У.бр.113/2021

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.113/2021
Скопје, 3 јули 2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска,  д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 27 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 3 јули 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на Упатството за начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2014 и 219/2015).

2. СЕ ЗАПИРА извршувањето на поединечните акти и дејствија што се преземени врз основа на оспорениот акт, означен во точката 1 од прешението.

Образложение

I

Државната комисија за спречување на корупција поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на Упатството за начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2014 и 219/2015), од причина што не било во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 51 и член 55 од Уставот на Република Северна Македонија како и со членовите 4, 5, 6, 9 и 39 став 2 алинеја 9 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги („Службен весник на Република Македонија бр. 184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 13/2016, 142/2016 и 132/2017) и („Службен весник на Република Северна Македонија бр.42/2020 и 77/2021).

Имено од самата преамбула на оспореното упатство произлегува дека овој подзаконски акт со кој се уредува начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси и радиодифузерите во Република Северна Македонија, е донесен покрај другите наведени членови и врз основа на член 18 став 1 алинеја 8 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги. Така, во главата „Надлежности на советот, стои дека Советот ги донесува подзаконските акти кои произлегуваат од овој закон“, а тоа значи дека Агенцијата нема законски основ и не може да донесува подзаконски акт кој не произлегува од цитираниот закон.

Во иницијативата е наведено дека со член 9 став 4 од Законот, законодавецот поблиску ги утврди надлежностите на Агенцијата за донесување на подзаконските акти и таксативно наброи и прецизира дека подзаконските акти можат да се донесат и тоа во случаи во однос на уредување на постапката и начинот на примање на предлози од заинтересирани странки; начинот и местата на објавување на конкурси, приговори на кандидати, пријавување на конкурси како и други информации поврзани со постапката за доделување на дозволи и утврдување на податоци и информации што Агенцијата ќе ги објави како и начинот на пристап до истите согласно со Законот.

Од наведеното, според наводите на подносителот, може да се заклучи дека Законот не и дава право на Агенцијата, односно на нејзините органи Советот и Директорот да донесуваат подзаконски акти кои излегуваат надвор од предвиденото во членот 9 од Законот. Во иницијативата се спори тоа што врз основа на одредбата „уредување на начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите односно програмските сервиси на радиодифузерите“ Агенцијата донела Упатство и дала зелено светло за формирање на „Македонски комитет за мерење на публиката“ како профитабилна стопанска интересна заедница (СИЗ), регистрирана во Трговскиот регистар на Република Северна Македонија, за вршење на трговска дејност, која во иднина ќе ги координира мерењата на гледаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите што емитуваат телевизиска програма на државно ниво преку дигитален терестријален мултиплекс и на јавното радиодифузно претпријатие МРТ.

Во иницијативата е наведено дека формираниот комитет е стопанска интерсна заедница, односно Агенцијата не е основач што може да се види од основачкиот акт и тековната состојба на Комитетот, односно истата е член без право на глас,т.е. набљудувач, а за одделни работи и надзор. Во точката 4 од Упатството стои дека Комитетот се формира со акт кој го донесуваат сите нејзини членови со право на глас. Од основачкиот акт кој подносителот го доставува во прилог, произлегува дека ЈРП МРТ не е основач и го нема потпишано основачкиот акт, но сепак директорот на агенцијата за АВМУ дал согласност за негово формирање. Исто така. на актот за формирање немаат ставено потпис ниту две маркетинг агенции,туку само Македонската асоцијација на маркетинг агенции која не е предвидена како член и потписник на актот за основање на Комитетот од точка 5 од Упатството.

Понатаму, подносителот на иницијативата ги цитира одредбите од член 4 ставови 1 и 2, член 5 ставови 1 и 2 и член 6 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги и наведува дека наведените одредби од Законот кои се појдовни точки во постапувањето на Агенцијата и нејзините органи јасно произлегува дека Агенцијата во својата работа е должна да постапува самостојно, независно и непристрасно во поглед на другите државни органи или правни лица.

Формирањето на Комитетот, врз основа на Упатството, како надворешно тело на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги со приватни фирми од типот на Алфа ТВ, Алсат-Мдоо, Канал 5 Дооел Скопје, Сител,Телма Дооел Скопје и Асоцијацијата на агенции за маркетинг Маам, е во спротивност со наведените одредби од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, од кои причини Уставниот суд треба да утврди дали со пренасочување на законските надлежности од Агенцијата на наведените правни лица, односно со формирање на спорниот Комитет (кој во овој момент го има одлучувачкиот збор при мерење на публиката) де факто се повредени цитираните законски одредби како и владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок.

Во иницијативата, исто така, се наведува дека со оспореното упатство се нарушува конкуренцијата на пазарот на радиодифузерите во Република Северна Македонија и одредени правни лица ги става во повластена положба, бидејќи без критериуми се избрани членовите на Комитетот од страна на директорот на Агенцијата, при што се дискриминирани национални телевизии во Република Северна Македонија кои емитуваат програма преку сателит и јавна електронска комуникациска мрежа на државно ниво, бидејќи им е ограничено правото тие да имаат членови во Комитетот, што е спротивно на член 55 од Уставот.

Имајќи го предвид наведеното, според подносителот произлегува дека за тоа какви подзаконски акти е овластена да донесува Агенцијата е уредено со закон (член 9 став 4 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги) и дека не може да се доуредат со подзаконски акти работи и активности врз основа на Деловникот за работа на Агенцијата ниту со Заклучок на Советот на Агенцијата. Понатаму во точките 10 до 18 од Упатството се дадени апсолутни права на Комитетот и тоа: да објавува огласи и врши избор на истражувачка агенција; да потпишува договори со истражувачката агенција кои дополнително ги одобрува директорот; членовите сами да утврдуваат колкав надомест ќе плаќаат на Комитетот и истите да одлучуваат колкав надомест ќе плаќаат другите корисници за користење на податоците, односно колкав ќе биде финансискиот надоместок, кое нешто не смее да се уредува со екстензивно толкување на подзаконската норма.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека самото формирање на надворешно тело со одобрение на Агенцијата е спротивно на членовите 2, 5 и 6 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, а тоа дали е почитувано упатството при формирање на ова нелегално правно лице кое ќе извршува работи од надлежност на агенцијата е феномен сам за себе и е недозволива правна иновација. Според точките 4 и 5 од Упатството и неговите измени е утврдено дека истото ќе биде формирано со акт кој го донесуваат сите негови членови. За членови покрај споменатите радиодифузери во Упатството се наведени и ЈРП Македонска Радиотелевизија, две маркетинг агенции предложени од МААМ (а не асоцијацијата) и Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги која е член на комитетот без право на глас, а кои не дале согласност-потпис на основачкиот акт на Комитетот кој се формирал и денес функционира.

Според иницијативата незаконитостите на одредбите од упатството се особено евидентни ако се направи паралела помеѓу точка 4, 5, 7 и 8 од Упатството со кој се регулира начинот на формирањето на членството и основните задачи на Македонскиот комитет за мерење на публиката, како и актот за основање во однос на член 9 од Законот каде стои дека недозволена медиумска концентрација, во смисла на овој закон постои кога: радиодифузер емитува радио или телевизиска програма и се занимава со дејност на новинска агенција, друштво за реклама и пропаганда, друштво за истражување на пазарот и јавното мислење, друштво за дистрибуција на аудиовизуелни дела, друштво за филмска продукција или со дејноста оператор електронски комуникациски преноси кој обезбедуваат реемитување или емитување на радио или телевизиски програми. Од Упатството и актот за основање видно е дека Комитетот е правно лице кое ќе врши мерење на пазарот на гледаноста на радиодифузерите. Комитетот истражувањата и мерењето на пазарот во моментов го врши преку договор склучен со истражувачка агенција (Ниелсен).

Од наведеното, според подносителите, повеќе од јасно било дека радиодифузерите Алфа,Сител, Телма, Канал 5 и Алсат во никој случај не можеле да бидат основачи на Комитетот, па ниту со согласност од Директорот и Советот на ААВМУ. Оттука, произлегува дека со одлука на Советот на Агенцијата и дадената согласност од Директорот на Агенцијата спротивно на член 39 став 2 од Законот, е дозволена медиумска концентрација на ТВ радиодифузерите во друштва за истражување на пазарот и јавното мислење.

Во иницијативата е наведено дека оспорените одредби од Упатството немаат уставна и законска основа од причини што со истото како подзаконски акт не се операционализираат законските одредби, туку напротив изворно се утврдуваат критериуми врз основа на дискрециони овластувања на директорот и Советот да предлагаат и избираат членови на Комитетот за мерење на гледаноста.

Понатаму во иницијативата незаконитоста подносителите ја приложуваат и „Одлуката за начинот на пресметување на износот за користење на податоците од мерењето, донесена од членовите на Комитетот, а која нема основа во Законот каде стриктно е предвидено дека агенцијата ќе врши мерење на публиката. Во конкретниов случај членовите и основачите на Комитетот се поистоветуваат со функциите на Директор и Совет на Агенцијата и си дозволуваат да утврдат и критериуми за оние кои не се членови на Комитетот, иако во точката 19 е наведено дека мерење на оние кои емитуваат програма преку сателит врши Агенцијата за АВМУ преку избор на истражувачка агенција со оглас за јавна набавка.

Подносителот на иницијативата предлага Уставниот суд да го укине Упатството во целина, а до донесување на конечна одлука согласно член 27 од Деловникот на Уставниот суд да донесе решение со кое ќе се запре извршувањето на поединечните акти или дејствија преземени врз основа на оспореното Упатство.

II

На седница Судот, во однос на фактичката состојба утврди дека доставен е одговор под број 03-2924/1 од 21 јули 2023 година од Агенцијата за аудио аудиовизуелни медиумски услуги во кое Судот е известен дека Собранието на Република Северна Македонија на својата 117 седница која е одржана на ден 18 јули 2023 година е донесен Законот за изменување и дополнување на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, кој влегол во сила осмиот ден од денот на објавувањето во („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.154/2023 од 20 јули 2023 година) и согласно член 3 од овој закон се направени измени и дополнувања, Во член 6 став 1 алинејата 7 се менува и гласи: „ се грижи за заштита на интересите на граѓаните во областа на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги, како и за оценување на мерките за заштита на тие интереси применети од услугите на платформите за споделување видеа“. Алинејата 15 се менува и гласи: „спроведува истражувања и анализи во врска со одделни прашања од областа на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги и услугите платформи за споделување видеа,“. Алинејата 16 се брише. Ставот 2 се брише, а тоа значи дека оспореното упатство го има изгубено правниот основ за негово постоење во правниот поредок.

III

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија е владеењето на правото.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон (став 1); Секој е должен да ги почитува Уставот и законите (став 2).

Со член 55 од Уставот, се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото. Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот и презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот.

Слободата на пазарот и претприемништвото можат да се ограничат со закон единствено заради одбраната на Републиката, зачувувањето на природата, животната средина или здравјето на луѓето.

Во член 1 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги („Службен весник на Република Македонија“бр. 184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 142/2016, 132/2017, 168/2018, 248/2018, 27/2019 и 154/2023), е наведено дека „Со овој закон се уредуваат правата, обврските и одговорностите во областа на аудио и аудио-визуелните медиумски услуги, вклучувајќи ги радиодифузерите и давателите на аудиовизуелни медиумски услуги по барање; давателите на услуги платформи за споделување видеа и операторите на јавни електронски комуникациски мрежи кои ги емитуваат или реемитуваат програмските сервиси на радиодифузерите.“.

Во член 6 од Законот се утврдени надлежностите на Агенцијата, во однос на тоа дека: се грижи за обезбедување на јавност во работата на радиодифузерите, се грижи за заштита и развој на плурализмот на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги, охрабрува и поддржува постоење на разновидни, независни и самостојни аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, презема мерки во согласност со овој закон во случаите кога е извршена повреда на одредбите на овој закон или на прописите донесени врз основа на него и условите и обврските од дозволите, се грижи за обезбедување заштита на малолетните лица, ги донесува актите кои произлегуваат од овој закон; се грижи за заштита на интересите на граѓаните во областа на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги, утврдува постоење на недозволена медиумска концентрација, одлучува за доделба, одземање или продолжување на дозволите за телевизиско или радио емитување, презема мерки за времено ограничување на пренос и прием на аудио и аудиовизуелни медиумски услуги од други држави на територијата на Република Македонија согласно со членот 45 од овој закон, донесува листа на настани од големо значење за јавноста на Република Македонија, поттикнува медиумска писменост, врши надзор согласно со членовите 28, 29 и 30 од овој закон, ги води регистрите утврдени со овој закон; спроведува истражувања и анализи во врска со одделни прашања од областа на аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, врши мерење на гледаност или слушност на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите од Република Македонија и врши и други работи утврдени со овој закон. (2) Начинот на мерење на гледаност или слушност на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите од Република Македонија го пропишува Агенцијата.

На седница Судот утврди дека од анализата на целината на Законот и наведените одредби произлегува дека предмет на наведениот закон е со него да се уредат: правата, обврските и одговорноста на радиодифузерите, даватаели на аудиовизуелни медиумски услуги по барање на операторите на јавни електронски комуникациски мрежи кои ги емитуваат или реемитуваат програмските сервиси на радиодифузерите, со цел , покрај другото, да се обезбеди транспарентно, независно, ефикасно и отчетно регулаторно тело во областа на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги,при што надлежен орган за работите што се предмет на законот е Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги која е самостојно и независно непрофитно регулаторно тело со статус на правно лице со јавни овластувања.Агенцијата во својата работа е независна од друг државен орган или друго правно лице и треба да биде непристрасна кон нив.

Понатаму, во Законот се уредени прашањата кои се однесуваат на: Обезбедување на радио или телевизиско емитување и аудиовизуелни медиумски услуги по барање (глава V), Јавен радиодифузен сервис (МРТ глава VI), Реемитување на програмски сервиси преку јавни електронски комуникациски мрежи (глава VIII), Прекршочни одредби (IX) и Преодни и завршни одредби.

Врз основа на член 6 став 1 алинеја 6, член 18 став 1 алинеја 8 и член 20 став 1 алинеја 11, во врска со член 6 став 2 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги („Службен весник на Република Македонија“ бр. 184/13, 13/14, 44/14, 101/14 и 132/14), и член 15 став 1 алинеја 7 од Деловникот за работа на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги бр.01-4351/1 од 29.8.2014 година, а во согласност со Заклучокот на Советот на Агенцијата 02-6553/4 од 27.12.2014 година и 02-6029 од 11.12.2015 година, Советот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги на својата 24-та седница одржана на 27.12.2014 година, и седницата одржана на 11 декември 2015 година, донесе Упатство за начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Северна Македонија.

Упатството содржи општи одредби со кои се уредува предметот кој се однесува на начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Северна Македонија. Целта на ова Упатство е да се обезбеди валиден и веродостоен систем за мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Македонија. Посебни одредби се однесуваат на електронското мерење на телевизиската публика. Основна задача на Комитетот е да ги координира „активностите во врска со електронското мерење на телевизиската публика“. При остварување на својата основна задача од точка 7 од ова упатство, Комитетот врши повеќе задачи. Упатството влегува во сила наредниот ден од денот на објавување во „Службен весник на Република Македонија”.

Во оспореното Упатството за начинот на мерење на гледаноста и слушаноста на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите во Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2014 и 219/2015) содржани се и измените од Упатството донесени од Советот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги.

На седница Судот го имаше во предвид фактот дека со член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.154/2023 од 20 јули 2023 година) е укинат правниот основ, односно со бришењето на алинејата 16 и ставот 2 од членот 6 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, Агенцијата нема законска надлежност да врши мерење на гледаност или слушност на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите од Република Македонија односно не го пропишува начинот на мерење на гледаност или слушност на програмите, односно програмските сервиси на радиодифузерите од Република Македонија, а тоа значи дека оспореното упатство нема правен основ за негово постоење во правниот поредок.

Судот констатира дека во завршните одредби на Законот за изменување и дополнување на Законот за аудио и аудио-визуелни медиумски услуги, не е предвидено да престане да важи оспореното упатство. Во врска со оваа констатација, Судот оцени дека поради фактот што Упатството не е укинато ниту со одлука на Агенцијата за аудио и аудио-визуелни медиумски услуги, потребно е тоа да биде ставено надвор од правниот поредок поради тоа со своето понатамошно опстојување го загрозува принципот на владеење на правото како темелна вредност на уставниот поредок.

IV

Врз основа на наведеното, Судот со мнозинство на гласови одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.113/2021
Shkup, 3 korrik 2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 27 dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 3 korrik 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Udhëzimit për mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, gjegjësisht të serviseve programore të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.198/2014 dhe 219/2015).

2. NDËRPRITET zbatimi i akteve individuale dhe veprimeve te ndërmarra në bazë të aktit kontestues, të shënuar në pikën 1 të aktvendimit.

Arsyetim

I

Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit ka paraqitur iniciativë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Udhëzimit për mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht serviseve programore të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 198/2014 dhe 219/2015), për arsye se nuk ka qenë në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3, nenin 51 dhe nenin 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut si dhe me nenet 4, 5, 6, 9 dhe 39 paragrafi 2 alineja 9 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 13/2016, 142/2016 dhe 132/2017) dhe („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 42/2020 dhe 77/2021).

Nga vetë preambula e udhëzimit kontestues del se ky akt nënligjor, i cili rregullon mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht shërbimeve programore dhe radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut, është miratuar krahas neneve të tjera të theksuara dhe në bazë të nenit 18 paragrafi 1 alineja 8 të Ligjit për shërbimet mediatike audio dhe audiovizuele. Kështu, në kapitullin “Kompetencat e Këshillit thuhet se Këshilli miraton akte nënligjore që rrjedhin nga ky ligj”, dhe kjo do të thotë se Agjencia nuk ka bazë ligjore dhe nuk mund të miratojë një akt nënligjor që nuk rrjedh nga ligji i cituar.

Në iniciativë thuhet se me nenin 9 paragrafin 4 të ligjit, ligjvënësi ka përcaktuar më afër kompetencat e Agjencisë për miratimin e akteve nënligjore dhe në mënyrë takasative ka numëruar dhe saktësuar se aktet nënligjore mund të miratohen në rastet që kanë të bëjnë me rregullimin e procedurës dhe mënyrës së marrjes së propozimeve nga palët e interesuara; mënyrën dhe vendet e shpalljes së konkurseve, kundërshtimet e kandidatëve, regjistrimin në konkurse si dhe informacione të tjera në lidhje me procedurën për dhënien e lejeve dhe përcaktimin e të dhënave dhe informacioneve që Agjencia do t’i publikojë si dhe mënyrën e qasjes në to në përputhje me me Ligjin.

Nga sa më sipër, sipas pretendimeve të parashtruesit, mund të konstatohet se ligji nuk i jep të drejtë Agjencisë, përkatësisht organeve të saj, Këshillit dhe drejtorit, të miratojnë akte nënligjore që shkojnë përtej asaj që është parashikuar në nenin 9 të ligjit. Në iniciativë kontestohet se në bazë të dispozitës “që rregullon mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, gjegjësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve”, Agjencia ka miratuar Udhëzim dhe ka dhënë dritën jeshile për themelimin e “Komitetit të Maqedonisë për matjen e audiencës” si bashkësi ekonomike interne fitimprurëse (BEI), e regjistruar në Regjistrin Tregtar të Republikës së Maqedonisë së Veriut, për kryerjen e veprimtarisë tregtare, i cili në të ardhmen do të koordinojë matjet e shikueshmërisë së programeve, d.m.th. programin shërbimet e radiodifuzerëve që transmetojnë një program televiziv në nivel kombëtar përmes një multipleksi digjital tokësor dhe të shoqërisë radiodifuzive publike RTM.

Në iniciativë thuhet se komisioni i formuar është bashkësi me interes ekonomik, gjegjësisht Agjencia nuk është themeluese, gjë që shihet nga akti themelues dhe gjendja aktuale e Komitetit, pra është anëtar pa të drejtë vote, dmth. vëzhgues, dhe për çështje të veçanta dhe mbikëqyrje. Në pikën 4 të Udhëzimit thuhet se Komiteti themelohet me një akt të miratuar nga të gjithë anëtarët e tij me të drejtë vote. Nga akti themelues i dërguar nga prozozuesi si shtojcë, del se JRP RTМ nuk është themelues dhe nuk e ka nënshkruar aktin e themelimit, por megjithatë drejtori i agjencisë ASHAV ka dhënë pëlqimin për themelimin e saj. Gjithashtu, aktin e themelimit nuk e kanë nënshkruar as dy agjenci të marketingut, por vetëm Asociacioni i Agjencive të Marketingut të Maqedonisë, i cili nuk është paraparë si anëtar dhe nënshkrues i aktit të themelimit të Komitetit nga pika 5 e Udhëzimit.

Për më tepër, parashtruesi i iniciativës citon dispozitat e nenit 4 paragrafët 1 dhe 2, nenin 5 paragrafët 1 dhe 2 dhe nenin 6 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele dhe thekson se dispozitat e përmendura të ligjit të cilat janë pika fillestare në veprimet e Agjencisë dhe organeve të saj, del qartë se Agjencia në punën e saj është e obliguar të veprojë në mënyrë të pavarur, të mëvetësishme dhe të paanshme ndaj autoriteteve të tjera shtetërore apo personave juridikë.

Formimi i Komitetit, në bazë të Udhëzimeve, si organ i jashtëm i Agjencisë për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele me kompanitë private si Alfa TV, Alsat-Mdoo, Kanal 5 SHPKNJP Shkup, Sitel, Tellma SHPKNJP Shkup, Asociacioni i Agjencive të Marketingut Maam, është në kundërshtim me dispozitat e deklaruara të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizive, për çka Gjykata Kushtetuese duhet të përcaktojë nëse me ridedikimin e kompetencave ligjore të Agjencisë për personat juridikë të theksuar, gjegjësisht me themelimin e Komitetit kontestues (i cili në këtë moment ka fjalën vendimtare në matjen e audiencës) de facto janë shkelur dispozitat ligjore të cituara si dhe sundimi i së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues.

Në iniciativë po ashtu thuhet se me udhëzimin e kontestuar prishet konkurrenca e tregut të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe i vendos disa persona juridikë në pozitë të privilegjuar, sepse anëtarët e Komisionit janë zgjedhur pa kriter nga drejtori i Agjencisë, ndërsa televizionet kombëtare në Republikën e Maqedonisë së Veriut që transmetojnë programe përmes satelitit dhe rrjetit publik të komunikimit elektronik në nivel shtetëror janë të diskriminuar, sepse e drejta e tyre për të pasur anëtarë në Komitet është e kufizuar, gjë që bie ndesh me nenin 55 të Kushtetutës.

Duke marrë parasysh sa më sipër, sipas parashtruesit, rezulton se çfarë aktesh nënligjore është e autorizuar të miratojë Agjencia, rregullohet me ligj (neni 9 paragrafi 4 i Ligjit për shërbimet mediatike audio dhe audiovizuele) dhe se gjërat dhe aktivitetet nuk mund të rregullohet me akte nënligjore në bazë të Rregullores së Agjencisë e as me Konkluzion të Këshillit të Agjencisë. Për më tepër, në pikat 10 deri në 18 të Udhëzimeve, Komisionit i jepen të drejta absolute, përkatësisht: të publikojë njoftime dhe të kryej zgjedhjen e agjencisë kërkimore; të nënshkruajë kontrata me agjencinë kërkimore të cilat miratohen shtesë nga drejtori; anëtarët vetë përcaktojnë se sa kompensim do t’i paguajnë Komitetit dhe ata vetë vendosin se sa kompensim do të paguajnë përdoruesit e tjerë për përdorimin e të dhënave, domethënë sa do të jetë kompensimi financiar, diçka që nuk duhet të rregullohet nga një interpretim i gjerë i normës nënligjore.

Më tej, në iniciativë thuhet se vetë themelimi i një organi të jashtëm me miratimin e Agjencisë është në kundërshtim me nenet 2, 5 dhe 6 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele dhe nëse është respektuar udhëzimi gjatë themelimit të këtij personi juridik të paligjshëm që do të kryejë punët në kompetencë të agjencisë është fenomen më vete dhe është risi juridike e palejueshme. Sipas pikave 4 dhe 5 të Udhëzimit dhe ndryshimeve të tij, përcaktohet se i njëjti do të formohet me një akt të miratuar nga të gjithë anëtarët e tij. Përveç radiodifuzerëve të përmendur, Udhëzimet listojnë edhe Radio Televizionin Maqedonas JRP, dy agjenci marketingu të propozuara nga MAAM (dhe jo asociacioni) dhe Agjencia për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele, e cila është anëtare e komisionit pa të drejtë vote dhe të cilët nuk kanë dhënë pëlqimin-nënshkrimin e aktit themelues të Komisionit që u formua dhe funksionon sot.

Sipas iniciativës, paligjshmëritë e dispozitave të udhëzimeve janë veçanërisht evidente nëse bëhet paralele mes pikave 4, 5, 7 dhe 8 të Udhëzimit me të cilin rregullohet mënyra e formimit të anëtarësimit dhe detyrat themelore të komitetit maqedonas për matjen e publikut, si dhe akti themelues në lidhje me nenin 9 të ligjit, i cili thotë se përqendrimi i paligjshëm i medias, në kuptim të këtij ligji, ekziston kur: radiodifuzeri transmeton një program radiofonik ose televiziv dhe angazhohet në veprimtaritë e një agjencie lajmesh, një shoqëri reklamimi dhe propagande, një shoqëri kërkimi tregu dhe opinioni publik, shoqëri për shpërndarjen e veprave audiovizive, shoqëri për prodhimin e filmit ose me operatorin e veprimtarisë së transmetimeve të komunikimeve elektronike që ofrojnë ritransmetim ose transmetim të programeve radiotelevizive. Nga Udhëzimet dhe akti i themelimit është e qartë se Komisioni është një person juridik që do të kryej matjen e tregut të shikueshmërisë së radiodifuzerëve. Komiteti aktualisht kryen kërkime dhe matje të tregut nëpërmjet një marrëveshje me një agjenci kërkimore (Nielsen).

Nga sa më sipër, sipas parashtruesve, ishte më se e qartë se radiodifuzerët Allfa, Sitell, Thellma, Kanall 5 dhe Alsat nuk mund të ishin në asnjë rast themelues të Komitetit, as me pëlqimin e Drejtorit dhe Këshillit të AASHAV. Nga kjo rrjedh se me vendim të Këshillit të Agjencisë dhe me pëlqimin e dhënë nga drejtori i Agjencisë në kundërshtim me nenin 39 paragrafi 2 të Ligjit, lejohet përqendrimi mediatik i TV radiodifuzerëve në shoqëri për hulumtim të tregut dhe opinionit publik.

Në iniciativë thuhet se dispozitat e kontestuara të Udhëzimit nuk kanë bazë kushtetuese dhe ligjore për arsye se dispozitat ligjore nuk janë funksionalizuar me të si akt nënligjor, por përkundrazi, kriteret janë përcaktuar fillimisht në bazë të autorizimeve të diskrecionit të drejtorit dhe të Këshillit për të propozuar dhe përzgjedhur anëtarët e Komitetit për të matur shikueshmërinë.

Më tej, në iniciativë, kundërligjshmërinë, parashtrueit e bashkëngjiten edhe “Vendimi për mënyrën e llogaritjes së shumës për përdorimin e të dhënave nga matja, e miratuar nga anëtarët e Komitetit, e cila nuk ka bazë në ligj, ku përcaktohet qartë se agjencia do të kryej matjen e audiencën”. Në këtë rast të veçantë, anëtarët dhe themeluesit e Komitetit identifikohen me funksionet e Drejtorit dhe Këshillit të Agjencisë dhe i lejojnë vetes të përcaktojnë kritere për ata që nuk janë anëtarë të Komitetit, megjithëse në pikën 19 theksohet theksohet se matje nga ata që transmetojnë program nëpërmjet satelitit kryhen Agjencia për ASHAV përmes përzgjedhjes së një agjencie kërkimore me njoftim për prokurim publik.

Parashtruesi i iniciativës i propozon Gjykatës Kushtetuese të shfuqizojë në tërësi Udhëzimin dhe deri në marrjen e një vendimi përfundimtar, në përputhje me nenin 27 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, të miratojë aktvendim që ndalon zbatimin e akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra në bazë të Udhëzimit të kontestuar.

II

Në seancë, Gjykata lidhur me gjendjen faktike konstatoi se është dërguar përgjigje me numër 03-2924/1 të datës 21 korrik 2023 nga Agjencia për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele, në të cilën Gjykata është njoftuar se Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut në seancën e 117-të, të mbajtur më 18 korrik 2023, u miratua Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele, i cili ka hyrë në fuqi në ditën e tetë nga dita e publikimit në (“Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 154/2023 të datës 20 korrik 2023) dhe në pajtim me nenin 3 të këtij ligji, janë bërë ndryshime dhe plotësime. Në nenin 6 paragrafi 1 alineja 7 ndryshon si vijon: “kujdeset për mbrojtjen e interesave të qytetarëve në fushën e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele, si dhe për vlerësimin e masave për mbrojtjen e atyre interesave të aplikuara nga shërbimet e platformës së ndarjes së videove”. Paragrafi 15 ndryshon si vijon: “zbaton kërkime dhe analiza në lidhje me çështje specifike në fushën e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele dhe shërbimeve të platformës së shkëmbimit të videove”. Paragrafi 16 shlyhet. Paragrafi 2 shlyhet, që do të thotë se udhëzimi i kontestuar e ka humbur bazën ligjore për ekzistimin e tij në rendin juridik.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, vlera themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut është sundimi i së drejtës.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në pajtim me Kushtetutën, kurse të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin (paragrafi 1); Të gjithë janë të obliguar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet (paragrafi 2).

Me nenin 55 të Kushtetutës garantohet liria e tregut dhe sipërmarrësisë. Republika siguron pozitë të barabartë juridike për të gjithë subjektet e tregut dhe merr masa kundër pozicionit monopolist dhe sjelljes monopoliste në treg.

Liria e tregut dhe e sipërmarrjes mund të kufizohet me ligj vetëm për mbrojtjen e Republikës, ruajtjen e natyrës, mjedisit jetësor apo shëndetit të njerëzve.

Në nenin 1 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 142/2016, 132/2017, 168/2018, 248/2018, 27/2019 dhe 154/2023), thuhet se “Ky ligj rregullon të drejtat, obligimet dhe përgjegjësitë në fushën e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele, duke përfshirë radiodifuzerët dhe ofruesit e shërbimeve mediatike audiovizuele sipas kërkesës; ofruesit e shërbimeve të platformës së ndarjes së videos dhe operatorët e rrjeteve publike të komunikimeve elektronike që transmetojnë ose ritransmetojnë serviset programore të radiodifuzerëve.“.

Në nenin 6 të ligjit përcaktohen kompetencat e Agjencisë, në lidhje me faktin se: kujdeset për sigurimin e publikut në punën e radiodifuzerëve, kujdeset për mbrojtjen dhe zhvillimin e pluralizmit audio dhe audioviziv. shërbimet mediatike, inkurajon dhe mbështet ekzistencën e shërbimeve të ndryshme, të pavarura dhe të mëvetësishme mediatike audio dhe audiovizuele, merr masa në përputhje me këtë ligj në rastet kur ka shkelje të dispozitave të këtij ligji ose të rregullave të miratuara në bazë të tij dhe kushtet dhe obligimet nga lejet, kujdeset për mbrojtjen e të miturve, miraton aktet që rrjedhin nga ky ligj; kujdeset për mbrojtjen e interesave të qytetarëve në fushën e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele, konstaton ekzistencën e një përqendrimi të paligjshëm mediatik, vendos për dhënien, heqjen ose zgjatjen e licencave për transmetim televiziv ose radio, merr masa për kufizimin e përkohshëm të transmetimit dhe pranimit të shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele nga shtetet tjera në territorin e Republikës së Maqedonisë në pajtim me nenin 45 të këtij ligji, miraton listën e ngjarjeve me rëndësi të madhe për publikun e Republikës së Maqedonisë, nxit shkollimin mediatik, kryen mbikëqyrje në pajtim me nenet 28, 29 dhe 30 të këtij ligji, mban regjistrat e përcaktuar me këtë ligj; kryen hulumtime dhe analiza në lidhje me çështje të veçanta nga sfera e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele, mat shikueshmërinë ose dëgjueshmërinë e programeve, përkatësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve nga Republika e Maqedonisë dhe kryen punë të tjera të përcaktuara me këtë ligj. (2) Mënyrën e matjes së shikueshmërisë ose dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve të Republikës së Maqedonisë e përcakton Agjencia.

Gjykata në seancë përcaktoi se nga analiza e Ligjit në tërësi dhe dispozitave të përmendura rezulton se lëndë e ligjit në fjalë është rregullimi i: të drejtave, detyrimeve dhe përgjegjësive të radiodifuzerëve, ofruesve të shërbimeve mediatike audiovizuele me kërkesë të operatorëve të rrjeteve publike të komunikimit elektronik që transmetojnë ose ritransmetojnë shërbimet programore të radiodifuzerëve, me qëllim, ndër të tjera, për të siguruar një organ rregullator transparent, të pavarur, efikas dhe të përgjegjshëm në fushën e shërbimeve shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuele, ku organ kompetent për çështjet që i nënshtrohen ligjit është Agjencia për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele, e cila është organ rregullator i pavarur dhe jofitimprurës me status të personit juridik me kompetenca publike është. Agjencia në punën e vet është e pavarur nga një organ tjetër shtetëror ose person tjetër juridik dhe duhet të jetë e paanshme ndaj tyre.

Gjithashtu, Ligji rregullon çështjet që kanë të bëjnë me: Ofrimin e shërbimeve radiotelevizive dhe mediatike audiovizuele sipas kërkesës (kapitulli V), Shërbimi i transmetimit publik (Kapitulli VI RTM-së), Ritransmetimi i shërbimeve programore përmes rrjeteve publike të komunikimit elektronik (kapitulli VIII). Dispozitat kundërvajtëse (IX) dhe dispozitat kalimtare dhe përfundimtare.

Bazuar në nenin 6 paragrafi 1 alineja 6, nenin 18 paragrafi 1 alineja 8 dhe nenin 20 paragrafi 1 alineja 11, lidhur me nenin 6 paragrafi 2 të Ligjit për shërbime audio dhe audiovizuele (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë”) nr.184 /13, 13/14, 44/14, 101/14 dhe 132/14), dhe nenin 15 paragrafi 1 alineja 7 të Rregullores së punës së Agjencisë për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizive nr.01-4351/1 nga 29.08.2014 dhe në pajtim me Konkluzën e Këshillit të Agjencisë 02-6553/4 nga 27.12.2014 dhe 02-6029 nga 11.12.2015, Këshilli i Agjencisë për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele në mledhjen e 24-të të mbajtur më 27.12.2014 dhe në mbledhjen e mbajtur më 11 dhjetor 2015, miratoi Udhëzim për mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve në Republikën Maqedonisë së Veriut.

Udhëzimet përmbajnë dispozita të përgjithshme që rregullojnë lëndën që ka të bëjë me mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Qëllimi i këtij Udhëzimi është të ofrojë një sistem të vlefshëm dhe të besueshëm për matjen e shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht të shërbimeve programore të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë. Dispozita të veçanta kanë të bëjnë me matjen elektronike të audiencës televizive. Detyra kryesore e Komitetit është të koordinojë “aktivitetet që lidhen me matjen elektronike të audiencës televizive”. Në kryerjen e detyrës bazë nga pika 7 e këtij udhëzimi, Komiteti kryen disa detyra. Udhëzimi hyn në fuqi ditën e radhës nga dita e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë”.

Udhëzimet e kontestuara për mënyrën e matjes së shikueshmërisë dhe dëgjueshmërisë së programeve, përkatësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve në Republikën e Maqedonisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 198/2014 dhe 219/2015) përmbajnë ndryshimet në Udhëzimin e miratuar nga Këshilli i Agjencisë për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele.

Në seancë, Gjykata e mori parasysh faktin se me nenin 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 154/2023 e datës 20 korrik, 2023) ndërpritet baza ligjore, gjegjësisht me shlyerjen e paragrafit 16 dhe paragrafit 2 të nenit 6 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele, Agjencia nuk ka bazë ligjore që të kryej matjen e shikueshmërisë apo dëgjueshmërisë së programeve, gjegjësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve të Republikës së Maqedonisë, gjegjësisht nuk e përcakton mënyrën e matjes së shikueshmërisë apo dëgjueshmërisë së programeve, gjegjësisht shërbimeve programore të radiodifuzerëve nga Republika e Maqedonisë, dhe kjo do të thotë se udhëzimi i kontestuar nuk ka bazë juridike për ekzistimin e tij në rendin juridik.

Gjykata thekson se në dispozitat përfundimtare të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shërbimet mediatike audio dhe audio-vizuele, nuk është paraparë që udhëzimi i kontestuar të pushojë së vlejturi. Lidhur me këtë konstatim, Gjykata vlerësoi se për faktin se Udhëzuesi nuk është shfuqizuar as me vendim të Agjencisë për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele, është e nevojshme që të vendoset jashtë rendit juridik për shkak të kësaj, me ekzistencën e tij të mëtejshme kërcënon parimin e sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski