У.бр.190/2024

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.190/2024
Скопје, 02.10.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски , претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 и член 79 став 2 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.115/2024), на седницата одржана на 02.10.2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 2 став 3 во делот „ а до навршени 65 години живот“ од Правилникот за организацијата, составот и начинот на работата на Комисијата за оцена на работната способност („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.142/2021), донесен од Фондот за пензиско и инвалидско осигурување на Република Северна Македонија.

2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 10 во делот „Одлуката за организација, состав и начинот на работата на Комисијата за оцена на работната способност“ од Правилникот означен во точката 1 од ова решение.

3. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение
I

До Уставниот суд на Република Северна Македонија Игорчо Точев од Скопје поднесе иницијатива за оценување на уставноста и законитоста на членовите од актот означен во диспозитивот на ова решение.

Според наводите во Иницијативата Уставниот суд со Одлука У.бр.27/2020 и У.бр.289/2020 од 01.12.2022 година го укина делот „најдоцна до 65 годишна возраст“ содржан во член 44 став 2 од Законот за социјалната заштита. Со оспорениот дел на член 2 став 3 од Правилникот е нарушен принципот на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот и правната сигурност на граѓаните во остварувањето на правата од социјалната сфера, а исто така таквото уредување нема основ во Законот за пензиското и инвалидското осигурување како пропис посилен во правото од подзаконски акт.

Од оспорениот дел на член 10 од Правилникот, според наводите во Иницијативата, не произлегува кој ја носи Одлуката за организација на работата и систематизација на работните места во Стручната служба на Фондот, а тоа не произлегува ниту од целината на Правилникот за организацијата, составот и начинот на работата на Комисијата за оцена на работната способност. Според наводите во иницијативата со оспорениот член 10 од Правилникот се дава можност арбитрерно одлуката да биде донесена од кој било во Фондот, што не е во согласност со начелото на владеењето на правото кое подразбира дека во правниот промет треба да постојат јасни и прецизни норми кои не оставаат можност арбитрарно да бидат толкувани од кого било. Ваквото тврдење произлегува од констатацијата дека не постои основ во самиот пропис – Законот за пензиско и инвалидско осигурување за носење на таков вид одлука.

Од наведените причини подносителот на иницијативата предлага судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на оспорените членови од Правилникот.

II

На седницата Судот утврди дека во член 2 од Правилникот се предвидува дека:
(1) Комисијата донесува наод, оцена и мислење за постоење на инвалидност за остварување права од инвалидското осигурување и постоење на неспособност за работа на член на семејството за остварување право на семејна пензија.
(2) Комисијата донесува наод, оцена и мислење за утврдување на инвалидност заради остварување право на работа со скратено работно време и распоредување на друга соодветна работа.
(3) Комисијата донесува наод, оцена и мислење за утврдување на неспособноста за работа кај лица над 26 години возраст, а до навршени 65 години живот за користење на право на гарантирана минимална помош.
(4) Комисијата може да донесе наод, оцена и мислење и кога тоа е утврдено со закон или други прописи.

Според член 10 од истиот Правилник внатрешната организација, распределбата на работата и други прашања за организацијата на работата на Комисијата, поблиску се уредуваат со Одлуката за организација на работата и систематизација на работните места во Стручната служба на Фондот.

III

Согласно член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Со Законот за пензиското и инвалидското осигурување се уредува задолжителното пензиско и инвалидско осигурување, опфатот на осигуреници, правата кои се остваруваат од ова осигурување,матичната евиденција на осигурениците и корисниците на права од пензиското и инвалидското осигурување, основите на капиталното финансирано пензиско осигурување, како и посебните услови под кои одделни категории на осигуреници ги остваруваат правата од пензиското и инвалидското осигурување.

Членот 130 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување, кој е поместен во глава XII со наслов „Остварување, користење и губење на правата “ и е основ за донесување на оспорениот правилник, предвидува дека за остварување на правата врз основа на инвалидност и неспособност за работа врз основа на која се стекнува право на инвалидска, односно семејна пензија, како и телесно оштетување, фактичката состојба се утврдува врз основа на наод, оцена и мислење на Комисијата за оцена на работната способност.Комисијата се формира во рамките на Фондот. Со акт на Фондот се уредува организацијата, составот и начинот на работа на Комисијата за оцена на работната способност.

Во член 29 од Законот за социјалната заштита, меѓу другото, се утврдува дека висината на правото на гарантираната минимална помош се пресметува како основица за еден член на домаќинството, зголемена за коефициент од еквивалентната скала за другите членови на домаќинството, а најмногу за вкупно пет члена во домаќинството. Неспособноста за работа за лицата од став 5 на овој член се утврдува со наод, оцена и мислење од стручна комисија за утврдување на неспособност за работа формирана при Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Република Северна Македонија, согласно со Законот за пензиското и инвалидското осигурување.

Тргнувајќи од овластувањата дадени во член 130 став 2 од Законот, Фондот го донесе сега оспорениот Правилник со кој детално се уредува организацијата, составот и начинот на работата на Комисијата за оцена на работната способност.

Со оспорениот член 2 став 3 од Правилникот се предвидува дека Комисијата донесува наод, оцена и мислење за утврдување на неспособноста за работа кај лица над 26 години возраст, а до навршени 65 години живот за користење на право на гарантирана минимална помош.

Ако се има предвид содржината на член 2 став 3 и неговиот оспорен дел, произлегува дека воопшто не е можно едно лице по својата 65-та година возраст да користи право на гарантирана минимална помош, што значи дека возраста е ограничувачкиот услов за утврдување на неспособноста за работа на лица на навршени 65 години живот, како и пристапот до правото на гарантирана минимална помош. Оттука, јасно произлегува дека поради воспоставениот услов „возраст”, лицата над 65 години живот нема да може да го оствари правото на гарантирана минимална помош.

Во врска со ова, неспорно е дека во надлежност на државата е да ја креира и спроведува социјалната политика за граѓаните зависно од материјалните можности на државата, а во тој поглед законодавецот врз основа на уставното овластување, со закон да ги утврдува правата на граѓаните од сферата на социјалната заштита како и начинот и условите под кои граѓаните можат да ги остварат социјалните права.

Меѓутоа, кога станува збор за услови под кои граѓаните можат да ги остварат социјалните права (или права од други области), законодавецот има обврска во закон да утврди исти услови под кои граѓаните ќе ги остваруваат правата од сферата на социјалната заштита, без притоа да се прави разлика помеѓу граѓаните врз основа на раса, боја на кожа, потекло, национална или етничка припадност, пол, род, сексуална ориентација, родов идентитет, припадност на маргинализирана група, јазик, државјанство, социјално потекло, образование, религија или верско уверување, политичко уверување, друго уверување, попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба, лично својство и општествен статус или разликување по која било друга основа во остварување на парична помош од социјална заштита и социјални услуги.

Во конкретниот случај, со оспорениот подзаконски пропис Фондот за пензиското и инвалидското осигурување не ги следел принципите на еднаков и рамноправен третман на граѓаните, условувајќи го правото на утврдување на неспособност за работа, а која согласно одредбите од Законот за социјалната помош е дефинирана дека неспособно за работа се смета лице со умерена, тешка или длабока интелектуална попреченост, со потешка или најтешка телесна попреченост, утврдена со наод и мислење од Службата за функционална проценка при Јавната здравствена установа, како и правото на гарантирана минимална помош со возраста на граѓанинот во член 2 став 3 од Правилникот.

Од извршената уставно-судска анализа произлегува дека според содржината на оспорената одредба на член 2 став 3 од Правилникот, ова право нема да може да го оствари и лице кај кое по 65 години возраст ќе се јави потреба за остварување на правото на користење на гарантирана минимална помош.

Уставниот принцип на еднакво постапување спрема еднаквите, независно од личните својства и карактеристики на граѓаните, нивната припадност или убедување или која било друга, состојба или статус, во конкретниот случај, според Судот, е повреден со пропишувањето на оспорениот дел на членот од подзаконскиот акт, со кој во суштина, по основ на возраст, се врши неоснована категоризација, а со тоа и нелегитимно спречување на едните да можат исто како и другите да ги уживаат подеднакво правата од социјалната сфера, уредени со Законот за социјалната помош, поради што Судот оцени дека оспорениот дел од член 2 став 3 од Правилникот основано може да се доведе под сомнение по однос на уставниот принцип на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите од член 9 став 2 од Уставот.

Имајќи предвид дека Законот за социјалната помош со член 16, на граѓаните им гарантира еднаков и рамноправен третман до пристапот на правата од сферата на социјалната заштита, како и забрана на секаков вид и облик на дискриминација во остварувањето на парична помош од социјална заштита и социјални услуги, меѓу кои и возраста, а од оспорената одредба, произлегува дека тие сепак се исклучени од пристапот до остварување на правото на гарантирана минимална помош, токму поради возраста, со што субјектите се ставени во состојба на правна несигурност, според Судот, ваквото уредување во оспорениот подзаконски пропис, го доведува во прашање и принципот на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот и правната сигурност на граѓаните како негов составен дел.

По однос на оспорениот член 10 од Правилникот во делот на „Одлуката за организација на работата и систематизација на работните места во стручната служба на Фондот“ Судот оцени дека не може основано да се постави прашањето за неговата согласност со одредбите на Уставот на кои се повикува подносителот на иницијативата.
Имено, во член 161 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување е предвидено дека директорот на Фондот во рамките на своите права и должности утврдени со овој закон раководи со Фондот и го претставува и застапува Фондот пред трети лица, како и дека истиот донесува акти за организација и работа на Фондот и општ акт за систематизација на работите во Фондот во согласност со Владата;

Во член 1 од Правилникот е предвидено дека со овој Правилник се уредува составот, организацијата и начинот на работа на Комисијата за оцена на работната способност во Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Северна Македонија, начинот на донесување на наод, оцена и мислење, содржината на наодот, оцената и мислењето, обрасците кои се употребуваат во постапката и други прашања од значење за оцена на работната способност. Комисијата работи во рамките на Одделението за оцена на работната способност во Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Северна Македонија.

Оспорениот член 10 од Правилникот предвидува дека внатрешната организација, распределбата на работата и други прашања за организацијата на работата на Комисијата, поблиску се уредуваат со Одлуката за организација на работата и систематизација на работните места во Стручната служба на Фондот. Според став 2 на член 1 од Правилникот, Комисијата работи во рамките на Одделението за оцена на работната способност во Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Северна Македонија.

Имајќи ја во вид содржината на цитираната законска одредба vis a vis содржината на оспорениот член 10 од Правилникот, според Судот јасно и недвосмислено произлегува дека Фондот за пензиското и инвалидското осигурување има законска надлежност и овластување да донесува акт со кој се уредува организацијата и работата на Комисијата за оцена на работната способност во рамките на Фондот, како и општ акт за систематизација на работите во Фондот, во чии рамки делува Комисијата.

Во член 164 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување се предвидува дека стручните, нормативно-правните, управните, управно-надзорните, материјално-финансиските, сметко-водствените, информатичките и другите работи на Фондот ги врши стручна служба чија внатрешна организација, делокруг на работа и услови за вработување поблиску се уредуваат со актите за внатрешна организација и систематизација на работите и задачите. За вршење на работите Фондот образува единствена стручна служба.

Имајќи ја во вид содржината на член 161 став 4 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување во кој децидно е уредено дека директорот на Фондот за пензиското и инвалидското осигурување донесува акти за организација и работа на Фондот и општ акт за систематизација на работите во Фондот во согласност со Владата, неосновани се тврдењата во инцијативата дека со оспорениот член 10 од Правилникот се дава можност за арбитреарно постапување, односно можност арбитрарно одлуката да биде донесена од кој било во Фондот за пензиското и инвалидското осигурување.

Поради наведените аргументи Судот оцени дека оспорениот дел од член 10 од Правилникот е во согласност со уставните норми на кои се упатува во иницијативата, односно дека не може да се постави прашањето за согласност на истиот со начелото на владеењето на правото утврдено во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

V

Ова решение произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.190/2024
Shkup, 02.10.2024

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të dr. Darko Kostadinovski, kryetar i Gjykatës dhe gjykatësve mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska – Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 72 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 alineja 1 dhe nenit 79 paragrafi 2 i Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 115/2024), në seancën e mbajtur më 2 tetor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 2 paragrafit 3 në pjesën “dhe deri në mbushjen e moshës 65 vjeç të jetës” nga Rregullorja për organizimin, përbërjen dhe mënyrën e punës së Komisionit për vlerësimin e aftësisë për punë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 142/2021), e miratuar nga Fondi i Sigurimit Pensional dhe Invalidor të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

2. NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 10 në pjesën “Vendimi për organizimin, përbërjen dhe mënyrën e punës së Komisionit për vlerësimin e aftësisë për punë” të Rregullores së paraqitur në pikën 1 të këtij aktvendimi.

3. Ky aktvendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

I

Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Igorço Toçev nga Shkupi i parashtroi iniciativë për të vlerësuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e neneve të aktit të paraqitur në dispozitivin e këtij aktvendimi.

Sipas pretendimeve në Iniciativë, Gjykata Kushtetuese, me Vendimin U.nr.27/2020 dhe U.nr.289/2020 të datës 01.12.2022, e shfuqizoi pjesën “më së voni deri në moshën 65 vjeç” të përmbajtur në nenin 44 paragrafi 2 i Ligjit për Mbrojtje Sociale. Me pjesën e kontestuar të nenit 2 paragrafit 3 të Rregullores shkelet parimi i sundimit të ligjit nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 e Kushtetutës dhe siguria juridike e qytetarëve në ushtrimin e të drejtave të tyre në sferën sociale, dhe gjithashtu një rregullim i tillë nuk ka bazë në Ligjin për Sigurimin Pensional dhe Invalidor si një rregullim më i fortë ligjor sesa një akt nënligjor.

Nga pjesa e kontestuar e nenit 10 të Rregullores, sipas pretendimeve në Iniciativë, nuk tregohet se kush e merr Vendimin për organizimin e punës dhe sistematizimin e vendeve të punës në Shërbimin Profesional të Fondit, ndërsa kjo nuk rrjedh nga tërësia e Rregullores për organizimin, përbërjen dhe mënyrën e punës së Komisionit për Vlerësimin e Aftësisë për Punë. Sipas pretendimeve në iniciativë, Neni i kontestuar 10 i Rregullores parashikon mundësinë që vendimi të merret në mënyrë arbitrare nga kushdo në Fond, gjë që nuk është në përputhje me parimin e sundimit të ligjit, që nënkupton se në qarkullimin juridik duhet të ketë norma të qarta dhe precize që nuk lënë hapësirë për interpretim arbitrar nga askush. Një pretendim i tillë rrjedh nga konstatimi se nuk ka bazë në vetë rregullin ligjor – Ligjin për Sigurimin Pensional dhe Invalidor për miratimin e një vendimi të tillë.

Për arsyet e përmendura, parashtruesi i iniciativës propozon që gjykata të fillojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së neneve të kontestuara të Rregullores.

II

Në seancë, Gjykata përcaktoi se Neni 2 i Rregullores parashikon që:

(1) Komisioni miraton konstatim, vlerësim dhe mendim për ekzistencën e invaliditetit me qëllim të ushtrimit të të drejtave nga sigurimi invalidor dhe ekzistencën e paaftësisë për punë të një anëtari të familjes me qëllim të ushtrimit të së drejtës për pension familjar.
(2) Komisioni miraton konstatim, vlerësim dhe mendim mbi përcaktimin e invaliditetit me qëllim të ushtrimit të së drejtës për punë me kohë të pjesshme dhe sistemim në një punë tjetër të përshtatshme.
(3) Komisioni miraton konstatim, vlerësim dhe mendim për përcaktimin e paaftësisë për punë tek personat mbi 26 vjeç dhe deri në mbushjen 65 vjeç të jetës me qëllim të ushtrimit të së drejtës për ndihmë minimale të garantuar.
(4) Komisioni gjithashtu mund të miratojë një konstatim, vlerësim dhe mendim kur kjo përcaktohet me ligj ose rregulla të tjera.

Sipas nenit 10 të të njëjtës Rregullore, organizimi i brendshëm, shpërndarja e punës dhe çështje të tjera në lidhje me organizimin e punës së Komisionit rregullohen më hollësisht me Vendimin për organizimin e punës dhe sistematizimin e vendeve të punës në Shërbimin Profesional të Fondit.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 e Kushtetutës, sundimi i ligjit është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet medoemos duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Secili e ka për detyrë ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Me Ligjin për Sigurimin Pensional dhe Invalidor rregullohet sigurimi i detyrueshëm pensional dhe invalidor, fushëveprimi i personave të siguruar, të drejtat e ushtruara nga ky sigurim, regjistri i personave të siguruar dhe përfituesve të të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, themelet e sigurimit pensional të financuar kapital, si dhe kushtet e veçanta sipas të cilave kategori të caktuara të personave të siguruar i ushtrojnë të drejtat e tyre nga sigurimi pensional dhe invalidor.

Neni 130 i Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor, i cili zhvendoset në kapitullin XII me titull “Realizimi, shfrytëzimi dhe humbja e të drejtave” dhe është baza për miratimin e rregullores së kontestuar, parashikon që për ushtrimin e të drejtave të bazuara në invaliditet dhe paaftësi për punë në bazë të të cilave fitohet e drejta për invaliditet, pra pension familjar, si dhe dëmtim fizik, gjendja faktike përcaktohet në bazë të konstatimit, vlerësimit dhe mendimit të Komisionit për vlerësimin e aftësisë për punë. Komisioni themelohet brenda Fondit. Me akt të Fondit rregullohet organizimi, përbërja dhe mënyra e funksionimit të Komisionit për vlerësimin e aftësisë për punë.

Në nenin 29 të Ligjit për Mbrojtje Sociale, ndër të tjera, përcaktohet se shuma e të drejtës për ndihmë minimale të garantuar llogaritet si kryegjë për një anëtar të familjes, e rritur me një koeficient nga shkalla ekuivalente për anëtarët e tjerë të familjes, dhe më së shumti për një total prej pesë anëtarësh të familjes. Paaftësia për punë për personat e përmendur në paragrafin 5 të këtij neni përcaktohet me një konstatim, vlerësim dhe mendim të një komisioni ekspertësh për përcaktimin e paaftësisë për punë të themeluar në Fondin e Sigurimit Pensional dhe Invalidor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përputhje me Ligjin për Sigurimin Pensional dhe Invalidor.

Bazuar në autorizimet e dhëna në nenin 130 paragrafi 2 të Ligjit, Fondi e miratoi Rregulloren tani të kontestuar e cila rregullon në detaje organizimin, përbërjen dhe mënyrën e funksionimit të Komisionit për vlerësimin e aftësisë për punë.

Neni 2 paragrafi 3 i kontestuar i Rregullores përcakton se Komisioni miraton konstatim, vlerësim dhe mendim për përcaktimin e paaftësisë për punë të personave mbi 26 vjeç dhe deri në mbushjen e moshës 65 vjeç të jetës për ushtrimin e të drejtës për ndihmë minimale të garantuar.

Duke marrë parasysh përmbajtjen e nenit 2 paragrafit 3 dhe pjesën e kontestuar të tij, del se nuk është aspak e mundur që një person pas moshës 65 vjeç të ushtrojë të drejtën për ndihmë minimale të garantuar, që do të thotë se mosha është kushti kufizues për përcaktimin e paaftësisë për punë të personave mbi 65 vjeç, si dhe qasje në të drejtën për ndihmë minimale të garantuar. Prandaj, del qartë se për shkak të kushtit të përcaktuar të “moshës”, personat mbi 65 vjeç të jetës nuk do të jenë në gjendje të ushtrojnë të drejtën për ndihmë minimale të garantuar.

Në këtë drejtim, është e padiskutueshme se është në kompetencë të shtetit të krijojë dhe zbatojë politikë sociale për qytetarët në varësi të aftësive materiale të shtetit dhe në këtë drejtim, ligjvënësi, bazuar në autoritetin kushtetues, duhet të përcaktojë me ligj të drejtat e qytetarëve në fushën e mbrojtjes sociale, si dhe mënyrën dhe kushtet në të cilat qytetarët mund t’i ushtrojnë të drejtat e tyre sociale.

Megjithatë, kur bëhet fjalë për kushtet në të cilat qytetarët mund t’i ushtrojnë të drejtat sociale (ose të drejtat në fusha të tjera), ligjvënësi ka detyrimin të përcaktojë në ligj të njëjtat kushte në të cilat qytetarët do t’i ushtrojnë të drejtat e tyre në fushën e mbrojtjes sociale, pa bërë dallim midis qytetarëve në bazë të racës, ngjyrës së lëkurës, origjinës, përkatësisë kombëtare ose etnike, seksit, gjinisë, orientimit seksual, identitetit gjinor, anëtarësimit në një grup të margjinalizuar, gjuhës, shtetësisë, origjinës sociale, arsimit, religjionit ose besimit fetar, bindjes politike, besimit tjetër, aftësisë së kufizuar, moshës, gjendjes familjare ose martesore, gjendjes pasurore, gjendjes shëndetësore, gjendjes personale dhe statusit shoqëror ose dallimit në çdo bazë tjetër në ushtrimin e ndihmës financiare nga mbrojtja sociale dhe shërbimet sociale.

Në rastin konkret, me aktin nënligjor të kontestuar, Fondi i Sigurimit Pensional dhe Invalidor nuk i ka ndjekur parimet e trajtimit të barabartë dhe të drejtë të qytetarëve, duke kushtëzuar të drejtën për të përcaktuar paaftësinë për punë, e cila në përputhje me dispozitat e Ligjit për Ndihmën Sociale përkufizohet si person me aftësi të kufizuara intelektuale të moderuara, të rënda ose të thella, me aftësi të kufizuara fizike të rënda ose më të rënda, të përcaktuara me një konstatim dhe mendim nga Shërbimi i vlerësimit funksional në Institucionin Publik të Shëndetit, si dhe të drejtën për ndihmë minimale të garantuar sipas moshës së qytetarit në nenin 2 paragrafin 3 të Rregullores.

Nga analiza kushtetuese-gjyqësore e kryer, del se sipas përmbajtjes së dispozitës së kontestuar të nenit 2 paragrafit 3 të Rregullores, kjo e drejtë nuk do të ushtrohet nga një person i cili, pas moshës 65 vjeç, do të duhet të ushtrojë të drejtën për të përdorur ndihmën minimale të garantuar.

Parimi kushtetues i trajtimit të barabartë ndaj të barabartëve, pavarësisht nga karakteristikat dhe veçoritë personale të qytetarëve, përkatësia ose bindja e tyre apo ndonjë kusht apo status tjetër, në rastin konkret, sipas Gjykatës, shkelet nga parashkrimi i pjesës së kontestuar të nenit të aktit nënligjor, i cili në thelb, në bazë të moshës, kryen një kategorizim të pabazuar dhe kështu një pengesë të paligjshme të disave që të jenë në gjendje t’i gëzojnë në mënyrë të barabartë të drejtat në sferën sociale, të rregulluara me Ligjin për Ndihmë Sociale, prandaj Gjykata vlerësoi se pjesa e kontestuar e nenit 2 paragrafi 3 i Rregullores mund të vihet në pikëpyetje në mënyrë të arsyeshme në lidhje me parimin kushtetues të barazisë së qytetarëve para Kushtetutës dhe ligjeve të nenit 9 paragrafit 2 të Kushtetutës.

Duke e marrë parasysh se Ligji për Ndihmë Sociale, me nenin 16, u garanton qytetarëve trajtim të barabartë në qasjen në të drejtat në fushën e mbrojtjes sociale, si dhe ndalimin e çdo lloji dhe forme diskriminimi në realizimin e ndihmës financiare nga mbrojtja sociale dhe shërbimet sociale, përfshirë moshën dhe nga dispozita e kontestuar, rrjedh se ata megjithatë përjashtohen nga qasja në të drejtën për ndihmë minimale të garantuar, pikërisht për shkak të moshës, gjë që i vendos subjektet në një gjendje pasigurie juridike, sipas Gjykatës, një rregullim i tillë në aktin nënligjor të kontestuar e vë në pikëpyetje edhe parimin e sundimit të ligjit nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 e Kushtetutës dhe sigurinë juridike të qytetarëve si pjesë integrale e tij.

Lidhur me nenin 10 të kontestuar të Rregullores në pjesën mbi “Vendimin për organizimin e punës dhe sistematizimin e vendeve të punës në shërbimin profesional të Fondit”, Gjykata vlerësoi se çështja e përputhshmërisë së tij me dispozitat e Kushtetutës të cilave u është referuar parashtruesi i iniciativës nuk mund të ngrihet në mënyrë të arsyeshme.

Konkretisht, neni 161 i Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor parashikon që drejtori i Fondit, në kuadër të të drejtave dhe detyrave të tij të përcaktuara me këtë Ligj, e udhëheqë Fondin dhe e përfaqëson e mbron Fondin para palëve të treta, si dhe se ai miraton akte për organizimin dhe punën e Fondit dhe një akt të përgjithshëm për sistematizimin e punëve të Fondit në përputhje me Qeverinë;

Neni 1 i Rregullores përcakton se kjo Rregullore rregullon përbërjen, organizimin dhe mënyrën e punës së Komisionit për Vlerësimin e Aftësisë për Punë në Fondin e Sigurimit Pensional dhe Invalidor të Maqedonisë së Veriut, mënyrën e miratimit të një konstatimi, vlerësimi dhe mendimi, përmbajtjen e konstatimit, vlerësimit dhe mendimit, formularët e përdorur në procedurë dhe çështje të tjera me rëndësi për vlerësimin e aftësisë për punë. Komisioni vepron në kuadër të Departamentit për Vlerësimin e Aftësisë për Punë në Fondin e Sigurimit Pensional dhe Invalidor të Maqedonisë së Veriut.

Neni 10 i kontestuar i Rregullores përcakton se organizimi i brendshëm, shpërndarja e punës dhe çështje të tjera për organizimin e punës së Komisionit rregullohen më hollësisht me Vendimin për organizimin e punës dhe sistematizimin e vendeve të punës në shërbimin profesional të Fondit. Sipas paragrafit 2 të nenit 1 të Rregullores, Komisioni vepron në kuadër të Njësisë për vlerësimin e aftësisë për punë në Fondin e Sigurimit Pensional dhe Invalidor të Maqedonisë së Veriut.

Duke e marrë parasysh përmbajtjen e dispozitës ligjore të cituar vis a vis me përmbajtjen e Nenit të kontestuar 10 të Rregullores, sipas Gjykatës, del qartë dhe pa mëdyshje se Fondi i Sigurimit Pensional dhe Invalidor ka kompetencën dhe autoritetin ligjor për të miratuar një akt që e rregullon organizimin dhe punën e Komisionit për vlerësimin e aftësisë së punës brenda Fondit, si dhe një akt të përgjithshëm për sistematizimin e punëve të Fondit, në kuadër të të cilit vepron Komisioni.

Neni 164 i Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor parashikon që punët profesionale, normative-ligjore, administrative, drejtuese-mbikëqyrëse, materiale-financiare, të kontabilitetit, informatike dhe punët e tjera të Fondit kryhen nga një shërbim profesional, organizimi i brendshëm i të cilit, fushëveprimi i punës dhe kushtet e punësimit rregullohen më nga afër nga aktet mbi organizimin e brendshëm dhe sistematizimin e punëve dhe detyrave. Fondi krijon një shërbim të vetëm profesional për kryerjen e punëve.

Duke e marrë parasysh përmbajtjen e nenit 161 paragrafin 4 të Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor, i cili përcakton qartë se Drejtori i Fondit të Sigurimit Pensional dhe Invalidor miraton akte për organizimin dhe funksionimin e Fondit dhe një akt të përgjithshëm për sistematizimin e punëve të Fondit në përputhje me Qeverinë, pretendimet në iniciativë se neni 10 i kontestuar i Rregullores parashikon mundësinë e veprimit arbitrar, pra mundësinë që vendimi të merret në mënyrë arbitrare nga kushdo në Fondin e Sigurimit Pensional dhe Invalidor, janë të pabaza.

Për shkak të argumenteve të mësipërme, Gjykata konstatoi se pjesa e kontestuar e nenit 10 të Rregullores është në përputhje me normat kushtetuese të përmendura në iniciativë, përkatësisht se nuk mund të ngrihet çështja e përputhshmërisë së saj me parimin e sundimit të ligjit të përcaktuar në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 3 të Kushtetutës.

IV

Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

V

Ky aktvendim ka fuqi juridike nga dita e botimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut“.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski