У.бр.86/2023

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.86/2023
Скопје 12.09.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, Добрила Кацарска и д-р Ана Павловска-Данева, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2024), на седницата одржана на 12 септември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 2 став 1 точка 1 од Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.265/21) и член 1 од Правилникот за изменување на Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.112/23).

Образложение
I

Здружението „Помалку пластика“ од Скопје, поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на Правилник за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.265/21) кој е донесен врз основа на член 10 став 6 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.215/21) од страна на министерот за животна средина и просторно планирање.

Во поднесената иницијатива е наведено дека постапката за оцена на уставноста се поведува за член 2 став 1 точка 1 од Правилникот каде се наведува дека „ќеси за носење на стоки“ се ќеси над 15 микрони наменети за носење на производи и стоки за лична потрошувачка кои се набавуваат во продавници, магацини, складови, деловни простори, зелени пазари и посебни пазари каде што се врши трговија на мало, освен ќесите кои не се предмет на секојдневна општа побарувачка, како што се ќесите за носење текстил, книги, канцелариски материјал, техничка стока, лекови и помошни медицински производи, садови за домаќинство, сите видови на обувки, детски играчки, спортска опрема и слична стока, како и за член 1 од Правилникот за изменување на Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.112/23) со кој се менува претходно наведениот член во делот на „ќеси со дебелина на ѕидот од 15 до 50 микрони“, кои според подносителот на иницијативата се во спротивност со одредбите на член 8 став 1 алинеја 10, член 43, член 51, член 110 алинеи 1 и 2 и член 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 6 став 1 точки 6, 7, 8 и 9 и член 10 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување .

Подносителот на иницијативата наведува дека министерот за животна средина и просторно планирање во претходно цитираниот член излегол надвор од овластувањата дадени во член 10 став 6 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување кој гласи „Министерот кој раководи со органот на животната средина ги пропишува стандардите за биоразградливост од ставот 3 од овој член кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи кеси од страна на трговците, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденцијата од ставот 5 на овој член“ и на тој начин постапил спротивно на член 51 став 1 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во иницијативата се наведува дека министерот за животна средина и просторно планирање нема овластување да го утврдува опсегот на биоразградливите ќеси за носење на стоки за кои се пропишуваат стандардите за биоразградливост и спротивно на член 10 став 6 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување на два начини го менува опсегот и тоа: прво, преку определување на опсегот на ќесите од 15 до 50 микрони и второ, преку воведување на исклучок за ќесите кои не се предмет на секојдневна општа побарувачка, како што се ќесите за носење на текстил, книги, канцелариски материјал, техничка стока, лекови и помошни медицински производи, садови за домаќинство, сите видови на обувки, детски играчки, спортска опрема и слично.

II

На седницата Судот утврди дека согласно член 1 на овој Правилник се пропишуваат стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговците, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција од страна на трговецот.

Во член 2 од овој Правилник се дефинираат поимите употребени во него кои го имаат следното значење: 1. „Ќеси за носење на стоки“ се ќеси над 15 микрони наменети за носење на производи и стоки за лична потрошувачка кои се набавуваат во продавници, магацини, складови, деловни простори, зелени пазари и посебни пазари каде што се врши трговија на мало, освен ќесите кои не се предмет на секојдневна општа побарувачка, како што се ќесите за носење текстил, книги, канцелариски материјал, техничка стока, лекови и помошни медицински производи, садови за домаќинство, сите видови на обувки, детски играчки, спортска опрема и слична стока. Ќесите за носење на стоки можат да бидат печатени и непечатени. 2. „Трговци“ се правни и физички лица кои во синџирот на снабдување ги прават производите достапни на крајниот корисник во продавници, магацини, складови, деловни простори, зелени пазари и посебни пазари каде се врши трговија на мало, кои ставаат во употреба биоразградливи кеси.

Според член 3 од Правилникот, ќесите за носење на стоки кои се пуштаат на пазарот треба да ги исполнуваат следните стандарди: МКС EN ISO 17556: 2020 пластика – определување на крајно аеробно биораспаѓање на пластични материјали во почвата со мерење на потрошувачка на кислород во респирометар или количината на ослободен јаглерод диоксид (ISO 17556:2019) или МКС 1009 методи за оцена на оксо – биоразградливост на пластика и фито-токсичност на остатокот од контролирани лабораториски услови, или друг соодветен меѓународно признат стандард. (2) Во поглед на еколошката токсичност ќесите за носење на стоки кои се пуштаат на пазар треба да го исполнат стандардот МКС EN 13432:2007/AC:2011 пакување – барање за обнова на пакувањето преку компостирање и биодеградација – шеми за тестирање и критериуми за оцена за крајно прифаќање на пакувањето, или друг соодветен меѓународно признат стандард. (3) Меѓународно признатите стандарди кои се соодветни на стандардот од ставовите 1 и 2 на овој член се објавени на веб-страницата на Министерството за животна средина и просторно планирање.

Согласно со член 4 од истиот Правилник, ќесите за носење на стоки за да се пуштат на пазар треба да содржат текст кој ги информира потрошувачите дека ќесата е биоразградлива (самодекларативно тврдење на производителот за заштита на животната средина согласно стандардот МКС EN ISO 14021). Непечатените ќеси за носење на стоки се пуштаат на пазар на начин што текстот кој ги информира потрошувачите дека ќесата е биоразградлива се испишува на примарното пакување од истите. Трговците треба на видно место во своите простории да истакнат известување дека ќесите кои се ставаат во употреба се биоразградливи ќеси произведени соодветно пропишаните стандарди за биоразградливост.

Според член 5 од Правилникот, евиденцијата за бројот на продадени ќеси за носење на продажно место која ја водат трговците, секој 15 – ти во месецот по завршување на кварталот се доставува на образец чија форма и содржина се дадени во Прилог кој е составен дел на овој правилник.

Во член 6 од овој правилник е утврдено дека одредбата од член 3 став 1 алинеја 1 ќе отпочне да се применува од 1 јуни 2023 година. Oдредбата од член 3 став 1 алинеја 2 ќе престане да се применува од 1 јуни 2023 година.

Согласно член 7 од Правилникот, со денот на влегувањето во сила на овој Правилник престанува да важи Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за транспорт на стоки, начинот на пуштање и употреба на биоразградливите ќеси за транспорт на стоки на пазар („Службен весник на Република Македонија“ бр.19/2013).

Во член 8 од истиот Правилник е предвидено дека тој влегува во сила наредниот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“, а ќе отпочне да се применува од 1 декември 2021 година.

Правилникот е заведен под број 13-5055/5 од 29 ноември 2021 година.

Врз основа на член 10 став 6 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 215/21), министерот за животна средина и просторно планирање донесе Правилник за изменување на Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.265/21).

Според член 1 од овој Правилник во Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговците, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.265/21) во членот 2 во точката 1 зборовите „ќеси над 15 микрони“ се заменуваат со зборовите „ќеси со дебелина на ѕидот од 15 до 50 микрони“.

Во член 6 во ставот 1 зборовите „1 јуни 2023 година“ се заменуваат со зборовите „1 јуни 2024 година“. Во ставот 2 зборовите „1 јуни 2023 година “ се заменуваат со зборовите „1 јуни 2024 година“.

Согласно со член 3 од истиот, овој Правилник влегува во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“. Заведен под број бр.13-3489/2 и донесен од страна на министерот за животна средина 30 мај 2023 година и просторно планирање.

III

Согласно со член 8 став 1 алинеи 3, 7 и 10 од Уставот, владеењето на правото, слободата на пазарот и претприемништвото и уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина и на природата се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Во член 43 од Уставот е определено дека секој човек има право на здрава животна средина. Секој е должен да ја унапредува и штити животната средина и природата. Републиката обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија, одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Според член 1 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.215/21), предмет на уредување се барањата за заштита на животната средина и здравјето на луѓето кои треба да ги исполнува пакувањето при производство, пуштање на пазар и постапувањето со отпадот од пакување што ги опфаќа обврските на економските оператори и другите субјекти кои учествуваат во процесот на производство и пуштање на пазар на пакувањето, барањата за собирање, повторна употреба, преработка, рециклирање и отстранување, како и други услови за постапување со отпадот од пакување, известувањето и економските инструменти за постигнување на целите за собирање, преработка и рециклирање на отпадот од пакување.

Во член 6 од истиот Закон се дадени дефинициите според кои под „Пластични ќеси за носење на стоки“ се подразбираат ќеси за носење, со или без рачки, изработени од пластика, кои се достапни за потрошувачите на продажните места на стоки и производи; 7) „Лесни пластични ќеси за носење на стоки“ се пластични ќеси за носење чија дебелина е пониска од 50 микрони; 8) „Многу лесни пластични ќеси за носење на стоки“ се пластични ќеси за носење чијашто дебелина е пониска од 15 микрони, кои се потребни за хигиенски цели или се даваат како примарно пакување за храна која не е компактна или е во течна состојба кога тоа помага за спречување на фрлањето на храна; 9) „Oксo-разградливи пластични ќеси за носење“ се пластични ќеси за носење изработени од пластични материјали кои вклучуваат адитиви кои го забрзуваат распаѓањето на пластичните материјали во микро-делови; 10) „Економски оператори“ поврзани со пакувањето се: а) „добавувачот на материјали за пакување“ кој е правно или физичко лице, кое произведува или пушта во слободен промет пакувања и нивни конвертори, како своја дејност; б) „производителот“ кој е правно или физичко лице кое пакува стоки или полни стоки во пакувања, како и произведува или пушта во слободен промет стоки спакувани во пакувања, како своја дејност, вклучувајќи го и производителот кој како краен корисник пушта во слободен промет спакувана стока; в) „малиот производител“ кој е правно или физичко лице кое пакува стоки или полни стоки во пакувања како и произведува или пушта во слободен промет стоки спакувани во пакувања како своја дејност, вклучувајќи го и производителот кој како краен корисник пушта во слободен промет спакувана стока во количини исти или помали од пропишаните во членот 26 став (1) од овој закон; г) „трговецот“ кој е правно или физичко лице, кое во синџирот на снабдување, го прави производот достапен на крајниот корисник.

Согласно со член 10 став 1 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување, се забранува пуштање на пластични ќеси за носење на стоки на пазарот во Република Северна Македонија. Се забранува пуштање на пластично пакување за еднократна употреба во угостителските објекти на територијата на заштитените подрачја во Република Северна Македонија. (3) По исклучок од ставот 1 на овој член, со плаќање на надоместок од страна на крајните корисници, дозволено е пуштање на пазарот во Република Северна Македонија биоразградливи ќеси за носење на стоки кои се произведени согласно со пропишаните стандарди за биоразградливост, освен многу лесните пластични ќеси за носење на стоки. (4) Надоместокот кој треба да го плаќаат крајните корисници од ставот 3 на овој член за биоразградливите ќеси за носење на стоки изнесува 15 денари за парче и истиот се плаќа на трговецот на местото на продажба. (5) Трговецот од ставот 4 на овој член е должен да води евиденција на квартална основа за бројот на продадени ќеси на продажното место која ја доставува до стручниот орган и вкупната сума добиена од надоместокот од продадените ќеси на квартална основа ја пренесува на посебна сметка отворена за таа намена на органот за животна средина. (6) Министерот кој раководи со органот за животна средина ги пропишува стандардите за биоразградливост од ставот 3 на овој член кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливите кеси од страна на трговците, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција од ставот 5 на овој член. (7) Стручниот орган, врз основа на евиденцијата од ставот 5 на овој член, најдоцна до 31 јануари во тековната година, ја утврдува годишната количина на пластични ќеси користени во Република Северна Македонија за претходната година, врз основа на Методологијата утврдена во член 13 од Законот за проширена одговорност на производителот за управување со посебни текови на отпад

Со дефинирањето на ќесите за носење на стоки во Правилникот, министерот за животна средина и просторно планирање пристапува кон нивно подетално уредување. Овластувањето на министерот за животна средина и просторно планирање е да ги пропише стандардите за биоразградливост од член 10 став 3 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговците, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденцијата од ставот 5 на овој член.

Во член 10 став 3 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување е наведено дека „По исклучок од ставот 1 од овој член, со плаќање на надоместок од страна на крајните корисници, дозволено е пуштање на пазар во Република Северна Македонија биоразградливи ќеси за носење на стоки кои се произведени согласно со пропишаните стандарди за биоразградливост освен многу лесните пластични ќеси за носење на стоки“.

Согласно наведеното, исклучок постои само за многу лесни пластични ќеси кои се под 15 микрони. Начинот на кој министерот за животна средина и просторно планирање пристапил кон дефинирање на ќесите за носење на стоки е подетално и појасно дефинирање на одредбите од Законот за управување со пакување и отпад од пакување и прецизно определување на кои ќеси за носење на стоки ќе се применуваат стадардите за биоразградливост.

Во Правилникот, чија цел е дефинирање на стандардите за биоразградливост само се врши допрецизирање на ќесите за носење на стоки на кои се однесуваат овие стандарди. Прецизното дефинирање се врши на два начина со дефинирање на дебелината на ѕидот на ќесите и дефинирање на намената на ќесите за кои ќе се применуваат стандардите.

Имено, со измените на Правилникот законодавецот операционализира дека ќесите за носење на стоки се оние од 15 до 50 микрони кои се наменети за носење на производи и стоки за лична потрошувачка кои се набавуваат во продавници, магацини, складови, деловни простори, зелени пазари и посебни пазари каде што се врши трговија на мало, а не влегуваат ќесите за носење на текстил, книги, канцелариски материјал, техничка стока, лекови и помошни медицински производи, садови за домаќинство, сите видови обувки, детски играчки, спортска опрема и слична стока. Ова подетално уредување е да се направи разграничување на ќесите за носење на стоки кои имаат најголемо влијание врз животната средина, за разлика од ќесите за носење кое се користат за друга намена која не влегува во секојдневна употреба. Друг аргумент е дека ваквата подетална дефиниција се должи на фактот дека ќесите кои не се за секојдневна употреба се користат повеќекратно и не се користат секојдневно за разлика од ќесите за лична потрошувачка.

Во однос на примената на стандардите за биоразградливост е јасно на кои ќеси за носење на стоки дефинирани во Правилникот ќе се применуваат стандардите согласно деталната дефиниција дадена во Правилникот односно на ќеси со дебелина на ѕидот од 15 до 50 микрони наменети за носење на производи и стоки за лична потрошувачка кои се набавуваат во продавници, магацини, складови, деловни простори, зелени пазари и посебни пазари каде што се врши трговија на мало.

Според тоа доколку би постоела детална дефиниција на која ќе се однесуваат стандардите за биоразградливост да би значело дека Правилникот ќе треба да се применува на сите ќеси за носење на стоки. Општата примена на стандардите за сите ќеси за носење на стоки е во спротивност и со Директивата за пластични ќеси (Директива (ЕУ) 2015/720) со која се менува Директивата за пакување и отпад од пакување (94/62/EC).

Измената на Директивата е усвоена токму за да се справи со неодржливата потрошувачка и употребата на лесни пластични ќеси за носење (т.е. пластични ќеси за носење со дебелина помала од 50 микрони во Европа). Директивата бара од земјите членки да преземат мерки, како што се национални цели за намалување и/или економски инструменти (пр. такси и надоместоци) и маркетиншки ограничувања (забрани), под услов вторите да бидат пропорционални и недискриминаторски.

Врз основа на претходно наведеното, со деталното уредување на дефиницијата на „ќесите за носење на стоки“ во Правилникот, министерот за животна средина и просторно планирање не излегол надвор од овластувањата дадени во член 10 став 6 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување. Во конкретниот случај, во овој Правилник се пропишуваат стандарди за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, и поради начинот на кој е дефиниран член 2 точка 1 од Правилникот, истиот е во согласност со член 6 став 1 точки 6, 7, 8 и 9 и член 10 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување, во насока на негова попрецизна и појасна примена.

Имајќи го предвид претходно наведеното, Судот оцени дека оспорените одредби, односно член 2 став 1 точка 1 од Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.265/21) и член 1 од Правилникот за изменување на Правилникот за стандардите за биоразградливост кои треба да ги исполнуваат ќесите за носење на стоки, начинот на пуштање на пазар на биоразградливи ќеси од страна на трговци, како и формата и содржината на образецот за водење на евиденција („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.112/23) се во согласност со одредбите на член 8 став 1 алинеја 10, член 43, член 51, член 110 алинеи 1 и 2 и член 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 6 став 1 точки 6, 7, 8 и 9 и член 10 од Законот за управување со пакување и отпад од пакување

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

 

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.86/2023
Shkup, 12.09.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, Dobrilla Kacarska,  dr. Ana Pavllovska-Daneva, në bazë të nenit 110 dhe 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 12.09.2024, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 2 paragrafi 1 pika 1 të Rregullores për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për mbajtjen e mallrave, mënyrën e lëshimit në treg të qeseve të biodegradueshme nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 265/21) dhe neni 1 i Rregullores për ndryshimin e Rregullores për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, mënyra e lëshimit në treg të qeseve të biodegradueshme nga tregtarët, si dhe forma dhe përmbajtja e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.112/23).

Arsyetim

I

Shoqata “Më pak plastikë” nga Shkupi ka dërguar iniciativë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Rregullores për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, mënyrën e lëshimit të qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 265/21) që është miratuar në bazë të nenit 10 paragrafi 6 të Ligjit për menazhim me paketimin e mbeturinave nga paketimi. (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 215/21) nga ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor.

Në iniciativën e parashtruar thuhet se procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë është inicuar për nenin 2 paragrafi 1 pika 1 të Rregullores, ku thuhet se “qeset për bartje të mallrave” janë qese mbi 15 mikronë të destinuara për bartje të produkteve dhe mallrave për konsum personal që prokurohet në dyqane, magazina, depo, ambiente biznesi, tregje të gjelbra dhe tregje të veçanta ku kryhet tregtia me pakicë, me përjashtim të qeseve që nuk i nënshtrohen kërkesës së përgjithshme ditore, si qese për transportin e tekstileve, librave, materialit për zyra, mallit teknik, ilaçeve dhe prodhimeve ndihmëse mjekësore, enëve shtëpiake, të gjitha llojet e këpucëve, lodrave për fëmijë, pajisjeve sportive dhe mallrave të ngjashme, si dhe për nenin 1 të Rregullores për ndryshimin e Rregullores për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, mënyra e lëshimit të qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe forma dhe përmbajtja e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 112/23) me çka ndryshohet neni i lartpërmendur në pjesën për “qeset me trashësi muri nga 15 deri në 50 mikron”, të cilat, sipas parashtruesit të iniciativës, janë në kundërshtim me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 10, nenit 43, nenit 51, nenit 110 alineja 1 dhe 2 dhe nenit 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe neni 6 paragrafi 1 pikat 6, 7, 8 dhe 9 dhe nenit 10 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit.

Parashtruesi i iniciativës thekson se ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor në nenin e cituar më parë ka shkuar përtej kompetencave të dhëna në nenin 10 paragrafi 6 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit ku thuhet “Ministri i cili menaxhon organin e mjedisit jetësor i përcakton standardet për biodegradueshmërinë nga paragrafi 3 i këtij neni, të cilat duhet t’i plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, mënyrën e lëshimit në treg të qeseve të biodegradueshme nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës nga paragrafi 5 të këtij neni” dhe kështu ka vepruar në kundërshtim me nenin 51 paragrafi 1 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në iniciativë thuhet se ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor nuk ka kompetencë të përcaktojë përfshirjen e qeseve të biodegradueshme për bartjen e mallrave për të cilat janë të përcaktuara standardet e biodegradueshmërisë dhe në kundërshtim me nenin 10 paragrafi 6 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit ndryshon fushëveprimin në dy mënyra: së pari, duke përcaktuar gamën e qeseve nga 15 deri në 50 mikron dhe së dyti, duke futur një përjashtim për qeset që nuk i nënshtrohen kërkesës së përgjithshme të përditshme, si që janë qeset për bartjen e tekstilit, librave, materialeve për zyra, mallit teknik, ilaçeve dhe prodhimeve ndihmëse mjekësore, enëve shtëpiake, të gjitha llojet e këpucëve, lodrave për fëmijë, pajisjeve sportive dhe të ngjashme.

II

Gjykata në seancë konstatoi se në përputhje me nenin 1 të kësaj rregulloreje, standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për mbajtjen e mallrave, mënyra e lëshimit në treg të qeseve të biodegradueshme nga tregtarët, si dhe forma dhe përmbajtja e formularit për mbajtjen e shënimeve nga tregtari.

Në nenin 2 të kësaj rregulloreje janë përcaktuar nocionet e përdorura në të dhe e kanë këtë kuptim: 1. “Qeset për mbajtjen e mallrave” janë qese mbi 15 mikron të destinuara për transportimin e produkteve dhe mallrave për konsum personal që blihen në dyqane, magazina, depo, hapësira afariste, tregjet e gjelbra dhe tregjet e veçanta ku kryhet tregtia me pakicë, me përjashtim të qeseve që nuk i nënshtrohen kërkesës së përgjithshme ditore, si qese për transportimin e tekstileve, librave, materialit për zyra, mallra teknike, ilaçe dhe prodhime ndihmëse mjekësore, enët shtëpiake, të gjitha llojet e këpucëve, lodrave për fëmijë, pajisje sportive dhe mallra të ngjashme. Qeset e transportit mund të jenë të printuara ose të paprintuara. 2. “Tregtarë” janë persona juridikë dhe fizikë, të cilët në zinxhirin e furnizimit vënë produktet në dispozicion të përdoruesit përfundimtar në dyqane, magazina, depo, hapësira afariste, tregje të gjelbra dhe tregje të veçanta ku kryhet tregtia me pakicë, të cilët vënë në përdorim qeset e biodegradueshme.

Sipas nenit 3 të Rregullores, qesert për transportin e mallrave që vendosen në treg duhet të plotësojnë standardet e mëposhtme: MKS EN ISO 17556: 2020 plastika – përcaktimi i biodegradimit përfundimtar aerobik të materialeve plastike në tokë duke matur konsumin e oksigjenit në një respirometër ose sasia e dioksidit të karbonit të çliruar (ISO 17556:2019) ose metodat MKS 1009 për vlerësimin e okso-biodegradueshmërisë së plastikës dhe fitotoksicitetit të mbetjes në kushte të kontrolluara laboratorike, ose një standard tjetër të përshtatshëm të njohur ndërkombëtarisht. (2) Për sa i përket toksicitetit ekologjik, qeset për transportin e mallrave që vendosen në treg duhet të plotësojnë standardin MKS EN 13432:2007/AC:2011 paketimi – kërkesa për rikuperimin e paketimit përmes kompostimit dhe biodegradimit – skemat e provës dhe kriteret për paketimin përfundimtar vlerësimi i pranimit, ose standard tjetër i përshtatshëm i njohur ndërkombëtarisht. (3) Standardet e njohura ndërkombëtarisht të përshtatshme me standardin nga paragrafët 1 dhe 2 të këtij neni janë të publikuara në ueb faqen e Ministrisë së Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor.

Sipas nenit 4 të së njëjtës Rregullore, qeset për transportin e mallrave që do të vendosen në treg duhet të përmbajnë një tekst që informon konsumatorët se qesja është e biodegradueshme (pretendimi vetëdeklarativ i prodhuesit për mbrojtjen e mjedisit sipas standardit MKS EN ISO 14021 ). Qese jo të printuara për mbajtjen e mallrave tregtohet në atë mënyrë që teksti që informon konsumatorët se qesja është e biodegradueshme të shkruhet në paketimin parësor të së njëjtës. Tregtarët duhet të vendosin një njoftim në një vend të dukshëm në ambientet e tyre se qeset që vihen në përdorim janë qese të biodegradueshme të prodhuara sipas standardeve të përcaktuara për biodegradueshmërinë.

Sipas nenit 5 të rregullores, evidentimio i numrit të qeseve për bartje të shitura në pikën e shitjes, që e mbahet nga tregtarët, çdo datë 15 të muajit pas përfundimit të tremujorit dërgohet në formular, se cila formë dhe përmbajtje jepet në Shtojcë, e cila është pjesë përbërëse e kësaj rregulloreje.

Në nenin 6 të kësaj rregulloreje, përcaktohet se dispozita e nenit 3 paragrafi 1 alineja 1 do të fillojë të zbatohet nga 1 qershori 2023. Dispozita e nenit 3 paragrafi 1 alineja 2 pushon së zbatuari që nga 1 qershori 2023.

Në bazë të nenit 7 të Rregullores, në datën e hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje, rregullorja për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për transportin e mallrave, mënyrën e lëshimit dhe përdorimit të qeseve të biodegradueshme për transportin e mallrave në treg pushon të vlejë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.19/2013).

Në nenin 8 të së njëjtës Rregullore është përcaktuar se ajo hyn në fuqi ditën e radhës pas publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, dhe do të fillojë të zbatohet nga 1 dhjetori 2021.

Rregullorja është regjistruar me numrin 13-5055/5, të datës 29.11.2021.

Ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor, në bazë të nenit 10 paragrafit 6 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 215/21), miratoi Rregulloren për ndryshimin e Rregullores për biodegradueshmëri. Standardet të cilat duhet t’i plotësojnë qeset për bartje të mallrave, mënyra e lëshimit së qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe forma dhe përmbajtja e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 265/21) .

Sipas nenit 1 të kësaj Rregulloreje në Rregulloren për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për mbajtjen e mallrave, mënyrën e vendosjes së qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës. (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 265/21) në nenin 2 pika 1 fjalët “qese mbi 15 mikron” zëvendësohen me fjalët “qese me trashësi muri 15 deri në 50 mikronë”.

Në nenin 6 në paragrafin 1 fjalët “1 qershor 2023” zëvendësohen me fjalët “1 qershor 2024”. Në paragrafin 2, fjalët “1 qershor 2023” zëvendësohen me fjalët “1 qershor 2024 “.

Në pajtim me nenin 3 të të njëjtës, kjo Rregullore hyn në fuqi me ditën e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”. E regjistruar me nr.13-3489/2 dhe e miratuar nga ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor më 30 maj 2023.

III

Në pajtim me nenin 8 paragrafi 1, alinetë 3, 7 dhe 10 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës, liria e tregut dhe sipërmarrjes dhe rregullimi dhe humanizimi i hapësirës dhe mbrojtja dhe avansimi i mjedisit jetësor dhe natyrës janë një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 43 i Kushtetutës përcakton se çdo person ka të drejtën e një mjedisi të shëndetshëm. Të gjithë janë të detyruar të promovojnë dhe mbrojnë mjedisin jetësor dhe natyrën. Republika ofron kushte për realizimin e të drejtës së qytetarëve për mjedis të shëndetshëm.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të obliguar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 110 alineja 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Sipas nenit 1 të Ligjit për menaxhim me paketimin dhe mbeturinave të paketimit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 215/21), lëndë e rregullimit janë kërkesat për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe shëndetit të njerëzve që paketimi duhet të plotësojë gjatë prodhimit, vendosjes në treg dhe trajtimit të mbetjeve të paketimit, ku përfshihen detyrimet e operatorëve ekonomikë dhe subjekteve të tjera pjesëmarrëse në procesin e prodhimit dhe vendosjes në treg të paketimit, kërkesat për grumbullimin, ripërdorimin, përpunimin, riciklimin dhe asgjësimin, si dhe kushte të tjera për trajtimin e mbeturinave të paketimit, raportimin dhe instrumentet ekonomike për arritjen e qëllimeve për grumbullimin, përpunimin dhe riciklimin e mbeturinave të paketimit.

Në nenin 6 të të njëjtit Ligj jepen përkufizimet sipas të cilave “Qese plastike për mbajtjen e mallrave” nënkupton qeset e mbajtjes, me ose pa dorezë, prej plastike, të cilat janë në dispozicion të konsumatorëve në pikat e shitjes së mallrave dhe produkteve; 7) “Qese plastike të lehta për mbajtjen e mallrave” janë qeset plastike për transport, trashësia e të cilave është më e vogël se 50 mikron; 8) “Qastë plastike shumë të lehta mbajtëse” janë qeset plastike mbajtëse, trashësia e të cilave është më e ulët se 15 mikron, të cilat kërkohen për qëllime higjienike ose sigurohen si ambalazhe parësore për ushqimet që nuk janë kompakte ose në gjendje të lëngshme kur ndihmojnë në parandalimin e mbetjeve ushqimore. ; 9) “Qese mbajtëse plastike të degradueshme okso” janë qese mbajtëse plastike të bëra nga materiale plastike që përfshijnë aditivë që përshpejtojnë dekompozimin e materialeve plastike në mikropjesë; 10) “Operatorë ekonomikë” të lidhur me ambalazhimin janë: a) “furnizuesi i materialeve për paktim” që është një person juridik ose fizik, i cili prodhon ose vë në qarkullim të lirë ambalazhet dhe konvertuesit e tyre, si veprimtari; b) “prodhuesi” që është person juridik ose fizik që paketon mallra ose mallra të plota në paketa, si dhe prodhon ose vë në qarkullim të lirë mallra të paketuara në paketa, si veprimtari e tij, duke përfshirë edhe prodhuesin, i cili si shfrytëzues pëfundimtar, vë në qarkullim të lirë mallin e paketuar; c) “prodhues i vogël” që është një person juridik ose fizik që paketon mallra ose mallra të plota në paketa, si dhe prodhon ose lëshon mallra të paketuara në qarkullim të lirë si aktivitet i tij, duke përfshirë prodhuesin i cili, si shfrytëzues pëfundimtar, lëshon mallrat e paketuara në qarkullimin e lirë në sasi të barabarta ose më të vogla se të përcaktuara në nenin 26 paragrafi (1) të këtij ligji; d) “tregtari” i cili është person juridik ose fizik, i cili në zinxhirin e furnizimit, e vë produktin në dispozicion të përdoruesit përfundimtar.

Në pajtim me nenin 10 paragrafi 1 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave nga paketimi, ndalohet vendosja e qeseve plastike për bartje të mallrave në treg në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Ndalohet lëshimi i paketimit plastik për një përdorim në objektet hoteliere në territorin e zonave të mbrojtura në Republikën e Maqedonisë së Veriut. (3) Me përjashtim të paragrafit 1 të këtij neni, me pagesën e taksës nga shfrytëzuesit e fundit, në Republikën e Maqedonisë së Veriut lejohet nxjerrja në treg e qeseve të biodegradueshme për bartje të mallrave që janë prodhuar në përputhje me standardet e përcaktuara për biodegradueshmërinë, me përjashtim të qeseve plastike shumë të lehta për mbajtjen e mallrave. (4) Kompensimi që duhet të paguajnë shfrytëzuesit e fundit nga paragrafi 3 i këtij neni për qeset e biodegradueshme për bartje të mallit është 15 denarë për copë dhe i paguhet tregtarit në pikën e shitjes. (5) Tregtari nga paragrafi 4 i këtij neni është i obliguar që në baza tremujore të mbajë evidencë për numrin e qeseve të shitura në pikën e shitjes, të cilën ia dërgon organit ekspert dhe ia transferon shumën e përgjithshme të marrë nga kompensimi i qeseve të shitura në baza tremujore në një llogari të veçantë të hapur për këtë qëllim të organit të mjedisit jetësor. (6) Ministri i cili menaxhon me organin e mjedisit jetësor përcakton standardet e biodegradueshmërisë nga paragrafi 3 i këtij neni që duhet t’i plotësojnë qeset për bartje të mallit, mënyrën e lëshimit në treg të qeseve të biodegradueshme nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës nga paragrafi 5 i këtij neni. (7) Organi profesional, në bazë të evidencës nga paragrafi 5 i këtij neni, më së voni deri më 31 janar të këtij viti, përcakton sasinë vjetore të qeseve plastike të përdorura në Republikën e Maqedonisë së Veriut për vitin paraprak, në bazë të Metodologjisë së përcaktuar në nenin 13 të ligjit për përgjegjësinë e zgjeruar të prodhuesit për menaxhimin e rrjedhave të veçanta të hedhurinave

Ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor, duke i përcaktuar në Rregullore qeset për bartje të mallrave, i qaset rregullimit më të detajuar të tyre. Autorizimi i Ministrit të Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor është që të përcaktojë standardet për biodegradueshmëri nga neni 10 paragrafi 3 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit që duhet të plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, mënyrën e vendosjes së qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës nga paragrafi 5 i këtij neni.

Në nenin 10 paragrafi 3 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit thuhet se “Me përjashtim të paragrafit 1 të këtij neni, me pagesën e kompensimit nga ana e shfrytëzuesve të fundit, lejohet lëshimi në treg në Republikën e Maqedonisë së Veriut qese të biodegradueshme për bartjen e mallrave që janë prodhuar në përputhje me standardet e përcaktuara të biodegradueshmërisë, përveç qeseve plastike shumë të lehta për transport”.

Prandaj, një përjashtim ekziston vetëm për qeset plastike shumë të lehta që janë nën 15 mikron. Mënyra se si ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor i është qasur definimit të thasëve për bartje të mallrave është përcaktim më i detajuar dhe më i qartë i dispozitave të Ligjit për Menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit dhe përcaktim i saktë se për cilat qese për bartjen mallrave do të zbatohen standardet për biodegradueshmërinë.

Në Rregullore, qëllimi i së cilës është përcaktimi i standardeve për biodegradueshmëri, janë të specifikuara vetëm qeset për bartje të mallrave të cilave u referohen këto standarde. Përcaktimi i saktë bëhet në dy mënyra duke përcaktuar trashësinë e murit të qeseve dhe duke përcaktuar qëllimin e thasëve për të cilat do të zbatohen standardet.

Gjegjësisht, me ndryshimet në Rregullore ligjvënësi operacionalizon se thaset për bartje të mallit janë ato nga 15 deri në 50 mikron që janë të destinuara për bartje të produkteve dhe mallrave për konsum personal që blihen në dyqane, depo, magazina, hapësira afariste, tregjet e gjelbra dhe tregjet e veçanta ku kryhet tregtia me pakicë, duke përjashtuar qeset e tekstilit, librat, materialet për zyra, mallrat teknike, ilaçet dhe produktet mjekësore ndihmëse, enët shtëpiake, të gjitha llojet e këpucëve, lodrat për fëmijë, pajisjet sportive dhe mallrat e ngjashme. Ky rregullim më i detajuar është që të bëjë një dallim midis qeseve transportuese për mallrat që kanë ndikimin më të madh në mjedis, në krahasim me qeset transportuese që përdoren për qëllime të tjera që nuk hyjnë në përdorim të përditshëm. Një argument tjetër është se një përkufizim kaq më i detajuar është për faktin se qeset e përdorimit jo të përditshëm janë të ripërdorshme dhe nuk përdoren çdo ditë ndryshe nga qeset e konsumit personal.

Për sa i përket aplikimit të standardeve të biodegradueshmërisë, është e qartë se cilat qese për mbajtjen e mallrave të përcaktuara në Rregullore do të zbatojnë standardet sipas përkufizimit të detajuar të dhënë në Rregullore, respektivisht mallra për konsum personal të blera në dyqane, magazina, depo, hapësira afariste, tregje të gjelbra dhe tregje të veçanta ku kryhet tregtia me pakicë.

Sipas kësaj, nëse do të kishte një përkufizim të detajuar të cilit do t’i referoheshin standardet e biodegradueshmërisë, do të nënkuptonte se Rregulloreja do të duhej të zbatohej për të gjitha qeset transportuese. Zbatimi i përgjithshëm i standardeve për të gjitha qeset transportuese bie ndesh me Direktivën e Qeseve Plastike (Direktiva (EU) 2015/720) e cila ndryshon Direktivën e Paketimit dhe Mbetjeve të Paketimit (94/62/EC).

Amendamenti i Direktivës është miratuar pikërisht për të trajtuar konsumin dhe përdorimin e paqëndrueshëm të qeseve plastike transportuese të lehta (dmth. qeseve plastike transportuese me trashësi më të vogël se 50 mikron në Evropë). Direktiva kërkon që Shtetet Anëtare të marrin masa, të tilla si objektivat kombëtare të reduktimit dhe/ose instrumentet ekonomike (p.sh. taksat dhe kompensimet) dhe kufizimet e marketingut (ndalimet), me kusht që këto të fundit të jenë proporcionale dhe jodiskriminuese.

Bazuar në sa më sipër, me rregullimin e detajuar të përkufizimit të “qeses për bartje të mallrave” në Rregullore, ministri i Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor nuk ka shkuar përtej kompetencave të dhëna në nenin 10 paragrafi 6 të Ligjit për Menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit. Në rastin konkret, kjo Rregullore përcakton standardet e biodegradueshmërisë që duhet të plotësojnë qeset për bartjen e mallrave, dhe për shkak të mënyrën se si është përcaktuar në nenin 2 pika 1 të Rregullores, e njëjta është në përputhje me nenin 6 paragrafi 1 pika 6. 7, 8 dhe 9 dhe nenit 10 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave të paketimit, në drejtim të zbatimit më të saktë dhe më të qartë të tij.

Duke marrë parasysh sa më sipër, Gjykata vlerësoi se dispozitat e kontestuara, pra neni 2 paragrafi 1 pika 1 të Rregullores për standardet për biodegradueshmërinë që duhet të plotësojnë qeset për mbajtjen e mallrave, mënyrën e lëshimit të qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët si dhe formën dhe përmbajtjen e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 265/21) dhe nenit 1 të Rregullores për ndryshimin e Rregullores për standardet e biodegradueshmërisë që duhet të përmbushin qeset për bartje të mallrave, mënyra e lëshimit të qeseve të biodegradueshme në treg nga tregtarët, si dhe forma dhe përmbajtja e formularit për mbajtjen e evidencës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 112/23) janë në përputhje me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 10, neni 43, neni 51, neni 110 alinetë 1 dhe 2 dhe neni 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenin 6 paragrafi 1 pikat 6, 7, 8 dhe 9 dhe nenin 10 të Ligjit për menaxhimin e paketimit dhe mbeturinave nga paketimi

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR  
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski