У.бр.87/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.87/2024
Скопје,15.05.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 1 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 15.05.2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 13 став 9 во делот „согласно Законот за извршување“ од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019).

Образложение

I

Oливер Давидовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбата од Законот, означен во диспозитивот на ова решение.

Во иницијативата подносителот наведува дека член 13 од Законот за бесплатна правна помош ги уредува општите одредби во врска со трошоците, опсегот и правото на секундарна правна помош и ги цитира одредбите од став 8 и оспорениот став 9 на тој член. Тој укажува дека Законот за извршување не содржи одредба според која Република Северна Македонија може да се јави како доверител во постапка за извршување за наплата на трошоци во судските постапки, но дека Законот за управата за јавни приходи предвидува дека Управата за јавни приходи го управува извршувањето заради наплата на паричните казни и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Северна Македонија. Подносителот ја цитира одредбата од член 4 став 5 од тој закон, според којa одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата како и трошоците изречени во корист на Република Северна Македонија се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган што ја донел во рок утврден со закон.

Подносителот смета дека во оспорената одредба од член 13 став 9 од Законот за бесплатна правна помош, законодавецот погрешно уредил дека доверител во постапката за извршување согласно со Законот за извршување е Република Северна Македонија. Според него, со ваквото законско уредување се повредува владеењето на правото и правната сигурност како елемент на владеењето на правото што бара во правниот поредок да егзистираат јасни, прецизни, недвосмислени правни норми со цел создавање на внатрешно конзистентен правен систем. Поради тоа што оспорената одредба не е изведена до крај преку креирање на правно издржана норма која не остава простор за правна несигурност и можност за губење на правата или неисполнување на обврските, подносителот предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и истата да ја укине.

Во дополнувањето на иницијативата, како дополнителни аргументи за неуставноста на оспорената одредба подносителот ги наведува одредбите од основниот текст на Законот за извршување од 2005 и подоцнежните измени во 2006 и 2009 година во кои посебно била пропишана постапката за наплата на судските трошоци што ја покренувал јавниот правобранител и што ја спроведувале извршителите. Со измените на Законот за извршување во 2010 година, тие одредби биле бришани, со што престанала надлежноста на извршителите во постапката за присилна наплата на глоби, парични казни и трошоци во корист на државата.

II

На седницата Судот утврди дека според член 13 став 9 од Законот за бесплатна правна помош, доверител за наплата на трошоците во постапката за извршување од ставот 8 на овој член, согласно Законот за извршување, е Република Северна Македонија.

III

Согласно со член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на колективните договори и другите прописи со Уставот и законите.

Според член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето.

Според член 1 од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019), со овој закон се уредуваат општите правила за обезбедување на бесплатната правна помош, видовите, опсегот на бесплатната правната помош, давателите и корисниците на бесплатна правна помош, нивните обврски и одговорности, постапката во која се остварува правото на бесплатна правна помош, финансирањето, наградата и надоместокот на трошоците за дадената бесплатна правна помош, бесплатна правна помош во прекугранични спорови, транспарентност и отчетност во давањето бесплатна правна помош, посебните постапки за правна помош, надзорот над примената на овој закон и други прашања кои се однесуваат на бесплатната правна помош.

Во член 2 од Законот е утврдена неговата цел, а тоа е да се овозможи и унапреди правото нa физичките лица на пристап до правдата и правичната судска заштита.

Оспорениот дел од одредбата е содржан во став 9 на член 13 од Законот. Овој член се однесува на секундарната правна помош и го уредува прашањето за надоместокот на трошоците, опсегот и правото на секундарна правна помош.

Член 13 од Законот предвидува:

1. Секундарна правна помош се одобрува на лице кое има потреба од стручна правна помош од адвокат за конкретна правна работа и кое не е во можност да ги плати трошоците на постапката заради неговата финансиска состојба и чие барање е оправдано.
2. Секундарна правна помош опфаќа застапување во постапка пред суд, државен орган, Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Република Северна Македонија, Фондот за здравствено осигурување на Република Северна Македонија и лица кои вршат јавни овластувања согласно членот 14 од овој закон, како и ослободување од трошоците согласно одредбите предвидени со овој и друг закон.
3. Во постапката за секундарна правна помош Министерството соработува со Адвокатската комора на Република Северна Македонија (во натамошниот текст: Адвокатска комора), правосудните органи, како и со центарот за социјална работа, државните органи и другите надлежни институции кои согласно закон се должни без никаков надоместoк до Министерството да ги достават потребните податоци за обезбедување на секундарна правна помош при што податоците се доставуваат согласно прописите за заштита на личните податоци.
4. Овластеното службено лице за секое поединечно поднесено барање за секундарна правна помош донесува потврда со која барањето се одобрува или донесува акт како јавна информација со кој се известува барателот (во натамошниот текст: известувањето) дека барањето се одбива.
5. Со потврдата со која се одобрува секундарна правна помош се:
– овластува назначениот адвокат за давање на секундарна правна помош,
– ослободува корисникот од судски такси и трошоци поврзани со постапката пред суд согласно закон,
– ослободува корисникот од трошоците за вештачењето и
– ослободува корисникот од административни такси.

6. Вештачењето од ставот 5 алинеја 3 на овој член, се обезбедува преку Бирото за судски вештачења согласно со Законот за вештачење.
7. Трошоците за обезбедувањето на секундарна правна помош согласно постапките предвидени со овој закон се обезбедуваат од средствата на Буџетот на Министерството.
8. Доколку корисникот на секундарна правна помош успее во спорот и судот ја задолжи спротивната страна да ги надомести трошоците на постапката целосно или делумно согласно одредбите од законот кои ја уредуваат судската постапка, во тој случај судот во изреката на судската одлука ќе ја задолжи спротивната странка износот на трошоците на постапката да ги уплати на сметката на Буџетот на Република Северна Македонија.
9. Доверител за наплата на трошоците во постапката за извршување од ставот 8 на овој член согласно Законот за извршување е Република Северна Македонија.
10. Бесплатната правна помош согласно овој закон не ги опфаќа трошоците кои корисникот на бесплатна правна помош е должен да ги надомести ако не успее во парничната постапка.
11. Секундарна правна помош ги опфаќа оние трошоци на постапката што настанале по денот на одобрувањето на барањето за доделување на бесплатна правна помош.

Според член 1 од Законот за извршување („Службен весник на РМ” бр.72/2016, 142/2016, 233/2018, „Службен весник на РСМ” бр.14/2020, 154/2023), со овој закон се уредуваат правилата според кои извршителите постапуваат заради присилно извршување на судска одлука која гласи на исполнување на обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено. Одредбите на овој закон се применуваат и врз присилно извршување на одлука донесена во управна постапка која гласи на исполнување на парична обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено.

Согласно со значењето на одделните изрази употребени во Законот за извршување, во член 11 од Законот е дефиниран терминот „доверител“ како лице чие побарување се остварува; „должник“ – лице спрема кое се остварува побарување; додека терминот „странка“ ги опфаќа и доверителот и должникот.

Во Законот за извршување не постојат натамошни одредби во смисла на поблиско уредување на прашањето кој може да се јави како доверител или како должник (дали тоа може да бидат физички и/или правни лица, кои правни лица и сл.)

Според член 4 од Законот за Управата за јавни приходи („Службен весник на Република Македонија“ бр. 43/2014, 61/2015, 27/2016, 35/2018, 83/2018, 7/2019 „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 87/23), Управата за јавни приходи извршува управни и други стручни работи кои се однесуваат на спроведување на законите и други прописи за даноците, споредните даночни давачки и други јавни давачки, кои со закон ѝ се доверени да ги управува, со цел собирање на јавните приходи. Во став 4 на овој член е предвидено дека Управата за јавни приходи го управува и извршувањето, заради наплата на паричните казни, односно глобите како и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и во управните постапки во корист на Република Северна Македонија. Согласно ставот 5, одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата како и трошоците изречени во корист на Република Северна Македонија од ставот 4 на овој член, се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган што ја донел, во рок утврден со закон.

Одредби со иста содржина како наведените во Законот за Управата за јавни приходи се содржани и во Законот за даночна постапка („Службен весник на Република Македонија“ број 13/2006, 88/2008, 159/2008, 105/2009, 133/2009, 145/2010, 171/2010, 53/2011, 39/2012, 84/2012, 187/2013, 15/2015, 97/2015, 129/2015, 154/2015, 23/2016 и 35/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 275/2019, 290/2020 и 247/2022) кој во член 2 со наслов „Примена на законот“, во ставот 3 предвидува дека овој закон се применува и на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија. Согласно став 4 на истиот член, одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата и трошоците изречени во корист на Република Македонија од ставот 3 на овој член, се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган кој ја донел.

Идентичните одредби во Законот за Управата за јавни приходи и во Законот за даночна постапка кои се однесуваат на наплатата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во судските и управните постапки во корист на Републиката, биле внесени со измените на двата закони во 2010 година со кои било предвидено предметите што биле поднесени на извршување од страна на Државното правобранителство на Република Македонија кај извршител, да се пренесат заради извршување преку Управата за јавни приходи, согласно со новововедената надлежност на Управата за наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија.

Oд анализата на уставно-судска практика (Решение У.бр.218/2010 од 2 и 23 март 2011 година и Решение У.бр.39/2011 од 1 февруари 2012), произлезе дека горенаведените одредби од двата закони биле предмет на уставно-судска оценка, при што Уставниот суд не утврдил дека се спротивни на Уставот. Во двете решенија Уставниот суд ја оправдал новата надлежност на Управата за јавни приходи и констатирал дека: „извршувањето во однос на наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија, не се спроведува преку извршители согласно Законот за извршување. Паричните износи по тие основи утврдени со извршните акти на судските и управните органи, кои се во корист на Република Македонија, државата ќе си ги наплатува преку Управата за јавни приходи“.

Од целината и од наведените одредби од Законот за бесплатна правна помош произлегува дека овој закон е донесен со цел на лицата со послаба имотна состојба да им се овозможи правото на пристап до правдата и правична судска заштита, на начин што трошоците и издатоците поврзани со водењето на судските постапки ги покрива државата преку формите на бесплатна правна помош. Бесплатната правна помош, според тоа, е правна помош одобрена и финансирана од страна на државата за што средствата се обезбедуваат од буџетот на Министерството, од донации и други приходи. Корисникот на секундарната правна помош, на кого врз основа на Законот му е одобрена бесплатна правна помош, добива адвокат кој го застапува во постапките пред судовите, како и ослободување од судски и и административни такси и трошоци поврзани со постапката пред суд. Со оглед на тоа што тие трошоци за корисникот на бесплатната правна помош ги покрива државата, став 8 на член 13 од Законот предвидува дека во случај кога корисникот на бесплатната правна помош ќе успее во спорот, судот ќе ја задложи спротивната страна да ги надомести трошоците со уплата на износот на сметката на Буџетот на Република Северна Македонија. Бидејќи се работи за парично побарување во кое доверител е државата, истото може да биде предмет на присилна наплата. Тоа што доверител во овие случаи е државата, односно Република Северна Македонија, за Судот не е спорно, бидејќи Министерството за правда нема својство на правно лице и својот правен субјективитет го добива преку Република Северна Македонија.

Во врска со присилната наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците од судските и управните постапки досудени во корист на Република Северна Македонија, врз основа на законските измени во Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночна постапка, од 2010 година се применува решението според кое Управата за јавни приходи го управува и нивното извршување, заради што одлуките со кои казните, односно глобите и трошоците се утврдени во корист на државата се доставуваат до Управата од страна на органите на управата и судовите. Со тоа, извршувањето на побарувањата од парични казни, односно глоби и трошоци од управните и судските постапки досудени во корист на Република Северна Македонија се изземени од надлежноста на извршителите и од опфатот на Законот за извршување и се остварува на начин и во постапка уредени со Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночната постапка.

Имајќи го предвид наведеното, како и содржината на оспорениот дел од одредбата кој упатува на примена на Законот за извршување во овие случаи, очигледно е дека законодавецот при донесување на новиот Закон за бесплатна правна помош истиот не го усогласил со постојните решенија во Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночната постапка, според кои извршувањето на побарувањата од парични казни и трошоци во кои државата се јавува како доверител се врши преку Управата за јавни приходи. При вршењето на нормативната дејност законодавецот е должен да води грижа за меѓусебната усогласеност на прописите со цел да обезбеди конзистентен правен систем во кој ќе постои хармонија и согласност на прописите меѓу себе и нивна согласност со Уставот како највисок правен акт. Притоа, контролата на усогласеноста на пониските правни прописи со Уставот како највисока норма е задача на Уставниот суд преку надлежноста за апстрактна контрола на нормите. Меѓутоа, Уставниот суд нема надлежност да ја оценува меѓусебната согласност на прописите од ист ранг, за што е надлежен законодавецот.

Со оглед на тоа што суштински аспект на иницијативата во овој конкретен предмет е токму меѓусебната согласност на два закони како прописи од ист ранг, за што Уставниот суд не е надлежен, Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата според член 28 алинеја 1 од Деловникот.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска