Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.41/2023
Скопје, 30 октомври 2024 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 73 алинеја 3 и член 38 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115 /2024), на седницата одржана на 30 октомври 2024 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за вештачење („Службен весник на Република Македонија“ бр.12 од 22.01.2014 година).
Образложение
I
Александра Илиева Милчова, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за вештачење („Службен весник на Република Македонија“ бр.12 од 22.01.2014 година).
Според подносителот, оспорената одредба е спротивна на член 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 51, член 55 и член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот на Република Северна Македонија. Во иницијативата се наведува дека од исклучива важност е да се обезбеди непристрасност и објективност на судската и доказната постапка, при водењето на судски, обвинителски и управни постапки.Со оспорената одредба е воспоставен монопол на Бирото за судско вештачење наспрема другите вешти лица во случаи кога се работи за предмети на барање од државни органи.
Критериумите кои вештото лице треба да ги исполни за да се регистрира во единствениот регистар како независен експерт кој понатаму ќе учествува во доказната постапка се јасно наведени во Законот за вештачење и притоа сите вештаци во своите области се со еднакви лиценци и секој може да избере кој од тие вештаци како физичко и правно лице ќе го ангажира за да изработи независен труд кој ќе служи во постапка со крајна цел остварување на правдата. Понатаму, во иницијативата подносителот наведува дека вештаците кои се вработени во Бирото за судско вештачење коешто е орган во состав на Министерството за правда, примаат плата од Буџетот на Република Северна Македонија и поради тоа се овозможува влијание кај нив и истите се пристрасни.
Со оспорената одредба се создава нееднаквост меѓу вештаците кои се вработени во Бирото за судски вештачења и другите правни и физички лица кои прават вештачења во слуачите кога се прават вештачења нарачани од државните органи, што е на штета на граѓаните. Со иницијативата се бара поништување на оспорената одредба.
II
На седницата Судот утврди дека со оспорената одредба е предвидено дека Бирото за судски вештања врши вештачење за потребите на органите на државната управа, јавните претпријатија и акционерските друштва во државна сопственост, по претходно поднесено писмено барање за вештачење во соодветните области, како и тоа дека формата и содржината на образецот на писменото барање ги пропишува министерот за правда.
III
На седница на Собранието на Република Северна Македонија, одржана на ден 18 јули 2023 година, е донесен Законот за вештачење којшто е објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.154/2023. Во глава IX со наслов „Преодни и завршни одредби” во член 62 став 1 е предвидено дека со денот на влегувањето во сила на овој закон, Бирото за судски вештачења продолжува да работи како Биро за процена, орган во состав на Министерството за правда. Во член 63 е предвидено дека постапките за вештачење започнати до денот на влегувањето во сила на овој закон ќе завршат во согласност со одредбите од Законот за вештачење („Службен весник на Република Македонија” број 115/10, 12/14, 43/14, 104/15, 148/15, 192/15 и 64/18), од страна на Бирото за процена.
Во член 69 е наведено дека со денот на стапување на сила на овој закон престанува да важи Законот за вештачење („Службен весник на Република Македонија” број 115/10, 12/14, 43/14, 104/15, 148/15, 192/15 и 64/18), додека со член 70 е предвидено дека овој закон стапува на сила осмиот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија”.
Новиот Закон за вештачење е објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 154/23 од 20 јули 2023 година, а стапил во сила осмиот ден од објавувањето, односно на 28 јули 2023 година.
Тргнувајќи од анализата на одредбите од Законот што сега е во сила и примена, произлегува дека тогашното Биро за вештачење можело за потребите на органите на државната управа, јавните претпријатија и акционерските друштва во државна сопственост да врши вештачење во соодветните области до наведениот датум. Но, концептот на Законот што сега е на сила, не предвидува иста таква можност, така што оспорената одредба е исцрпена во примената што претставува процесна пречка за постапување на Судот. Фактот дека биле започнати постапки за вештачење според оспорената одредба до влегување во сила на новиот закон не е од влијание за поинакво одлучување во овој случај. Ова уште повеќе што се работи за преодна одредба (член 63) која уредува на кој начин ќе завршат започнатите постапки, заради настанатите статусни и концептуални промени. Имено, Бирото за вештачење продолжува да работи како Биро за процена со други надлежности и повеќе не врши вештачења, туку согласно со член 47 од Законот сега врши само процена во согласност со одредбите од Законот за процена.
Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.
Согласно со член 38 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.
Со оглед на тоа што Законот за вештачење во кој била предвидена и оспорената одредба, престанал да важи и не е во правниот поредок, Судот цени дека согласно со наведената одредба од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија се настапени условите за отфрлање на иницијативата поради постоење на процесни пречки за одлучување.
IV
Врз основа на наведеното, Судот, одлучи како во диспозитивот на ова решение.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски
* * *
Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.41/2023
Shkup, 30 tetor 2024
Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve: Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 73 alineja 3 dhe nenit 38 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 30 tetor 2024, miratoi
A K T V E N D I M
REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 2 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ekspertizë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 12 nga 22.01.2014).
Arsyetim
I
Aleksandra Ilieva Millçova, avokate nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, parashtroi iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 2 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ekspertizë („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë “ nr.12 nga 22.01.2014).
Sipas parashtrueses së kërkesës, dispozita e kontestuar është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 4, nenin 51, nenin 55 dhe nenin 68 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Në iniciativë thuhet se është jashtëzakonisht e rëndësishme të sigurohet paanshmëria dhe objektiviteti i procedurës gjyqësore dhe dëshmuese, në zhvillimin e procedurave gjyqësore, prokuroriale dhe administrative. Me dispozitën e kontestuar është vendosur monolog në Byronë për Ekspertizë Gjyqësore përkundër personave tjerë ekspertë në rastet kur bëhet fjalë për lëndë me kërkesë të organeve shtetërore.
Kriteret që duhet të plotësojë një ekspert për t’u regjistruar në regjistrin e vetëm si ekspert i pavarur i cili do të marrë pjesë më tej në procedurën e provës janë të përcaktuara qartë në Ligjin për ekspertizë, dhe të gjithë ekspertët në fushat e tyre kanë licenca të barabarta dhe të gjithë mund të zgjedhin se cili prej atyre ekspertëve si person fizik dhe juridik do ta angazhojë që të përpilojë një punim të pavarur që do të shërbejë në një procedurë me qëllimin përfundimtar arritjen e drejtësisë. Më tej, në iniciativë, parashtruesja e kërkesës thekson se ekspertët të cilët janë të punësuar në Byronë për ekspertizë gjyqësore i është organ në kuadër të Ministrisë së Drejtësisë, marrin pagë nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe për këtë arsye, është e mundur të ndikohet tek ata dhe ata janë të njëanshëm.
Me dispozitën e kundërshtuar krijohet pabarazi ndërmjet ekspertëve të punësuar në Byronë për Ekspertizë Gjyqësore dhe personave të tjerë juridikë dhe fizikë që kryejnë ekspertizë në rastet kur ekspertiza janë porositur nga organet shtetërore, gjë që është në dëm të qytetarëve. Me iniciativën kërkohet heqja e dispozitës së kontestuar.
II
Gjykata në seancë konstatoi se me dispozitën e kontestuar parashikohet se Byroja për Ekspertizë Gjyqësore kryen ekspertizë për nevojat e organeve të administratës shtetërore, ndërmarrjeve publike dhe shoqërive aksionare shtetërore, pas kërkesës me shkrim të parashtruar paraprakisht për ekspertizë në fushat përkatëse, si dhe se forma dhe përmbajtja e formularit të kërkesës me shkrim përcaktohen nga Ministri i Drejtësisë.
III
Në seancën e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut, të mbajtur më 18 korrik 2023, u miratua Ligji për ekspertizë, i cili u botua në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 154/2023. Në kreun IX të titulluar “Dispozitat kalimtare dhe përfundimtare” në nenin 62 paragrafi 1 parashikohet se në ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji, Byroja për Ekspertizë Gjyqësore vazhdon të punojë si Byro Vlerësimi, organ në përbërje të Ministrisë së Drejtësisë. Në nenin 63 është paraparë se procedurat për ekspertizë të filluara para ditës së hyrjes në fuqi të këtij ligji do të përfundojnë në pajtim me dispozitat e Ligjit për ekspertizë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/ 10, 12/14, 43/14, 104/15, 148/15, 192/15 dhe 64/18), nga Byroja e Vlerësimit.
Në nenin 69 thuhet se me ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji, pushon së vlejturi Ligji për ekspertizë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/10, 12/14, 43/14, 104/15, 148/15, 192/15 dhe 64/18), ndërsa me nenin 70 parashikohet se ky ligj hyn në fuqi në ditën e tetë nga dita e botimit në “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
Ligji i ri për ekspertizë është publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” me numër 154/23 të datës 20 korrik 2023 dhe ka hyrë në fuqi në ditën e tetë të publikimit, përkatësisht më 28 korrik 2023.
Nisur nga analiza e dispozitave të ligjit që tani është në fuqi dhe që zbatohet, rezulton se Byroja e atëhershme e Ekspertizës, për nevojat e organeve të administratës shtetërore, ndërmarrjeve publike dhe shoqërive aksionare shtetërore, mund të kryente ekspertizë në zonat përkatëse deri në datën e caktuar. Por koncepti i ligjit që tani është në fuqi nuk e parasheh të njëjtën mundësi, kështu që dispozita e kontestuar është shterur në zbatim, gjë që paraqet pengesë procedurale për veprimin e Gjykatës. Fakti që procedurat e ekspertimit kanë filluar sipas dispozitës kontestuese para hyrjes në fuqi të ligjit të ri nuk ka ndikim për një vendim tjetër në këtë rast. Kjo është edhe më shumë pasi është një dispozitë kalimtare (neni 63) që rregullon se si do të përfundojnë procedurat e nisura, për shkak të statusit dhe ndryshimeve konceptuale që kanë ndodhur. Gjegjësisht, Byroja për Ekspertizë vazhdon të punojë si Byro e Vlerësimit me kompetenca të tjera dhe nuk i kryen më ekspertiza, por në pajtim me nenin 47 të Ligjit tani i kryen vetëm vlerësimet në përputhje me dispozitat e Ligjit për vlerësim.
Sipas nenit 110 alineja 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.
Sipas nenit 38 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse ka pengesa të tjera procedurale për vendimmarrjen e iniciativës.
Duke qenë se Ligji për ekspertizë, në të cilin është paraparë dispozita e kontestuar, ka pushuar së vlejturi dhe nuk është në rendin juridik, Gjykata vlerëson se në pajtim me dispozitën e theksuar të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Veriut Maqedonia, kushtet për refuzimin e iniciativës janë plotësuar për shkak të ekzistimit të pengesave në procesin për vendimmarrje.
IV
Nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitiv të këtij aktvendimi.
KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski