У.бр.131/2024 и У.бр.143/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.131/2024 и У.бр.143/2024
Скопје, 20.06.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав, д-р Дарко Костадиновски претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска,  д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 20 јуни 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024).

2. СЕ ОТФРЛААТ иницијативите во делот во кој се бара оценување на согласноста на оспорените закони наведени во точката 1 на ова решение, со член 2 став 2 од Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Македонија” број 110/2007, 103/2008, 161/2008, 153/2009, 67/10, 97/10, 135/11, 231/15, 248/18 и 51/2024), со член 2 став 2 од Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ број 139/2009, 67/2010, 97/2010 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024).

3. Oва решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение

I

Здружението на јавните обвинители на Република Северна Македонија, преку неговиот претседател Елвин Вели и Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија, преку неговиот претседател Душица Димитриеска, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесоа одвоени иницијативи за оценување на уставноста на законите наведени во точката 1 oд диспозитивот на ова решение.

Со првата иницијатива по која е формиран предметот У.бр.131/2024, Здружението на јавните обвинители на Република Северна Македонија ги оспорува Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија што Собранието ги донесе на 29 февруари 2024 година. Во иницијативата се цитираат уставните одредби од член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4, 6 и 11, член 32 став 3, член 98, член 52 став 4 и член 106 став 1 од Уставот и член 2 став 2 од Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители и Законот за платите на јавните обвинители, како и уставните одредби од членовите 108 и 112 кои се однесуваат на Уставниот суд.

Во иницијативата се наведува дека со вака донесените измени на Законот за платите на јавните обвинители се интервенира во платите на јавните обвинители на начин што се намалува коефициентот за утврдување на платата, а со тоа се намалува и висината на платата, имајќи во предвид дека основицата за пресметување на платата е просечната исплатена месечна плата по вработен во Републиката за претходна година, според податоците на Државниот завод за статистика.

Подносителот на иницијативата укажува дека пред усвојувањето на измените на Законот за платите на јавните обвинители, коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители бил утврден на 2.8 до 3.7, што значи дека најнискиот коефициент од 2.8 е намален за 0.37, а највисокиот коефициент од 3.7 е намален за 0.49. Се наведува, исто така, дека со законските измени во член 2 од двете оспорени закони е пропишано дека ново утврдените коефициенти ќе започнат да се применуваат со исплатата на платата за месец февруари 2024 година, а во член 3 од двата оспорени закони е наведено дека влегуваат во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на РСМ“, значи од 29.02.2024 година.

Во првата иницијатива, исто така, се наведува дека со донесените измени на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на РСМ, се интервенира во платите на членовите на Советот на јавните обвинители на начин што се намалува коефициентот за утврдување на платата, а со самото тоа се намалува и висината на платата, ако се има предвид дека основицата за пресметување на платата е просечната исплатена месечна плата по вработен во Републиката за претходната година, според податоците на Државниот завод за статистика, а претходно коефициентот за утврдување на платата на претседателот на Советот изнесувал 4, додека на заменик-претседателот и на членовите на Советот изнесувал 3.7, односно намалувањето е од 0.56 или 0.49 од коефициентот.

Подносителот на иницијативата укажува дека со измените на Законот за платите на јавните обвинители бил повреден принципот на правната сигурност и предвидливост и легитимните очекувања кои се утврдени со закон. Се наведува, исто така, дека со законските измени се повредуваат уставните принципи на поделба на власта и владеењето на правото, како и самостојноста и независноста на Јавното обвинителство, како единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривичните дела и на други со закон утврдени казниви дела и врши и други работи утврдени со закон. Измените на оспорените закони се спротивни на меѓународни документи како и на праксата на Европскиот суд за човековите права, во кои финансиската независност на правосудните органи меѓу кои и јавното обвинителство е клучна во процесот на унапредување на независноста на правосудните органи. Платата на јавните обвинители треба да им обезбеди стабилен живот и да им даде чувство на сигурност и недопирливост од надворешните притисоци, поради што платата на јавните обвинители е регулирана со посебен закон и истата не смее да се споредува со платите на носителите на другите јавни функции кои се дел од извршната власт

Измените на двата оспорени закони се оспоруваат и од аспект на член 52 став 4 од Уставот со тврдење дека тие имаат повратно дејство бидејќи била донесени на крајот од февруари, во ситуација кога најголемиот дел на работните денови во месецот веќе биле реализирани во време кога во сила биле поповолните одредби од Законот за платите на јавните обвинители и Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители. На тој начин со оспорената одредба биле нарушени и легитимните очекувања на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители.

Со иницијативата се укажува дека освен со уставните одредби, оспорените закони се во директна колизија со член 2 став 2 од Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители („Службен весник на Република Македонија“ број 139/2009 од 19.11.2009 година), кој предвидува дека платата на членот на Советот, утврдена според одредбите на овој закон, не може да биде намалена со друг закон или одлука на државен орган, како и со член 2 став 2 од Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Македонија“ број 153 од 23.12.2009 година), според кој платата на јавниот обвинител утврдена според одредбите на овој закон, не може да биде намалена со закон или одлука на држвен орган.

Поради наведените причини со иницијативата Здружението на јавните обвинители на Република Северна Македонија бара од Уставниот суд да донесе решение за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024) и на Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на РСМ („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024), и да донесе одлука со која ќе ги поништи членовите 1 и 2 од оспорените закони, како и да изрече времена мерка со која ќе го запре извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените закони, бидејќи со неговото извршување би можеле да настанат тешко отстранливи последици во вид на дополнителни трошоци по државниот буџет и буџетот на засегнатите граѓани.

Со иницијативата поднесена од Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија, по која е формиран предметот У.бр.143/2024, се оспорува исто така Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија, што Собранието ги донесе на 29 февруари 2024 година, од аспект на истите наводи и одредби од Уставот како и во првата иницијатива поднесена од Здружението на јавните обвинители на Република Северна Македонија. И во оваа иницијатива се цитираат истите уставни одредби од член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4, 6 и 11, член 32 став 3, член 52 став 4 и член 106 став 1 од Уставот, член 2 став 2 од Законот за платите на јавните обвинители и Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на РСМ, како и уставните одредби од членовите 108 и 112 од Уставот кои се однесуваат на Уставниот суд на Република Северна Македонија

Се наведува дека со оспорените закони законодавецот извршил противуставна и незаконита интервенција во самостојноста и независноста на правосудните органи, преку правно недозволено намалување на платите на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители како самостојни државни органи.

Според наводите во иницијативата, изградбата и одржувањето на систем на самостојни, независни и непристрасни правосудните органи, е основен постулат на уставното начело на владеење на правото и клучен елемент за одржлив развој на правен систем изграден врз општоприфатените цивилизациски вредности и заштита на човековите слободи и права.

Исто така, и во втората иницијатива се содржани истите наводи како и во првата иницијатива дека уставно-правната положба на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители е нарушена со оспорената измена на законите бидејќи со нив законодавецот значително го намалил коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители како што се наведува и во првата иницијатива.

Според наводите и во оваа иницијатива, оспорените закони имаат ретроактивно дејство бидејќи биле објавени на 29 февруари 2024 година а се применуваат со исплата на февруарската плата, со што се повредуваат стекнатите права на лицата на кои се однесуваат. Ретроактивното дејство на оспорените законски измени не е дозволено со Уставот бидејќи законските измени имаат понеповолно дејство за носителите на јавнообвинителските функции чии плати ретроактивно се намалуваат.

Поради наведените причини, со иницијативата Советот на јавните обвинители, бара од Уставниот суд да донесе решение за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители и на Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024) и да донесе одлука со која ќе ги поништи истите, како и да изрече времена мерка со која ќе го запре извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените закони, бидејќи со нивното извршување би можеле да настанат тешко отстранливи последици во вид на дополнителни трошоци по државниот Буџет и буџетот на засегнатите граѓани.

II

На седницата Судот утврди дека член 1 од оспорениот Закон за изменување на Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024) предвидува дека во Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Македонија” број 153/2009, 67/2010, 97/2010, 153/2009, 67/10, 97/10 и 231/15), членот 6 се менува и гласи:
„(1) Платите на јавните обвинители се распоредени во пет групи, изразени во коефициенти.

(2) Коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители изнесува од 2,43 до 3,21.

(3) Пресметувањето на платите се врши според видот на јавното обвинителство во кое јавниот обвинител ја врши својата функција и тоа:
1. првата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 2,60 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,43, кои постапуваат пред судовите со основна надлежност;
2. втората група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент од 2,78 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,52, кои постапуваат пред судовите со проширена надлежност;
3. третата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 3,04 и јавните обвинители со коефициент 2,78 во Oсновното јавно обвинителство за гонење на организиран криминал и корупција;
4. четвртата група ги опфаќа вишиот јавен обвинител со коефициент 3,04 и јавните обвинители во Вишото јавно обвинителство со коефициент 2,78 и
5. петтата група ги опфаќа Јавниот обвинител на Република Северна Македонија со коефициент 3,21 и јавните обвинители во Јавното обвинителство на Република Северна Македонија со коефициент 2,95.

(4) На коефициентот на плата на јавен обвинител кој раководи со одделение во Јавното обвинителство се додава 0,2.“

Судот, исто така, утврди дека во член 1 од оспорениот Закон за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024) е предвидено дека во Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ број 139/2009, 67/2010 и 97/2010), членот 5 се менува и гласи:
„Коефициентот за утврдување на платите изнесува:
– на претседателот на Советот 3,47,
– на заменик-претседателот на Советот 3,21 и
– на членовите на Советот 3,21.“

Судот, понатаму утврди дека двата оспорени закони содржат идентични членови 2 и 3 со кои е определено дека предвидените коефициенти ќе започнат да се применуваат со исплата на платата за месец февруари 2024 година и дека законите влегуваат во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

III

Во претходната постапка и на седницата, Судот ја утврди следната фактичка состојба:

Оспорените закони, Законот за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија, беа донесени на седницата на Собранието одржана на 29 февруари 2024 и тие беа објавени во „Службен весник на Република Северна Македонија“ истиот ден. Со овие законски измени беа намалени коефициентите за пресметување на плата на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители просечно за 0.5.

Истиот ден беа донесени и објавени и Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Судскиот совет, Законот за изменување на Законот за платите на судиите, Законот за изменување на Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица во Република Македонија и Законот за изменување на Законот за пратениците, во кои соодветно се намалени коефициентите и на овие категории на носители на јавни функции (јавни обвинители, членови на Советот на јавните обвинители, претседателот на Републиката, претседателот и судиите на Уставниот суд, министрите, пратениците и другите избрани и именувани лица од Владата или Собранието, како и градоначалниците и членовите на советите на единиците на локалната самоуправа.

Со оспорениот Закон за измени на Законот за платите на јавните обвинители (член 1) се намалени коефициентите за утврдување на платата на јавните обвинители е намален, пред усвојување на измените коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители беше утврден на 2,8 до 3.7 што значи дека најнискиот коефициент од 2.8 е намален за 0.37, додека највисокиот коефициент од 3.7 е намален за 0.49, платите на јавните обвинители се распоредени во пет групи, изразени во коефициенти.

Што се однесува до коефициентите за утврдување на платата на членовите на Советот на јавните обвинители, истите се разликуваат во зависност од должностите како член, претседател односно заменик претседател на Советот, и на членовите на Советот и тие се намалени со член 1 од Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители. Претходно коефициентот за утврдување на платата на претседателот на Советот изнесувал 4, а на заменик на преседателот и на членовите на Советот изнесувал 3.7, односно намалено е од 0.56 или 0.49 од коефициентот.

Донесувањето на законите беше резултат на реакциите во јавноста по зголемувањето на платите на функционерите до што дојде по донесувањето на Одлуката на Уставниот суд У.бр.113/2022 од 21 март 2023 година, како последица на која платите на избраните и именуваните лица беа практично „одмрзнати“ што доведе до тоа платите на сите избрани и именувани лица, вклучително и на судиите и јавните обвинители во 2023 година да пораснат за 78%.

Според член 11 од Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица („Службен весник на СР Македонија“ бр.36/90 и „Службен весник на Република Македонија“ бр. 38/91, 23/97, 37/2005, 84/2005, 121/2007, 161/2008, 92/2009, 42/2010, 97/2010, 162/2010, 11/2012, 145/2012, 170/2013, 139/2014, 233/2018) основица за пресметување на платата е просечната исплатена месечна плата по вработен во Републиката за претходната година, според податоците на Државниот завод за статистика.

Според податоците на Државниот завод за статистика, просечната исплатена бруто-плата по вработен за 2022 година изнесувала 47 637,оо денари, а за 2023 таа изнесува 54 916,оо денари.

Поради годишното усогласување на основицата на платата со движењето на просечната бруто-плата за 2023 година платите на функционерите во почетокот на 2024 година требало да се зголемат уште за околу 15%.

Со цел да се ограничи можноста за ова ново и значително покачување на платите на избраните и именуваните лица, при исплатата на платите за февруари и март е пресметано усогласувањето на платите од 15% за колку што пораснала просечната плата во јавниот сектор во минатата година, но истовремено со законската измена се намалени коефициентите 13%. Тоа практично значи дека и во двата последни месеци номинално, платите на судиите и на членовите на Судскиот совет не се намалиле, туку незначително (за 2%) се зголемиле.

При анализата на правните прашања покренати со иницијативите, Судот ги имаше предвид следниве одредби од Уставот и од релевантните закони:

Според член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4 и 6 од Уставот, темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се: основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото, поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска и правната заштита на сопственоста.

Во согласност со членот 30 од Уставот, се гарантира правото на сопственост и правото на наследување (став 1). Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон (став 3).

Според член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно член 52 став 4 од Уставот, законите и другите прописи не можат да имат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Во член 54 од Уставот е предвидено дека слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да бидат ограничени за време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот. Ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба.

Според член 106 од Уставот, Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривични дела и на други со закон утврдени казниви дела и врши и други работи утврдени со закон.

Со Законот за платите на јавните обвинители („Службен весник на Република Македонија“ број 153/09, 67/10, 231/15 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024), се уредува системот на плати, надоместоци на плата, други надоместоци и примања на јавните обвинители. Јавниот обвинител има право на плата соодветна на значењето и угледот на јавнообвинителската функција што ја врши, тежината на работата и неговата одговорност. Платата на јавниот обвинител, утврдена според одредбите на овој закон, не може да биде намaлена со закон или одлука на државен орган. Платата на јавниот обвинител може да се намали само при утврдена дисциплинска одговорност согласно со закон. Средствата за плата, надоместоци и примања на јавниот обвинител утврдени со овој закон се обезбедуваат од Буџетот на Република Македонија. Платата на јавниот обвинител се пресметува во бруто износ, а се исплатува во нето паричен износ еднаш месечно во тековниот месец за претходниот месец, а најдоцна до 15 во тековниот месец. Висината на платата на јавниот обвинител се утврдува во зависност од: видот на јавното обвинителство, одделот и видот на предметите по кои постапува, внатрешните должности во јавното обвинителство, работниот стаж, научно-стручните звања и специјализација и постигнатите резултати во вршењето на функцијата јавен обвинител.

Согласно со член 5 од истиот закон, платата на јавниот обвинител се пресметува на начин што се множи основицата со коефициентот за утврдување на платата. Основицата за пресметување на платата на јавните обвинители е основицата за пресметување на платата за избрани и именувани лица утврдена согласно со Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица во Република Македонија.

Со член 1 од оспорениот Закон за измени на Законот за платите на јавните обвинители, член 6 во кој се определени коефициентите за утврдување на платата на судиите е изменет, така што гласи:
„(1) Платите на јавните обвинители се распоредени во пет групи, изразени во коефициенти.
(2) Коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители изнесува од 2,43 до 3,21.
(3) Пресметувањето на платите се врши според видот на јавното обвинителство во кое јавниот обвинител ја врши својата функција и тоа:

1. првата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 2,60 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,43, кои постапуваат пред судовите со основна надлежност;
2. втората група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент од 2,78 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,52, кои постапуваат пред судовите со проширена надлежност;
3. третата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 3,04 и јавните обвинители со коефициент 2,78 во Oсновното јавно обвинителство за гонење на организиран криминал и корупција;
4. четвртата група ги опфаќа вишиот јавен обвинител со коефициент 3,04 и јавните обвинители во Вишото јавно обвинителство со коефициент 2,78 и
5. петтата група ги опфаќа Јавниот обвинител на Република Северна Македонија со коефициент 3,21 и јавните обвинители во Јавното обвинителство на Република Северна Македонија со коефициент 2,95.
(4) На коефициентот на плата на јавен обвинител кој раководи со одделение во Јавното обвинителство се додава 0,2.

Членот 6 од основниот текст на Законот за платите на јавните обвинители, пред измените гласеше:

(1) Платите на јавните обвинители се распоредени во пет групи изразени во
коефициенти.
(2) Коефициентот за утврдување на платата на јавните обвинители изнесува од 2,8 до 3,7.
(3) Пресметувањето на платите се врши според видот на јавното обвинителство во кое јавниот обвинител ја врши својата функција, и тоа:
– првата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 3,0 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,8 кои постапуваат предсудовите со основна надлежност,
– втората група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент од 3,2 и јавните обвинители во основните јавни обвинителства со коефициент од 2,9 кои постапуваат пред судовите со проширена надлежност,
– третата група ги опфаќа основниот јавен обвинител со коефициент 3,5 и јавните обвинители со коефициент 3,2 во Oсновното јавно обвинителство за гонење на организиран криминал и корупција,
– четвртата група ги опфаќа вишиот јавен обвинител со коефициент 3,5 и јавните обвинители во вишото јавно обвинителство со коефициент 3,2 и
– петтата група ги опфаќа јавниот обвинител на Република Македонија со коефициент 3,7 и јавните обвинители во Јавното обвинителство на Република Македонија со коефициент 3,4.
(4) На коефициентот на плата на јавен обвинител кој раководи со одделение во јавното обвинителство се додава 0,1.

Согласно член 2 од оспорениот закон, коефициентите од членот 1 од овој закон ќе започнат да се применуваат со исплата на платата за месец февруари 2024 година.

Член 3 од Законот, предвидува дека Законот влегува во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“

Со Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ број 139/2009, 67/2010, 97/2010 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024) се уредуваат системот на плати, надомeстоците на плата, други надоместоци и примања на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Македонија. Одредбите на овој закон не се однесуваат на членовите на Советот по функција.

Според член 2 од Законот, членот на Советот има право на плата, надоместоци на плата, други надоместоци и примања соодветни на значењето и угледот на неговата функција. Платата на членот на Советот, утврдена според одредбите на овој закон, не може да биде намалена со друг закон или одлука на државен орган.

Во член 4 од Законот е предвидено дека платата на членовите на Советот на јавните обвинители се пресметува на начин што основицата се множи со коефициентот за пресметување на платата. Основицата за пресметување на платата на членовите на Советот на јавните обвинители е основицата за пресметување на платата за избрани и именувани лица утврдена согласно со Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица во Република Македонија.

Пред измената коефициентите за утврдување на платата на членовите на Советот на јавните обвинители изнесувале 4,0 за претседателот на Советот, 3,7 на заменикот на претседателот и 3,7 на членовите.

Согласно член 5 кој е изменет, коефициентот за утврдување на платите на членовите на Советот на јавните обвинители изнесува:
– на претседателот на Советот 3,47,
– на заменик-претседателот на Советот 3,21 и
– на членовите на Советот 3,21.

Во член 6 од Законот е уредено дека платата на членот на Советот се утврдува на начин што основицата се множи со утврдениот коефициент од членот 5 на овој закон, зголемена за процентот за работното искуство, кое се вреднува со 0,5 за секоја започната година на работен стаж, а најмногу до 20%.

Со Законот за плати на јавните обвинители и со Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители, законодавецот го уредил системот на плати, надоместоци на плата, други надоместоци и примања на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители, при што ги вградил сите барања што произлегуваат и од меѓународно-правни инструменти како што се сразмерност на платите на судиите со значењето и угледот на јавнообвинителската функција, тежината на работата и одговорноста, начелото на неменливост, односно забрана на намалување на платите со што се гарантира стабилноста на плати, утврдување на рок за исплата на платите со што се обезбедува редовност на платите. Со Законот исто така се утврдува и начинот на пресметка на платите, при што основицата за пресметка на платите на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители е врзана со основицата за пресметување на платата на избрани и именувани лица со што се овозможува платите да бидат на еднакво рамниште со платите на носителите на највисоките функции во законодавната и во извршната власт. Во однос на коефициентите на платите, законодавецот предвидел тие да се определуваат според определени објективни критериуми како што се видот на јавното обвинителство, сложеноста на задачите и дополнителните работи и овластувања на јавниот обвинител.

Со оспорениот член 1 од Законот за измени на Законот за платите на јавните обвинители, намалени се коефициентите за утврдување на платата на јавните обвинители и тие сега изнесуваат од 2,43 до 3,21 за разлика од претходно, пред измената, кога изнесувале од 2,8 до 3,7 што изнесува намалување од 13%.

Исто така, со оспорениот член 1 од Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители намалени се коефициентите за утврдување на платата на членовите на Советот и тие сега изнесуваат: за претседател на Советот е намалена на 3.47 за разлика од претходно пред измената кога изнесувале 4.0, на заменик на претседател на Советот на 3.21 од 3.7 и членовите на Советот на 3.21 од 3.7.

Од анализата на одредбите на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители, произлегува дека со овој закон законодавецот го уредил системот на плати, надомeстоците на плата, други надоместоци и примања на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија. Слично како и за јавните обвинители и за членовите на Советот на јавните обвинители, законодавецот предвидел правото на плата и на други надоместоци на членовите на Советот да бидат соодветни на значењето и угледот на функцијата и дека платата на членот на Советот не може да биде намалена со закон или одлука на државен орган, од што произлегува заклучокот дека и за оваа категорија на функционери законодавецот предвидел речиси идентични гаранции за плата како и за јавните обвинители. Што се однесува до коефициентите за утврдување на платата на членовите на Советот на јавните обвинители, истите се разликуват во зависност од должностите како член, претседател односно заменик-претседател на Советот и тие исто како и за јавните обвинители, со оспорената измена на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители се намалени просечно за 0.5 што изнесува намалување за 13% во однос на претходно вaжечките коефициенти.

Во двата оспорени закони во член 2, е предвидено дека коефициентите од членот 1 од овој закон ќе започнат да се применуваат со исплата на платата за месец февруари 2024 година, како и член 3 кој предвидува дека законот влегува во сила со денот на објавување во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

По донесувањето на Одлуката на Уставниот суд У.бр.113/2022 од 21 март 2023 година произлезе зголемување на основицата за утврдување на платата на избраните и именуваните лица, вклучително на судиите на Уставниот суд, судиите, членовите на Судскиот совет и на Советот на јавните обвинители. Со цел да се надмине оваа ситуација и да се ограничи можноста за значително или ново покачување на платите на јавните обвинители, односно на членовите на Советот на јавните обвинители, се предлагаат предметните измени на законите во однос на коефициентите на бодот за утврдување на надоместокот на плата. Спроведувањето на законите нема да предизвика финансиски последици по Буџетот бидејќи за тоа не се потребни дополнителни финансиски средства.

Според тоа, за нас не е спорно дека платите на јавните обвинители како и платите воопшто во јавниот сектор зависат од економската состојба во земјата и тие не се непроменлива категорија, така што и забраната за намалување на платите на јавните обвинители нема апсолутен карактер. Но, сепак, тоа не значи дека законодавецот е сосема слободен при уредувањето на правото на плата на јавните обвинители. При уредување на ова прашање, а особено во случај на интервенции во висината на платите, законодавецот е посебно врзан со принципот на независност и самостојност на правосудните органи кој е гарантиран со Уставот, така што тој мора да ја земе предвид посебната улога и функција на јавните обвинители и нивното значење за остварувањето и заштитата на правата на граѓаните, и да обезбеди, меѓу другото, гаранции за положбата и статусот на јавните обвинители, и соодветни материјални основи за да можат јавните обвинители да ја остваруваат јавнообвинителската функција самостојно и независно. Оттука, секоја интервенција во платите на јавните обвинители, особено во случај на нивно намалување мора да води сметка платата и понатаму да ја гарантира и обезбедува материјалната сигурност на носителите на јавнообвинителската функција и со својот износ да претставува брана од можни надворешни притисоци и влијанија и заштита од корупција.

Со намалувањето на коефициентите за пресметување на платите на јавните обвинители и членовите на Советот на јавните обвинители, Судот цени дека не се загрозува уставно загарантираната независност и самостојност на јавното обвинителство. Ова од причина што законодавецот при уредувањето на платите на јавните обвинители, односно со намалувањето на коефициентите за пресметка на платата на јавните обвинители, водел сметка да не се наруши материјалната сигурност на јавните обвинители и износот на нивните плати по измената на Законот за плати да не се намали во споредба со платите што ги добивале јавните обвинители пред направената измена, којашто разлика е компензирана со годишното усогласување на платите со порастот на просечната плата која што служи како основица за пресметување на основната плата на јавните обвинители. Според тоа, и со вака намалена основица, поради пресметаниот пораст на просечната плата, јавните обвинители и натаму земаат плата што одговара на нивниот општествен статус и улога и на дигнитетот на јавнообвинителската функција. Со конкретното намалување на коефициентите за пресметка на плата, Судот смета дека не е влошена ниту загрозена материјалната сигурност на јавните обвинители бидејќи тие и понатаму влегуваат во групата на јавни функционери кои примаат највисоки плати во земјата. Намалувањето на коефициентот за пресметување на платите на јавните обвинители е извршено врз основа на закон, во јавен интерес, заради справување со последиците од економската и финансиската криза во земјата. На тој начин се остваруваат заштеди во Буџетот на Република Северна Македонија со што се овозможува пораст на платите на државната и јавната администрација и на пензиите, кои растат со многу побавно темпо споредено со платите на избраните и именуваните лица. Врз основа на наведеното, Судот цени дека не може да се постави прашањето за согласноста на оспорениот Закон за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и Законот за изменување на платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија со начелото на владеење на правото и поделбата на власта од член 8 став 1 алинеи 3 и 4, како и со принципот на самостојност и независност на јавното обвинителство согласно став 1 член 106 од Уставот.

Неспорно произлегува дека намалувањето на коефициентите за пресметка на платите на јавните обвинители е пропишано со закон во кој јасно и прецизно се наведени новите коефициенти за пресметување на основната плата на јавните обвинители и точно е определен временскиот момент од кога ќе се применуваат новите коефициенти. Оспорените одредби се јасни, прецизни и недвосмислени и ги исполнуваат барањата за квалитет на законот што произлегуваат од принципот на владеењето на правото.

Во однос на прашањето за легитимната цел, од образложението на предлог-законите произлегува дека целта на оспорените измени е да се ограничи можноста за ново покачување на платите на јавните обвинители, покрај она до кое дојде по Одлуката на Уставниот суд У.бр.113/2022 од 21 март 2023 година, со што би се оствариле заштеди во Буџетот кои би се искористиле за пораст на платите на работниците и на пензиите на пензионерите. Оваа цел, според наша оценка е легитимна бидејќи е во јавен интерес, заради ограничување на буџетската потрошувачка и урамнотежување на приходите и расходите во буџетот, што е во функција на надминување на економската криза. Мерката сметаме дека е и пропорционална, бидејќи поради годишното усогласување на платите со порастот на просечната плата, ефектот на намалувањето на коефициентите за пресметување на платата реално е сведен на замрзнување на јавнообвинителските плати на нивото од 2023 година. Тоа значи дека законодавецот водел сметка намалувањето на коефициентите да не се одрази на номиналниот износ на јавнообвинителските плати, односно да не биде на штета на нивниот имот и правото на сопственост. Со тоа што и понатаму останува во сила законската одредба според која основица претставува просечната исплатена месечна плата по вработен во Републиката за претходната година, се овозможува наредната година платите на јавните обвинители да пораснат, така што мерката има темпорален карактер и не ги замрзнува платите на јавните обвинители на неопределено време. Како што наведовме и погоре, и со намалените коефициенти, платите на јавните обвинители и на членовите на Советот на јавните обвинители и понатаму се соодветни на општествениот статус и на угледот на јавнообвинителската функција, бидејќи тие се на ниво на највисоките плати во јавниот сектор, така што не може да се каже дека засегнатите лица со оспорените одредби, јавните обвинители и членовите на Советот на јавните обвинители, поради намалените коефициенти на нивните плати се изложени на прекумерен товар.

Наводите во иницијативите за ретроактивно дејство на Законот, според Судот, се неосновани од причина што двата оспорени закони се донесени и објавени на 29 февруари 2024, и се применуваат со исплата на платата за месец февруари 2024 година. Со оглед на тоа што правото на плата се стекнува по истекот на месецот и се исплаќа наредниот месец, значи во конкретниот случај во текот на месец март 2024, не може да стане збор за негово ретроактивно дејство.

Во однос на наводите за несогласност на одредбите од оспорените закони со член 2 став 2 од основниот текст на Законот за платите на јавните обвинители, односно со член 2 став 2 од основниот текст на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија и со член 74 став 2 од Законот за јавното обвинителство, Судот укажува на тоа дека Уставниот суд како орган на Републиката кој ја штити уставноста и законитоста е надлежен за контрола на согласноста на законите како пониски норми во хиерахијата на правните норми со Уставот, но нема надлежност да ја оценува меѓусебната согласност на одредбите од истиот закон, ниту пак согласноста со одредби од друг/и закон/и. Поради наведеното, Судот одлучи во овој дел иницијативите да ги отфрли врз основа на член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд.

Во врска со предлогот истакнат во двете иницијативи, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорениот Закон за изменување на Законот за платите на јавните обвинители и на Законот за изменување на Законот за платите на членовите на Советот на јавните обвинители на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024), имајќи го предвид ставот на Уставниот суд за неповедување постапка за оценување на неговата уставност, Судот одлучи дека не се исполнети условите за примена на член 27 од Деловникот на Уставниот суд.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

Издвоено мислење по предметот У.бр.131/2024 и У.бр.143/2024

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.131/2024 dhe U.nr.143/2024
Shkup, 20.06.2024

 

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të dr. Darko Kostadinovski, kryetar i Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska – Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 20 qershor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024).

2. HIDHEN POSHTË iniciativat në pjesën në të cilën kërkohet vlerësim i pajtueshmërisë së ligjeve të kontestuara të dhëna në pikën 1 të këtij aktvendimi, me nenin 2 paragrafin 2 të Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 110/2007, 103/2008, 161/2008, 153/2009, 67/10, 97/10, 135/11, 231/15, 248/18 dhe 51/2024), me nenin 2 paragrafin 2 të Ligjit për Pagat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë “ numër 139/2009, 67/2010, 97/2010 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.51/2024).

3. Ky aktvendim do të botohet në „Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

I

Shoqata e Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, nëpërmjet kryetarit të saj Elvin Veli dhe Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, nëpërmjet kryetares së saj Dushica Dimitrieska, i parashtruan Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut iniciativa të veçanta për të vlerësuar kushtetutshmërinë e ligjeve të paraqitura në pikën 1 të dispozitivit të këtij aktvendimi.

Me iniciativën e parë, sipas së cilës është formuar lënda U.nr.131/2024, Shoqata e Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut i konteston Ligjin për Ndryshimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjin për Ndryshimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, të cilat Kuvendi i miratoi më 29 shkurt 2024. Në iniciativë citohen dispozitat kushtetuese të nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3, 4, 6 dhe 11, nenit 32 paragrafi 3, nenit 98, nenit 52 paragrafi 4 dhe nenit 106 paragrafi 1 të Kushtetutës dhe nenit 2 paragrafit 2 të Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë, si dhe dispozitat kushtetuese të neneve 108 dhe 112 që lidhen me Gjykatën Kushtetuese.

Në iniciativë thuhet se ndryshimet në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë, të miratuara në këtë mënyrë, intervenojnë në pagat e prokurorëve publikë në një mënyrë që e zvogëlon koeficientin për përcaktimin e pagës dhe në këtë mënyrë e zvogëlon edhe shumën e pagës, duke marrë parasysh se kryegjëja për përllogaritjen e pagës është paga mesatare mujore e paguar për punonjës në Republikë për vitin paraprak, sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikave.

Iniciatori thekson se para miratimit të ndryshimeve në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë, koeficienti për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë ishte vendosur në 2.8 deri në 3.7, që do të thotë se koeficienti më i ulët prej 2.8 është ulur me 0.37 ndërsa koeficienti më i lartë prej 3.7 është ulur me 0.49. Gjithashtu thuhet se ndryshimet ligjore në nenin 2 të dy ligjeve të kontestuara përcaktojnë që koeficientet e sapopërcaktuar do të fillojnë të zbatohen me pagesën e pagës për muajin shkurt 2024 dhe neni 3 i dy ligjeve të kontestuara thotë se ato do të hyjnë në fuqi ditën e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, që do të thotë nga data 29.02.2024.

Në nismën e parë thuhet gjithashtu se ndryshimet e miratuara në Ligjin për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, intervenohet në pagat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë në një mënyrë që e ul koeficientin për përcaktimin e pagës, dhe me këtë e zvogëlon shumën e pagës, duke e marrë parasysh se baza për përllogaritjen e pagës është paga mesatare mujore e paguar për të punësuar në Republikë për vitin paraprak, sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikës, dhe më parë koeficienti për përcaktimin e pagës së kryetarit të Këshillit ishte 4, ndërsa ai i zëvendëskryetarit dhe anëtarëve të Këshillit ishte 3.7, përkatësisht ulja është 0.56 ose 0.49 e koeficientit.

Parashtruesi i iniciativës thekson se me ndryshimet në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë shkelen parimi i sigurisë dhe parashikueshmërisë ligjore dhe pritjet legjitime të përcaktuara me ligj. Gjithashtu, thuhet se ndryshimet ligjore shkelin parimet kushtetuese të ndarjes së pushteteve dhe sundimit të ligjit si dhe autonominë dhe pavarësinë e Prokurorisë Publike, si organ shtetëror i vetëm dhe i pavarur që i ndjek penalisht autorët e veprave penale dhe veprave të tjera të dënueshme të përcaktuara me ligj dhe kryen detyra të tjera të përcaktuara me ligj. Amendamentet në ligjet e kontestuara janë në kundërshtim me dokumentet ndërkombëtare, si dhe me praktikën e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, në të cilën pavarësia financiare e autoriteteve gjyqësore, përfshirë prokurorinë publike, është thelbësore në procesin e promovimit të pavarësisë së autoriteteve gjyqësore. Paga e prokurorëve publikë duhet t’u sigurojë atyre një jetë të qëndrueshme dhe t’u japë një ndjenjë sigurie dhe paprekshmërie nga presionet e jashtme, prandaj paga e prokurorëve publikë rregullohet me ligj të veçantë dhe nuk duhet të krahasohet me pagat e mbajtësve të funksioneve të tjera publike që janë pjesë e pushtetit ekzekutiv.

Ndryshimet në dy ligjet e kontestuara kontestohen edhe nga aspekti i nenit 52, paragrafi 4 i Kushtetutës, duke pretenduar se ato kanë efekt prapaveprues sepse u miratuan në fund të shkurtit, në një situatë kur shumica e ditëve të punës në muaj ishin realizuar tashmë në një kohë kur ishin në fuqi dispozitat më të favorshme të Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë. Në këtë mënyrë, me dispozitën e kontestuar janë shkelur edhe pritjet legjitime të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë.

Në iniciativë theksohet se, përveç dispozitave kushtetuese, ligjet e kontestuara janë në kundërshtim të drejtpërdrejtë me nenin 2 paragrafin 2 të Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 139/2009 të datës 19.11.2009), i cili përcakton se paga e anëtarit të Këshillit, e përcaktuar sipas dispozitave të këtij ligji, nuk mund të ulet me ligj tjetër ose vendim të një organi shtetëror, si dhe me nenin 2 paragrafin 2 të Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 153 të datës 23.12.2009), sipas të cilit paga e prokurorit publik e përcaktuar sipas dispozitave të këtij ligji nuk mund të ulet me ligj ose vendim të një organi shtetëror.

Për arsyet e përmendura me iniciativën, Shoqata e Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut kërkon që Gjykata Kushtetuese të miratojë aktvendim për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024) dhe Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024) dhe të miratojë vendim për anulimin e neneve 1 dhe 2 të ligjeve të kontestuara, si dhe për vendosjen e një mase të përkohshme për të ndaluar zbatimin e akteve ose veprimeve individuale të ndërmarra në bazë të ligjeve të kontestuara, pasi zbatimi i tyre mund të rezultojë në pasoja të vështira për t’u eliminuar në formën e shpenzimeve shtesë për buxhetin e shtetit dhe buxhetin e qytetarëve të prekur.

Me iniciativën e paraqitur nga Këshilli i Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, për të cilën u formua lënda U.br.143/2024, gjithashtu kontestohet Ligji për ndryshimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligji për ndryshimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, të cilin Kuvendi e miratoi më 29 shkurt 2024, nga aspekti i pretendimeve të njëjta dhe dispozitat e Kushtetutës si në iniciativën e parë të paraqitur nga Shoqata e Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Edhe në këtë iniciativë citohen gjithashtu të njëjtat dispozita kushtetuese nga neni 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3, 4, 6 dhe 11, neni 32 paragrafi 3, neni 52 paragrafi 4 dhe neni 106 paragrafi 1 i Kushtetutës, neni 2 paragrafi 2 i Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe dispozitat kushtetuese nga nenet 108 dhe 112 të Kushtetutës që lidhen me Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Potencohet se me ligjet e kontestuara, ligjvënësi ka kryer një ndërhyrje jokushtetuese dhe të paligjshme në autonominë dhe pavarësinë e autoriteteve gjyqësore, nëpërmjet një uljeje të palejueshme ligjërisht të pagave të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë si organe të pavarura shtetërore.

Sipas nismës, ndërtimi dhe mirëmbajtja e një sistemi organesh gjyqësore sovrane, të pavarura dhe të paanshme është një postulat themelor i parimit kushtetues të sundimit të ligjit dhe një element kyç për zhvillimin e qëndrueshëm të një sistemi ligjor të ndërtuar mbi vlerat civilizuese përgjithësisht të pranuara dhe mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut.

Gjithashtu, nisma e dytë përmban të njëjtat pretendime si nisma e parë, se pozita kushtetuese dhe ligjore e prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë është shkelur nga ndryshimi i kontestuar i ligjeve sepse me to ligjvënësi e uli ndjeshëm koeficientin për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, siç u tha në iniciativën e parë.

Sipas pretendimeve në këtë iniciativë, ligjet e kontestuara kanë fuqi prapavepruese sepse janë publikuar më 29 shkurt 2024 dhe zbatohen me pagesën e pagës së shkurtit, duke i shkelur kështu të drejtat e fituara të personave për të cilët zbatohen. Efekti prapaveprues i ndryshimeve ligjore të kontestuara nuk lejohet nga Kushtetuta, sepse ndryshimet ligjore kanë një efekt më pak të favorshëm për mbajtësit e pozicioneve të prokurorëve publikë, pagat e të cilëve ulen në mënyrë prapavepruese.

Për arsyet e përmendura, me iniciativën, Këshilli i Prokurorëve Publikë kërkon që Gjykata Kushtetuese të miratojë aktvendim për të filluar procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024) dhe të miratojë vendim për anulimin e tyre, si dhe për vendosjen e një mase të përkohshme për të ndaluar ekzekutimin e akteve ose veprimeve individuale të ndërmarra në bazë të ligjeve të kontestuara, sepse ekzekutimi i tyre mund të rezultojë në pasoja të vështira për t’u eliminuar në formën e kostove shtesë për buxhetin e shtetit dhe buxhetet e qytetarëve të involvuar.

II

Në seancë Gjykata përcaktoi se neni 1 i Ligjit të kontestuar për ndryshimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr.51/2024) parashikon se në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 153/2009, 67/2010, 97/2010, 153/2009, 67/10, 97/10 dhe 231/15), neni 6 ndryshon dhe thotë:

„(1) Pagat e prokurorëve publikë ndahen në pesë grupe, të shprehura në koeficiente.
(2) Koeficienti për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë është nga 2.43 deri në 3.21.
(3) Përllogaritja e pagave bëhet sipas llojit të prokurorisë publike në të cilën prokurori publik kryen funksionin e tij/saj, si më poshtë:
1. grupi i parë e përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 2.60 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.43, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion themelor;
2. grupi i dytë i përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 2.78 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.52, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion të zgjeruar;
3. grupi i tretë përfshin prokurorin publik themelor me koeficient 3.04 dhe prokurorët publikë me koeficient 2.78 në Prokurorinë Publike Themelore për Ndjekjen Penale të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit;
4. grupi i katërt i përfshin Prokurorin e Lartë Publik me një koeficient prej 3.04 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë e Lartë Publike me një koeficient prej 2.78 dhe
5. grupi i pestë përfshin Prokurorin Publik të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 3.21 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 2.95.
(4) Koeficientit të pagës së një prokurori publik që drejton një departament në Zyrën e Prokurorit Publik i shtohet 0.2. “

Gjykata gjithashtu konstatoi se neni 1 i Ligjit të kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.51/2024) parashikon që në Ligjin për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 139/2009, 67/2010 dhe 97/2010), neni 5 ndryshohet si më poshtë:
„Koeficienti për përcaktimin e pagave është:
– të kryetarit të Këshillit 3,47,
– të zëvendëskryetarit të Këshillit 3,21 dhe
– të anëtarëve të Këshillit 3,21.“
Gjykata, më tej përcaktoi se dy ligjet e kontestuara përmbajnë nene identike 2 dhe 3 me të cilat është përcaktuar se koeficientet e parapara do të fillojnë të zbatohen me pagesën e pagës për muajin shkurt 2024 dhe se ligjet hyjnë në fuqi me ditën e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

III

Në procedurën paraprake dhe në seancë, Gjykata e përcaktoi gjendjen faktike si vijon:

Ligjet e kontestuara, Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut, u miratuan në seancën e Kuvendit të mbajtur më 29 shkurt 2024 dhe u botuan në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” në të njëjtën ditë. Me këto ndryshime ligjore u ulën koeficientet për përllogaritjen e pagave të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë me një mesatare prej 0.5.

Në të njëjtën ditë u miratuan dhe u publikuan Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Gjykatësve, Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat dhe shpërblimet e tjera të personave të zgjedhur dhe të emëruar në Republikën e Maqedonisë dhe Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Deputetët, në të cilat u ulën në mënyrë përkatëse koeficientet e këtyre kategorive të bartësve të funksioneve publike (prokurorë publikë, anëtarë të Këshillit të Prokurorëve Publikë, Presidenti i Republikës, Kryetari dhe Gjykatësit e Gjykatës Kushtetuese, ministrat, deputetët dhe persona të tjerë të zgjedhur dhe të emëruar nga Qeveria ose Parlamenti, si dhe kryetarët e komunave dhe anëtarët e këshillave të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale).

Ligji i kontestuar për ndryshimet në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë (neni 1) i ka ulur koeficientet për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë, para miratimit të ndryshimeve, koeficienti për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë ishte vendosur në 2.8 deri në 3.7 që do të thotë se koeficienti më i ulët prej 2.8 është ulur me 0.37, ndërsa koeficienti më i lartë prej 3.7 është ulur me 0.49, pagat e prokurorëve publikë shpërndahen në pesë grupe, të shprehura në koeficiente.

Sa i përket koeficienteve për përcaktimin e pagës së anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, ato ndryshojnë në varësi të detyrave si anëtar, kryetar ose zëvendëskryetar i Këshillit dhe i anëtarëve të Këshillit, dhe janë zvogëluar me nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë. Më parë, koeficienti për përcaktimin e pagës së kryetarit të Këshillit ishte 4, ndërsa për zëvendëskryetarin dhe anëtarët e Këshillit ishte 3.7, përkatësisht është ulur prej 0.56 ose 0.49 të koeficientit.

Miratimi i ligjeve ishte rezultat i reagimeve në opinion pas rritjes së pagave së funksionarëve të cilat erdhën pas miratimit të Vendimit të Gjykatës Kushtetuese U.nr.113/2022 të 21 marsit 2023, si pasojë e së cilës pagat e personave të zgjedhur dhe të emëruar, përfshirë këtu edhe gjykatësit dhe prokurorët publikë në vitin 2023 të rriten për 78%.
Sipas nenit 11 të Ligjit për Pagat dhe kompensimet e tjera të personave të zgjedhur dhe të emëruar (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë Socialiste” nr. 36/90 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 38/91, 23/97, 37/2005, 84/2005, 121/2007, 161/2008, 92/2009, 42/2010, 97/2010, 162/2010, 11/2012, 145/2012, 170/2013, 139/2014, 233/2018), kryegjëja për përllogaritjen e pagës është paga mesatare mujore e paguar për punonjës në Republikë për vitin paraprak, sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikës.

Sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikës, paga mesatare bruto e paguar për punonjës për vitin 2022 ishte 47.637.00 denarë, ndërsa për vitin 2023 ishte 54.916.00 denarë.

Për shkak të përshtatjes vjetore të kryegjësë së pagave me lëvizjen e pagës mesatare bruto për vitin 2023, pagat e zyrtarëve duhet të ishin rritur me rreth 15% në fillim të vitit 2024.

Për të kufizuar mundësinë e kësaj rritjeje të re dhe të ndjeshme të pagave të personave të zgjedhur dhe të emëruar, gjatë pagesës së pagave për shkurtin dhe marsin, u përllogarit një rregullim i pagave prej 15% për shumën me të cilën u rrit paga mesatare në sektorin publik vitin e kaluar, por në të njëjtën kohë, me ndryshimin ligjor, koeficientet u ulën me 13%. Kjo praktikisht do të thotë që në dy muajt e fundit, nominalisht, pagat e gjykatësve dhe anëtarëve të Këshillit Gjyqësor nuk janë ulur, por janë rritur pak (për 2%).

Gjatë analizimit të çështjeve ligjore të ngritura nga nismat, Gjykata i mori parasysh dispozitat e mëposhtme të Kushtetutës dhe ligjeve përkatëse:

Sipas nenit 8 paragrafi 1, alinetë 1, 3, 4 dhe 6 të Kushtetutës, vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë: liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i ligjit, ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, si dhe mbrojtja ligjore e pronës.

Në përputhje me nenin 30 të Kushtetutës, e drejta e pronës dhe e drejta e trashëgimisë janë të garantuara (paragrafi 1). Askush nuk mund të privohet ose të kufizohet nga pronësia dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, përveçse në interes publik të përcaktuar me ligj (paragrafi 3).

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë, ligjet medoemos duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha dispozitat e tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Secili e ka për detyrë ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 52, paragrafi 4 i Kushtetutës, ligjet dhe rregullat e tjera nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç rasteve të jashtëzakonshme kur është më e favorshme për qytetarët.

Neni 54 i Kushtetutës përcakton se liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara nga Kushtetuta. Liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të qytetarit mund të kufizohen gjatë një gjendjeje lufte ose të jashtëzakonshme sipas dispozitave të Kushtetutës. Kufizimi i lirive dhe i të drejtave nuk mund të jetë diskriminues për shkak të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, origjinës kombëtare ose sociale, pronës ose statusit shoqëror.

Sipas nenit 106 të Kushtetutës, Prokuroria Publike është organ shtetëror i vetëm dhe i pavarur që ndjek penalisht autorët e veprave penale dhe veprave të tjera të dënueshme të përcaktuara me ligj dhe kryen detyra të tjera të përcaktuara me ligj.

Ligji për Pagat e Prokurorëve Publikë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 153/09, 67/10, 231/15 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024) rregullon sistemin e pagave, kompensimeve të pagës, kompensimeve të tjera dhe të ardhurave të prokurorëve publikë. Prokurori publik ka të drejtë për një pagë të përshtatshme për rëndësinë dhe reputacionin e funksionit të prokurorit publik që e kryen, seriozitetin e punës dhe përgjegjësinë e tij. Paga e prokurorit publik, e përcaktuar sipas dispozitave të këtij ligji, nuk mund të ulet me ligj ose me vendim të një organi shtetëror. Paga e prokurorit publik mund të ulet vetëm me përcaktimin e përgjegjësisë disiplinore në përputhje me ligjin. Mjetet për pagën, kompensimet dhe të ardhurat e prokurorit publik të përcaktuara me këtë ligj sigurohen nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë. Paga e prokurorit publik përllogaritet në shumë bruto, ndërsa paguhet në shumë neto një herë në muaj në muajin aktual për muajin paraprak dhe jo më vonë se data 15 e muajit aktual. Lartësia e pagës së prokurorit publik përcaktohet në varësi të: llojit të prokurorisë publike, departamentit dhe llojit të lëndëve që procedohen, detyrave të brendshme në prokurorinë publike, kohëzgjatjes së shërbimit, titujve dhe specializimit shkencor dhe profesional, si dhe rezultateve të arritura në kryerjen e funksionit të prokurorit publik.

Sipas nenit 5 të të njëjtit ligj, paga e prokurorit publik llogaritet duke shumëzuar kryegjënë me koeficientin për përcaktimin e pagës. Kryegjëja për përllogaritjen e pagës së prokurorëve publikë është baza për përllogaritjen e pagës së personave të zgjedhur dhe të emëruar, e përcaktuar në përputhje me Ligjin për Pagat dhe kompensimet e tjera të personave të zgjedhur dhe të emëruar në Republikën e Maqedonisë.

Me nenin 1 të Ligjit të kontestuar për ndryshimet në Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë, neni 6, i cili përcakton koeficientet për përcaktimin e pagave të gjykatësve, ndryshohet dhe bëhet si vijon:
„(1) Pagat e prokurorëve publikë ndahen në pesë grupe, të shprehura në koeficientë.
(2) Koeficienti për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë është nga 2.43 deri në 3.21.
(3) Përllogaritja e pagave bëhet sipas llojit të prokurorisë publike në të cilën prokurori publik kryen funksionin e tij/saj, si më poshtë:
1. grupi i parë e përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 2.60 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.43, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion themelor;
2. grupi i dytë i përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 2.78 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.52, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion të zgjeruar;
3. grupi i tretë përfshin prokurorin publik themelor me koeficient 3.04 dhe prokurorët publikë me koeficient 2.78 në Prokurorinë Publike Themelore për Ndjekjen Penale të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit;
4. grupi i katërt i përfshin Prokurorin e Lartë Publik me një koeficient prej 3.04 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë e Lartë Publike me një koeficient prej 2.78 dhe
5. grupi i pestë përfshin Prokurorin Publik të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 3.21 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 2.95.
(4) Koeficientit të pagës së një prokurori publik që drejton një departament në Zyrën e Prokurorit Publik i shtohet 0.2. “

Neni 6 i tekstit bazë të Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë, para ndryshimeve, thoshte:
(1) Pagat e prokurorëve publikë ndahen në pesë grupe, të shprehura në koeficiente.
(2) Koeficienti për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë është nga 2.8 deri në 3.7.
(3) Përllogaritja e pagave bëhet sipas llojit të prokurorisë publike në të cilën prokurori publik kryen funksionin e tij, si më poshtë:
– grupi i parë e përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 3.0 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.8, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion themelor,
– grupi i dytë i përfshin prokurorin publik themelor me një koeficient prej 3.2 dhe prokurorët publikë në prokuroritë publike themelore me një koeficient prej 2.9, të cilët veprojnë para gjykatave me juridiksion të zgjeruar,
– grupi i tretë përfshin prokurorin publik themelor me koeficient 3.5 dhe prokurorët publikë me koeficient 3.2 në Prokurorinë Publike Themelore për Ndjekjen Penale të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit,
– grupi i katërt i përfshin prokurorin e lartë publik me një koeficient prej 3.5 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë e Lartë Publike me një koeficient prej 3.2 dhe
– grupi i pestë përfshin prokurorin Publik të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 3.7 dhe prokurorët publikë në Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut me një koeficient prej 3,4.
(4) Koeficientit të pagës së një prokurori publik që drejton një departament në Zyrën e Prokurorit Publik i shtohet 0.1.

Sipas nenit 2 të ligjit të kontestuar, koeficientet nga neni 1 i këtij ligji do të fillojnë të zbatohen me pagesën e pagës për muajin shkurt 2024.

Neni 3 i Ligjit përcakton që Ligji hyn në fuqi ditën e publikimit të tij në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Ligji për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 139/2009, 67/2010, 97/2010 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024) rregullon sistemin e pagave, shtesat në paga, shpërblimet e tjera dhe të ardhurat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë. Dispozitat e këtij ligji nuk zbatohen për anëtarët e Këshillit sipas funksionit.

Sipas nenit 2 të Ligjit, një anëtar i Këshillit ka të drejtë për një pagë, shtesa në pagë, shtesa të tjera dhe të ardhura të përshtatshme për rëndësinë dhe prestigjin e pozicionit të tij ose të saj. Paga e anëtarit të Këshillit, e përcaktuar sipas dispozitave të këtij ligji, nuk mund të ulet me ligj tjetër ose vendim të një organi shtetëror.

Neni 4 i Ligjit përcakton se paga e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë përllogaritet në një mënyrë që baza shumëzohet me koeficientin për përllogaritjen e pagës. Kryegjëja për përllogaritjen e pagës së anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë është baza për përllogaritjen e pagës së personave të zgjedhur dhe të emëruar, e përcaktuar në përputhje me Ligjin për Pagat dhe kompensimet e tjera të personave të zgjedhur dhe të emëruar në Republikën e Maqedonisë.

Përpara ndryshimit, koeficientet për përcaktimin e pagës së anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë ishin 4.0, për kryetarin e Këshillit, 3.7 për zëvendëskryetarin dhe 3.7 për anëtarët.

Sipas nenit 5 i cili është ndryshuar, koeficienti për përcaktimin e pagave të anëtarëve të Këshillit të prokurorëve publikë është:
– të kryetarit të Këshillit 3,47,
– të zëvendëskryetarit të Këshillit 3,21 dhe
– të anëtarëve të Këshillit 3,21.“

Neni 6 i Ligjit përcakton se paga e një anëtari të Këshillit përcaktohet në një mënyrë që paga bazë shumëzohet me koeficientin e përcaktuar në nenin 5 të këtij ligji, i rritur me përqindjen për përvojën e punës, e cila vlerësohet në 0.5 për çdo vit të filluar të përvojës së punës, deri në një maksimum prej 20%.

Me Ligjin për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjin për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, ligjvënësi e ka rregulluar sistemin e pagave, kompensimeve në paga, kompensimeve të tjera dhe të ardhurave të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, duke i përfshirë të gjitha kërkesat që rrjedhin nga instrumentet ligjore ndërkombëtare, siç janë proporcionaliteti i pagave të gjykatësve me rëndësinë dhe reputacionin e prokurorisë publike, ashpërsia e punës dhe përgjegjësia, parimi i pandryshueshmërisë, pra ndalimi i uljes së pagave, i cili garanton stabilitetin e pagave dhe përcaktimin e një afati për pagesën e pagave, i cili siguron rregullsinë e pagave.  Ligji përcakton gjithashtu metodën e përllogaritjes së pagave, ku baza për llogaritjen e pagave të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë lidhet me bazën për përllogaritjen e pagave të personave të zgjedhur dhe të emëruar, duke mundësuar kështu që pagat të jenë në një nivel të barabartë me pagat e mbajtësve të pozicioneve më të larta në degët legjislative dhe ekzekutive. Lidhur me koeficientet e pagave, ligjvënësi parashikoi që ato të përcaktohen sipas kritereve të caktuara objektive, siç janë lloji i prokurorisë publike, kompleksiteti i detyrave dhe puna dhe kompetencat shtesë të prokurorit publik.

Me nenin 1 të kontestuar të Ligjit për ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë, koeficientet për përcaktimin e pagës së prokurorëve publikë janë ulur dhe tani ato arrijnë në 2.43 në 3.21, ndryshe nga më parë, para ndryshimit, kur ishin nga 2.8 në 3.7, që është një ulje prej 13%.

Gjithashtu, me nenin 1 të kontestuar të Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, koeficientet për përcaktimin e pagës së anëtarëve të Këshillit janë ulur dhe tani ato arrijnë në: për kryetarin e Këshillit është ulur në 3.47, ndryshe nga para ndryshimit kur ishin 4.0, për zëvendëskryetarin e Këshillit në 3.21 nga 3.7 dhe për anëtarët e Këshillit në 3.21 nga 3.7.

Nga analiza e dispozitave të Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, del se me këtë ligj ligjvënësi e ka rregulluar sistemin e pagave, kompensimeve të pagave, kompensimeve të tjera dhe të ardhurave të anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Ngjashëm me prokurorët publikë dhe anëtarët e Këshillit të Prokurorëve Publikë, ligjvënësi ka parashikuar që e drejta për pagë dhe kompensime të tjera të anëtarëve të Këshillit të jetë e përshtatshme me rëndësinë dhe prestigjin e pozicionit dhe se paga e një anëtari të Këshillit nuk mund të ulet me ligj ose vendim të një organi shtetëror, nga i cili rrjedh përfundimi se për këtë kategori funksionarësh ligjvënësi ka parashikuar garanci page pothuajse identike si për prokurorët publikë. Sa i përket koeficienteve për përcaktimin e pagës së anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, ata ndryshojnë në varësi të detyrave si anëtar, kryetar ose zëvendëskryetar i Këshillit dhe njësoj si për prokurorët publikë, me ndryshimin e kontestuar të Ligjit për Pagat e Anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, ato janë ulur mesatarisht me 0,5, që është një rënie prej 13% krahasuar me koeficientet që zbatoheshin më parë.

Në të dy ligjet e kontestuara, neni 2 parashikon që koeficientet nga neni 1 i këtij ligji do të fillojnë të zbatohen me pagesën e pagës për muajin shkurt 2024, si dhe nenin 3 i cili parashikon që ligji hyn në fuqi ditën e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Pas miratimit të Vendimit të Gjykatës Kushtetuese U.nr.113/2022 të 21 marsit 2023, rezultoi një rritje në bazën për përcaktimin e pagës së personave të zgjedhur dhe të emëruar, duke i përfshirë gjykatësit e Gjykatës Kushtetuese, gjykatësit, anëtarët e Këshillit Gjyqësor dhe Këshillin e Prokurorëve Publikë. Për të kapërcyer këtë situatë dhe për të kufizuar mundësinë e rritjeve të konsiderueshme ose të reja të pagave të prokurorëve publikë, pra anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, propozohen ndryshimet përkatëse në ligje në lidhje me koeficientet e pikëve për përcaktimin e kompensimit të pagave. Zbatimi i ligjeve nuk do të shkaktojë pasoja financiare për Buxhetin sepse nuk kërkon burime financiare shtesë.

Prandaj, për ne nuk është e diskutueshme që pagat e prokurorëve publikë, si dhe pagat në përgjithësi në sektorin publik, varen nga situata ekonomike në vend dhe ato nuk janë një kategori e pandryshueshme, prandaj ndalimi i uljes së pagave të prokurorëve publikë nuk ka karakter absolut. Megjithatë, kjo nuk do të thotë që ligjvënësi është plotësisht i lirë ta rregullojë të drejtën për pagën e prokurorëve publikë. Gjatë rregullimit të kësaj çështjeje dhe veçanërisht në rastin e ndërhyrjeve në lartësinë e pagave, ligjvënësi është veçanërisht i detyruar nga parimi i pavarësisë dhe autonomisë së organeve gjyqësore, i cili garantohet nga Kushtetuta, prandaj duhet të marrë parasysh rolin dhe funksionin e veçantë të prokurorëve publikë dhe rëndësinë e tyre për ushtrimin dhe mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve dhe të sigurojë, ndër të tjera, garanci për pozicionin dhe statusin e prokurorëve publikë, si dhe baza të përshtatshme materiale në mënyrë që prokurorët publikë të mund të ushtrojnë funksionin e prokurorisë publike në mënyrë të pavarur dhe autonome. Prandaj, çdo ndërhyrje në pagat e prokurorëve publikë, veçanërisht në rastin e uljes së tyre, duhet ta marrë parasysh që paga vazhdon të garantojë dhe sigurojë sigurinë materiale të mbajtësve të detyrës së prokurorit publik dhe me shumën e saj, përfaqëson një barrierë kundër presioneve dhe ndikimeve të mundshme të jashtme dhe mbrojtje nga korrupsioni.

Duke i ulur koeficientet për përllogaritjen e pagave të prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë, Gjykata konsideron se pavarësia dhe autonomia e garantuar kushtetuese e shërbimit të prokurorisë publike nuk kërcënohet. Kjo për shkak se ligjvënësi, gjatë rregullimit të pagave të prokurorëve publikë, pra duke i ulur koeficientet për llogaritjen e pagave të prokurorëve publikë, është kujdesur që të mos cenohet siguria materiale e prokurorëve publikë dhe që shuma e pagave të tyre pas ndryshimit të Ligjit për Pagat të mos ulet në krahasim me pagat që prokurorët publikë i merrnin para ndryshimit, e cila diferencë kompensohet me përshtatjen vjetore të pagave me rritjen e pagës mesatare, e cila shërben si bazë për përllogaritjen e pagës bazë të prokurorëve publikë. Prandaj, edhe me një bazë kaq të reduktuar, për shkak të rritjes së përllogaritur të pagës mesatare, prokurorët publikë vazhdojnë të marrin një pagë që korrespondon me statusin dhe rolin e tyre shoqëror dhe dinjitetin e zyrës së prokurorit publik. Me uljen specifike të koeficienteve për përllogaritjen e pagave, Gjykata konsideron se siguria materiale e prokurorëve publikë nuk është përkeqësuar ose kërcënuar, pasi ata vazhdojnë të jenë ndër grupin e funksionarëve publikë që i marrin pagat më të larta në vend. Ulja e koeficientit për përllogaritjen e pagave të prokurorëve publikë u krye në bazë të ligjit, në interes të publikut, me qëllim përballimin e pasojave të krizës ekonomike dhe financiare në vend. Në këtë mënyrë, arrihen kursime në Buxhetin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, gjë që lejon rritjen e pagave të administratës shtetërore dhe publike dhe pensioneve, të cilat rriten me një ritëm shumë më të ngadaltë krahasuar me pagat e personave të zgjedhur dhe të emëruar. Bazuar në sa më sipër, Gjykata vlerëson se nuk mund të ngrihet çështja e përputhshmërisë së Ligjit të kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për pagat e prokurorëve publikë dhe Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e pagave të anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut me parimin e sundimit të ligjit dhe ndarjes së pushteteve sipas nenit 8 paragrafi 1, alinetë 3 dhe 4, si dhe me parimin e autonomisë dhe pavarësisë së prokurorisë publike sipas paragrafit 1 të nenit 106 të Kushtetutës.

Është e padiskutueshme se ulja e koeficienteve për përllogaritjen e pagave të prokurorëve publikë është përcaktuar me një ligj që i përcakton qartë dhe saktë koeficientet e reja për përllogaritjen e pagës bazë të prokurorëve publikë dhe përcakton saktësisht pikën kohore nga kur do të zbatohen koeficientet e reja. Dispozitat e kontestuara janë të qarta, të sakta dhe të padiskutueshme dhe i plotësojnë kërkesat për cilësinë e ligjit që burojnë nga parimi i sundimit të ligjit.

Lidhur me çështjen e qëllimit legjitim, nga shpjegimi i projektligjeve rrjedh se qëllimi i amendamenteve të kontestuara është ta kufizojë mundësinë e një rritjeje të re të pagave të prokurorëve publikë, përveç asaj që ndodhi pas Vendimit të Gjykatës Kushtetuese U.nr.113/2022 të 21 marsit 2023, gjë që do të arrinte kursime në Buxhet që do të përdoreshin për rritjen e pagave të punëtorëve dhe pensioneve të pensionistëve. Ky qëllim, sipas mendimit tonë, është legjitim sepse është në interesin publik, për shkak të kufizimit të shpenzimeve buxhetore dhe balancimit të të ardhurave dhe shpenzimeve në buxhet, gjë që është në funksion të kapërcimit të krizës ekonomike. Ne besojmë se masa është gjithashtu proporcionale, sepse për shkak të përshtatjes vjetore të pagave me rritjen e pagës mesatare, efekti i uljes së koeficienteve për llogaritjen e pagës në fakt reduktohet në ngrirjen e pagave të prokurorëve publikë në nivelin e vitit 2023. Kjo do të thotë që ligjvënësi u kujdes që ulja e koeficienteve të mos reflektohej në shumën nominale të pagave të prokurorëve publikë, domethënë që të mos i dëmtonte pronën dhe të drejtat e tyre pronësore. Duke vazhduar të ruhet dispozita ligjore sipas së cilës baza është paga mesatare mujore e paguar për punonjës në Republikë për vitin e kaluar, mundësohet që pagat e prokurorëve publikë të rriten vitin e ardhshëm, kështu që masa ka karakter të përkohshëm dhe nuk i ngrin pagat e prokurorëve publikë për një kohë të pacaktuar. Siç e theksuam më sipër, edhe me koeficientet e reduktuara, pagat e prokurorëve publikë dhe anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë janë ende të përshtatshme me statusin shoqëror dhe reputacionin e zyrës së prokurorisë publike, pasi ato janë në nivelin e pagave më të larta në sektorin publik, prandaj nuk mund të thuhet se personat e prekur nga dispozitat e kontestuara, prokurorët publikë dhe anëtarët e Këshillit të Prokurorëve Publikë, janë të ekspozuar ndaj një barre të tepërt për shkak të koeficienteve të reduktuar të pagave të tyre.

Pretendimet në iniciativa për efekt prapaveprues të Ligjit, sipas Gjykatës, janë të pabaza sepse dy ligjet e kontestuara janë miratuar dhe publikuar më 29 shkurt 2024 dhe zbatohen me pagesën e pagës për muajin shkurt 2024. Duke qenë se e drejta për pagë fitohet pas përfundimit të muajit dhe paguhet muajin pasardhës, që do të thotë në këtë rast gjatë muajit mars 2024, nuk mund të vihet në dyshim efekti prapaveprues i tij.

Lidhur me pretendimet për mospërputhje të dispozitave të ligjeve të kontestuara me nenin 2 paragrafin 2 të tekstit bazë të Ligjit për pagat e Prokurorëve Publikë, përkatësisht me nenin 2 paragrafin 2 të tekstit bazë të Ligjit për Pagat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe me nenin 74 paragrafi 2 i Ligjit për Prokurorinë Publike, Gjykata thekson se Gjykata Kushtetuese, si organ i Republikës që mbron kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë, është kompetente të kontrollojë përputhshmërinë e ligjeve si norma më të ulëta në hierarkinë e normave ligjore me Kushtetutën, por nuk ka kompetencë të vlerësojë përputhshmërinë e ndërsjellë të dispozitave të të njëjtit ligj, as përputhshmërinë me dispozitat e ligjit/ligjeve të tjera. Për sa më sipër, Gjykata vendosi t’i hedhë poshtë iniciativat në këtë pjesë bazuar në nenin 28 alineja 1 e Rregullores së Gjykatës Kushtetuese.

Lidhur me propozimin e paraqitur në të dyja nismat, që Gjykata ta miratojë aktvendimin për ndalimin e ekzekutimit të akteve ose veprimeve individuale të ndërmarra në bazë të Ligjit të kontestuar për ndryshimin e Ligjit për Pagat e Prokurorëve Publikë dhe Ligjit për ndryshimin e Ligjit për Pagat e anëtarëve të Këshillit të Prokurorëve Publikë të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024), duke e marrë parasysh qëndrimin e Gjykatës Kushtetuese për mosfillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së tij, Gjykata vendosi se nuk janë përmbushur kushtet për zbatimin e nenit 27 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese.

IV

Në bazë të lartpërmendurës Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski