa neni 9 përcakton që ai të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, dhe të hyjë në fuqi në ditën e tetë të publikimin e saj.

Rregullorja e lartpërmendur është publikuar më 12.07.2023, dhe ka hyrë në fuqi tetë ditë pas publikimit, përkatësisht më 20.07.2023.

Kuvendi i SHMDMA-së, me qëllim që ta korrigjojë, gjegjësisht të rregullojë më saktë regjimin juridik të zbatimit, pas dhe para hyrjes në fuqi të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), miratoi Rregullore për plotësimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit, botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 286/2023. Rregullorja përmban dy nene.

Neni 1 i Rregullores ndryshon nenin 8 me paragrafin 2 të ri, ndërsa neni 2 i Rregullores rregullon publikimin në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” dhe hyrjen në fuqi të Rregullores pas publikimit të saj.

Përmbajtja e nenit 8 të Rregullores me paragrafin 2 të ndryshuar thotë:

(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për të drejtat e autorit për transmetimin e veprave të autorit që mblidhen pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e autorit që janë mbledhur para hyrjes së saj në fuqi, do të zbatohet Rregullorja që ka qenë në fuqi para datës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje.

Duke vepruar në bazë të iniciativave në fjalë, Gjykata vendosi se neni 8, paragrafi 1 i Rregullores së kontestuar, rregullon se rregullat e ndryshuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të përcaktuara me Rregulloren për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Zyrtare Gazeta e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023) do të zbatohen duke filluar me shpërndarjen e kompensimeve të autorit për vitin 2023, që do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në viti 2024.

Duke pasur parasysh se Rregullorja për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023) është botuar më 12 korrik 2023 dhe ka hyrë në fuqi tetë ditë pas publikimit të saj, respektivisht më 20 korrik 2023, rezulton se zbatimi i rregullave të ndryshuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të përcaktuara me Rregulloren për ndryshime dhe plotësime të rregullores. për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/2023), kanë të bëjnë edhe për periudhën para datës 20.07.2023, në të cilën vlenin rregullat tjera për shpërndarjen dhe llogaritjen e kompensimeve të autorit.

Sipas Gjykatës, regjimi juridik i tillë i zbatimit të rregullave të ndryshuara, i përcaktuar me dispozitën e nenit 8 paragrafi 1 të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” me numër 147/2023 dhe 286/2023), që përfshin periudhën para hyrjes në fuqi të rregullave të ndryshuara me Rregulloren, nuk siguron sigurinë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve në realizimin e të drejtat e tyre të lindura para hyrjes në fuqi të Rregullores së re, për këtë arsye Gjykata shprehu dyshime për pajtueshmërinë e nenit 8 paragrafi 1 të Rregullores me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenit 52 paragrafi 4 të Kushtetutës.

Me paragrafin 2 të kontestuar në pjesët “që mblidhen” të nenit 8 të Rregullores, miratuesi i aktit, me qëllim të specifikimit të regjimit juridik të zbatimit, pas dhe përpara hyrjes në fuqi të rregullave të reja, ka rregulluar që “Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e autorit në transmetim të mbledhura pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e autorit në transmetim të mbledhura para hyrjes së saj në fuqi, do të zbatohet rregullorja që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje”.

Duke analizuar përmbajtjen e nenit 8 paragrafi 2 dhe pjesët e kontestuara “që mblidhen” nga Rregullorja, rezulton se shpërndarja dhe llogaritja e kompensimeve të autorit për autorët do të bëhet nga SHMDMA-ja, jo sipas rregullave që kanë në fuqi në kohën kur veprat e tyre janë transmetuar, pra janë përdorur nga mediat, por sipas rregullave që zbatohen në kohën kur përdoruesit kanë bërë pagesën për veprat e përdorura (të transmetuara), pra datën kur SHMDMA-ja i ka mbledhur, pra i ka paguar kompensimet nga mediat për veprat e përdorura.

Sipas Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta, organizata e menaxhimit kolektiv, në këtë rast SHMDMA-ja, është kompetente për mbledhjen e kompensimeve nga përdoruesit për veprat e transmetuara të autorësisë, ku autori ka të drejtë në kompensim për veprën e përdorur (të transmetuar) dhe për këtë qëllim, organizata për menaxhim kolektiv është e detyruar të kryejë regjistrimin elektronik, përpunimin e të dhënave, monitorimin dhe kontrollin mbi veprat e transmetimit të të drejtave të autorit, përkatësisht objektet e të drejtave të afërta.

Sipas nenit 135-a paragrafi 6 të Ligjit, evidentimi bëhet përmes Sistemit Elektronik të Regjistrimit, i cili, ndër të tjera, duhet të sigurojë identifikimin e veprave të transmetuara të autorësisë, përkatësisht të objekteve të të drejtave të përafërta, në kohën kur ato transmetohen në programin e organizatës radiotelevizive.

Në bazë të nenit 144 paragrafi 1 të ligjit, organizata miraton akt të përgjithshëm për ndarjen e kompensimeve në pajtim me ligjin dhe statutin, gjegjësisht me marrëveshjen për themelim, ndërsa sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, ndarja e kompensimeve nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet në përputhje me evidencën dhe të dhënat për shfrytëzimin e veprave, gjegjësisht të lëndëve të të drejtave të përafërta, dhe një tarifë fikse kur nuk është e mundur ose shkakton shpenzime të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Nga sa më sipër, në mënyrë të padiskutueshme rezulton se transmetimi i veprës së autorit i paraprin mbledhjes së kompensimeve nga transmetimi i veprave me të drejtë autori dhe/ose lëndëve të të drejtave të përafërta, për të cilat autorit duhet t’i llogaritet dhe t’i paguhet kompensimi për veprën e transmetuar. Me momentin (kohën) e transmetimit të veprës së autorit krijohen marrëdhëniet juridike, të cilat sjellin detyrimin e organizatës për të kryer llogaritjen e kompensimeve të autorit në përputhje me rregullat e përcaktuara në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit që janë të vlefshme në kohën kur janë krijuar marrëdhëniet juridike, gjegjësisht kur është transmetuar vepra e autorit, gjegjësisht sipas rregullave të njohura të autorëve në kohën kur është transmetuar vepra e tyre dhe janë pajtuar me ato rregulla.

Megjithatë, nga pjesët kontestuese të nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores, rezulton padiskutim se rregullat për llogaritjen e kompensimeve janë të lidhura nga SHMDMA-ja me kohën kur organizata mbledh kompensimet nga përdoruesit e veprave të autorit, dhe jo koha kur janë transmetuar veprat e autorëve (për të cilat mbahen shënime elektronike), e cila çon në një situatë, nëse ato mblidhen pas hyrjes në fuqi të rregullave të reja, llogaritja e kompensimeve (honorareve) të autorëve për veprat e tyre të transmetuara, të kryhet sipas rregullave të reja, pavarësisht se ato mund të jenë transmetuar gjatë vlefshmërisë së rregullave të mëparshme.

Pjesët e kontestuara “që janë mbledhur” nga neni 8 paragrafi 2 i Rregullores, sipas Gjykatës, nuk mund të jenë kriter në përcaktimin e regjimit kalimtar, pas dhe para hyrjes në fuqi të rregullores së re, por koha e transmetimit të veprave të autorit, për arsye që i njëjti vë në pikëpyetje pritjet legjitime të autorëve që për veprat e tyre të transmetuara të përfitojnë kompensim të llogaritur sipas rregullave të vlefshme në momentin e transmetimit të veprës, respektivisht sipas koeficientëve që kanë qenë të njohura për autorët në atë kohë të transmetimit të veprës së tyre, për të cilat arsye sipas Gjykatës, rregullimi i pjesëve kontestuese në nenin 8 paragrafi 2 të Rregullores nuk është në përputhje me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës sepse nuk garanton sigurinë juridike të qytetarëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime që ata kanë pasur në kohën e transmetimit të veprave autoriale të tyre, dhe në kundërshtim me nenin 54 paragrafi 2 të kushtetutës, sepse pasoja e një rregullimi të tillë është që rregullat e ndryshuara të zbatohen edhe për marrëdhëniet që kanë lindur para hyrjes së tyre në fuqi.

Për këtë rrethanë ka sugjeruar edhe Ministria e Kulturës, që konstatohet nga Procesverbali i majit 2026 (bashkangjitur iniciativës) për mbikëqyrjen e akteve dhe punës së Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit “SHMDMA” – Shkup, me një masë të propozuar për organizatën SHMDMA-së që është e nevojshme që SHMDMA-ja të kryejë llogaritjet individuale për pagesën e mjeteve për autorët sipas klasave dhe vlerës së pikës, të cilat ishin të vlefshme për vitin në të cilin janë përdorur veprat dhe janë evidentuar dhe identifikohen në programe e jo kur janë mbledhur/pakuar kompensimet.

Duke marrë parasysh të gjitha sa më sipër, para Gjykatës me bazë u shtrua çështja e pëlqimit të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (” Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023) me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenit 52 paragrafi 4 të Kushtetutës.

Për shkak të mundësisë së pasojave të dëmshme, Gjykata, në përputhje me nenin 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, vendosi të ndalojë zbatimin e akteve apo veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafit 2 në pjesët kontestuese të Rregullores, deri në marrjen e vendimit përfundimtar.

Nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Aktvendimi nga pika 2 e dispozitivit ka efekt juridik nga dita e miratimit të tij.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski

Gjykatëse-referuese,
dr. Jadranka Daboviq-Anastasovska