У.бр.87/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.87/2024
Скопје,15.05.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 1 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 15.05.2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 13 став 9 во делот „согласно Законот за извршување“ од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019).

Образложение

Oливер Давидовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбата од Законот, означен во диспозитивот на ова решение.

Во иницијативата подносителот наведува дека член 13 од Законот за бесплатна правна помош ги уредува општите одредби во врска со трошоците, опсегот и правото на секундарна правна помош и ги цитира одредбите од став 8 и оспорениот став 9 на тој член. Тој укажува дека Законот за извршување не содржи одредба според која Република Северна Македонија може да се јави како доверител во постапка за извршување за наплата на трошоци во судските постапки, но дека Законот за управата за јавни приходи предвидува дека Управата за јавни приходи го управува извршувањето заради наплата на паричните казни и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Северна Македонија. Подносителот ја цитира одредбата од член 4 став 5 од тој закон, според којa одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата како и трошоците изречени во корист на Република Северна Македонија се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган што ја донел во рок утврден со закон.

Подносителот смета дека во оспорената одредба од член 13 став 9 од Законот за бесплатна правна помош, законодавецот погрешно уредил дека доверител во постапката за извршување согласно со Законот за извршување е Република Северна Македонија. Според него, со ваквото законско уредување се повредува владеењето на правото и правната сигурност како елемент на владеењето на правото што бара во правниот поредок да егзистираат јасни, прецизни, недвосмислени правни норми со цел создавање на внатрешно конзистентен правен систем. Поради тоа што оспорената одредба не е изведена до крај преку креирање на правно издржана норма која не остава простор за правна несигурност и можност за губење на правата или неисполнување на обврските, подносителот предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и истата да ја укине.

Во дополнувањето на иницијативата, како дополнителни аргументи за неуставноста на оспорената одредба подносителот ги наведува одредбите од основниот текст на Законот за извршување од 2005 и подоцнежните измени во 2006 и 2009 година во кои посебно била пропишана постапката за наплата на судските трошоци што ја покренувал јавниот правобранител и што ја спроведувале извршителите. Со измените на Законот за извршување во 2010 година, тие одредби биле бришани, со што престанала надлежноста на извршителите во постапката за присилна наплата на глоби, парични казни и трошоци во корист на државата.

На седницата Судот утврди дека според член 13 став 9 од Законот за бесплатна правна помош, доверител за наплата на трошоците во постапката за извршување од ставот 8 на овој член, согласно Законот за извршување, е Република Северна Македонија.

III

Согласно со член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на колективните договори и другите прописи со Уставот и законите.

Според член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето.

Според член 1 од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019), со овој закон се уредуваат општите правила за обезбедување на бесплатната правна помош, видовите, опсегот на бесплатната правната помош, давателите и корисниците на бесплатна правна помош, нивните обврски и одговорности, постапката во која се остварува правото на бесплатна правна помош, финансирањето, наградата и надоместокот на трошоците за дадената бесплатна правна помош, бесплатна правна помош во прекугранични спорови, транспарентност и отчетност во давањето бесплатна правна помош, посебните постапки за правна помош, надзорот над примената на овој закон и други прашања кои се однесуваат на бесплатната правна помош.

Во член 2 од Законот е утврдена неговата цел, а тоа е да се овозможи и унапреди правото нa физичките лица на пристап до правдата и правичната судска заштита.

Оспорениот дел од одредбата е содржан во став 9 на член 13 од Законот. Овој член се однесува на секундарната правна помош и го уредува прашањето за надоместокот на трошоците, опсегот и правото на секундарна правна помош.

Член 13 од Законот предвидува:

1. Секундарна правна помош се одобрува на лице кое има потреба од стручна правна помош од адвокат за конкретна правна работа и кое не е во можност да ги плати трошоците на постапката заради неговата финансиска состојба и чие барање е оправдано.
2. Секундарна правна помош опфаќа застапување во постапка пред суд, државен орган, Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Република Северна Македонија, Фондот за здравствено осигурување на Република Северна Македонија и лица кои вршат јавни овластувања согласно членот 14 од овој закон, како и ослободување од трошоците согласно одредбите предвидени со овој и друг закон.
3. Во постапката за секундарна правна помош Министерството соработува со Адвокатската комора на Република Северна Македонија (во натамошниот текст: Адвокатска комора), правосудните органи, како и со центарот за социјална работа, државните органи и другите надлежни институции кои согласно закон се должни без никаков надоместoк до Министерството да ги достават потребните податоци за обезбедување на секундарна правна помош при што податоците се доставуваат согласно прописите за заштита на личните податоци.
4. Овластеното службено лице за секое поединечно поднесено барање за секундарна правна помош донесува потврда со која барањето се одобрува или донесува акт како јавна информација со кој се известува барателот (во натамошниот текст: известувањето) дека барањето се одбива.
5. Со потврдата со која се одобрува секундарна правна помош се:
– овластува назначениот адвокат за давање на секундарна правна помош,
– ослободува корисникот од судски такси и трошоци поврзани со постапката пред суд согласно закон,
– ослободува корисникот од трошоците за вештачењето и
– ослободува корисникот од административни такси.

6. Вештачењето од ставот 5 алинеја 3 на овој член, се обезбедува преку Бирото за судски вештачења согласно со Законот за вештачење.
7. Трошоците за обезбедувањето на секундарна правна помош согласно постапките предвидени со овој закон се обезбедуваат од средствата на Буџетот на Министерството.
8. Доколку корисникот на секундарна правна помош успее во спорот и судот ја задолжи спротивната страна да ги надомести трошоците на постапката целосно или делумно согласно одредбите од законот кои ја уредуваат судската постапка, во тој случај судот во изреката на судската одлука ќе ја задолжи спротивната странка износот на трошоците на постапката да ги уплати на сметката на Буџетот на Република Северна Македонија.
9. Доверител за наплата на трошоците во постапката за извршување од ставот 8 на овој член согласно Законот за извршување е Република Северна Македонија.
10. Бесплатната правна помош согласно овој закон не ги опфаќа трошоците кои корисникот на бесплатна правна помош е должен да ги надомести ако не успее во парничната постапка.
11. Секундарна правна помош ги опфаќа оние трошоци на постапката што настанале по денот на одобрувањето на барањето за доделување на бесплатна правна помош.

Според член 1 од Законот за извршување („Службен весник на РМ” бр.72/2016, 142/2016, 233/2018, „Службен весник на РСМ” бр.14/2020, 154/2023), со овој закон се уредуваат правилата според кои извршителите постапуваат заради присилно извршување на судска одлука која гласи на исполнување на обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено. Одредбите на овој закон се применуваат и врз присилно извршување на одлука донесена во управна постапка која гласи на исполнување на парична обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено.

Согласно со значењето на одделните изрази употребени во Законот за извршување, во член 11 од Законот е дефиниран терминот „доверител“ како лице чие побарување се остварува; „должник“ – лице спрема кое се остварува побарување; додека терминот „странка“ ги опфаќа и доверителот и должникот.

Во Законот за извршување не постојат натамошни одредби во смисла на поблиско уредување на прашањето кој може да се јави како доверител или како должник (дали тоа може да бидат физички и/или правни лица, кои правни лица и сл.)

Според член 4 од Законот за Управата за јавни приходи („Службен весник на Република Македонија“ бр. 43/2014, 61/2015, 27/2016, 35/2018, 83/2018, 7/2019 „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 87/23), Управата за јавни приходи извршува управни и други стручни работи кои се однесуваат на спроведување на законите и други прописи за даноците, споредните даночни давачки и други јавни давачки, кои со закон ѝ се доверени да ги управува, со цел собирање на јавните приходи. Во став 4 на овој член е предвидено дека Управата за јавни приходи го управува и извршувањето, заради наплата на паричните казни, односно глобите како и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и во управните постапки во корист на Република Северна Македонија. Согласно ставот 5, одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата како и трошоците изречени во корист на Република Северна Македонија од ставот 4 на овој член, се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган што ја донел, во рок утврден со закон.

Одредби со иста содржина како наведените во Законот за Управата за јавни приходи се содржани и во Законот за даночна постапка („Службен весник на Република Македонија“ број 13/2006, 88/2008, 159/2008, 105/2009, 133/2009, 145/2010, 171/2010, 53/2011, 39/2012, 84/2012, 187/2013, 15/2015, 97/2015, 129/2015, 154/2015, 23/2016 и 35/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 275/2019, 290/2020 и 247/2022) кој во член 2 со наслов „Примена на законот“, во ставот 3 предвидува дека овој закон се применува и на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија. Согласно став 4 на истиот член, одлуката со која се утврдува паричната казна, односно глобата и трошоците изречени во корист на Република Македонија од ставот 3 на овој член, се доставува до Управата за јавни приходи од страна на судот или од надлежниот орган кој ја донел.

Идентичните одредби во Законот за Управата за јавни приходи и во Законот за даночна постапка кои се однесуваат на наплатата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во судските и управните постапки во корист на Републиката, биле внесени со измените на двата закони во 2010 година со кои било предвидено предметите што биле поднесени на извршување од страна на Државното правобранителство на Република Македонија кај извршител, да се пренесат заради извршување преку Управата за јавни приходи, согласно со новововедената надлежност на Управата за наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија.

Oд анализата на уставно-судска практика (Решение У.бр.218/2010 од 2 и 23 март 2011 година и Решение У.бр.39/2011 од 1 февруари 2012), произлезе дека горенаведените одредби од двата закони биле предмет на уставно-судска оценка, при што Уставниот суд не утврдил дека се спротивни на Уставот. Во двете решенија Уставниот суд ја оправдал новата надлежност на Управата за јавни приходи и констатирал дека: „извршувањето во однос на наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците изречени во парничните, прекршочните, кривичните и управните постапки во корист на Република Македонија, не се спроведува преку извршители согласно Законот за извршување. Паричните износи по тие основи утврдени со извршните акти на судските и управните органи, кои се во корист на Република Македонија, државата ќе си ги наплатува преку Управата за јавни приходи“.

Од целината и од наведените одредби од Законот за бесплатна правна помош произлегува дека овој закон е донесен со цел на лицата со послаба имотна состојба да им се овозможи правото на пристап до правдата и правична судска заштита, на начин што трошоците и издатоците поврзани со водењето на судските постапки ги покрива државата преку формите на бесплатна правна помош. Бесплатната правна помош, според тоа, е правна помош одобрена и финансирана од страна на државата за што средствата се обезбедуваат од буџетот на Министерството, од донации и други приходи. Корисникот на секундарната правна помош, на кого врз основа на Законот му е одобрена бесплатна правна помош, добива адвокат кој го застапува во постапките пред судовите, како и ослободување од судски и и административни такси и трошоци поврзани со постапката пред суд. Со оглед на тоа што тие трошоци за корисникот на бесплатната правна помош ги покрива државата, став 8 на член 13 од Законот предвидува дека во случај кога корисникот на бесплатната правна помош ќе успее во спорот, судот ќе ја задложи спротивната страна да ги надомести трошоците со уплата на износот на сметката на Буџетот на Република Северна Македонија. Бидејќи се работи за парично побарување во кое доверител е државата, истото може да биде предмет на присилна наплата. Тоа што доверител во овие случаи е државата, односно Република Северна Македонија, за Судот не е спорно, бидејќи Министерството за правда нема својство на правно лице и својот правен субјективитет го добива преку Република Северна Македонија.

Во врска со присилната наплата на паричните казни, односно глобите и трошоците од судските и управните постапки досудени во корист на Република Северна Македонија, врз основа на законските измени во Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночна постапка, од 2010 година се применува решението според кое Управата за јавни приходи го управува и нивното извршување, заради што одлуките со кои казните, односно глобите и трошоците се утврдени во корист на државата се доставуваат до Управата од страна на органите на управата и судовите. Со тоа, извршувањето на побарувањата од парични казни, односно глоби и трошоци од управните и судските постапки досудени во корист на Република Северна Македонија се изземени од надлежноста на извршителите и од опфатот на Законот за извршување и се остварува на начин и во постапка уредени со Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночната постапка.

Имајќи го предвид наведеното, како и содржината на оспорениот дел од одредбата кој упатува на примена на Законот за извршување во овие случаи, очигледно е дека законодавецот при донесување на новиот Закон за бесплатна правна помош истиот не го усогласил со постојните решенија во Законот за Управата за јавни приходи и Законот за даночната постапка, според кои извршувањето на побарувањата од парични казни и трошоци во кои државата се јавува како доверител се врши преку Управата за јавни приходи. При вршењето на нормативната дејност законодавецот е должен да води грижа за меѓусебната усогласеност на прописите со цел да обезбеди конзистентен правен систем во кој ќе постои хармонија и согласност на прописите меѓу себе и нивна согласност со Уставот како највисок правен акт. Притоа, контролата на усогласеноста на пониските правни прописи со Уставот како највисока норма е задача на Уставниот суд преку надлежноста за апстрактна контрола на нормите. Меѓутоа, Уставниот суд нема надлежност да ја оценува меѓусебната согласност на прописите од ист ранг, за што е надлежен законодавецот.

Со оглед на тоа што суштински аспект на иницијативата во овој конкретен предмет е токму меѓусебната согласност на два закони како прописи од ист ранг, за што Уставниот суд не е надлежен, Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата според член 28 алинеја 1 од Деловникот.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.87/2024
Shkup,15.05.2024

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dr. Ana Pavllovska dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 28 alinesë 1 dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 15 maj 2024, miratoi

A K T V E N D I M

HIDHET POSHTË iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 13 paragrafit 9 në pjesën “në pajtim me Ligjin për Përmbarim” të Ligjit për Ndihmë Juridike Falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.101/2019).

Arsyetim

Oliver Davidovski nga Shkupi, Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut i parashtroi iniciativë për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitës së Ligjit, të shënuar në dispozitivin e këtij aktvendimi.

Në iniciativë, parashtruesi thekson se neni 13 i Ligjit për Ndihmë Juridike Falas i rregullon dispozitat e përgjithshme lidhur me shpenzimet, shtrirjen dhe të drejtën e ndihmës juridike dytësore dhe i citon dispozitat e paragrafit 8 dhe paragrafit 9 të kontestuara të atij neni. Ai thekson se Ligji për Përmbarim nuk përmban dispozitë sipas së cilës Republika e Maqedonisë së Veriut mund të paraqitet si kreditor në procedurë përmbarimore për mbledhjen e shpenzimeve në procedurë gjyqësore, por Ligji për Drejtorinë e të Ardhurave Publike parasheh që Drejtoria e të Ardhurave Publike menaxhon përmbarimin me qëllim të mbledhjes së gjobave dhe shpenzimeve të shqiptuara në procedurë civile, kundërvajtëse, penale dhe administrative të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Parashtruesi i kërkesës e citon dispozitën e nenit 4, paragrafit 5 të atij ligji, sipas të cilit vendimin për caktimin e gjobës si dhe shpenzimet e shqiptuara në favor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, gjykata ose organi kompetent që e ka miratuar, ia dorëzon Drejtorisë së të Ardhurave Publike në afatin e caktuar me ligj.

Parashtruesi i kërkesës konsideron se në dispozitën kontestuese të nenit 13, paragrafit 9 të Ligjit për Ndihmë Juridike Falas, ligjvënësi gabimisht ka përcaktuar se kreditor në procedurën përmbarimore në pajtim me Ligjin për Përmbarim është Republika e Maqedonisë së Veriut. Sipas tij, një rregullim i tillë juridik e cenon sundimin e ligjit dhe sigurinë juridike si një element i sundimit të së drejtës që kërkon të ekzistojnë norma juridike të qarta, të sakta, të paqarta në rendin juridik për të krijuar një sistem juridik të brendshëm konsistent. Për shkak se dispozita e kontestuar nuk është zbatuar plotësisht duke krijuar një normë ligjërisht të shëndoshë që nuk lë vend për pasiguri juridike dhe mundësi për humbje të të drejtave apo mospërmbushje të detyrimeve, parashtruesi i propozon Gjykatës që të nisë procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe shfuqizimin e saj.

Në amendamentin e iniciativës, si argumente shtesë për antikushtetutshmërinë e dispozitës së kontestuar, parashtruesi i kërkesës i citon dispozitat e tekstit bazë të Ligjit për Përmbarim nga viti 2005 dhe ndryshimet e mëvonshme në vitin 2006 dhe 2009, të cilat në mënyrë specifike parashohin procedurën për mbledhjen e shpenzimeve gjyqësore të iniciuara nga organi publik dhe zbatuar nga prokurori. Me ndryshimet në Ligjin për Përmbarim në vitin 2010, ato dispozita u fshinë, me çka u pushua juridiksioni i përmbaruesve në procedurën për arkëtimin e detyrueshëm të gjobave, gjobave dhe shpenzimeve në dobi të shtetit.

Në seancë, Gjykata konstatoi se në bazë të nenit 13 paragrafit 9 të Ligjit për Ndihmë Juridike Falas, kreditor për mbledhjen e shpenzimeve në procedurën përmbarimore nga paragrafi 8 i këtij neni, në pajtim me Ligjin për Përmbarim, është Republika e Maqedonisë së Veriut.

III

Në pajtim me nenin 110, alinetë 1 dhe 2 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe për pajtueshmërinë e marrëveshjeve kolektive dhe rregulloreve të tjera me Kushtetutën dhe ligjet.
Sipas nenit 28, paragrafit 1 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse nuk është kompetente për të vendosur për kërkesën.

Sipas nenit 1 të Ligjit për Ndihmë Juridike Falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.101/2019), ky ligj i rregullon rregullat e përgjithshme për dhënien e ndihmës juridike falas, llojet, shtrirjen e ndihmës juridike falas, ofruesit dhe përfituesit e ndihmës juridike falas, detyrimet dhe përgjegjësitë e tyre, procedura në të cilën realizohet e drejta e ndihmës juridike falas, financimi, shpërblimi dhe kompensimi i shpenzimeve për ndihmën juridike falas të ofruar, ndihmën juridike falas në kontestet ndërkufitare, transparencën dhe llogaridhënien në dhënien e ndihmës juridike falas, procedurat e veçanta për ndihmën juridike, mbikëqyrjen e zbatimit të këtij ligji dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me ndihmën juridike falas.

Neni 2 i ligjit përcakton qëllimin e tij, i cili është të mundësojë dhe promovojë të drejtën e individëve për të pasur qasje në drejtësi dhe mbrojtje të drejtë gjyqësore.

Pjesa e kontestuar e dispozitës gjendet në paragrafin 9 të nenit 13 të Ligjit. Ky nen i referohet ndihmës juridike dytësore dhe e rregullon çështjen e kompensimit të shpenzimeve, shtrirjen dhe të drejtën për ndihmë juridike dytësore.

Neni 13 i Ligjit parashikon:

1. Ndihma juridike dytësore i jepet personit që ka nevojë për ndihmë profesionale juridike nga avokati për një çështje të caktuar juridike dhe i cili për shkak të gjendjes financiare nuk është në gjendje të paguajë shpenzimet e procedurës dhe kërkesa e të cilit është e justifikuar.

2. Ndihma juridike dytësore përfshin përfaqësimin në procedurë para gjykatës, organit shtetëror, Fondit për Sigurim Pensional dhe Invalidor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Fondit për Sigurim Shëndetësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe personave që ushtrojnë autorizime publike në pajtim me nenin 14 të këtij ligji, si dhe përjashtimin nga shpenzimet sipas dispozitave të këtij ligji dhe dispozitave të tjera.

3. Në procedurën për ndihmë juridike dytësore, Ministria bashkëpunon me Odën e Avokatëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut (në tekstin e mëtejmë: Oda e Avokatëve), organet gjyqësore, si dhe qendrën për punë sociale, organet shtetërore dhe institucionet e tjera kompetente, të cilat, sipas ligjit, janë të detyruara t’i dorëzojnë Ministrisë, pa kompensim, të dhënat e nevojshme për dhënien e ndihmës juridike dytësore, në përputhje me të dhënat e mbrojtjes personale.

4. Për çdo kërkesë individuale të paraqitur për ndihmë juridike dytësore, zyrtari i autorizuar lëshon një konfirmim për miratimin e kërkesës ose miraton një akt si informacion publik me të cilin e informon parashtruesin (në tekstin e mëtejmë: njoftimi) se kërkesa është refuzuar.

5. Certifikata që e miraton ndihmën juridike dytësore e:
– autorizon avokatin e caktuar për të ofruar ndihmë juridike dytësore,
– e liron përfituesin nga tarifat dhe shpenzimet gjyqësore që lidhen me procedurën para gjykatës në përputhje me ligjin,
– e përjashton përdoruesin nga shpenzimet e ekspertimit dhe
– e përjashton përdoruesin nga taksat administrative.

6. Ekspertiza nga paragrafi 5, alineja 3 e këtij neni sigurohet përmes Byrosë për ekspertizë mjeko-ligjore në pajtim me Ligjin për Ekspertizë.

7. Shpenzimet e dhënies së ndihmës juridike dytësore, në përputhje me procedurat e parapara me këtë ligj, sigurohen nga fondet e Buxhetit të Ministrisë.

8. Nëse shfrytëzuesi i ndihmës dytësore juridike ka sukses në kontest dhe gjykata e detyron palën kundërshtare t’i kompensojë shpenzimet e procedurës në tërësi ose pjesërisht në përputhje me dispozitat e ligjit që e rregullon procedurën gjyqësore, në atë rast gjykata në dispozitivin e vendimit gjyqësor do ta detyrojë palën kundërshtare që ta paguajë shumën e shpenzimeve të buxhetit të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

9. Kreditor ose huadhënës për mbledhjen e shpenzimeve në procedurën përmbaruese nga paragrafi 8 i këtij neni në pajtim me Ligjin për Përmbarim është Republika e Maqedonisë së Veriut.

10. Ndihma juridike falas sipas këtij ligji nuk i mbulon shpenzimet që përfituesi i ndihmës juridike falas është i detyruar t’i kompensojë nëse dështon në procedurën kontestimore.

11. Ndihma juridike dytësore i mbulon ato shpenzime të procedurës që kanë ndodhur pas datës së miratimit të kërkesës për dhënien e ndihmës juridike falas.

Sipas nenit 1 të Ligjit për Përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016, 233/2018, “Gazeta Zyrtare e RMV” nr.14/2020, 154/2023), me këtë ligj rregullohen rregullat sipas të cilave përmbaruesit veprojnë për shkak të zbatimit të detyrueshëm të vendimit të gjykatës që ka për qëllim përmbushjen e një detyrimi, nëse me ligj tjetër nuk përcaktohet ndryshe. Dispozitat e këtij ligji zbatohen edhe për ekzekutimin me forcë të vendimit të marrë në procedurë administrative me qëllim përmbushjen e një detyrimi monetar, përveç nëse me ligj tjetër është përcaktuar ndryshe.

Në përputhje me kuptimin e shprehjeve individuale të përdorura në Ligjin për Përmbarim, neni 11 i Ligjit e përkufizon termin “kreditor” si person, kërkesa e të cilit është duke u ekzekutuar; “debitor” – një person kundër të cilit bëhet një kërkesë; ndërsa termi “palë” përfshin edhe kreditorin edhe debitorin.

Ligji për Përmbarim nuk përmban dispozita të mëtejshme në drejtim të rregullimit më të detajuar të çështjes se kush mund të paraqitet si kreditor apo debitor (qoftë persona fizikë dhe/ose juridikë, cilët persona juridikë etj.)

Sipas nenit 4 të Ligjit për Drejtorinë e të Ardhurave Publike (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 43/2014, 61/2015, 27/2016, 35/2018, 83/2018, 7/2019 “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.87/23), Drejtoria e të Ardhurave Publike zbaton çështje administrative dhe të tjera profesionale të cilat kanë të bëjnë me zbatimin e ligjeve dhe rregullave të tjera për tatimet, taksat ndihmëse dhe detyrimet e tjera publike, të cilat i ngarkohen me ligj, me qëllim të mbledhjes së të ardhurave publike. Paragrafi 4 i këtij neni parasheh që Drejtoria e të Ardhurave Publike menaxhon edhe përmbarimin, me qëllim të mbledhjes së gjobave, përkatësisht gjobave, si dhe shpenzimeve të shqiptuara në procedurë civile, kundërvajtëse, penale dhe administrative në favor të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Sipas paragrafit 5, vendimi për caktimin e gjobës si dhe shpenzimeve të shqiptuara në favor të Republikës së Maqedonisë së Veriut nga paragrafi 4 i këtij neni, gjykata ose organi kompetent që e ka miratuar, në afatin e përcaktuar me ligj, ia dorëzon Drejtorisë për të Ardhura Publike.

Dispozitat me përmbajtje të njëjtë si në Ligjin për Drejtorinë e të Ardhurave Publike janë të përfshira edhe në Ligjin për Procedurën Tatimore (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 13/2006, 88/2008, 159/2008, 105/2009, 133/2009, 145/2010, 171/2010, 53/2011, 39/2012, 84/2012, 187/2013, 15/2015, 97/2015, 129/2015, 154/2015, 23/2016 dhe 35/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” 275/2019, 290/2020 dhe 247/2022) numër i cili në nenin 2 të titulluar “Zbatimi i ligjit”, në paragrafin 3 parasheh se ky ligj vlen edhe për gjobat, përkatësisht gjobat dhe shpenzimet e shqiptuara në procedurë civile, kundërvajtëse, penale dhe administrative në favor të Republikës së Maqedonisë. Sipas paragrafit 4 të të njëjtit nen, vendimin për caktimin e gjobës dhe shpenzimeve të shqiptuara në favor të Republikës së Maqedonisë nga paragrafi 3 i këtij neni, gjykata ose organi kompetent që e ka miratuar, ia dorëzon Drejtorisë për të Ardhura Publike.

Dispozitat identike në Ligjin për Drejtorinë e të Ardhurave Publike dhe Ligjin për Procedurën Tatimore që kanë të bëjnë me mbledhjen e gjobave, përkatësisht gjobat dhe shpenzimet e shqiptuara në procedurë gjyqësore dhe administrative në favor të Republikës, u futën me ndryshimet në të dy ligjet në vitin 2010, të cilat parashikonin që lëndët e paraqitura për përmbarim nga Prokuroria e Shtetit të Republikës së Maqedonisë t’i nënshtrohen përmbarimit përmes Drejtorisë së të Ardhurave Publike, në përputhje me kompetencën e re të Drejtorisë për mbledhjen e dënimeve monetare, përkatësisht gjobave dhe shpenzimeve të shqiptuara në procedurë civile, kundërvajtëse, penale dhe administrative në favor të Republikës së Maqedonisë.

Nga analiza e praktikës kushtetuese-gjyqësore (Aktvendimi U.nr. 218/2010 i datës 2 dhe 23 mars 2011 dhe Aktvendimi U.nr. 39/2011, i datës 1 shkurt 2012), rezultoi se dispozitat e sipërpërmendura të dy ligjeve i nënshtroheshin shqyrtimit kushtetues-gjyqësor, të cilat Gjykata nuk i nënshtrohej vlerësimit kushtetues-gjyqësor. Në të dy aktvendimet, Gjykata Kushtetuese e arsyetoi juridiksionin e ri të Drejtorisë së të Ardhurave Publike dhe konkludoi se: “përmbarimi në lidhje me mbledhjen e gjobave dhe shpenzimeve të shqiptuara në procedurë civile, kundërvajtëse, penale dhe administrative në favor të Republikës së Maqedonisë, nuk kryhet përmes përmbaruesve në pajtim me Ligjin për Përmbarim. Shumat e parave mbi ato baza, të përcaktuara me akte ekzekutive të organeve gjyqësore dhe administrative, të cilat janë në favor të Republikës së Maqedonisë, do t’i mbledhë shteti përmes Drejtorisë së të Ardhurave Publike”.
Nga tërësia dhe dispozitat e mësipërme të Ligjit për Ndihmën Juridike Falas, rezulton se ky ligj është miratuar me qëllim që personave me gjendje më të dobët financiare t’u ofrohet e drejta për qasje në drejtësi dhe mbrojtje të drejtë gjyqësore, në mënyrë që shpenzimet dhe shpenzimet që lidhen me zhvillimin e procedurës gjyqësore të mbulohen nga shteti nëpërmjet formave të ndihmës juridike falas. Pra, ndihma juridike falas është ndihma juridike e miratuar dhe financuar nga shteti, për të cilën sigurohen mjete nga buxheti i Ministrisë, donacionet dhe të hyrat e tjera. Përfituesi i ndihmës juridike dytësore, të cilit i është dhënë ndihma juridike falas në bazë të Ligjit, përfiton një avokat që e përfaqëson atë në procedurë gjyqësore, si dhe lirim nga tarifat dhe shpenzimet gjyqësore dhe administrative që lidhen me procedurën gjyqësore. Duke qenë se këto shpenzime për shfrytëzuesin e ndihmës juridike falas mbulohen nga shteti, paragrafi 8 i nenit 13 të Ligjit parasheh se në rast se përfituesi i ndihmës juridike falas arrin sukses në kontest, gjykata do të urdhërojë palën kundërshtare që t’i kompensojë shpenzimet duke e paguar shumën në llogarinë e Buxhetit të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Meqenëse ky është një pretendim monetar në të cilin kreditori është shteti, ai mund t’i nënshtrohet arkëtimit të detyruar. Fakti që kreditor në këto raste është shteti, gjegjësisht Republika e Maqedonisë së Veriut, Gjykata nuk e konteston, pasi Ministria e Drejtësisë nuk e ka statusin e personit juridik dhe subjektivitetin juridik e fiton përmes Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sa i përket mbledhjes së detyruar të gjobave, përkatësisht gjobave dhe shpenzimeve nga procedurat gjyqësore dhe administrative të dhëna në favor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të ndryshimeve ligjore në Ligjin për Drejtorinë e të Ardhurave Publike dhe Ligjin për Procedurën Tatimore, që nga viti 2010 është aplikuar zgjidhja sipas së cilës Drejtoria e të Ardhurave Publike i menaxhon dhe zbaton ato, për çka vendimet me të cilat, dënimet përkatësisht gjobat dhe shpenzimet janë përcaktuar në dobi të shtetit i dorëzohen Drejtorisë nga organet administrative dhe gjykatat. Kështu, zbatimi i kërkesave për gjoba, përkatësisht gjobat dhe shpenzimet nga procedurat administrative dhe gjyqësore të dhëna në favor të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të përjashtuara nga juridiksioni i përmbaruesve dhe nga fushëveprimi i Ligjit për Përmbarim dhe kryhen në mënyrë dhe procedurë të rregulluar me Ligjin për Drejtorinë e të Ardhurave Publike dhe Ligjin për Procedurën e të Ardhurave Publike.

Duke marrë parasysh sa më sipër, si dhe përmbajtjen e pjesës së kontestuar të dispozitës që i referohet zbatimit të Ligjit për Përmbarim në këto raste, është e qartë se ligjvënësi, me rastin e miratimit të Ligjit të ri për Ndihmën Juridike Falas, nuk e ka harmonizuar atë me zgjidhjet ekzistuese në Ligjin për të Ardhurat Publike dhe Ligjin për Procedurën Tatimore, sipas të cilave është kryer kërkesa për gjobë dhe shpenzimet në të cilat shteti paraqitet si kreditor bëhet përmes Drejtorisë së të Ardhurave Publike. Gjatë kryerjes së veprimtarisë normative, ligjvënësi është i detyruar të kujdeset për pajtueshmërinë reciproke të rregulloreve për të siguruar një sistem juridik të qëndrueshëm në të cilin do të ketë harmoni dhe pajtim të rregulloreve ndërmjet tyre dhe përputhshmërinë e tyre me Kushtetutën si aktin më të lartë juridik. Duke vepruar kështu, kontrolli i përputhshmërisë së rregullave më të ulëta ligjore me Kushtetutën si norma më e lartë është detyrë e Gjykatës Kushtetuese nëpërmjet juridiksionit të saj për kontroll abstrakt të normave. Megjithatë, Gjykata Kushtetuese nuk ka kompetencë të vlerësojë përputhshmërinë reciproke të rregullave të së njëjtit rang, për të cilën është përgjegjësi e ligjvënësit.

Duke qenë se aspekti thelbësor i iniciativës në rastin konkret është pikërisht pajtimi i ndërsjellë i dy ligjeve si rregullore të së njëjtit rang, për të cilat nuk është kompetente Gjykata Kushtetuese, Gjykata vlerësoi se janë plotësuar kushtet për refuzimin e iniciativës nga neni 28, paragrafi 1 i Rregullores.

Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska