У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023
Скопје, 25.09.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 37, член 73 и член 79 став 2 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 25 септември 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

2. СЕ ЗАПИРА извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

3. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Образложение

Славко Димитров од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), по која е оформен предметот У.бр.2/2024. Исто така, Кристијан Габроски, Робертино Саздов и Ѓорѓи Крстевски, сите од Скопје, до Уставниот суд поднесоа две иницијативи за поведување постапка за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат”, по кои се оформени предметите У.бр.203/2023 и У.бр.3/2024.

По повод поднесените иницијативи, Судот спроведе единствена постапка согласно со член 25 од Актот на Судот.

Подносителот на иницијативата по предметот У.бр.2/2024, наведува дека член 8 (со еден став) од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), е неуставен, бидејќи упатува на ретроактивна примена на одредбите од Правилникот. Наведува и дека ЗАМП, со член 1 од дополнително донесен правилник за дополнување на погоре наведениот правилник, објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023, го дополнил член 8 со нов став 2, но дека и по дополнувањето, не е отстрането ретроактивното дејство на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023) којшто уредува пониски коефициенти за пресметка на авторските надоместоци за емитуваните авторски дела во 2023 година, споредбено со коефициентите, пред да бидат изменети.

Во продолжението на иницијативата подносителот ја наведува содржината на член 8 ставови 1 и 2 од интегралниот текст на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), наведувајќи дека одредбите се нејасни и конфузни и создаваат можност за латентни манипулации при вршењето на пресметката на надоместоците, а авторите ќе добијат помалку материјални средства од очекуваниот износ што им припаѓа, што е во спротивност со принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, односно правната сигурност и легитимните очекувања на граѓаните, како и во спротивност со член 52 став 4 од Уставот со кој се забранува повратното и понеповолно дејство на законите и другите прописи. Со иницијативта подносителот предлага до конечното одлучување, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените одредби од Правилникот, со цел да се спречи неуставна и незаконита пресметка и исплата на авторските надоместоци.

Во иницијативата по предметот У.бр.203/2023, подносителите наведуваат дека оспорениот член 8 (со еден став) од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), недвосмислено создава повратно дејство на изменетите правила опфатени со членовите од 1 до 7 од Правилникот, бидејќи го опфаќааат периодот од 01.01.2023 година до 20.07.2023 година, во кој важеле други, различни класи, фондови и коефициенти за поентирање на емитуваните авторски дела. Наведуваат дека станува збор за понеповолни правила за пресметка на авторските надоместоци, а се однесуваат и за периодот пред влегувањето во сила на Правилникот, што е спротивно на принципот на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, којшто ја опфаќа и правната сигурност и легитимните очекувања на граѓаните, и спротивно на член 52 став 4 од Уставот, со кој се забранува повратното и понеповолно дејство на законите и другите прописи, бидејќи изменетите одредби со оспорениот правилник имаат понеповолен ефект од оние пред да бидат изменети.

Во иницијативата по предметот У.бр.3/2024, подносителите наведуваат дека откако со иницијативата по предметот У.бр.203/2023, го оспориле член 8 (со еден став) од Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), ЗАМП го донел Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023), каде што со член 1 уредил дека во Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), се врши дополнување на член 8, на начин што се додава нов став 2 којшто гласи „Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник”.

Според подносителите, и по направеното дополнување на член 8 од Правилникот со новиот став 2, повратното и понеповолно дејство на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), не е отстрането. Неуставноста на член 8 став 2 од Правилникот, подносителите ја гледаат во деловите „кои се прибираат”, наведувајќи дека правната сигурност на авторите може да се гарантира само ако однапред им се познати параметрите и критериумите врз основа на кои ќе се пресметува и исплатува авторскиот надоместок, како и дека правната сигурност и легитимните очекувања на авторите можат да им бидат гарантирани само врз основа на периодот кога нивните дела биле користени, односно емитувани од страна на медиумите и корисниците, а не врз основа на времето, односно месецот кога ЗАМП ги прибрал, односно ги наплатил авторските надоместоци од медиумите за користените авторски дела.

Во продолжението на иницијативата подносителите ги појаснуваат причините поради кои сметаат дека, токму овие оспорени делови создаваат основа за повратно дејство на изменетите и дополнети правила за распределба на авторските надоместоци, пред нивното влегување во сила на 20.07.2023 година. Имено, тие наведуваат дека пресметката на авторските надоместоци треба да се врши според коефициентот којшто важел во времето кога делото е емитувано, а не според коефициентот којшто важел во време кога ЗАМП го прибрал надоместокот од медиумот. Ова од причини што за едно авторско дело, емитувано во два различни медиуми во периодот до 20.07.2023 година, авторскиот надоместок од едниот медиум може да биде прибран пред влегувањето во сила на Правилникот, а авторскиот надоместок од другиот медиум, по влегувањето во сила на Правилникот, со што оспорените делови „кои се прибираат” создаваат ситуација авторот да добие два различни авторски надоместоци (иако станува збор за исто дело емитувано во исто време), едниот поголем и пресметан според утврдениот коефициент во стариот правилник којшто важи до 20.07.2023 година, а другиот помал и пресметан според утврдениот коефициент во новиот правилник, само заради тоа што другиот медиум доцнел со плаќањето на надоместокот за користеното дело, односно само заради тоа што ЗАМП ги прибрал надоместоците од корисниците по 20.07.2023 година, кога стапиле во сила новите правила за пресметка.

Според подносителите, дополнувањето на член 8 со оспорениот став 2 од предметниот правилник, е всушност со цел да се прикаже дека со тоа се отстранува ретроактивното дејство на Правилникот, меѓутоа, од неговата содржна, конкретно од оспорените делови „кои се прибираат”, се гледала јасна намера на ЗАМП дека примената на Правилникот ќе ја темели врз основа на датумот на прибирање на авторските надоместоци, а не според датумот на емитување на авторските дела, со што, според подносителите се изигруваат легитимните очекувања на авторите дека пресметката ќе се врши согласно времетот/датумот кога нивните дела се емитувани. Во ситуација кога стариот и новиот правилник за распределба на авторските надоместоци, утврдуваат различни коефициенти за пресметка и различни класи и фондови, пресметката на авторските надоместоци, според подносителите, треба да се врши согласно коефициентот утврден во Правилникот којшто важел, односно бил на сила во времето кога делото е емитувано, поточно дека пресметката на авторскиот надоместок, не треба да се врзува и да зависи од времето, односно од датумот кога ЗАМП ги наплатил авторските надоместоци од медиумите, туку исклучиво од времето кога делата се емитувани, за да не дојде до нарушување на правната сигурност на авторите и нивните легитимни очекувања во остварувањето на нивните права.

Во врска со предметното прашање, подносителите доставија и поднесок, а кон него и Записник од мај 2016 година за извршен надзор над актите и работењето на Здружението за заштита на авторски музички права „ЗАМП” – Скопје, со наводи дека Министерството за култура при вршењето на надзорот, констатирало неправилности поврзани со пресметката, со предлог мерка насочена кон организацијата ЗАМП дека е потребно поединечните пресметки за исплата на средства на автори, ЗАМП да ги врши според класите и вредноста на бодот, коишто важеле за годината во која делата биле користени и се евидентирани и идентификувани во програмите, а не кога биле прибрани/наплатени надоместоците.

Од изнесените причини, подносителите предлагаат Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените одредби, како и да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените одредби од Правилникот, до конечното одлучување.

На седницата Судот утврди дека оспорениот став 1 на член 8 од Правилникот, е уреден со Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), а став 2 на член 8 во кој се содржани оспорените делови, е уреден дополнително со член 1 од Правилникот за дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023).

Судот, воедно утврди дека според оспорениот член 8 став 1 и став 2 во кој се содржани оспорените делови од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), е со следната содржина:

(1) Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.
(2) Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник.

III

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.

Со член 52 став 4 од Уставот, е уредено дека законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Согласно со член 3 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено.

Носителите на авторското право и на сродните права согласно со член 129 ставови 1 и 2 од Законот, можат да ги остваруваат правата определени со овој закон индивидуално, лично, односно преку застапник или колективно преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон, при што колективното управување со правата опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти.

Според член 132 став 1 од Законот, колективното управување со авторското право и сродните права може да врши правно лице основано од носители на правата (физички и /или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација).

Со член 133 точки 1), 3) и 6) од Законот, организацијата е должна да ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку следење на нивното користење во Република Северна Македонија и во странство, да донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на надоместоци од користењето, во согласност со закон, како и да ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти.

Согласно со член 144 став 7 од Законот, поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната за претходната година.

Собранието на ЗАМП Скопје, врз основа на член 132 и член 144 од Законот за авторското право и сродните права на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), член 13 став 1 точка 1 од Статутот на Здружението за заштита на авторски музички права ЗАМП Скопје (во понатамошниот текст ЗАМП Скопје), донело Правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), којшто содржи 9 члена.

Со членовите од 1 до 7 од Правилникот, се вршат измени и дополнувања на одредби од интегралниот текст на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Македонија” број 141/2014 и 36/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 281/2022). Со оспорениот член 8 којшто има само еден став, се уредува примената на Правилникот, а со член 9, се пропишува дека истиот се објавува во „Службен весник на Република Северна Македонија”, и дека влегува во сила осмиот ден од објавувањето.

Погоре наведениот Правилник е објавен на 12.07.2023 година, а влегол во сила осум дена од објавувањето, односно на 20.07.2023 година.

Собранието на ЗАМП, со интенција да го коригира, односно попрецизно да го регулира правниот режим на примена, по и пред влегување во сила на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), донел Правилник за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци, објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023. Правилникот содржи два члена.

Со член 1 од Правилникот се врши дополнување на член 8 со нов став 2, а со член 2 од Правилникот се уредува објавување во „Службен весник на Република Северна Македонија” и влегувањето во сила на Правилникот по неговото објавување.

Содржината на член 8 од Правилникот со дополнетиот став 2 гласи:

Постапувајќи по предметните иницијативи, Судот утврди дека оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, уредува дека изменетите правила за распределбата на авторските надоместоци пропишани со Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023) ќе се применуваат почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.

Имајќи предвид дека Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023) е објавен на 12.07.2023 година, а влегол во сила осум дена од објавувањето, односно на 20.07.2023 година, произлегува дека примената на изменетите правила за распределбата на авторските надоместоци пропишани со Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), се однесуваат и за периодот пред 20.07.2023 година, во кој важеле други правила за распределба и пресметка на авторските надоместоци.

Според Судот, вака уредениот правен режим на примена на изменетите правила, дефиниран со одредбата од член 8 став 1 од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), којшто го опфаќа и периодот пред влегувањето во сила на изменетите правила со Правилникот, не ја обезбедува правната сигурност и легитимните очекувања на граѓаните во остварувањето на нивните права настанати пред влегувањето во сила на новиот Правилник, поради што Судот изрази сомнеж за согласноста на член 8 став 1 од Правилникот, со одредбите од член 8 став 1 алинеја 3 и член 52 став 4 од Уставот.

Со став 2 оспорен во деловите „кои се прибираат” на член 8 од Правилникот, доносителот на актот, со интенција да го допрецизира правниот режим на примена, по и пред влегувањето во сила на новите правила, уредил дека „Одредбите на овој правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој правилник.”

Анализирајќи ја содржината на член 8 став 2 и оспорените делови „кои се прибираат” од Правилникот, произлегува дека распределбата и пресметката на авторските надоместоци на авторите ЗАМП ќе ги врши, не според правилата коишто важеле во времето кога нивните авторски дела се емитувани, односно користени од страна на медиумите, туку според правилата коишто важат во времето кога корисниците извршиле плаќање за користените (емитуваните) дела, односно датумот кога ЗАМП ги прибрал, односно наплатил надоместоците од медиумите за користените дела.

Согласно Законот за авторското право и сродните права, организацијата за колективно управување, во случајов ЗАМП, е надлежна да ги прибира надоместоците од корисниците за емитуваните авторски дела, при што на авторот му следува надоместок за користеното (емитуваното) дело, а за таа цел, организацијата за колективно управување е обврзана да врши електронско евидентирање, обработка на податоци, следење и контрола над емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права.

Според член 135-а став 6 од Законот, евидентирањето се врши преку Системот за електронска евиденција, којшто, помеѓу другото, треба да обезбеди идентификување на емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права во времето кога тие се емитуваат на програмата на радио-телевизиската организација.

Согласно член 144 став 1 од Законот, организацијата донесува општ акт за распределба на надоместоците во согласност со закон и статутот, односно со договорот за основање, додека според став 2 од истиот член, распределбата на надоместоците од ставот 1 на овој член се врши согласно со евиденциите и податоците за користење на делата, односно предметите на сродните права, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Од погоре наведеното, неспорно произлегува дека емитувањето на авторското дело му претходи на прибирањето на надоместоците од радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права, за што на авторот треба да му се пресмета и исплати надоместок за емитуваното дело. Со моментот (времето) на емитувањето на авторското дело, се создадени правните односи, со што за организацијата произлегува обврска пресметката на авторските надоместоци да ја врши согласно правилата утврдени во Правилникот за распределба на авторските надоместоци коишто важат во време кога се создани правните односи, односно кога е емитувано делото на авторот, односно според правилата коишто им се познати на авторите во време кога се емитува нивното дело, и се согласиле со тие правила.

Меѓутоа, од оспорените делови на член 8 став 2 од Правилникот, неспорно произлегува дека правилата за пресметка на надоместоците ЗАМП ги врзува со времето кога организацијата ги прибира надоместоците од корисниците на авторските дела, а не со времето кога се емитувани делата на авторите (за што се води електронска евиденција), што доведува до ситуација, доколку тие се прибрани по влегувањето во сила на новите правила, пресметката на надоместоците (хонорарите) на авторите за нивните емитувани дела, да се врши според новите правила, независно од фактот дека тие можеби се емитувани во време на важење на претходните правила.

Оспорените делови „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот, според Судот, не може да бидат одредница при дефинирањето на преодниот режим, по и пред влегувањето во сила на новиот пропис, туку времето на емитување на авторските дела, од причини што истото ги доведува во прашање легитимните очекувања на авторите дека за нивните емитувани дела ќе го добијат надоместокот пресметан според правилата коишто важат во време на емитувањето на делото, односно според коефициентите коишто им биле познати на авторите во време на емитувањето на нивното дело, од кои причини според Судот, уредувањето на оспорените делови во член 8 став 2 од Правилникот, не е во согласност со принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот бидејќи не ја гарантира правната сигурност на граѓаните и нивните легитимни очекувања коишто ги имале во времето на емитување на нивните авторски дела, и спротивно на член 54 став 2 од уставот бидејќи последица на ваквото уредување е изменетите правила да се применуваат и врз односи настанати пред нивното влегување во сила.

На ваквата околност укажувало и Министерството за култура, што се констатира од Записникот од мај 2026 година (во прилог кон иницијативата) за извршен надзор над актите и работењето на Здружението за заштита на авторски музички права „ЗАМП” – Скопје, со предлог мерка насочена кон организацијата ЗАМП дека е потребно поединечните пресметки за исплата на средства на автори, ЗАМП да ги врши според класите и вредноста на бодот, коишто важеле за годината во која делата биле користени и се евидентирани и идентификувани во програмите, а не кога биле прибрани/наплатени надоместоците.

Имајќи го предвид сето погоре наведено, пред Судот, со основ се постави прашањето за согласноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023) со одредбите од член 8 став 1 алинеја 3 и член 52 став 4 од Уставот.

Поради можноста од настанување штетни последици, Судот, согласно со член 37 од Актот на Уставниот суд, одлучи да го запре извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорениот член 8 став 1 и став 2 во оспорените делови од Правилникот, до донесувањето на конечната одлука.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

Решението од точка 2 од диспозитивот, произведува правно дејство од денот на неговото донесување.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.2/2024, U.nr.3/2024 dhe U.nr.203/2023
Shkup, 25.09.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 37, nenit 73 dhe nenit 79 paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 25 shtator 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për ndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/2023 dhe 286/2023).

2. NDËRPRITET zbatimi i akteve ose veprimeve individuale që janë bërë në bazë të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për kompensimet e autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023).

3. Ky aktvendim do të botohet në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

Sllavko Dimitrov nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime. Rregullores për shpërndarjen kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), sipas së cilës është formuar lënda U. nr. 2/2024. Gjithashtu, Kristijan Gabroski, Robertino Sazdov dhe Gjorgji Krstevski, të gjithë nga Shkupi, parashtruan dy iniciativa në Gjykatën Kushtetuese për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen”, sipas të cilave janë formuar lëndët U. nr. 203/2023 dhe U. nr.3/2024.

Me rastin e iniciativave të parashtruara, Gjykata ka zbatuar një procedurë të vetme në përputhje me nenin 25 të Aktit të Gjykatës.

Parashtruesi i iniciativës për lëndën U. nr. 2/2024, thekson se neni 8 (me një paragraf) i Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”. nr. 147/2023), është antikushtetues, sepse i referohet zbatimit prapaveprues të dispozitave të Rregullores. Gjithashtu thuhet se SHMDMA me nenin 1 të rregullores së miratuar plotësuese për plotësimin e rregullores së lartpërmendur, të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023, e ka plotësuar nenin 8 me paragrafin e ri 2, por se edhe pas plotësimit të mos ketë efekt prapaveprues të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023) që rregullon koeficientët më të ulët për llogaritjen e kompensimeve të autorit për veprat e të drejtave të autorit në transmetim në vitin 2023, krahasuar me koeficientët, përpara se të ndryshimit.

Në vazhdim të iniciativës, parashtruesi citon përmbajtjen e nenit 8 paragrafët 1 dhe 2 të tekstit integral të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), ku thuhet se dispozitat janë të paqarta dhe konfuze dhe krijojnë mundësinë e manipulimeve latente në llogaritjen e kompensimeve dhe autorët do të marrin më pak mjete materiale të shumës së pritshme që u takon, e cila është në kundërshtim me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, gjegjësisht sigurisë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve, si dhe në kundërshtim me nenin 52, paragrafi 4 të Kushtetutës me të cilin ndalon efektet prapavepruese dhe të pafavorshme të ligjeve dhe akteve nënligjore. Me iniciativën, parashtruesi i kërkesës propozon deri në marrjen e vendimit përfundimtar, që Gjykata të marrë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve apo veprimeve individuale të cilat janë ndërmarrë në bazë të dispozitave kontestuese të Rregullores, me qëllim parandalimin e përllogaritjes kundërkushtetuese dhe të paligjshme të pagesës së kompensimeve të autorit.

Në iniciativën e lëndës U. nr. 203/2023, parashtruesit e kërkesës theksojnë se neni 8 (me një paragraf) i kontestuar i Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023), pa mëdyshje krijon efekt prapaveprues të rregullave të ndryshuara nga nenet 1 deri në 7 të Rregullores, sepse ato përfshijnë periudhën nga 01.01.2023 deri më 20.07.2023, në të cilat kanë investuar, klasa të ndryshme, fonde dhe koeficiente për pikëzimin e emitimit të veprave të autorit. Theksojnë se bëhet fjalë për rregulla më pak të favorshme për llogaritjen e kompensimeve të autorit, si dhe i referohen periudhës para hyrjes në fuqi të Rregullores, e cila është në kundërshtim me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, e cila përfshin sigurinë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve dhe në kundërshtim me nenin 52 paragrafi 4 i Kushtetutës, me të cilin ndalohet efektin prapaveprues dhe më pak i favorshëm i ligjeve dhe rregullave të tjera, sepse dispozitat e ndryshuara me rregulloren e kontestuar kanë më pak efekt favorizues se sa ato para ndryshimit të tyre.

Në iniciativën e lëndës U. nr. 3/2024, parashtruesit theksojnë se pasi me iniciativën e lëndën U. nr.203/2023, e kanë kontestar nenin 8 (me një paragraf) të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), SHMDMA-ja miratoi Rregulloren për plotësimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023), ku me nenin 1 është rregulluar se në Rregulloren për ndryshime dhe plotësime të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), neni 8 ndryshohet në atë mënyrë që shtohet paragrafi i ri 2, si vijonë: “Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e transmetuara nga e drejta e autorit të mbledhura pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e transmetuara nga e drejta e autorit të mbledhura para hyrjes në fuqi, do të zbatohet Rregulloreja që vlente para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj Rregulloreje”.

Sipas parashtruesve, dhe pas plotësimit të nenit 8 të Rregullores me paragrafin e ri 2, efekti prapaveprues dhe më pak i favorshëm i Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), nuk është hequr. Parashtruesit e shohin antikushtetutshmërinë e nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores në pjesët “që mblidhen”, ku thuhet se siguria juridike e autorëve mund të garantohet vetëm nëse që parë u pranohen parametrat dhe kriteret mbi bazën e të cilave do të llogaritet dhe paguhet kompensimi i autorit si dhe se siguria juridike dhe pritshmëritë e ligjshme të autorëve mund të garantohen vetëm në bazë të periudhës kur janë përdorur veprat e tyre, respektivisht janë transmetuar nga mediat dhe shfrytëzuesit dhe jo në bazë të kohës, respektivisht muajit kur SHMDMA-ja i ka mbledhur, respektivisht i ka paguar kompensimet e autorit nga mediat për veprat e përdorura të autorit.

Në vazhdim të iniciativës, parashtruesit sqarojnë arsyet për të cilat mendojnë se pikërisht këto pjesë të kontestuara krijojnë bazën për efekt prapaveprues të rregullave të ndryshuara dhe të plotësuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit, para hyrjes në fuqi të tyre më 20.07.2023. Ata thonë se përllogaritja e kompensimeve të autorit duhet të bëhet sipas koeficientit që ka qenë në fuqi në kohën kur është transmetuar vepra, e jo sipas koeficientit që ka qenë në kohën kur SHMDMA-ja e ka mbledhur kompensimin nga mediat. Kjo për faktin se për veprën e një autori, të transmetuar në dy media të ndryshme në periudhën deri më 20.07.2023, kompensimi i autorit nga njëra media mund të mblidhet para hyrjes në fuqi të Rregullores dhe kompensimi i autorit nga media tjetër, pas hyrjes në fuqi të Rregullores, me të cilën pjesët e kontestuara “që mblidhen” krijojnë një situatë ku autori përfiton dy honorare të ndryshme (edhe pse është e njëjta vepër e transmetuar në të njëjtën kohë), njëri kompensim më i madhe dhe i llogaritur sipas koeficientit të përcaktuar në rregulloren e vjetër i cili vlen deri më 20.07.2023, dhe tjetri më i vogël i llogaritur sipas koeficientit të përcaktuar në rregulloren e re, vetëm për shkak se media tjetër ka vonuar pagesën e kompensimit për veprën e shfrytëzuar, respektivisht vetëm për shkak se SHMDMA-ja i ka mbledhur kompensimet e përdoruesit pas datës 20.07.2023, me hyrjen në fuqi të rregullave të reja të llogaritjes.

Sipas parashtruesve të kërkesës, ndryshimi i nenit 8 me paragrafin 2 kontestues të Rregullores në fjalë, në fakt është me qëllim për të treguar se e heq efektin prapaveprues të Rregullores, por nga përmbajtja e tij, konkretisht nga pjesët e kontestuara “që mblidhen”, shihet qëllimi i qartë i SHMDMA-së se zbatimi i Rregullores do të themelohet bazuar në datën e mbledhjes së kompensimeve të autorit, dhe jo në datën e transmetimit të veprave me të drejtë autori, me të cilat, sipas parashtruesve, luhen pritshmëritë legjitime të autorëve që llogaritja të bëhet sipas orës/datës kur janë transmetuar veprat e tyre. Në një situatë kur rregulloret e vjetra dhe të reja për shpërndarjen e kompensimeve të autorit përcaktojnë koeficientë të ndryshëm për llogaritjen dhe klasa dhe fonde të ndryshme, llogaritja e kompensimeve të autorit, sipas parashtruesve, duhet të bëhet sipas koeficientit të përcaktuar në Rregulloren që ka qenë në fuqi, respektivisht ka qenë në fuqi në kohën kur është transmetuar vepra, më saktë që llogaritja e kompensimeve të autorit të mos jetë e lidhur dhe të varet nga koha, pra data kur SHMDMA-ja i ka paguar kompensimet e autorit nga mediat, por kryesisht nga koha e transmetimit të veprave, për të mos cenuar sigurinë juridike të autorëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime në ushtrimin e të drejtave të tyre.

Lidhur me çështjen në fjalë, parashtruesit parashtruan edhe një parashtresë dhe një procesverbal nga maji i vitit 2016 për mbikëqyrjen e kryer mbi aktet dhe veprimtarinë e Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit “SHMDMA” – Shkup, me pretendime se Ministria e Kulturës gjatë ushtrimit të mbikëqyrjes konstatoi parregullsi në lidhje me përllogaritjen, me një masë të propozuar për organizatën SHMDMA se është e nevojshme që SHMDMA të kryejë llogaritjet individuale për pagesën e fondeve autorëve sipas klasave dhe vlerës së pikëve, të cilat kanë qenë në fuqi për vitin në të cilin veprat janë përdorur dhe janë regjistruar dhe identifikuar në programe dhe jo kur janë mbledhur/paguar kompensimet.

Për arsyet e cekura, parashtruesit propozojnë që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të kontestuara, si dhe të miratojë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve ose veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të dispozitave kontestuese të Rregullores, deri në marrjen e vendimit përfundimtar.

Gjykata në seancë konstatoi se paragrafi i kontestuar 1 i nenit 8 të Rregullores rregullohet me Rregulloren për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), ndërsa paragrafi 2 i nenit 8, i cili përmban pjesët kontestuese, rregullohet në mënyrë plotësuese me nenin 1 të Rregullores për plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit(“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023).

Gjykata po ashtu ka konstatuar se sipas nenit të kontestuar 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2, i cili përmban pjesët kontestuese të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023 ), ka këtë përmbajtje:

(1) Kjo rregullore për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit do të zbatohet duke filluar nga shpërndarja e kompensimeve të autorit për vitin 2023, e cila do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në vitin 2024.

(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për të drejtat e autorit për transmetimin e veprave të autorit që mblidhen pas hyrjes në fuqi të sajë, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e emituara të autorit që mblidhen para hyrjes së në fuqi të saj, do të zbatohet Rregullorjea që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj Rregulloreje.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i së drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj.

Neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës përcakton se ligjet dhe aktet nënligjore nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç përjashtimit në rastet kur është më e favorshme për qytetarët.

Në bazë të nenit 3 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), autori , respektivisht bartësi i të drejtës së përafërt, ka të drejtën e kompensimit të drejtë për çdo lloj përdorimi të veprës së autorit, përkatësisht lëndën e të drejtë së përafërt, nëse me këtë ligj nuk përcaktohet ndryshe.

Bartësit e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta, në pajtim me nenin 129, paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit, të drejtat e përcaktuara me këtë ligj mund t’i ushtrojnë individualisht, personalisht, përkatësisht përmes përfaqësuesit ose në mënyrë kolektive përmes një organizate për menaxhimin e të drejtave kolektive, në mënyrën dhe në kushtet e përcaktuara me këtë ligj, ndërsa menaxhimi kolektiv i të drejtave përfshin punët juridike me shfrytëzuesit e të drejtave, mbledhjen e tarifave nga shfrytëzimi, shpërndarjen e tyre dhe mbrojtjen e të drejtave para organeve shtetërore dhe subjekteve të tjera.

Sipas nenit 132 paragrafi 1 të Ligjit, menaxhimin kolektiv të të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta mund ta kryejë një person juridik i themeluar nga bartësit e të drejtave (persona fizik dhe/ose juridik) për administrimin e të drejtave kolektive që punon në emër të tij dhe në llogari të bartësve të të drejtave dhe në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës (në tekstin e mëtejmë: organizata).

Me nenin 133 pikat 1), 3) dhe 6) të Ligjit, organizata është e obliguar që t’i mbrojë interesat e bartësve të të drejtave të cilat i menaxhojnë duke e monitoruar përdorimin e tyre në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe jashtë saj, të miratojë dhe publikojë akte të përgjithshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e kompensimeve nga përdorimi, në përputhje me ligjin, si dhe të mbledhin kompensimet e përcaktuara nga përdoruesit dhe të kryejnë shpërndarjen e tyre te bartësit e të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme.

Sipas nenit 144 paragrafi 7 i Ligjit, llogaritjet individuale dhe pagesat e kompensimeve për autorët dhe bartësit e të drejtave të përafërta bëhen së paku një herë në vit, jo më vonë se fundi i muajit mars të vitit aktual për vitin paraprak.

Kuvendi i SHMDMA-së Shkup, në bazë të nenit 132 dhe nenit 144 të Ligjit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), neni 13 paragrafi 1 pika 1 të Statutit të Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit SHMDMA-së Shkup (në tekstin e mëtejmë SHMDMA Shkup), miratoi Rregullore për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për ndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonia e Veriut” numër 147/2023), që përmban 9 nene.

Me nenet 1 deri në 7 të Rregullores, ndryshohen dhe plotësohen dispozitat e tekstit integral të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 141/2014 dhe 36/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 281/2022). Me nenin 8 të kontestuar, i cili ka vetëm një paragraf, rregullohet zbatimi i Rregullores, ndërsa neni 9 përcakton që ai të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, dhe të hyjë në fuqi në ditën e tetë të publikimin e saj.

Rregullorja e lartpërmendur është publikuar më 12.07.2023, dhe ka hyrë në fuqi tetë ditë pas publikimit, përkatësisht më 20.07.2023.

Kuvendi i SHMDMA-së, me qëllim që ta korrigjojë, gjegjësisht të rregullojë më saktë regjimin juridik të zbatimit, pas dhe para hyrjes në fuqi të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023), miratoi Rregullore për plotësimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit, botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 286/2023. Rregullorja përmban dy nene.

Neni 1 i Rregullores ndryshon nenin 8 me paragrafin 2 të ri, ndërsa neni 2 i Rregullores rregullon publikimin në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” dhe hyrjen në fuqi të Rregullores pas publikimit të saj.

Përmbajtja e nenit 8 të Rregullores me paragrafin 2 të ndryshuar thotë:

(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për të drejtat e autorit për transmetimin e veprave të autorit që mblidhen pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e autorit që janë mbledhur para hyrjes së saj në fuqi, do të zbatohet Rregullorja që ka qenë në fuqi para datës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje.

Duke vepruar në bazë të iniciativave në fjalë, Gjykata vendosi se neni 8, paragrafi 1 i Rregullores së kontestuar, rregullon se rregullat e ndryshuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të përcaktuara me Rregulloren për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Zyrtare Gazeta e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023) do të zbatohen duke filluar me shpërndarjen e kompensimeve të autorit për vitin 2023, që do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në viti 2024.

Duke pasur parasysh se Rregullorja për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023) është botuar më 12 korrik 2023 dhe ka hyrë në fuqi tetë ditë pas publikimit të saj, respektivisht më 20 korrik 2023, rezulton se zbatimi i rregullave të ndryshuara për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të përcaktuara me Rregulloren për ndryshime dhe plotësime të rregullores. për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/2023), kanë të bëjnë edhe për periudhën para datës 20.07.2023, në të cilën vlenin rregullat tjera për shpërndarjen dhe llogaritjen e kompensimeve të autorit.

Sipas Gjykatës, regjimi juridik i tillë i zbatimit të rregullave të ndryshuara, i përcaktuar me dispozitën e nenit 8 paragrafi 1 të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” me numër 147/2023 dhe 286/2023), që përfshin periudhën para hyrjes në fuqi të rregullave të ndryshuara me Rregulloren, nuk siguron sigurinë juridike dhe pritjet legjitime të qytetarëve në realizimin e të drejtat e tyre të lindura para hyrjes në fuqi të Rregullores së re, për këtë arsye Gjykata shprehu dyshime për pajtueshmërinë e nenit 8 paragrafi 1 të Rregullores me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenit 52 paragrafi 4 të Kushtetutës.

Me paragrafin 2 të kontestuar në pjesët “që mblidhen” të nenit 8 të Rregullores, miratuesi i aktit, me qëllim të specifikimit të regjimit juridik të zbatimit, pas dhe përpara hyrjes në fuqi të rregullave të reja, ka rregulluar që “Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e autorit në transmetim të mbledhura pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e autorit në transmetim të mbledhura para hyrjes së saj në fuqi, do të zbatohet rregullorja që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje”.

Duke analizuar përmbajtjen e nenit 8 paragrafi 2 dhe pjesët e kontestuara “që mblidhen” nga Rregullorja, rezulton se shpërndarja dhe llogaritja e kompensimeve të autorit për autorët do të bëhet nga SHMDMA-ja, jo sipas rregullave që kanë në fuqi në kohën kur veprat e tyre janë transmetuar, pra janë përdorur nga mediat, por sipas rregullave që zbatohen në kohën kur përdoruesit kanë bërë pagesën për veprat e përdorura (të transmetuara), pra datën kur SHMDMA-ja i ka mbledhur, pra i ka paguar kompensimet nga mediat për veprat e përdorura.

Sipas Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta, organizata e menaxhimit kolektiv, në këtë rast SHMDMA-ja, është kompetente për mbledhjen e kompensimeve nga përdoruesit për veprat e transmetuara të autorësisë, ku autori ka të drejtë në kompensim për veprën e përdorur (të transmetuar) dhe për këtë qëllim, organizata për menaxhim kolektiv është e detyruar të kryejë regjistrimin elektronik, përpunimin e të dhënave, monitorimin dhe kontrollin mbi veprat e transmetimit të të drejtave të autorit, përkatësisht objektet e të drejtave të afërta.

Sipas nenit 135-a paragrafi 6 të Ligjit, evidentimi bëhet përmes Sistemit Elektronik të Regjistrimit, i cili, ndër të tjera, duhet të sigurojë identifikimin e veprave të transmetuara të autorësisë, përkatësisht të objekteve të të drejtave të përafërta, në kohën kur ato transmetohen në programin e organizatës radiotelevizive.

Në bazë të nenit 144 paragrafi 1 të ligjit, organizata miraton akt të përgjithshëm për ndarjen e kompensimeve në pajtim me ligjin dhe statutin, gjegjësisht me marrëveshjen për themelim, ndërsa sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, ndarja e kompensimeve nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet në përputhje me evidencën dhe të dhënat për shfrytëzimin e veprave, gjegjësisht të lëndëve të të drejtave të përafërta, dhe një tarifë fikse kur nuk është e mundur ose shkakton shpenzime të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Nga sa më sipër, në mënyrë të padiskutueshme rezulton se transmetimi i veprës së autorit i paraprin mbledhjes së kompensimeve nga transmetimi i veprave me të drejtë autori dhe/ose lëndëve të të drejtave të përafërta, për të cilat autorit duhet t’i llogaritet dhe t’i paguhet kompensimi për veprën e transmetuar. Me momentin (kohën) e transmetimit të veprës së autorit krijohen marrëdhëniet juridike, të cilat sjellin detyrimin e organizatës për të kryer llogaritjen e kompensimeve të autorit në përputhje me rregullat e përcaktuara në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit që janë të vlefshme në kohën kur janë krijuar marrëdhëniet juridike, gjegjësisht kur është transmetuar vepra e autorit, gjegjësisht sipas rregullave të njohura të autorëve në kohën kur është transmetuar vepra e tyre dhe janë pajtuar me ato rregulla.

Megjithatë, nga pjesët kontestuese të nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores, rezulton padiskutim se rregullat për llogaritjen e kompensimeve janë të lidhura nga SHMDMA-ja me kohën kur organizata mbledh kompensimet nga përdoruesit e veprave të autorit, dhe jo koha kur janë transmetuar veprat e autorëve (për të cilat mbahen shënime elektronike), e cila çon në një situatë, nëse ato mblidhen pas hyrjes në fuqi të rregullave të reja, llogaritja e kompensimeve (honorareve) të autorëve për veprat e tyre të transmetuara, të kryhet sipas rregullave të reja, pavarësisht se ato mund të jenë transmetuar gjatë vlefshmërisë së rregullave të mëparshme.

Pjesët e kontestuara “që janë mbledhur” nga neni 8 paragrafi 2 i Rregullores, sipas Gjykatës, nuk mund të jenë kriter në përcaktimin e regjimit kalimtar, pas dhe para hyrjes në fuqi të rregullores së re, por koha e transmetimit të veprave të autorit, për arsye që i njëjti vë në pikëpyetje pritjet legjitime të autorëve që për veprat e tyre të transmetuara të përfitojnë kompensim të llogaritur sipas rregullave të vlefshme në momentin e transmetimit të veprës, respektivisht sipas koeficientëve që kanë qenë të njohura për autorët në atë kohë të transmetimit të veprës së tyre, për të cilat arsye sipas Gjykatës, rregullimi i pjesëve kontestuese në nenin 8 paragrafi 2 të Rregullores nuk është në përputhje me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës sepse nuk garanton sigurinë juridike të qytetarëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime që ata kanë pasur në kohën e transmetimit të veprave autoriale të tyre, dhe në kundërshtim me nenin 54 paragrafi 2 të kushtetutës, sepse pasoja e një rregullimi të tillë është që rregullat e ndryshuara të zbatohen edhe për marrëdhëniet që kanë lindur para hyrjes së tyre në fuqi.

Për këtë rrethanë ka sugjeruar edhe Ministria e Kulturës, që konstatohet nga Procesverbali i majit 2026 (bashkangjitur iniciativës) për mbikëqyrjen e akteve dhe punës së Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit “SHMDMA” – Shkup, me një masë të propozuar për organizatën SHMDMA-së që është e nevojshme që SHMDMA-ja të kryejë llogaritjet individuale për pagesën e mjeteve për autorët sipas klasave dhe vlerës së pikës, të cilat ishin të vlefshme për vitin në të cilin janë përdorur veprat dhe janë evidentuar dhe identifikohen në programe e jo kur janë mbledhur/pakuar kompensimet.

Duke marrë parasysh të gjitha sa më sipër, para Gjykatës me bazë u shtrua çështja e pëlqimit të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër” 147/2023 dhe 286/2023) me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenit 52 paragrafi 4 të Kushtetutës.

Për shkak të mundësisë së pasojave të dëmshme, Gjykata, në përputhje me nenin 37 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, vendosi të ndalojë zbatimin e akteve apo veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafit 2 në pjesët kontestuese të Rregullores, deri në marrjen e vendimit përfundimtar.

Nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitiv të këtij aktvendimi.

Aktvendimi nga pika 2 e dispozitivit ka efekt juridik nga dita e miratimit të tij.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski