У.бр.185/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.185/2023
Скопје, 09 октомври 2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115 /2024), на седницата одржана на 9 октомври 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 13 став 2 и член 14 став 1 од Статутот на Самостојниот синдикат за образование, наука и култура на Република Македонија.

Образложение
I

Александар Петковски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 13 став 2 и член 14 став 1 од актот означен во диспозитивот на ова решение.

Според наводите во иницијативата, со оспорената одредба од член 13 став 2 од Статутот на Самостојниот синдикат за образование, наука и култура на Република Македонија, работникот се условува да стапува и истапува од членство во синдикатот, додека со оспорената одредба од член 14 став 1 од истиот акт, му се наложува на работникот да плаќа членарина три години откако ќе истапи од членство со што дополнително се условува неговото истапување од членство од синдикатот. Со член 20 став 2 од Уставот се гарантира правото на граѓаните да можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат. Со Законот за работните односи (член 185 став 1) се уредува дека работникот, односно работодавачот слободно одлучува за своето стапување и истапување од синдикатот, односно здружението на работодавачите, додека согласно со член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.

Зачленувањето во синдикат претставува израз на слободна волја на работникот исто како и престанокот на членство, па оттука произлегува дека условувањето на правото за истапување од членство со пропишување обврска да плаќа членарина уште три години по истапувањето, се спротивни на Уставот и Законот за работни односи.

Од наведените причини со иницијативата се бара Уставниот суд да ги укине оспорените одредби од Статутот на Самостојниот синдикат за образование, наука и култура на Република Македонија, со што би се овозможило на сегашните и идните членови слободно да стапуваат и истапуваат од членство.

На седницата Судот утврди дека според оспорениот член 13 став 2, доброволно истапување не важи ниту во случаите кога членот користел право што е обезбедено со Колективен договор, потпишан од страна на СОНК или со друг документ (спогодба, договор и сл.) со надлежните социјални партнери и тоа на сите нивоа, а со користење на некои од тие права членот добил зголемување на финансиските средства или подобрување на статусот на работното место, како и ослободување од казни кои произлегуваат од надлежните државни органи (инспекции, раководни органи во установата, судови и сл.), како заслуга на мерки и активности на органите на СОНК.

Согласно со оспорениот член 14 став 1, членот на СОНК, кој сака доброволно да истапи од СОНК, согласно со основите наведени во член 13 од овој статут, истапувањето ќе може да го направи по 3 години од денот на поднесувањето на барањето за истапување од СОНК.

III

Според член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот на Република Северна Македонија, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Согласно со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Граѓаните имаат право, согласно со член 37 став 1 од Уставот да основаат синдикати заради остварување на своите економски и социјални права. Синдикатите можат да основаат свои сојузи и да членуваат во меѓународни синдикални организации според истиот став од уставната одредба.

Во Законот за работни односи („Службен весник на Република Македонија“ бр. 62/05, 106/08, 161/08, 114/09, 130/09, 50/10, 52/10, 124/10, 47/11, 11/12, 39/12, 13/13, 25/13, 170/13, 187/13, 113/14, 20/15, 33/15, 72/15, 129/15, 27/16, 120/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 110/19, 267/20, 151/21, 288/21 и 111/23), синдикатот е дефиниран како самостојна, демократска и независна организација на работниците во која доброволно се здружуваат заради застапување, претставување, унапредување и заштита на своите економски, социјални и други поединечни и колективни интереси. Во член 185 став 1 од истиот закон, јасно е наведено дека работникот, односно работодавачот слободно одлучува за своето стапување и истапување од синдикатот, односно здружението на работодавачите.

Од анализата на уставните и законските одредби погоре наведени, произлегува дека Уставот утврдува право на граѓаните да се здружуваат во синдикални организации кои се организираат и ја вршат својата функција согласно со одредбите од Законот за работни односи.

Во конретниот случај, според оценка на Судот, Статутот на Самостојниот синдикат за образование, наука и култура на Република Македонија, претставува пропис подобен за уставно-судска оценка согласно со утврдената надлежност на Уставниот суд, утврдена со член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот, со оглед на тоа дека на општ начин ги уредува правата и обврските на членовите на синдикатот, се исполнети условите и за уставно судска анализа на оспорените одредби од Статутот.

Од анализата на оспорениот член 13 став 2 од Статутот, произлегува дека со него се предвидува ограничување на доброволното истапување од членство и истото не е возможно за следните случаи: кога членот користел право што е обезбедено со Колективен договор, потпишан од страна на СОНК со надлежните социјални партнери; кога членот добил зголемување на финансиските средства или подобрување на статусот на работното место, кога добил ослободување од казни кои произлегуваат од надлежните државни органи (инспекции, раководни органи во установата, судови и др.), како и кога остварил заслуга на мерки и активности на органите на СОНК. Во оспорениот член 14 став 1, доброволното истапување е условено со истекување на период од 3 години, сметано од денот на поднесувањето на барањето за истапување од СОНК, доколку членот користел некои од правата и бенефициите од членот 13 од Статутот.

Според Судот, со оспорената одредба, која забранува истапување од членството во СОНК по поднесено барање од членот кој доброволно сака да му престане членството се покренува прашањето дали оваа забрана e соодветна и пропорционална. Имено, одложениот предвиден рок од три години, кој треба да помине од изјавувањето дека некој работник повеќе не сака да членува во СОНК, па се до конечното негово истапување од синдикатот, прекумерно ја намалува и ограничува слободата на синдикално здружување на работниците од просветно-културниот сектор, оневозможувајќи им на тој начин да членуваат во други легитимно основани синдикати или пак, да основаат свои, нови синдикални организации, доколку не се задоволни од начинот на работа и преставувањето на СОНК. Условувањето за доброволно истапување од членство доколку членот користел некакви права и бенефиции кои се наведени во членот 13 од Статутот, не смее да биде ограничувачки фактор и покрај изречно изразената волја за напуштање на синдикатот. Со вакво ограничување за истапување од членство, се поставува прашањето за можно ограничување на слободата на синдикалното организирање и начелото на синдикалниот плураризам.

Ваквото уредување во оспорените статутарни одредби, според Судот, може да се стави под сомнение по однос на неговата согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 37 став 1 и член 51 од Уставот, како и со член 185 став 1 од Законот за работните односи. Ова од причина што оспорените одредби во себе содржат ограничувачки услов кој го попречува уставното загарантирано право на синдикално здружување, односно законски загарантираното право на слободно одлучување за стапување и истапување од членување во синдикалните организации.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.185/2023
Shkup, 09.10.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 9 tetot 2024, miratoi

A K T V E N D I M

INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 13 paragrafi 2 dhe nenit 14 paragrafi 1 të Statutit të Sindikatës së Pavarur për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të Republikës së Maqedonisë.

Arsyetim

Aleksandar Petkovski nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 13 paragrafi 2 dhe nenit 14 paragrafi 1 të aktit të përcaktuar në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Sipas pohimeve në iniciativë, me dispozitën e kontestuar të nenit 13 paragrafi 2 të Statutit të Sindikatës së Pavarur për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të Republikës së Maqedonisë, i punësuari kushtëzohet që të marrë pjesë dhe të largohet nga anëtarësimi në sindikatë, ndërsa me dispozitën kontestimore të nenit 14 paragrafi 1 të të njëjtit akt, i punësuari urdhërohet që ta paguajë kuotën e anëtarësimit për tre vjet pasi të tërhiqet nga anëtarësimi, gjë që kushtëzon edhe largimin e tij nga anëtarësimi në sindikatë. Me nenin 20 paragrafi 2 të Kushtetutës garantohet e drejta e qytetarëve që lirisht të krijojnë shoqata të qytetarëve dhe partive politike, tu qasen atyre to dhe tu shmangen atyre. Me Ligjin për marrëdhëni pune (neni 185 paragrafi 1) përcaktohet se i punësuari, gjegjësisht punëdhënësi, lirisht vendos për qasjen dhe daljen e tij nga sindikata, përkatësisht shoqata e punëdhënësve, ndërsa në pajtim me nenin 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha dispozitat tjera me Kushtetutën dhe ligjin.

Anëtarësimi në sindikatë është shprehje e vullnetit të lirë të të punësuarit, ashtu si edhe përfundimi i anëtarësimit, ndaj rrjedh se kushtëzimi i të drejtës për t’u tërhequr nga anëtarësimi me detyrimin për të paguar anëtarësimin edhe për tre vjet pas tërheqjes është në kundërshtim me Kushtetutën dhe Ligjin për marrëdhënie pune.

Për arsyet e cekura, me iniciativën kërkohet nga Gjykata Kushtetuese të shfuqizojë dispozitat e kontestuara të Statutit të Sindikatës së Pavarur për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të Republikës së Maqedonisë, me çka do t’u mundësohet anëtarëve aktualë dhe të ardhshëm hyrja dhe dalja e lirë nga anëtarësimi.

Gjykata në seancë konstatoi se sipas nenit të kontestuar 13 paragrafi 2, përfaqësimi vullnetar nuk është i vlefshëm edhe në rastet kur anëtari ka shfrytëzuar të drejtën e siguruar me marrëveshje kolektive, të nënshkruar nga SASHK-ja ose me ndonjë dokument tjetër (marrëveshje, kontratë, etj.) me partnerët socialë kompetentë në të gjitha nivelet, dhe duke përdorur disa nga këto të drejta, anëtari përfitoi rritje të burimeve financiare ose përmirësim të statusit të vendit të punës, si dhe lirim nga gjobat që rezultojnë nga organet kompetente shtetërore (inspektimet, organet drejtuese në institucion, gjykatat, etj.), si meritë e masave dhe aktiviteteve të organeve të SASHK-së.

Sipas nenit kontestues të nenit 14 paragrafi 1, anëtari i SASHK-së i cili dëshiron të tërhiqet vullnetarisht nga SASHK-ja, në pajtim me arsyet e përcaktuara në nenin 13 të këtij statuti, do të mund ta bëjë këtë pas 3 vjetësh nga data e parashtrimit të kërkesë për tërheqje nga SASHK-ja.

III

Sipas nenit 110 paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe pajtueshmërinë e rregullave të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i ligjit është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Qytetarët kanë të drejtë, në pajtim me nenin 37 paragrafi 1 të Kushtetutës, të themelojnë sindikata për realizimin e të drejtave të tyre ekonomike dhe sociale. Sindikatat mund të themelojnë alencat e tyre dhe të bëhen anëtarë të organizatave sindikale ndërkombëtare sipas të njëjtit paragraf të dispozitës kushtetuese.

Në Ligjin për marrëdhënie pune (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 62/05, 106/08, 161/08, 114/09, 130/09, 50/10, 52/10, 124/10, 47/11, 11/12, 39/12, 13/13, 25/13, 170/13, 187/13, 113/14, 20/15, 33/15, 72/15, 129/15, 27/16, 120/18 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 110/19, 267/20, 151/21, 288/21 dhe 111/23), sindikata përkufizohet si një organizatë e pavarur, demokratike dhe e mëvetësishme e punëtorëve në të cilën ata bashkohen vullnetarisht me qëllim të përfaqësimit, prezantimit, promovimit dhe mbrojtjes së interesave të tyre ekonomike, sociale dhe të tjera individuale dhe kolektive. Në nenin 185 paragrafi 1 i të njëjtit ligj, qartë thuhet se i punësuari, gjegjësisht punëdhënësi, lirisht vendos për anëtarësimin dhe daljen nga sindikata, gjegjësisht shoqata e punëdhënësve.

Nga analiza e dispozitave kushtetuese dhe ligjore të lartpërmendura, rezulton se Kushtetuta përcakton të drejtën e qytetarëve për t’u anëtarësuar në organizatat sindikale që organizohen dhe kryejnë funksionet e tyre në përputhje me dispozitat e Ligjit për marrëdhënie pune.

Në rastin konkret, sipas vlerësimit të Gjykatës, Statuti i Sindikatës së Pavarur për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të Republikës së Maqedonisë paraqet rregull të përshtatshëm për vlerësim kushtetues-gjyqësor në pajtim me juridiksionin e përcaktuar të Gjykatës Kushtetuese, të përcaktuar me nenin 110 paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës, duke pasur parasysh se me të rregullohen në mënyrë të përgjithshme të drejtat dhe obligimet e anëtarëve të sindikatës, ashtu që janë plotësuare kushtet për analizë kushtetuese-gjyqësore të dispozitave të kontestuara të Statutit.

Nga analiza e nenit të kontestuar 13 paragrafi 2 i Statutit, rezulton se me të parashihet kufizimi i tërheqjes vullnetare nga anëtarësia dhe e njëjta gjë nuk është e mundur në rastet e mëposhtme: kur anëtari ka shfrytëzuar të drejtën e siguruar nga Marrëveshja Kolektive e nënshkruar nga SASHK me partnerët social kompetent; kur anëtari ka pasur rritje të mjeteve financiare ose përmirësim të statutit të vendit të punës, kur ka marrë lirim nga gjobat që rrjedhin nga organet kompetente shtetërore (inspektimet, autoritetet drejtuese në institucion, gjykatat etj.), si dhe kur ka arritur merita në masat dhe aktivitetet e organeve të SASHK-së. Në nenin 14, paragrafi 1 i kontestuar, tërheqja vullnetare kushtëzohet me skadimin e periudhës 3 vjeçare, e llogaritur nga data e paraqitjes së kërkesës për tërheqje nga SASHK-ja, nëse anëtari ka shfrytëzuar disa nga të drejtat dhe përfitimet nga neni 13 i Statutit.

Sipas Gjykatës, me dispozitën e kontestuar që ndalon tërheqjen nga anëtarësimi në SASHK-së pas parashtrimit të kërkesës nga anëtari i cili vullnetarisht dëshiron ta ndërpresë anëtarësimin e tij, shtrohet pyetja nëse kjo ndalesë është e përshtatshme dhe proporcionale. Konkretisht, periudha e vonuar prej tre vjetësh, e cila duhet të kalojë nga deklarimi se një punëtor nuk dëshiron më të jetë anëtar i SASHK-së, deri në dorëheqjen e tij përfundimtare nga sindikata, e zvogëlon dhe kufizon tej mase lirinë e bashkimit sindikal të punëtorëve nga sektori arsimor kulturor, duke e bërë të pamundur që ata të anëtarësohen në sindikata të tjera të krijuara në mënyrë legjitime ose të themelojnë organizatat e tyre sindikale të reja, nëse nuk janë të kënaqur me mënyrën e punës dhe prezantimin e SASHK-së. Kushtëzimi për tërheqje vullnetare nga anëtarësimi nëse anëtari ka shfrytëzuar disa të drejtat dhe përfitimet të theksuara në nenin 13 të Statutit, nuk duhet të jetë një faktor kufizues pavarësisht vullnetit të shprehur në mënyrë eksplicite për t’u larguar nga sindikata. Me një kufizim të tillë të tërheqjes nga anëtarësimi, shtrohet pyetja për një kufizim të mundshëm të lirisë së organizimit sindikal dhe parimit të pluralizmit sindikal.

Sipas Gjykatës, kjo marrëveshje në dispozitat statutore të kontestuara mund të vihet në pikëpyetje në lidhje me përputhshmërinë e saj me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3, nenin 37 paragrafi 1 dhe nenin 51 të Kushtetutës, si dhe me nenin 185 paragrafi 1 të Ligjit për marrëdhënie pune. Kjo për shkak se dispozitat e kontestuara përmbajnë një kusht kufizues që pengon të drejtën e garantuar me Kushtetutë për anëtarësim në sindikatë, pra të drejtën e garantuar ligjërisht për të vendosur lirisht për t’u anëtarësuar dhe tërhequr nga anëtarësimi në organizatat sindikale.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski