Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.83/2023, У.бр.96/2023, У.бр.111/2023
Скопје, 03.04.2024 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 3 април 2024 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на членовите 1, 2 и 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/23).
2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.
Образложение
I
До Уставниот суд на Република Северна Македонија беа поднесени три одделни иницијативи за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на членовите 1, 2 и 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/23). Судот, по повод поднесените иницијативи, согласно со член 21 од Деловникот спроведе единствена постапка.
Подносителот на првата иницијативата, политичката партија „Левица“ од Скопје, (У.бр.83/23), ги оспорува нормите од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/23) во однос на член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 10, член 9, член 32 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија и како спротивни со општо прифатените норми на меѓународното право, односно на правата признати во Универзалната декларација за човекови права, односно со член 24 од истата.
Во оспорениот член 110 став 4 од Законот за работните односи се предвидува дека министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика го пропишува начинот и местото на исплата на платата на работниците кои работат на проекти од стратешко значење за Републиката, односно подносителот заклучува дека тоа ќе биде регулирано со подзаконски акт, а не со закон.
Законот за работните односи во делот VIII „Плаќање на работа” од член 105 до член 115 детално го уредува местото и начинот на исплаќање на платата на работникот од страна на работодавачот. Овие одредби на Законот за работните односи, според подносителот, претставуваат разработка на член 32 став 3 од Уставот со кој е регулирано дека секој вработен има право на соодветна заработувачка. Во иста насока и член 32 став 5 од Уставот, пропишува дека остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори. Оттука, подносителот резимира дека Уставот ja исклучува можноста уредувањето на платата на работниците да биде регулирано на поинаков начин со подзаконски акт како што тоа е сторено во овој случај. Со тоа, член 110 став 4 од оспорениот закон е во спротивност и со владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок на Републиката, утврдена со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
Понатаму, во иницијативата подносителот потенцира дека во член 117 од Законот за работните односи се уредува и ограничува прекувремената работа која на барање на работодавачот, работникот е должен да ја извршува. Притоа, прекувремената работа е ограничена на три начини и тоа во став 1 на истиот член каде таксативно се наведени околностите во кои работодавачот смее да наложи прекувремена работа, во став 2 кој пропишува дека прекувремената работа може да трае најмногу осум часа во текот на една недела и најмногу 190 часа годишно, освен за работите кои поради специфичниот процес на работа не можат да се прекинат или за кои нема услови и можности да се организира работа во смени и прекувремена работа во период од три месеци, не може во просек да надминува повеќе од осум часа неделно. Третото ограничување е во став 7 од истиот член со кој е регулирано дека ако работодавачот воведува прекувремена работа подолго од ставот 2 е должен да изврши прераспределување на работното време или воведување на нови смени.
Меѓутоа, со оспорениот член 117-а став 1 од Законот за работните односи овие ограничувања, според подносителот, повеќе не важат за работа на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон кој предвидува дека по исклучок на член 117 ставовите 1, 2 и 7 за работа на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а заради потребата од континуитет во работата, прекувремената работа може да трае подолго од осум часа неделно и 190 часа годишно, по претходна дадена писмена согласност од страна на работникот.
Вака поставената законска норма, според подносителот, овозможува прекувремена работа до 32 часа неделно или 1500 часа прекувремена работа на годишно ниво и истата е уназадувачка, општествено-деградирачка и нехумана и во спротивност со основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и втемелени во член 8 од Уставот на Републиката како и со член 24 од Универзалната декларација за човекови права усвоена од страна на Генералното собрание на Обединетите нации и објавена во Резолуцијата 217 А (III) од 10 декември 1948 година која утврдува дека секој има право на одмор и слободно време, вклучувајќи ги тука и разумното ограничување на работното време и правото на повремен платен одмор.
Како аргумент во прилог на своето толкување на оспорениот член 117-а, став 1, подносителот наведува дека овој стандард е признат и од Меѓународната организација на трудот во Конвенцијата на МОТ за работни часови-индустрија, (1919), како и од страна на Европската Унија во Директивата 2003/88/ЕС на Европскиот парламент и Советот од 4 ноември 2003 година каде максималното прекувремено работење е лимитирано на 48 часа неделно. Со отстранување на горната граница од најмогу осум часа неделно и најмногу 190 часа годишно за работниците ангажирани на т.н. „проекти од стратешко национално значење” се повредува суштината на одморот, обновувањето на физичките и интелектуални капацитети на работникот за вршење на работата и остварување на активности од личниот и семејниот приватен живот. Со ваквата законска одредба, според подносителот на оваа иницијатива, се загрозува здравјето на една цела група работници од областа на градежништвото и е спротивна на член 25 од Уставот каде што се гарантира почитување и заштита на приватноста, достоинството и угледот на граѓаните, иако во ставот 2 на оспорениот член работното време е условено со писмена согласност на работникот и правото на дневен, неделен и годишен одмор согласно со членовите 133 и 134 од Законот за работните односи.
Предвидениот услов за давање претходна писмена согласност на работникот, подносителот на иницијативата смета дека всушност е откажување од правото на дневен и неделен одмор што е во директна спротивност со член 32 став 4 од Уставот на Република Северна Македонија. Уставотворецот го забранил правото на работникот да се откаже од своите работнички права токму поради специфичниот sui generis однос работодавач-работник, во кој работникот е во de facto подредена позиција спрема работодавачот.
На крајот од оваа иницијатива подносителот смета дека неуставните норми на член 110 став 4 и член 117-а став 1 се во спротивност со уставниот поредок на нашата Република и истите треба да бидат касирани и да не постојат во нашиот правен систем.
Во втората иницијатива поднесена од здружението Хелсиншки комитет за човекови права од Скопје, застапувано од извршната директорка Уранија Пировска (У.бр.96/2023) оспорени се членовите 1, 2 и 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија “ бр.111/23) од причини што истите се во спротивност со темелните вредности на уставниот поредок односно со член 8 став 1 алинеи 1,3, 8 и 11, понатаму со член 9 од Уставот , член 32, член 50 став 1, член 51 и член 55 од Уставот на Република Северна Македонија.
Подносителот на оваа иницијатива наведува дека оспорените законски одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи се во спротивност со член 105 ставовите 1 и 2, член 110 став 1 и член 117 ставовите 1 и 2 од самиот Закон за работните односи, како и со член 2 и член 3 од Конвенцијата за трудови клаузули/јавни договори, 1949 и Законот за ратификација на Конвенцијата за трудови клаузули/јавни договори објавена во „Службен весник на Република Македонија” бр. 77/2010.
Во врска со оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно член 110 став 4 од Законот, подносителот смета дека е во спротивност со член 32 од Уставот со образложение дека изречно е утврдено дека остварувањето на правата на вработените се уредува со закон и со колективен договор и ниту на еден друг начин и истата одредба од Уставот е операционализирана во член 105 од Законот за работните односи. Оспореното законско решение го напушта тоа ниво на заштита кое го нудат позитивните законски прописи и меѓународните конвенции и се прави обид да се наметне механизам за заобиколување на веќе воспоставени правила, што создава опасност од нееднаков третман и дискриминација на одредена група работници со акт на министер. Начинот на уредување на исплата на платите на работници ангажирани да работат на проекти од стратешко национално значење со акт на министер, подносителот смета дека претставува чин на поткопување на уставниот поредок и прескокнување на еден цел систем на процедури за носење на закон од страна на законодавната власт и обид за замена на улогата на законодавната власт со акт на извршната власт, односно акт на министер. Со ваквата одредба се загрозува правната сигурност и владеењето на правото, се воспоставува нееднаков третман на граѓаните кои ги остваруваат или ќе ги остваруваат своите права од работен однос гарантирани со претходно воспоставените уставни и законски норми.
Понатаму, во врска со оспорениот член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно член 117- а од Законот, каде што се предвидува исклучок од траењето на прекувремената работа подолго од 8 часа неделно и 190 часа годишно за работа на проекти од стратешко национално значење, подносителот смета дека работниците се доведени во неповолна положба и правна несигурност бидејќи вака поставената законска одредба без да се утврди горна граница на прекувремените работни часови остава простор за толкување и манипулација со вкупното времетраење на прекувремената работа.
Во продожение на иницијативата, подносителот наведува дека доколку се анализира ставот 2 од член 117-а во тој случај на работодавачот кој без законска рамка е прогласен за носител на проект од стратешко национално значење му се овозможува да утврдува и организира работни денови кои според проекција на подносителот на иницијативата можат да траат и до 12 часа 6 дена неделно што на ниво на цела година која има 48 работни недели доведуваат до збир од 1152 работни часа прекувремена работа, без организирање на смени. Ако пак се организира работа во смени, просторот за манипулација со прекувремената работа, без никакви ограничувања може да значи и работа и 7 дена во неделата врз основа на член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно член 134 став 3 алинеја 44 од Законот. Всушност, според подносителот, работникот на проекти од стратешко национално значење теоретски и потенцијално знае колку треба да работи минимум работни часови, меѓутоа максимумот на работни часови е неопределен и непредвидлив што остава широк простор за интерпретација. Единствено ограничување во времетраењето и начинот на распределување на прекувремената работа се одредбите од член 133 и 134 за дневен и неделен одмор, а притоа не се поставени ограничувања за ноќна работа, годишни одмори, бремени жени, деца и инвалидни лица и други одредби кои предвидуваат правила и ограничување при организирањето и планирањето на работниот процес.
Во прилог на своите аргументи, подносителот на иницијативата се повикува на Одлуката на Уставниот суд на Република Северна Македонија У.бр.148/21 и У.бр.15/ 2022 од 13. 07.2022 година во која, меѓу другото, се потенцира дека вака пропишаното времетраење на работното време, без разлика дали се работи за прекувремена работа, се разликува и е неограничено подолго од пропишаното траење на прекувремената работа која е дозволена за сите други работници во Република Северна Македонија, кое е пропишано како со закон така и со колективни договори и кое не може да биде подолго од 8 часа неделно или 190 часа годишно прекувремена работа, освен во точно определени случаи и за определено време. Исто така се повикува и на Директивата 89/391/ЕЕЦ на Советот од 12 јуни 1989 година за воведување мерки за подобрување на безбедноста и здравјето на работниците на работните места каде што јасно се прокламира преземање на сите потребни мерки за заштита на здравјето на работниците, особено преку правото на користење на дневен, неделен и годишен одмор како период за обновување на физичките и интелектуалните капацитети на работниците и елиминирање на можноста работникот да се откаже од тој одмор, ниту во името на националниот стратешки интерес. Откажувањето од правото на дневен, неделен и годишен одмор е изречно забрането со член 32 од Уставот на Република Северна Македонија и секоја одредба која предвидува откажување од тоа право во форма на писмена изјава за согласност, според подносителот на оваа иницијатива е неуставна.
Понатаму, подносителот се повикува на член 6 од Директивата 2003/88/ЕЦ на Европскиот парламент и на Советот од 4 ноември 2003 година каде е предвидено дека земјите членки ќе ги преземат сите мерки кои се неопходни да се осигураат дека со цел заштита на безбедноста и здравјето на работниците неделното работно време е ограничено со закон, правила и прописи или со колективни договори при што просечното работно време за секој период од 7 дена вклучително и прекувремената работа да не надминува 48 часа. Со оспорените законски одредби, подносителот заклучува дека повредата на начелото на еднаквост на граѓаните, еднаков третман на претприемачите во пазарната економија произлегува и од одредбата која сите овие посебни правила ги утврдува за работа на проекти од стратешко и национално значење кој термин нема дефинирано граници ниту во системот на позитивните законски прописи генерално ниту пак во смисла на поимникот на Законот за работните односи и рамките на примена на овие новонаметнати законски одредби, што доведува до правна несигурност и не дава никакви гаранции дека ќе се избегнат злоупотреби при екстензивното толкување, сега и во иднина.
Со оспорениот член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно став 3 од член 134 од Законот, во кој се додава алинеја 44 која заедно со останатите 43 алинеи предвидува исклучок од правилото за недела како неработен ден. Со дополнување на алинејата 44, подносителот на иницијативата смета дека се врши неограничено и недефинирано проширување на која било дејност што без претходно утврдени критериуми би се дефинирала како работа од стратешко национално значење, со што во целост се губи правната оправданост за таксативното дефинирање на дејностите од став 3 алинеи 1-43, во претходното законско решение. Со ваквата недефинирана форма на одредбата се создава простор за широко толкување на оваа одредба до степен на злоупотреба на која буквално не може ни приближно да се предвидат границите.
На крајот од оваа иницијатива, подносителот резимира дека заеднички именител на секоја од овие измени е „стратешкото и национално значење”, а правилата кои се предвидени во оспореното законско решение всушност се исклучоци од веќе поставените правила кои би важеле за проекти од национално стратешко значење. Утврдување на различни правила под кои се остваруваат правата од работен однос, преку една недефинирана правна категорија предизвикува континуирана примена на паралелни правила во работните односи во зависност од тоа дали една работна задача на кој било работник во даден момент е од национално стратешко значење. За работникот во ниту еден момент не постои правна сигурност дека тој ќе ги остварува правата од работен однос на еднаков начин со останатите граѓани, ниту пак работникот знае при засновање на работен однос и во текот на истиот, по кои правила ќе може да ги остварува своите права.
Врз основа на изнесените аргументи подносителот на оваа иницијатива му предлага на Судот да се поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на членовите 1, 2 и 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија “ бр.111/23) и истите да бидат поништени или укинати.
Во третата иницијатива поднесена од Сојузот на синдикатите на Македонија ССМ од Скопје, застапуван од претседателот Слободан Трендафилов и Синдикатот за градежништво, индустрија и проектирање на Република Македонија СГИП, застапуван од претседателот Иван Пешевски (У.бр.111/2023) оспорени се исто како и во втората иницијатива, членовите 1, 2 и 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија “ бр.111/23) од причини што истите се во спротивност со темелните вредности на уставниот поредок односно членовите 8, 9, 32, 34 и 35 од Уставот на Република Северна Македонија.
Подносителот на оваа иницијатива наведува дека оспорените законски одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи се во спротивност со член 109, член 110 и член 134 став 2 од самиот Закон за работните односи, како и со член 36 став 2 од Општиот колективен договор за приватниот сектор од областа на стопанството („ Службен весник на Република Македонија” бр. 115/2014). Понатаму, подносителите само декларативно, без да наведат аргументи, наведуваат дека оспорените законски одредби се во спротивност и со Законот за безбедност и здравје при работа, член 2 од Законот за ратификација на Конвенцијата за трудови клаузули/јавни договори објавена во „Службен весник на Република Македонија” бр. 77/2010, Конвенцијата за работното време во индустријата бр. 1 од 1919 година, Конвенцијата за работното време во во трговијата и бироата, бр. 30 од 1930 година, Конвенцијата за четириесетчасовно работно време, бр. 47 од 1935 година, се наведува и Европската социјална повелба (ревидирана), член 31 од Повелбата за фундаменталните права на ЕУ и Директивата 2003/88/ЕС за одредени аспекти од организацијата на работното време и Конвенцијата за неделен одмор С 106.
Подносителите прво наведуваат дека на донесувањето на Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи којшто е оспорен со оваа иницијатива му претходи Одлуката на Уставниот суд У. бр.148/2021 и У. бр.15/2022 од 13.07.2022 година со која се укинува член 12 од Законот за утврдување на јавен интерес и номинирање на стратешки партнер за имплементација на проектот за изградба на инфраструктурниот Коридор 8 ( делница: Тетово-Гостивар-Букојчани и проектот за автопатот Требениште-Струга-Ќафасан) и Коридорот 10 ( делница на автопатот Прилеп-Битола) во Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.163/2021) односно се прави интервенција во постоечкиот текст на Законот за работните односи во период кога Министерството за труд и социјална политика повеќе од 5 години работело на нов закон за работните односи и со скратена законодавна постапка со „европско знаменце” се носат овие оспорени измени и дополнувања на Законот.
Во врска со член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно член 110 став 4 во кој е регулирано дека министерот за финансии, во согласност со министерот за труд и социјална политика го пропишува начинот и местото на исплата на платата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, подносителот смета дека оваа материја е исклучиво во законодавна надлежност и треба да биде уредена со закон како што е изречно наведено во член 110 став 1 од Законот, префрлена е во надлежност и дискреционо право на органите на државната власт, односно се работи за законодавна материја која не може да биде упатена за регулирање со подзаконски акти, со одлука на државни органи.
Понатаму, подносителот смета дека дека ова законско дополнување е во спротивност и со член 109 од Законот за работните односи, каде е уредено дека платата се исплатува за период кој не може да биде подолг од еден месец, односно исплатата на платата се врши најдоцна 15 дена по изминување на исплатниот период, а работодавачот е должен претходно писмено да ги извести работниците за денот на исплаќањето и за секоја промена на денот на исплаќањето, а исто така и во спротивност со Законот за ратификација на Конвенцијата за трудови клаузули (јавни договори) 1949 година односно работниците кои работат на стратешки проекти се ставаат во понеповолна положба во однос на другите работници во државата кога станува збор за важно и егзистенцијално прашање – начин, време и место на исплата на плата, односно овие работници остануваат без законски одредби за заштита на нивните права и го губат правото да бидат информирани за секоја промена на ден на исплата на плата, ги нарушува принципите на еднакви права од работен однос на работниците, создава правна нееднаквост и несигурност што е во спротивност на принципите на Уставот на Републиката, меѓународните трудови стандарди, законите од трудово-правна област, Законот за спречување и заштита од дискриминација и колективните договори.
Во однос на оспорениот член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, подносителот смета дека законодавецот направил обид да се „ублажат” последиците од укинувачката Одлука на Уставниот Суд во однос на член 12 од посебниот Закон за изградба на инфраструктурните коридори 8 и 10 и да се „заобиколат” аргументите на образложението на Судот, со цел да се прикаже дека законодавецот ги „разбрал” повредите на уставноста и законитоста на кои укажува Судот во својата Одлука и да превенира во нивното прогласување за неуставни. Меѓутоа и вака поставената законска одредба подносителот смета дека е противуставна и незаконита односно спротивна на начелата на еднаквост на граѓаните и владеење на правото.
Во прилог на овие ставови подносителот наместо аргументи во контекст на уставноста односно неуставноста на овие законски одредби, прави компарација со укинатиот член 12 од Законот за изградба на инфраструктурни коридори 8 и 10 и го цитира образложението на наведената Одлука У бр. 148/2021 и У бр. 15/2021 од 13. 07. 2022 година на Уставниот суд.
Понатаму подносителот наведува дека фактот што спорните прашања се уредуваат со измени и дополнувања на Законот за работните односи, наместо со измени и дополнувања на специјалниот закон (Законот за изграба на инфраструктурни коридори 8 и 10) нема никакво посебно значење во однос на оправдувањето на нивната уставност и законитост. Измените и дополнувањата на Законот не ја пропишуваат изречно можноста за определување на работното време во траење просечно 60 часа неделно во текот на годината која согласно со Одлуката на Уставниот Суд беше утврдена како спротивна на начелата на еднаквост и законитост, но не значи дека тие се во согласност со овие начела.
Исто така, оспорениот член 2 односно член 117-а ги дерогира ограничувањата во траењето на прекувремената работа уредени со член 117 став 2 од Законот (најмногу 8 часа во текот на една недела и најмогу 190 часа годишно, и прекувремената работа во период од три месеци не може во просек да надминува повеќе од осум часа неделно), пропуштајќи да утврди какво било ограничување на максималното траење на прекувремените работни часови, односно максималното траење на вкупното работно време кое би ја вклучило и прекувремената работа, наменето за работа на проекти од стратешко национално значење. Имајќи ја предвид ваквата правна состојба и повикувајќи се на аргументацијата од горенаведената Одлука на Уставниот суд подносителот нагласува дека овие законски одредби се непрецизни, нејасни и оставаат простор за арбитрарност од страна на работодавачот загрозувајќи ја правната сигурност на работниците и можности од злоупотреба на овие одредби.
Во врска со оспорениот член 3, односно дополнувањето на член 134 став 3 со додавање на нова алинеја 44 сметаат дека истиот не е во согласност со член 32 од Уставот каде е уредено дека секој вработен има право на платен дневен, неделен и годишен одмор, од кои права вработените не можат да се откажат како и со концептот на законското решение за недела да биде неработен ден за сите работници освен за дејностите во исклучоците, понатаму со Општата декларација за човековите права, Европската конвенција за заштита на правата, Конвенцијата за неделен одмор, член 2 од Законот за ратификација на Конвенцијата за трудови клаузули ( јавни договори) 1949, односно сите овие закони и документи за човековите права како од национална така и од меѓународна природа поаѓаат од постулатот дека секој има право на работа и работни услови кои го почитуваат човековото достоинство и во таа насока секој има право на ограничување на максималниот број на работни часови, дневен, седмичен, годишен одмор и платено отсуство.
Врз основа на своите наводи во иницијативата подносителите му предлагаат на Уставниот суд да донесе одлука за поништување на оспорените одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, а поаѓајќи од штетните последици по граѓаните и работниците во Република Северна Македонија од овие одредби да се донесе времена мерка која ќе го запре извршувањето на поединечните акти и дејствија преземени врз основа на оспорените одредби.
II
На седницата Судот утврди дека во Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија “ бр.111/23) во член 1 е регулирано дека во Законот за работните односи („Службен весник на Република Македонија” број 62/2005, 106/2008, 161/2008, 114/2009, 130/2009, 50/10, 52/10, 124/10, 47/11, 11/12, 39/12, 13/13, 25/13, 170/13, 187/13, 113/14, 20/15, 33/15, 72/15, 129/15, 27/16 и 120/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 110/19, 267/20, 151/21 и 288/21), во член 110 по ставот (3) се додава нов став (4), кој гласи „министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика го пропишува начинот и местото на исплата на платата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон“.
Видно од член 2, по член 117 се додава нов член 117-а, кој гласи „Член 117-а (1) По исклучок од членот 117 ставови (1), (2) и (7) од овој закон, за работа на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а заради потребата од континуитет во работата, прекувремената работа може да трае подолго од осум часа неделно и 190 часа годишно, по претходна дадена писмена согласност од страна на работникот. (2) Работата над 40 часа неделно се смета и се плаќа како прекувремена работа, со задолжително почитување на одредбите за дневен и неделен одмор, во согласност со членовите 133 и 134 од овој закон.”
Според член 3 во членот 134 став (3) во алинејата 42 сврзникот „и” се заменува со запирка. Во алинејата 43 точката на крајот на реченицата се заменува со сврзникот „и” и се додава нова алинеја 44, која гласи „- работи на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон.”
III
Согласно со член 8 став 1 алинеи 1, 3, 8 и 11 од Уставот темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, меѓу другите, се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, како и хуманизмот, социјалната правда и солидарноста и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право.
Членот 9 од Уставот предвидува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата, независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Според член 32 ставови 1 и 2 од Уставот, секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјалната обезбедност за време на привремена невработеност и секому, под еднакви услови , му е достапно секое работно место. Во став 3 и став 4 од истиот член е регулирано дека секој вработен има право на соодветна заработувачка и секој вработен има право на платен дневен, неделен и годишен одмор. Од овие права вработените не можат да се откажат. Став 5 предвидува дека остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.
Во член 55 став 1 од Уставот се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото, а во ставот 2 на овој член меѓу другото е утврдено дека Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот.
Надлежностите на Владата на Република Северна Македонија се утврдени во член 91 од Уставот. Така, според став 1 алинеја 1 на овој член од Уставот, Владата на Република Северна Македонија ја утврдува политиката на извршување на законите и другите прописи на Собранието и е одговорна за нивното извршување, а според алинејата 5 од ставот 1 на член 91 од Уставот, Владата на Република Северна Македонија донесува уредби и други прописи за извршување на законите.
Согласно со член 95 став 1 од Уставот, државната управа ја сочинуваат министерствата и другите органи на управата и организации утврдени со закон.
Според член 96 од Уставот, органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни пред Владата.
Поаѓајќи од изнесените уставни одредби, законодавецот ги уредил односите во областа на трудот со Законот за работните односи, а организацијата, надлежностите и работата на органите на државната управа ги уредил со Законот за организација и работа на органите на државната управа.
Работниот однос дефиниран според Законот за работните односи е договорен однос меѓу работникот и работодавачот во кој работникот доброволно се вклучува во организираниот процес на работа кај работодавачот, за плата и други примања и лично и непрекинато ја извршува работата според упатствата и под надзор на работодавачот.
Во глава VIII од Законот за работните односи, со наслов „Плаќање на работата“ во член 105 со поднаслов „Вид на плаќање” е пропишано „(1) Работникот има право на заработувачка – плата, согласно со закон, колективен договор и договорот за вработување.
(2) Плаќањето на работата по договорот за вработување мора да биде секогаш во парична форма. При исплатата, работодавачот мора да го почитува најнискиот износ определен со колективен договор, во согласност со закон, кој непосредно го обврзува работодавачот.
(3) Платата е составена од основната плата, дел од платата за работната успешност и додатоците, ако со друг закон поинаку не е определено.
(4) Работодавачот може на работникот да му исплати 13-та плата, доколку работодавачот има можност да ја исплати.”
Во член 106 од истиот закон со поднаслов „Основна плата, работна успешност и додатоци” се наведува „ (1) Основната плата се определува земајќи ги предвид барањата на работното место, за кое работникот го склучил договорот за вработување.
(2) Работната успешност на работникот се определува земајќи ги предвид домаќинскиот однос, квалитетот и обемот на вршењето на работата, за којашто работникот го склучил договорот за вработување.
(3) Додатоците се определуваат за посебните услови при работа, кои произлегуваат од распоредот на работното време и тоа за работа во смени, работа во поделено работно време, ноќна работа, работа на дежурство, согласно закон, продолжена работа, работа во ден на неделен одмор, работа во празници определени со закон, работа во недела и додаток за работен стаж.”
Во член 110 со поднаслов „Место и начин на исплаќањето на платата” е регулирано дека „(1) Работодавачот е должен на работникот да му ја исплати платата на начин утврден со закон.
(2) Работодавачот е должен да му издаде на работникот при секое исплаќање на платата како и до 31 јануари на новата календарска година писмена пресметка на платата, придонесите од плата и надоместоците на платата за платниот период, односно за изминатата година од кои, исто така, се гледаат и пресметката и плаќањето на даноците и придонесите.
(3) Трошоците во врска со исплатата на платата се на товар на работодавачот”
Додека во оспорениот став (4) од истиот член се предвидува дека „Министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика го пропишува начинот и местото на исплата на платата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон.”
Во глава IX од Законот, со наслов „Работно време“ е поместен членот 117 од Законот, кој носи поднаслов „Прекувремена работа“, и предвидува дека„(1) Работникот е должен на барање на работодавачот да врши работа преку полното работно време (прекувремена работа),
1) во случаи на исклучително зголемување на обемот на работата,
2) ако е потребно продолжување на деловниот или производниот процес,
3) ако е нужно да се отстрани оштетување на средствата за работа, што би предизвикало прекинување на работата,
4) ако е потребно да се обезбеди безбедност на луѓето и имотот, како и безбедноста на прометот и
5) во други случаи определени со закон или колективен договор.
(2) Прекувремената работа може да трае најмногу осум часа во текот на една недела и најмногу 190 часа годишно, освен за работите кои поради специфичниот процес на работа не можат да се прекинат или за кои нема услови и можности да се организира работата во смени.
(3) За работниците од Министерството за внатрешни работи, кои вршат посебни должности и овластувања согласно со посебен закон, прекувремената работа може да трае подолго од 190 часа годишно, поради извршување на итни и неодложни работи, по претходно дадена писмена согласност на работникот.
(4) На работникот кој работел над 150 часа подолго од полното работно време, а не отсуствувал од работа повеќе од 21 ден во текот на годината, кај истиот работодавач, работодавачот е должен да му исплати покрај додатокот на плата и бонус во висина од една просечна плата во Републиката.
(5) Работодавачот е должен да води посебна евиденција за прекувремената работа и часовите за прекувремената работа посебно да ги наведе во месечната пресметка на платата на работникот,
(6) Работодавачот е должен за секое воведување на прекувремената работа писмено да го извести подрачниот државен инспектор на трудот,
(7) Ако работодавачот воведува прекувремена работа подолго од ставот (2) на овој член е должен да изврши прераспоредување на работното време или воведување на нови смени.”
Во оспорениот член 117-а е регулирано дека „ (1) По исклучок од членот 117 ставови (1), (2) и (7) од овој закон, за работа на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а заради потребата од континуитет во работата, прекувремената работа може да трае подолго од осум часа неделно и 190 часа годишно, по претходна дадена писмена согласност од страна на работникот.
(2) Работата над 40 часа неделно се смета и се плаќа како прекувремена работа, со задолжително почитување на одредбите за дневен и неделен одмор, во согласност со членовите 133 и 134 од овој закон.”
Со член 55 од Законот за организација и работа на органите на државната управа („Службен весник на Република Македонија” број 58/2000, 44/2002, 13/2006, 82/2008, 167/2010, 36/2011, 51/2011, 96/2019 и 110/2019) се пропишува дека министерот донесува правилници, наредби, упатства, планови, програми, решенија и други видови акти за извршување на законите и други прописи, кога за тоа е овластен со закон. Со член 56 од Законот се определува што се утврдува со прописите кои министерот може да ги донесе, односно дека со правилник се утврдуваат и се разработуваат одделни одредби на законите и други прописи заради нивно извршување, со наредба се наредува или забранува постапување во определена ситуација која има општо значење за извршување на законите и други прописи, со упатство се пропишува начинот на постапување во извршувањето на одделни одредби на законите и други прописи, како и дека со план и програма се утврдуваат и се разработуваат одделни прашања за извршување на законите и други прописи за кои е потребно утврдување на рокови и динамика на нивно извршување.
Оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, односно член 110 став 4 од Законот не е во спротивност со член 32 од Уставот кој вели дека правата на вработените се остваруваат со закон и колективен договор односно во конкретниот случај не постои загрозување на правата од работен однос, затоа што истиот не се однесува на правото на работникот на плата. Уставно загарантираното право на заработувачка односно плата на работникот во ниту еден момент не е загрозено со оспорената одредба и истото е децидно операционализирано и регулирано во член 105 и член 106 од Законот за работните односи. Во оспорената одредба се регулира само начинот и местото на исплата на плата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а притоа имајќи предвид дека изведувањето на ваквите проекти има свои специфичности, потребно е и поинакво регулирање на начинот и местото на исплата и затоа истото го пропишува министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика, како ресорно надлежни субјекти.
Исто така, наводите во иницијативите дека со оспорената законска одредба му се дава овластување на министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика да уредува општествени односи со што му се пренесува дел од законодавната власт, сметаме дека се неосновани и неиздржани од причини што Министерството за финансии и Министерството за труд и социјална политика се едни од органите на државната управа, кои работите од својата надлежност ги извршуваат врз основа и во рамките на Уставот и законите. Во тој контекст, согласно со Законот за организација и работа на органите на државната управа, министерот е овластен да донесува прописи за извршување на законите.
Во конкретниот случај, овластувањето на министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика да ги пропишат начинот и местото на исплата на плата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, всушност значи дека тие прописи ги донесува во функција на операционализација на овие одредби од Законот за работните односи. Всушност, министерот не ги пропишува начинот и местото на исплата на плата „erga omnes” спрема сите работници, туку ги пропишува само начинот и местото (но не и времето, како што наведуваат подносителите на иницијативите) на исплата на платата на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење, претходно утврдени со конкретен закон. Таквите овластувања на министерот утврдени во оспорената законска одредба, по својата природа всушност значат административни олеснувања во функција на поедноставно и поконкретно разработување на оспорената одредба од Законот за работните односи и истите се во согласност со неговите уставни и законски надлежности како орган на државната управа.
Во случај пак, на евентуално излегување надвор од уставните и законски рамки на овластените субјекти, во конкретниот случај министерот за финансии во согласност со министерот за труд и социјална политика, при пропишувањето на прописот, може да се активира уставниот механизам за оценување на нивната согласност со Уставот и законите.
Поради наведеното, сметаме дека во врска со оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи, не може основано да се постави прашањето за согласноста на оваа одредба со одредбите на член 8 став 1 алинеи 1,3,8 и 11, член 9 и член 32 од Уставот на Република Северна Македонија.
Повторно поаѓајќи од анализата на наведената уставна и законска регулатива од областа на работните односи во контекст на наводите во иницијативите во врска со оспорениот член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи односно член 117-а од Законот, неспорно произлегува дека прекувремената работа претставува институт кој се однесува на прашања поврзани со остварување на правата на вработените и нивната положба и истиот претставува посебен услов за работа.
Работата подолга од полното работно време или прекувремената работа, работникот е должен да ја врши на барање на работодавачот и тоа во случаите децидно наведени во член 117 став 1 точка 1-5 од Законот за работните односи. Во став 3 од истиот член, времетраењето на прекувремената работа за работници од Министерството за внатрешни работи и работници од Агенцијата за национална безбедност кои вршат посебни должности и овластувања, согласно со посебни закони, може да трае и подолго од 190 часа годишно, поради извршување на итни и неодложни работи, по претходно дадена писмена согласност од работникот. Ваквиот исклучок е од времен карактер за оваа категорија на работници и важи само за период на извршување на итни и неодложни работи по претходно дадена писмена согласност на работникот.
Оспорениот член 2 односно член 117-а со кој се прави исклучок за работните часови за прекувремена работа на работници ангажирани за работа на проекти од стратешко национално значење, утврдени со закон, е во ист правец како и воведувањето на исклучокот со член 117 став 3 од Законот за работните односи. Поради посебните карактеристики на извршување на работите од стратешко и национално значење, кои во најголем дел се од областа на градежништвото и потребата за нивно навремено завршување согласно со специфичните временски и теренски услови за работа, се овозможува, само за работа на проекти од стратешко национално значење, утврдени со посебен закон, да се применуваат исклучоци односно отстапки.
Меѓутоа, за да можат овие законски одредби кои се однесуваат за работа на проекти од стратешко и национално значење да бидат применливи, потребно е претходно тоа да биде утврдено со посебен закон, што несомнено води до заклучокот дека овие оспорени одредби нема да се применуваат, како што наведуваат подносителите на иницијативите за цел градежен сектор и цела категорија на градежни работници, туку само на одреден број на работници за одреден временски период утврден со закон. Исто така, градежништвото како сектор според неговата природа на дејствување и самиот има посебности, бидејќи изведувањето на работите во овој сектор најчесто е условено од временските услови за работа и е сектор каде што најмногу се користи институтот прераспределени работни часови, така што дури и со прекувремените работни часови не може да се постигнат толкав број на работни часови на кои симулираат подносителите во своите иницијативи.
Неосновани се наводите во поднесените иницијативи дека законодавецот не предвидел горна граница на прекувремената работа. Горната граница на прекувремените работни часови е определена токму во ставот 2 на оспорениот член односно дека работата над 40 часа неделно се смета и се плаќа како прекувремена работа, со задолжително почитување на одредбите за дневен и неделен одмор во согласност со членовите 133 и 134 од Законот за работните односи кои пак го регулираат правото на дневен одмор, односно правото на работникот да има дневен одмор од 12 часа непрекинато меѓу два последователни работни дена во текот на 24 часа и правото на работникот на неделен одмор во траење од најмалку 24 часа непрекинато, плус 12 часа дневен одмор.
Дополнително, со задолжителниот елемент – писмена согласност од страна на работникот, без која ниту еден работник не може да биде распореден да работи прекувремена работа не се нарушува уставното право наведено во член 32 став 4 дека секој има право на платен дневен, неделен и годишен одмор и дека од овие права вработените не може да се откажат, туку токму ваквата формулација на оспорената законска одредба овозможува ова за работникот да претставува избор, а не обврска. Писмената согласност на работникот претставува дополнителна заштита на работникот дека не може да му биде наложена прекувремена работа спротивно на неговата волја и над законскиот лимит од став 2 на член 117 од Законот за работните односи. Дотолку повеќе што и за овој случај согласно став 5 на член 117 од Законот, работодавачот е должен да води посебна евиденција за прекувремената работа и часовите за прекувремената работа посебно да ги наведе во месечната пресметка на платата на работникот, а согласно со став 6 од истиот член работодавачот е должен за секое воведување на прекувремена работа претходно писмено да го извести подрачниот државен инспектор за труд што може да се толкува како еден вид на посебна заштита на работниците кои работат на проекти од стратешко национално значење, утврдени со закон. Исто така, се претпоставува дека оваа законска можност работниците ангажирани за изведување работи на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, нема да ја користат на штета на нивното здравје и безбедноста при работата.
Впрочем, и самата Европската социјална повелба на Советот на Европа од 1961 која ги гарантира социјалните и економски човекови права и претставува суштинско дополнување на Европската конвенција за човекови права со која се гарантираат граѓанските и политичките човекови права, ратификувана од страна на нашата Република на 07.12.2004 година, а стапила во сила на 31.03.2005 година во член 4 со поднаслов „Право на правична заработувачка” меѓу другото го признава правото на работниците на заработувачка доволна за да им обезбеди, ним, како и на нивните семејства, пристоен животен стандард, понатаму, им се признава правото на работниците на зголемена заработувачка за прекувремена работа, со исклучок на некои посебни сличаи.
Наспроти наводите на подносителите на иницијативите, ваквото законско решение е во корелација токму и со Директивата 2003/88/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот на Европската Унија на која се повикуваат подносителите на иницијативите, односно во поглавје 5 со наслов „Отстапување и исклучоци” во член 22 се регулира дека „Секоја земја-членка има право на избор за примената на членот 6 (просечното работно време за секои седум дена, вклучувајќи и прекувремено, да не надминува 48 часа), со почитување на општите принципи за заштита на безбедноста и здравјето на работниците, под услов да ги презема мерките потребни за обезбедување на наведеното:
(а) ниеден работодавач нема да бара од работникот да работи подолго од 48 часа во период од седум дена, пресметано како просек на контролниот период спомнат во член 16-б (контролен период не подолг од 4 месеци), освен ако тој има добиено согласност од работникот за вршење на таква работа;
(б) на ниту еден работник не смее да му наштетува работодавачот затоа што тој не се согласува да извршува таква работа;
(в) работодавачите водат ажурирана евиденција за сите работници кои извршуваат таква работа;
(г) евиденцијата се дава на располагање на надлежните тела, кои можат, од причини поврзани со безбедноста и/или здравјето на работниците, да ја забранат или ограничат можноста од надминување на максималните неделни работни часови.
(д) работодавачот им доставува на надлежните тела, по нивно барање,информација за случаи кога е дадена согласност од работниците за извршување работа за која е потребно подолго време од 48 часа во период од седум дена, пресметано како просек за контролниот период спомнат во член 16-б(контролен период не подолг од 4 месеци)”.
Исто така, во член 7 став 1 од Конвенцијата за трудови клаузули (јавни договори), 1949 која со Законот за ратификација на Конвенцијата за трудови клаузули (јавни договори),1949 („Службен весник на Република Македонија” бр.77/2010) станала дел од внатрешниот правен поредок е предвидено дека „Во случај на членка чијашто територија опфаќа големи површини, каде поради слаба населеност или раштрканост на популацијата или поради степенот на развој на областа, надлежната власт смета дека е неизводливо да ги примени прописите на конвенцијата, власта може по консултирање со организациите на работодавачите и работниците, каде постојат како такви, да ги изземе таквите области од применување на конвенцијата, или општо или со такви изземања коишто, имајќи ги предвид претпријатијата или занимањата, ќе одговараат.”
Ваквото законско решение Судот оцени дека е во корелација и со Одлуката У.бр.148/2021 и У бр.15/2022 од 29 март 2022 година со која Уставниот суд го укина член 12 од Законот за утврдување на јавен интерес и номинирање на стратешки партнер за имплементација на проектот за изградба на инфраструктурниот Коридор 8 (делница: Тетово – Гостивар – Букојчани и проектот за автопатот Требеништа – Струга – Ќафасан) и Коридорот 10 д (делница на автопатот Прилеп – Битола) во Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 163/2021) кој како закон кој важи за точно определени работи му даваше можност на стратешкиот партнер да има право да го организира и распоредува работното време на работниците, така што работното време на секој работник, во текот на целиот циклус на проектот, можеше да биде во просек 60 часа неделно во текот на годината. Од тие причини, Собранието на Република Северна Македонија, како доносител на оспорениот акт, исклучокот за времетраењето на прекувремената работа за работниците ангажирани на проекти од стратешко национално значење го уредува со Законот за работните односи како lex generalis, што е во смисла на член 32 од Уставот.
Понатаму, подносителите во своите иницијативи наведуваат дека оспорените законски одредби ги доведуваат во прашање безбедноста и здравјето при работа на работниците ангажирани за работа на проекти од стратешко и национално значење за државата. Безбедноста и здравјето при работа на кои се повикуваат подносителите, претставува едно од основните права на работниците, што е утврдено како такво во рамките на конвенциите на Меѓународната организација на трудот, во законодавството на Европската Унија, Европската социјална повелба на Советот на Европа, а истото е загарантирано како право и со Уставот на Република Северна Македонија. Надзорот врз примената на законите, како и другите прописи произлезени од Законот за работните односи, вработувањето, безбедноста и здравјето при работа како и самите договори за вработување и други акти, со кои се уредуваат и остваруваат правата, обврските и одговорностите на работниците и работодавачите од областа на работните односи и безбедноста и здравјето при работа е во надлежност на Државниот инспекторат за труд кој согласно со законската регулатива определена со Законот за инспекција на трудот има надлежност и е овластен во секое време на денот и ноќта, да влезе во просториите на работодавачот или во конкретниот случај да излезе на терен, без претходно најавување и без оглед на работното време на работодавачот и да утврди дали постојат злоупотреби или не, на Законот за работните односи. Оттука, неиздржани се аргументите на кои се повикуваат здружението Хелсиншки комитет за човекови права и Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ) и Синдикатот за градежништво, индустрија и проектирање на Република Македонија (СГИП) во поглед на можностите за злоупотреба на овие законски одредби од страна на работодавачот на сметка на работниците.
Со оспорениот член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија “ бр.111/23), во член 134 став 3 се додава нова алинеја 44 којашто предвидува дека и работите на проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, претставуваат исклучок од ставот 2 на истиот член, кој регулира дека ден на неделен одмор е недела. Ваквото неограничено и недефинирано проширување на која било дејност без претходно утврдени критериуми за тоа што претставува работа од стратешко национално значење, според подносителите, остава простор за широко толкување на оваа одредба до степен на злоупотреба, нееднаква правна положба на субјектите на пазарот и нарушување на слободата на пазарот и претприемништвото.
Ваквите наводи сметаме дека се неосновани. Во однос на наведените исклучоци за ослободување од забраната за работа во недела и празници, Уставниот суд со Решението У.бр.4/2022 од 1 декември 2022 година зазел став да не поведува постапка меѓу другото и за оценување на уставноста на член 134 став 3 кој ги предвидува исклучоците за работниците кај работодавачите кај кои работниот процес е од таква природа што не може да се прекине поради техничко-технолошкиот процес и потребата од континуитет во работата, ден на неделен одмор да биде друг ден во неделата. Со ослободување од забраната за работа во недела и празници, законодавецот пропишал полиберален режим за одредени дејности, додавајќи со овие законски измени, и за работа на проекти од стратешко национално значење, претходно утврдени со закон, без монополски позиции кои би можеле да ги нарушат останатите сегменти на економијата, а со цел со исклучоците, тековните активности да продолжат на рационално и ефикасно ниво односно да се одговори на потребата од континуитет во работата на проекти од стратешко национално значење, утврдени со закон. Всушност, прашањето за пристапот на законодавецот да пропишува исклучоци од општото правило за недела и празници како неработни денови во Републиката, е прашање во доменот на законодавната политика за креирање на тој облик на законски решенија.
Собранието на Република Северна Македонија како законодавен дом согласно со член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот, донесува закони, па со ваквата уставна надлежност и во конкретниот случај, со закон пропишал правен режим во сферата на работните односи. Оттука оспорената законска одредба од уставно-правен аспект не може основано да се доведе под сомнеж со одредбите од Уставот, ниту пак Уставниот суд има надлежност да креира законски решенија.
Во врска, пак, со наводите во иницијативата на здружението Хелсиншки комитет за човекови права дека оспорениот закон за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.111/23) не е во согласност со одредбите од член 105, член 110 и член 117 став 1 и став 2 од Законот за работните односи и наводите во иницијативата на Сојузот на синдикатите на Македонија ( ССМ) и Синдикатот за градежништво, индустрија и проектирање на Република Македонија (СГИП) дека оспорениот Закон за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија„ бр.111/23) не е во согласност со одредбите од член 109, член 110 и член 134 став 2 од Законот за работните односи како и со одредбите на Законот за безбедност и здравје при работа, Судот оцени дека не е надлежен да ја оценува меѓусебната согласност на законите, односно во овој дел иницијативите треба да се отфрлат согласно со член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд.
Исто така, да напоменеме дека Република Северна Македонија како член на Меѓународната организација на трудот има ратификувано поголем дел од фундаменталите и приоритетни конвенции кои претставуваат значајни стандарди на трудот. Во Уставот на Република Северна Македонија во член 8 став 1 алинеи 1 и 11 како темелни вредности се определени основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право. Тоа значи дека овие слободи и права на човекот и граѓанинот произлегуваат од низа меѓународни документи меѓу кои и Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи на Советот на Европа, која е ратификувана со закон објавен во „Службен весник на Република Македонија” број 11/1997, Конвенцијата за трудови клаузули (јавни договори), 1949 година ратификувана со закон објавен во „Службен весник на Република Македонија” број 77/2010, Конвенција за неделен одмор ( индустрија), 1921 и други. Овие конвенции согласно со член 118 од Уставот се дел од внатрешниот правен поредок на Република Северна Македонија и нејзините вредности се вградени во соодветната регулатива, вклучително и во Законот за работните односи.
Според содржината на член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија, одлучува за согласноста на законите со Уставот. Оваа одредба го ограничува Уставниот суд на оценка на уставноста на закон со Уставот и не дава можност за оценување на усогласеност на домашниот закон со ратификуван закон кој станал дел од внатрешниот правен поредок. Надлежноста на Уставниот суд е ограничена само на оценка дали меѓународните вредности од ратификуван закон се втемелени во домашното законодавство.
Од анализата на содржината на уставните одредби, меѓународните акти во целина, уставно-судската пракса, оспорените одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за работните односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/23) како и од целината на Законот за работните односи, произлегува дека примената на наведените измени и дополнување во Законот се однесува само за конкретна работа за проекти од стратешко национално значење, нивната примена е условена со претходен закон за номинирање на стратешки партнер за одредена цел и е врзана со рок односно од почеток до реализација на проектот од стратешко национално значење утврден со закон и истите не може да се доведат под сомнение со член 8 став 1 алинеи 1, 3, 8 и 11, член 9, член 32, член 34, член 35, член 51 и член 55 од Уставот на Република Северна Македонија.
IV
Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
Издвоено мислење по предметот У.бр.83/2023, У.бр.96/2023 и У.бр.111/2023
* * *
Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.83/2023, U.nr.96/2023, U.nr.111/2023
Shkup, 03.04.2024
Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq– Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 3 prill 2024, miratoi
A K T V E N D I M
1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së neneve 1, 2 dhe 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.111/23).
2. Ky aktvendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
Arsyetim
I
Në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë parashtruar tri iniciativa të veçanta për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së neneve 1, 2 dhe 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republika e Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23). Gjykata, me rastin e iniciativave të parashtruara, në përputhje me nenin 21 të Rregullores, ka zbatuar një procedurë të vetme.
Parashtruesi i iniciativës së parë, partia politike “E Majta” nga Shkupi, (U.nr.83/23), i konteston normat e Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonia e Veriut” nr. 111/ 23) në lidhje me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 10, nenin 9, nenin 32 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe në kundërshtim me normat e pranuara të përgjithshme ndërkombëtare, respektivisht me të drejtat e njohura në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, pra me nenin 24 të saj.
Në nenin e kontestuar 110 paragrafi 4 të Ligjit për marrëdhëniet e punës, parashikohet se ministri i Financave, në pajtim me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, përcakton mënyrën dhe vendin e pagesës së pagës së punëtorëve të cilët punojnë në projekte me rëndësi strategjike për Republikën, respektivisht parashtruesi konstaton se do të rregullohet me akt nënligjor dhe jo me ligj.
Ligji për marrëdhëniet e punës në pjesën VIII “Pagesa për Punë” nga neni 105 deri në nenin 115 rregullon në mënyrë të detajuar vendin dhe mënyrën e pagesës së pagës së të punësuarit nga punëdhënësi. Këto dispozita të Ligjit për marrëdhëniet e punës, sipas parashtruesit, paraqesin shtjellim të nenit 32 paragrafi 3 të Kushtetutës, me të cilin rregullohet se çdo punëtor ka të drejtë në pagë adekuate. Në të njëjtin drejtim, neni 32 paragrafi 5 i Kushtetutës përcakton se realizimi i të drejtave të punonjësve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive. Prandaj, parashtruesi përmbledh se Kushtetuta tashmë e përjashton mundësinë e rregullimit të pagës së punëtorëve në një mënyrë tjetër me akt nënligjor siç është bërë në këtë rast. Pra, neni 110 paragrafi 4 i ligjit kontestimor është gjithashtu në kundërshtim me sundimin e së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës, të përcaktuar me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës.
Më tej, në iniciativë, parashtruesi thekson se neni 117 i Ligjit për marrëdhëniet e punës rregullon dhe kufizon punën jashtë orarit, të cilën punëtori është i detyruar ta kryejë me kërkesë të punëdhënësit. Në të njëjtën kohë, puna jashtë orarit kufizohet në tre mënyra, përkatësisht në paragrafin 1 të të njëjtit nen ku në mënyrë taksative theksohen rrethanat në të cilat punëdhënësi mund të urdhërojë punë jashtë orarit, në paragrafin 2, i cili përcakton se puna jashtë orarit mund të zgjasë maksimumi tetë orë gjatë një jave dhe maksimumi 190 orë në vit, me përjashtim të punës që nuk mund të ndërpritet për shkak të procesit specifik të punës ose për të cilën nuk ka kushte dhe mundësi për të organizuar punë me turne dhe punë jashtë orarit në një periudhë prej tre muajsh, nuk mundet mesatarisht të kalojë më shumë se tetë orë në javë. Kufizimi i tretë është në paragrafin 7 të të njëjtit nen, i cili rregullon se nëse punëdhënësi vendos punë jashtë orarit më të gjatë se paragrafi 2, ai është i detyruar të kryej rishpërndarjen e orarit të punës ose të vendosë turne të reja.
Megjithatë, me nenin e kontestuar 117-a paragrafin 1 të Ligjit për marrëdhëniet e punës, këto kufizime, sipas parashtruesit, nuk vlejnë më për punën në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj i cili parasheh se, me përjashtim të nenit 117 paragrafët 1, 2 dhe 7 për punën në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, dhe për shkak të nevojës për vazhdimësi në punë, puna jashtë orarit mund të zgjasë më shumë se tetë orë në javë dhe 190 orë në vit, pas pëlqimit paraprak me shkrim nga punonjësi.
Sipas parashtruesit, norma ligjore e vendosur në këtë mënyrë lejon punë jashtë orarit deri në 32 orë në javë ose 1500 orë punë jashtë orarit në vit, dhe është regresive, degraduese shoqërore dhe çnjerëzore dhe në kundërshtim me liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të pranuara në të drejtën ndërkombëtare dhe bazuar në nenin 8 të Kushtetutës së Republikës si dhe nenin 24 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara dhe botuar në Rezolutën 217 A (III) të 10 dhjetorit, 1948, i cili përcakton se kushdo ka të drejtën e pushimit dhe kohës së lirë, duke përfshirë kufizimin e arsyeshëm të orarit të punës dhe të drejtën e pushimit të paguar herë pas here.
Si argument në mbështetje të interpretimit të tij të nenit 117a të kontestuar, paragrafi 1, parashtruesi thekson se ky standard njihet nga Organizata Ndërkombëtare e Punës në Konventën e ILO-s mbi orët e punës në industri, (1919), si dhe nga Bashkimi Evropian në Direktivën 2003/88/KE të Parlamentit dhe Këshillit Evropian të 4 nëntorit 2003, ku puna maksimale jashtë orarit është e kufizuar në 48 orë në javë. Duke hequr kufirin e sipërm prej maksimumi tetë orë në javë dhe maksimum 190 orë në vit për punëtorët e angazhuar në të ashtuquajturat “projektet me rëndësi strategjike kombëtare” cenohet thelbi i pushimit, ripërtërirja e aftësive fizike dhe intelektuale të punëtorit për kryerjen e punës dhe kryerjen e veprimtarive nga jeta private personale dhe familjare. Kjo dispozitë ligjore, sipas parashtruesit të kësaj iniciative, rrezikon shëndetin e një grupi të tërë punëtorësh të ndërtimit dhe është në kundërshtim me nenin 25 të Kushtetutës, i cili garanton respektimin dhe mbrojtjen e privatësisë, dinjitetit dhe reputacionit të qytetarëve, edhe pse në paragrafin 2 të nenit kontestimor, orari i punës kushtëzohet me pëlqimin me shkrim të punëtorit dhe të drejtën për pushim ditor, javor dhe vjetor në pajtim me nenet 133 dhe 134 të Ligjit për marrëdhëniet e punës.
Kushti i paraparë për dhënien e pëlqimit paraprak me shkrim të punonjësit, parashtruesi i iniciativës konsideron se në fakt bëhet fjalë për heqje të së drejtës për pushim ditor dhe javor, gjë që është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me nenin 32 paragrafi 4 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Kushtetuta e ndaloi të drejtën e punonjësit për të hequr dorë nga të drejtat e tij të punës pikërisht për shkak të marrëdhënies specifike sui generis marrëdhënies punëdhënës-punonjës, në të cilën punëtori është në një pozitë de facto në varësi të punëdhënësit.
Në përfundim të kësaj iniciative, parashtruesi vlerëson se normat antikushtetuese të nenit 110 paragrafi 4 dhe nenit 117a paragrafi 1 janë në kundërshtim me rendin kushtetues të Republikës sonë dhe ato duhet të anulohen dhe nuk duhet të ekzistojnë në sistemin tonë juridik.
Në iniciativën e dytë të parashtruar nga shoqata Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut nga Shkupi, përfaqësuar nga drejtoresha e përgjithsme Urania Pirovska (U. nr. 96/2023), nenet 1, 2 dhe 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23) për arsye që bien ndesh me vlerat themelore të rendit kushtetues, gjegjësisht me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3, 8 dhe 11, më tej me nenin 9 të Kushtetutës, nenin 32, nenin 50 paragrafi 1, nenin 51 dhe nenin 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Parashtruesi i kësaj iniciative thekson se dispozitat ligjore të kontestuara të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës janë në kundërshtim me nenin 105 paragrafët 1 dhe 2, nenin 110 paragrafi 1 dhe nenin 117 paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit për marrëdhëniet e punës, si dhe me nenin 2 dhe nenin 3 të Konventës për klauzolat e punës/kontratat publike, 1949 dhe Ligjin për ratifikimin e Konventës për klauzolat e punës/kontratat publike të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr.77/2010.
Në lidhje me nenin 1 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, gjegjësisht nenin 110 paragrafi 4 të Ligjit, parashtruesi konsideron se është në kundërshtim me nenin 32 të Kushtetutës me arsyetimin se shprehimisht vërtetohet se ushtrimi i të drejtave të të punësuarve rregullohet me ligj dhe marrëveshje kolektive dhe në asnjë mënyrë tjetër dhe e njëjta dispozitë e Kushtetutës nuk është funksionalizuar në nenin 105 të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Zgjidhja ligjore e kontestuar braktis nivelin e mbrojtjes që ofrojnë rregullat ligjore pozitive dhe konventat ndërkombëtare dhe tentohet të vendoset një mekanizëm për të anashkaluar rregullat tashmë të vendosura, gjë që krijon rrezikun e trajtimit të pabarabartë dhe diskriminimit të një grupi të caktuar punëtorësh me akt të ministrit. Mënyra e rregullimit të pagesës së pagave për punëtorët e angazhuar për të punuar në projekte me rëndësi strategjike kombëtare me akt të ministrit, parashtruesi e konsideron akt të cenimit të rendit kushtetues dhe anashkalimit të një sistemi të tërë procedurash për miratimin e ligjeve nga ana e pushtetit legjislativ dhe një përpjekje për të zëvendësuar rolin e pushtetit legjislativ me një akt të pushtetit ekzekutiv, pra me akt të ministrit. Me një dispozitë të tillë rrezikohet siguria juridike dhe sundimi i së drejtës, vendoset trajtim i pabarabartë i qytetarëve që ushtrojnë ose do të ushtrojnë të drejtat e tyre për marrëdhënie pune të garantuara me normat kushtetuese dhe ligjore të përcaktuara më parë.
Për më tepër, në lidhje me nenin 2 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, gjegjësisht nenin 117-a të Ligjit, ku parashihet përjashtim nga kohëzgjatja e punës jashtë orarit më shumë se 8 orë në javë dhe 190 orë në vit për punë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare, parashtruesi konsideron se punëtorët janë vënë në pozitë të pafavorshme dhe pasiguri juridike sepse dispozita ligjore e vendosur në këtë mënyrë pa vendosur kufirin e sipërm të orëve jashtë orarit lë hapësirë për interpretim dhe manipulim me kohëzgjatjen totale të punës jashtë orarit.
Në vazhdim të iniciativës, parashtruesi thekson se nëse analizohet paragrafi 2 i nenit 117-a, në atë rast punëdhënësit i cili shpallet bartës i një projekti me rëndësi strategjike kombëtare pa kornizë ligjore i mundësohet përcaktimi dhe organizimi i ditëve të punës, që, sipas projeksionit të parashtruesit të iniciativës mund të zgjasë deri në 12 orë 6 ditë në javë, që në nivel të një viti të tërë, që ka 48 javë pune, çon në gjithsej 1152 orë pune jashtë orarit, pa organizuar turne. Nëse organizohet puna me turne, hapësira për manipulimin e punës jashtë orarit, pa asnjë kufizim, mund të nënkuptojë edhe punë 7 ditë në javë në bazë të nenit 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, gjegjësisht nenit 134 paragrafi 3 alineja 44 të Ligjit. Në fakt, sipas parashtruesit, punëtori i projekteve me rëndësi strategjike kombëtare teorikisht dhe potencialisht e di se sa orë minimale pune duhet të punojë, por orët maksimale të punës janë të pacaktuara dhe të paparashikueshme, gjë që lë hapësirë të gjerë për interpretim. I vetmi kufizim në kohëzgjatjen dhe mënyrën e shpërndarjes së punës jashtë orarit janë dispozitat e nenit 133 dhe 134 për pushimin ditor dhe javor, ndërsa nuk parashikohen kufizime për ndërrimin e natës, pushimet vjetore, gratë shtatzëna, fëmijët dhe personat me aftësi të kufizuar dhe dispozita të tjera që ofrojnë rregulla dhe kufizime në organizimin dhe planifikimin e procesit të punës.
Në mbështetje të argumenteve të tij, parashtruesi i iniciativës i referohet Vendimit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut U. nr. 148/21 dhe U. nr. 15/2022, të datës 13.07.2022 , theksohet se kjo kohëzgjatje e paraparë e kohës së punës, pavarësisht nëse bëhet fjalë për punë jashtë orarit, ndryshon dhe është pafundësisht më e gjatë se kohëzgjatja e përcaktuar e punës jashtë orarit që është e lejuar për të gjithë punëtorët tjerë në Republikën e Maqedonisë së Veriut, e cila është e paraparë si me ligj ashtu edhe me marrëveshje kolektive dhe të cilat nuk mund të jenë më të gjata se 8 orë në javë ose 190 orë jashtë orarit në vit, me përjashtim të rasteve të përcaktuara saktësisht dhe për një periudhë të caktuar kohore. Ai gjithashtu i referohet Direktivës së Këshillit 89/391/KE të datës 12 qershor 1989 për futjen e masave për përmirësimin e sigurisë dhe shëndetit të punëtorëve në vendet e punës, ku shpallet qartë se janë marrë të gjitha masat e nevojshme për mbrojtjen e shëndetit të punëtorëve sidomos nëpërmjet të drejtës për të shfrytëzuar pushimin ditor, javor dhe vjetor si periudhë për rikthimin e kapaciteteve fizike dhe intelektuale të punëtorëve dhe eliminimin e mundësisë që punëtori të heqë dorë nga ai pushim, as në emër të interesit strategjik kombëtar. Heqja dorë nga e drejta e pushimit ditor, javor dhe vjetor është e ndaluar shprehimisht me nenin 32 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe çdo dispozitë që parasheh heqjen e kësaj të drejte në formën e deklaratës me shkrim të pëlqimit, sipas parashtruesit të kësaj iniciative është antikushtetuese.
Për më tepër, parashtruesi i referohet nenit 6 të Direktivës 2003/88/KE të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të datës 4 nëntor 2003, e cila përcakton se shtetet anëtare do të marrin të gjitha masat e nevojshme për të siguruar që për të mbrojtur sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve orari javor i punës kufizohet me ligj, rregulla dhe rregullore ose me marrëveshje kolektive, ku koha mesatare e punës për çdo periudhë 7-ditore, përfshirë orët jashtë orarit, nuk i kalon 48 orë. Me dispozitat e kontestuara ligjore, parashtruesi konstaton se shkelja e parimit të barazisë së qytetarëve, trajtimit të barabartë të sipërmarrësve në ekonominë e tregut rezulton edhe nga dispozita që përcakton të gjitha këto rregulla të veçanta për punën në projekte me rëndësi strategjike dhe kombëtare, i cili termin nuk ka kufij të përcaktuar as në sistemin e rregullimeve pozitive juridike në përgjithësi e as në kuptimin e nocionit të Ligjit për marrëdhëniet e punës dhe fushëveprimin e zbatimit të këtyre dispozitave ligjore të sapovendosura, gjë që sjell pasiguri juridike dhe nuk ofron asnjfarë garancini që do të shmangen abuzimet gjatë interpretimit të gjerë, tani dhe në të ardhmen.
Me nenin 3 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, përkatësisht paragrafin 3 të nenit 134 të Ligjit, në të cilin shtohet paragrafi 44, i cili së bashku me 43 paragrafët e tjerë parasheh përjashtim nga rregulli për të dielën si ditë jo pune. Duke shtuar alinenë 44, parashtruesi vlerëson se ka një zgjerim të pakufizuar dhe të papërcaktuar të çdo veprimtarie që pa kritere të përcaktuara më parë do të përkufizohej si punë me rëndësi strategjike kombëtare, e cila humb plotësisht justifikimin ligjor për përcaktimin tatimor të veprimtarive të paragrafit 3 alineja 1-43, në vendimin e mëparshëm ligjor. Me një formë kaq të papërcaktuar të dispozitës, krijohet hapësira për një interpretim të gjerë të kësaj dispozite deri në masën e abuzimit në të cilën as nuk mund të parashikohen kufijtë.
Në fund të kësaj iniciative, parashtruesi përmbledh se emëruesi i përbashkët i secilit prej këtyre ndryshimeve është “rëndësia strategjike dhe kombëtare”, dhe rregullat e parashikuara në zgjidhjen ligjore të kontestuar janë në fakt përjashtime nga rregullat tashmë të vendosura që do të zbatoheshin për projektet me rëndësi strategjike kombëtare. Përcaktimi i rregullave të ndryshme sipas të cilave ushtrohen të drejtat e punës, përmes një kategorie ligjore të papërcaktuar, shkakton zbatimin e vazhdueshëm të rregullave paralele në marrëdhëniet e punës, varësisht nga fakti nëse një detyrë pune e ndonjë punëtori në një moment të caktuar është e një rëndësie strategjike kombëtare. Për punëtorin nuk ka siguri juridike në asnjë moment se do t’i ushtrojë të drejtat e tij nga marrëdhënia e punës në mënyrë të barabartë me shtetasit e tjerë, e as punonjësi nuk e di se kur e vendos marrëdhënien e punës dhe gjatë së njëjtës, sipas cilave rregulla do të jetë në gjendje të ushtrojë të drejtat e tij.
Në bazë të argumenteve të paraqitura, parashtruesi i kësaj iniciative i propozon Gjykatës inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së neneve 1, 2 dhe 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republika e Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23) dhe të njëjtat të anulohen ose shfuqizohen.
Në iniciativën e tretë të parashtruar nga Lidhja e Sindikatave të Maqedonisë LSM nga Shkupi, e përfaqësuar nga kryetari Slobodan Trendafilov dhe Sindikata për ndërtimtari, industri dhe projektim të Republikës së Maqedonisë SNIP, e përfaqësuar nga kryetari Ivan Peshevski (U.nr.111/2023) janë në kontestuar njëloj si në iniciativën e dytë nenet 1, 2 dhe 3 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.111/23) nga shkaku se janë në kundërshtim me vlerat themelore të rendit kushtetues, përkatësisht nenet 8, 9, 32, 34 dhe 35 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Parashtruesi i kësaj iniciative thekson se dispozitat ligjore të kontestuara të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës janë në kundërshtim me nenin 109, nenin 110 dhe nenin 134 paragrafi 2 të vetë Ligjit për marrëdhëniet e punës, si dhe me nenin 36 paragrafi 2 të Marrëveshjes së Përgjithshme Kolektive për sektorin privat në fushën e ekonomisë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 115/2014). Për më tepër, parashtruesit vetëm në mënyrë deklarative, pa përmendur argumente, deklarojnë se dispozitat ligjore të kontestuara janë në kundërshtim edhe me Ligjin për sigurinë dhe shëndetin në punë, nenin 2 të Ligjit për Ratifikimin e Konventës për Klauzolat e Punës/Kontratat Publike të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr. 77/2010, Konventa për orarin e punës në industri nr. 1 të vitit 1919, Konventa për orarin e punës në tregti dhe zyra, nr. 30 të vitit 1930, Konventa për Dyzet Orët e Punës, nr. 47 e vitit 1935, Karta Sociale Evropiane (e rishikuar), neni 31 i Kartës së të Drejtave Themelore të BE-së dhe Direktiva 2003/88/KE për disa aspekte të organizimit të kohës së punës dhe Konventa e Pushimit Javor janë cituar gjithashtu С 106.
Parashtruesit fillimisht theksojnë se miratimit të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, i cili kontestohet me këtë iniciativë, i ka paraprirë Vendimi i Gjykatës Kushtetuese U.nr 148/2021 dhe U. nr. 15/2022 të datës 13.07.2022, me të cilin shfuqizohet neni 12 i Ligjit për përcaktimin e interesit publik dhe emërimin e partnerit strategjik për realizimin e projektit për ndërtimin e infrastrukturës së Korridorit 8 (aksi rrugor: Tetovë-Gostivar-Bukojçan dhe projekti i autostradës Trebenishtë-Strugë-Qafë Thanë) dhe Korridori 10 (pjesa e autostradës Prilep-Manastir) në Republikën e Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 163/2021) gjegjësisht është bërë intervenim në tekstin ekzistues të Ligjit për marrëdhëniet e punës në periudhën kur Ministria e Punës dhe Politikës Sociale punoi për më shumë se 5 vjet për një ligj të ri për marrëdhëniet e punës dhe me procedurë të shkurtuar legjislative me “flamur evropian” miratohen këto ndryshime dhe plotësime të kontestuara të Ligjit.
Në lidhje me nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për marrëdhëniet e punës, gjegjësisht nenin 110 paragrafi 4 në të cilin është rregulluar që ministri i Financave, në marrëveshje me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, përcakton mënyrën dhe vendin e pagesës së pagës së punëtorëve që punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, parashtruesi konsideron se kjo çështje është kryesisht në kompetencën legjislative dhe duhet të rregullohet me ligj siç shprehet në nenin 110 paragrafi 1 të Ligjit kalohet në kompetencë dhe të të dretë të organeve shtetërore, pra bëhet fjalë për një materie legjislacioni që nuk mund të referohet për rregullim me akte nënligjore, me vendim të organeve shtetërore.
Më tej, parashtruesi konsideron se ky ndryshim ligjor është në kundërshtim edhe me nenin 109 të Ligjit për marrëdhëniet e punës, i cili përcakton se paga paguhet për një periudhë që nuk mund të jetë më e gjatë se një muaj, përkatësisht paga paguhet jo më vonë se 15 ditë pas kalimit të periudhës së pagesës dhe punëdhënësi është i obliguar t’i njoftojë paraprakisht me shkrim punëtorët për ditën e pagesës dhe për çdo ndryshim të ditës së pagesës, si dhe në kundërshtim me Ligjin për Ratifikimin e Konventës së Klauzolave të Punës (Kontratat Publike) 1949, pra, punëtorët që punojnë në projekte strategjike vihen në një pozitë të pafavorshme në krahasim me punëtorët e tjerë në vend kur bëhet fjalë për një çështje të rëndësishme dhe ekzistenciale – mënyra, koha dhe vendi i pagimit të pagave, domethënë këta punëtorë mbesin pa dispozita ligjore për mbrojtjen e të drejtave të tyre dhe humbjen e së drejtës për t’u informuar për çdo ndryshim të ditës së pagesës së pagës, cenohen parimet e të drejtave të barabarta të marrëdhënies së punës së punëtorëve, krijohet pabarazi ligjore dhe pasiguri që bie ndesh me parimet e Kushtetutës së Republikës, standardet ndërkombëtare të punës, ligjet nga fusha e punës juridike, Ligji për parandalimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi dhe kontratat kolektive.
Lidhur me nenin 2 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për marrëdhëniet e punës, parashtruesi konsideron se ligjvënësi ka bërë përpjekje për të “zbutur” pasojat e Vendimit shfuqizues të Gjykatës Kushtetuese në lidhje me nenin 12 të Lligjit të posaçëm për ndërtimin e korridoreve 8 dhe 10 të infrastrukturës dhe për të “anashkaluar” argumentet e arsyetimit të Gjykatës, për të treguar se ligjvënësi i ka “kuptuar” shkeljet e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë të vënë në dukje nga Gjykata në Vendimin e saj dhe për të parandaluar shpalljen e tyre si antikushtetuese. Megjithatë, parashtruesi e konsideron dispozitën ligjore të vendosur në këtë mënyrë si antikushtetuese dhe të paligjshme, pra në kundërshtim me parimet e barazisë së qytetarëve dhe sundimit të së drejtës.
Krahas këtyre pikëpamjeve, parashtruesi, në vend të argumenteve në kontekstin e kushtetutshmërisë apo antikushtetutshmërisë së këtyre dispozitave ligjore, bën një krahasim me nenin 12 të shfuqizuar të Ligjit për ndërtimin e korridoreve infrastrukturore 8 dhe 10 dhe citon arsyetimin e Vendimit të lartpërmendur U nr. 148/2021 dhe U nr. 15/2021, të datës 13.07.2022 të Gjykatës Kushtetuese.
Për më tepër, parashtruesi thekson se fakti se çështjet e kontestuara rregullohen me ndryshime dhe plotësime në Ligjin për marrëdhëniet e punës, në vend me me ndryshime dhe plotësime të ligjit special (Ligji për ndërtimin e korridoreve infrastrukturore 8 dhe 10) nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë në lidhje me justifikimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së tyre. Ndryshimet dhe plotësimet në Ligj nuk e parashikojnë shprehimisht mundësinë e përcaktimit të orarit të punës që zgjat mesatarisht 60 orë në javë gjatë vitit, që sipas Vendimit të Gjykatës Kushtetuese, u përcaktua në kundërshtim me parimet e barazisë dhe ligjshmërisë, por nuk do të thotë se ato janë në përputhje me këto parime.
Gjithashtu, neni 2 i kontestuar, pra neni 117a, i derogon kufizimet e kohëzgjatjes së punës jashtë orarit të rregulluara me nenin 117 paragrafi 2 të Ligjit (më së shumti 8 orë në javë dhe më së shumti 190 orë në vit, dhe puna jashtë orarit në një periudhë prej tre muajsh nuk mund të kalojë mesatarisht më shumë se tetë orë në javë), duke mos vendosur ndonjë kufi për kohëzgjatjen maksimale të orarit të punës jashtë orarit, respektivisht kohëzgjatja maksimale e orarit të punës në total duke përfshirë edhe punën jashtë orarit të punës, e dedikuar për punë të projekte me kuptim strategjik kombëtar. Duke marrë parasysh këtë situatë ligjore dhe duke iu referuar argumentimit nga Vendimi i mësipërm i Gjykatës Kushtetuese, parashtruesi thekson se këto dispozita ligjore janë jo precize, të paqarta dhe lënë hapësirë për arbitraritet nga ana e punëdhënësit, duke rrezikuar sigurinë juridike të punëtorëve dhe mundësitë e keqpërdorimit të këtyre dispozitave.
Në lidhje me nenin 3 të kontestuar, pra plotësimi i nenit 134 paragrafi 3 duke shtuar një paragraf të ri 44, konsiderojnë se nuk është në përputhje me nenin 32 të Kushtetutës, i cili përcakton se çdo punonjës ka të drejtë për pushim të paguar ditorë, javorë dhe vjetorë, nga të cilat punonjësit nuk mund të heqin dorë nga të drejtat, si dhe me konceptin e zgjidhjes ligjore që e diela të jetë ditë jopune për të gjithë punëtorët, përveç aktiviteteve në përjashtime, më tej me Deklaratën e Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut, Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave, Konventa e Pushimit të së Dielës, neni 2 i Ligjit për Ratifikimin e Konventës për Klauzolat e Punës (Kontratat Publike) 1949, respektivisht të gjitha këto ligje dhe dokumente për të drejtat e njeriut, si të natyrës kombëtare ashtu edhe të natyrës ndërkombëtare, bazohen në postulatin se çdokush ka të drejtën e punës dhe kushteve të punës që respektojnë dinjitetin njerëzor dhe në këtë drejtim secili ka të drejtë të kufizojë numrin maksimal të orëve të punës në nivel ditor, javor, pushime vjetore dhe pushime me pagesë.
Në bazë të pretendimeve të tyre në iniciativë, parashtruesit i propozojnë Gjykatës Kushtetuese që të marrë vendim për shfuqizimin e dispozitave kontestuese të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, dhe në bazë të pasojave të dëmshme për qytetarët dhe punëtorët në Republikën e Maqedonisë së Veriut nga këto dispozita të miratohet një masë e përkohshme me të cilën do të ndërpritet realizimi i akteve individuale dhe veprimeve të ndërmarra në bazë të dispozitave të kontestuara.
II
Gjykata në seancë konstatoi se në Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23) në nenin 1 është rregulluar se në Ligjin për marrëdhënie pune (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 62/2005, 106/2008, 161/2008, 114/2009, 130/2009, 50/10, 52/10, 124/10, 47/11, 11/12, 39/12, 13/13, 25/13, 170/13, 187/13, 113/14, 20/15, 33/15, 72/15, 129/15, 27/16 dhe 120/18 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 110/19, 267/20, 151/21 dhe 288/21), në nenin 110, pas paragrafit (3) shtohet paragrafi i ri (4), si vijon: “ministri i Financave, në pajtim me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, përcakton mënyrën dhe vendin e pagesës së pagave për punëtorët të cilët punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj”.
Siç shihet nga neni 2, pas nenit 117 shtohet neni i ri 117-a, i si vijon: “Neni 117-a (1) Me përjashtim të nenit 117 paragrafët (1), (2) dhe (7) të këtij ligj, për punën e projekteve me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, dhe për shkak të nevojës për vazhdimësi në punë, puna jashtë orarit mund të zgjasë më shumë se tetë orë në javë dhe 190 orë në vit, pas pëlqimit paraprak me shkrim të punëtorit. (2) Puna mbi 40 orë në javë konsiderohet dhe paguhet si punë jashtë orarit, me respektimin e detyrueshëm të dispozitave për pushim ditor dhe javor, në pajtim me nenet 133 dhe 134 të këtij ligji.
Sipas nenit 3 në nenin 134 paragrafi (3) në alinenë 42 lidhëza “dhe” zëvendësohet me presje. Në alinenë 43, pika në fund të fjalisë zëvendësohet me lidhëzën “dhe” dhe shtohet një aline e re 44, si vijon”- punon për projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj.”
III
Në përputhje me nenin 8 paragrafi 1, alinetë 1, 3, 8 dhe 11 të Kushtetutës, vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndër të tjera, janë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutën dhe sundimin e së drejtës, si dhe humanizmin, drejtësinë sociale dhe solidaritetin dhe respektimin e normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare.
Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta, pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe shoqërore, besimi politik dhe fetar, pasuria dhe pozita shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.
Sipas nenit 32, paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës, secili ka të drejtën e punës, zgjedhjes së lirë të punës, mbrojtjes gjatë punës dhe sigurimit material gjatë papunësisë së përkohshme dhe çdo vend pune është në dispozicion të secilit, në kushte të barabarta. Në paragrafin 3 dhe paragrafin 4 të të njëjtit nen, rregullohet se çdo punëtor ka të drejtë për pagë adekuate dhe çdo punonjës ka të drejtë për pushime të paguara ditore, javore dhe vjetore. Punonjësit nuk mund të heqin dorë nga këto të drejta. Në paragrafin 5 përcaktohet se realizimi i të drejtave të punonjësve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive.
Neni 55 paragrafi 1 i Kushtetutës garanton lirinë e tregut dhe të sipërmarrjes, ndërsa në paragrafin 2 të këtij neni, ndër të tjera, përcaktohet se Republika u siguron të gjitha subjekteve në treg pozitë të barabartë juridike.
Kompetencat e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të përcaktuara në nenin 91 të Kushtetutës. Pra, sipas paragrafit 1 alineja1 të këtij neni të Kushtetutës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut përcakton politikën e zbatimit të ligjeve dhe rregulloreve tjera të Kuvendit dhe është përgjegjëse për zbatimin e tyre dhe sipas alinesë 5 të paragrafi 1 të nenit 91 të Kushtetutës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut miraton dekrete dhe rregulla të tjera për realizimin e ligjeve.
Në bazë të nenit 95 paragrafi 1 të Kushtetutës, administratën shtetërore e përbëjnë ministritë dhe organet dhe organizatat e tjera administrative të përcaktuara me ligj.
Sipas nenit 96 të Kushtetutës, organet e administratës shtetërore detyrat e kompetencës së tyre i kryejnë në mënyrë të pavarur dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve dhe për punën e tyre i përgjigjen Qeverisë.
Duke u nisur nga dispozitat e paraqitura kushtetuese, ligjvënësi marrëdhëniet në fushën e punës i ka rregulluar me Ligjin për marrëdhëniet e punës, ndërsa organizimi, kompetencat dhe puna e organeve të administratës shtetërore është rregulluar me Ligjin për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore.
Marrëdhënia e punës e përcaktuar sipas Ligjit për marrëdhëniet e punës është një marrëdhënie kontraktuale ndërmjet punëmarrësit dhe punëdhënësit në të cilën punëmarrësi merr pjesë vullnetarisht në procesin e organizuar të punës për punëdhënësin, për paga dhe të ardhura të tjera dhe personalisht dhe në vazhdimësi e kryen punën sipas udhëzimeve dhe nën mbikëqyrjen e punëdhënësit.
Në kreun VIII të Ligjit për marrëdhëniet e punës, nën titullin “Pagesa për punë” në nenin 105 me nëntitullin “Lloji i pagesës” është përcaktuar “(1) I punësuari ka të drejtë të fitojë pagë, në përputhje me ligjin, marrëveshjen kolektive dhe marrëveshjen për punësim.
(2) Pagesa për punën sipas kontratës së punës duhet të jetë gjithmonë në formë monetare. Gjatë pagesës, punëdhënësi duhet të respektojë shumën më të ulët të përcaktuar me kontratë kolektive, në përputhje me ligjin, i cili e detyron drejtpërdrejt punëdhënësin.
(3) Paga përbëhet nga paga bazë, pjesë e pagës për suksesin e punës dhe shtesat, nëse me ligj tjetër nuk është përcaktuar ndryshe.
(4) Punëdhënësi mund t’i paguajë punëtorit pagën e 13-të, nëse punëdhënësi ka mundësi ta paguajë atë.”
Në nenin 106 të të njëjtit ligj me nëntitullin “Paga bazë, suksesi i punës dhe shtesat” theksohet “(1) Paga bazë përcaktohet duke marrë parasysh kërkesat e vendit të punës, për të cilën punëmarrësi ka lidhur kontratën e punës.”
(2) Kryerja e punës së punëtorit përcaktohet duke marrë parasysh marrëdhëniet nikoqire, cilësinë dhe vëllimin e kryerjes së punës, për të cilën punëmarrësi ka lidhur kontratën e punës.
(3) Shtesat caktohen për kushtet e veçanta në punë, të cilat rrjedhin nga orari i punës, përkatësisht për punë në ndërrime, punë në orar të ndarë, ndërrim nate, punë me kujdestari, në pajtim me ligj, punë të zgjatur, punë në ditë pushimi javor, punë në ditët e festave të përcaktuara me ligj, punë të dielave dhe shtesa për stazhin e punës.”
Në nenin 110 me nëntitullin “Vendi dhe mënyra e pagesës së pagës” rregullohet se “(1) Punëdhënësi është i obliguar t’i paguajë të punësuarit pagën e tij në mënyrën e përcaktuar me ligj.
(2) Punëdhënësi është i obliguar t’i lëshojë punëmarrësit në çdo pagesë të pagës, si dhe deri më 31 janar të vitit të ri kalendarik përllogaritje me shkrim të pagës, kontributeve nga paga dhe shtesave të pagave për periudhën e pagave, gjegjësisht për vitin e kaluar ku, po ashtu, shihet edhe llogaritja dhe pagesa e tatimeve dhe kontributeve.
(3) Shpenzimet lidhur me pagesën e pagës i bartë punëdhënësi”
Ndërsa në paragrafin (4) kontestues të të njëjtit nen, përcaktohet se “Ministri i Financave, në marrëveshje me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, përcakton mënyrën dhe vendin e pagesës së pagave për punëtorët që punojnë në projekte të rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuar me ligj”.
Në kreun IX të ligjit, nën titullin “Orari i punës”, është zhvendosur neni 117 i ligjit, i cili ka nëntitullin “Puna jashtë orarit” dhe përcakton se “(1) I punësuari është i detyruar, me kërkesë të punëdhënësi, të kryej punë gjatë orarit të plotë të punës (punë jashtë orarit),
1) në rastet e rritjes së jashtëzakonshme të vëllimit të punës,
2) nëse është i nevojshëm vazhdimi i procesit afarist ose i vëllimit të punës,
3) nëse është e nevojshme të largohen dëmtimet e mjeteve të punës, të cilat do të shkaktonin ndërprerje të punës;
4) nëse është e nevojshme të sigurohet siguria e njerëzve dhe pronës, si dhe siguria e qarkullimit dhe
5) në raste të tjera të përcaktuara me ligj ose me marrëveshje kolektive.
(2) Puna jashtë orarit mund të zgjasë maksimum tetë orë në javë dhe maksimumi 190 orë në vit, me përjashtim të punës që nuk mund të ndërpritet për shkak të procesit të caktuar të punës ose për të cilën nuk ka kushte dhe mundësi për organizimin e punës në ndërrime.
(3) Për punëtorët nga Ministria e Punëve të Brendshme, të cilët kryejnë detyra dhe autorizime të veçanta në pajtim me ligj të veçantë, puna jashtë orarit mund të zgjasë më shumë se 190 orë në vit, për shkak të kryerjes së punëve urgjente dhe të pa prologueshme, me pëlqim paraprak me shkrim të të punësuarit.
(4) I punësuari që ka punuar më shumë se 150 orë më shumë se me orar të plotë dhe nuk ka munguar në punë më shumë se 21 ditë gjatë vitit, tek i njëjti punëdhënës, punëdhënësi është i detyruar t’i paguajë, përveç shtesë në pagë edhe bonus në lartësi të një page mesatare në Republikë.
(5) Punëdhënësi është i detyruar të mbajë evidencë të veçantë për punën jashtë orarit dhe të caktojë orët e punës jashtë orarit veçmas në llogaritjen e pagës mujore të punëtorit.
(6) Punëdhënësi është i detyruar të njoftojë me shkrim inspektorin shtetëror rajonal të punës për çdo paraqitje të punës jashtë orarit.
(7) Nëse punëdhënësi fut orë jashtë orarit më të gjatë se paragrafi (2) i këtij neni, është i detyruar të kryej ndryshim të orarit të punës ose të fusë ndërrime të reja.”
Në nenin kontestues 117-a është rregulluar se “(1) Me përjashtim të nenit 117 paragrafët (1), (2) dhe (7) të këtij ligji, për punën në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj dhe për shkak të nevojës për vazhdimësi të punës, puna jashtë orarit mund të zgjasë më shumë se tetë orë në javë dhe 190 orë në vit, pas pëlqimit paraprak me shkrim të punonjësit.
(2) Puna mbi 40 orë në javë konsiderohet dhe paguhet si punë jashtë orarit, me respektim të detyrueshëm të dispozitave për pushim ditor dhe javor, në pajtim me nenet 133 dhe 134 të këtij ligji.”
Me nenin 55 të Ligjit për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore (“Gazeta Zytare e Republikës së Maqedonisë” numër 58/2000, 44/2002, 13/2006, 82/2008, 167/2010, 36/2011, 51 /2011, 96/2019 dhe 110/2019) përcakton se ministri miraton rregullore, urdhra, udhëzime, plane, programe, aktvendime dhe lloje të tjera aktesh për zbatimin e ligjeve dhe rregullave të tjera, kur është i autorizuar për këtë me ligj. Me nenin 56 të ligjit përcaktohet se çfarë përcaktohet me rregullat që mund të miratojë ministri, respektivisht që për zbatimin e tyre përcaktohen dhe përpunohen me rregullore dispozita të veçanta të ligjeve dhe akteve të tjera, me urdhër urdhërohet ose ndalohet veprimi në një situatë të caktuar e cila ka kuptim të përgjithshëm për zbatimin e ligjeve dhe rregullave tjera, udhëzimi parasheh mënyrën e veprimit në zbatimin e dispozitave të caktuara të ligjeve dhe rregullave të tjera, si dhe se çështjet e veçanta për zbatimin e ligjeve dhe rregullave rregulloret tjera përcaktohen dhe përpunohen me plan dhe program për të cilat është e nevojshme të përcaktohen afatet dhe dinamika e zbatimit të tyre.
Neni 1 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për marrëdhëniet e punës, gjegjësisht neni 110 paragrafi 4 i Ligjit nuk bie ndesh me nenin 32 të Kushtetutës i cili thotë se të drejtat e të punësuarve realizohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive, respektivisht, në rastin konkret nuk ekziston rrezikim i të drejtave të marrëdhënies së punës, sepse nuk i referohet të drejtës së të punësuarit për pagë. E drejta e garantuar me Kushtetutë për fitim, përkatësisht pagën, e të punësuarit në asnjë moment nuk është e rrezikuar me dispozitën e kontestuar dhe ajo në mënyrë të vendosur është e funksionalizuar dhe e rregulluar në nenin 105 dhe nenin 106 të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Në dispozitën e kontestuar rregullohet vetëm mënyra dhe vendi i pagesës së pagave për punëtorët që punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, dhe duke pasur parasysh se realizimi i projekteve të tilla ka specifikat e veta, nevojitet edhe një rregullim i ndryshëm i mënyrës dhe vendit të pagesës dhe për këtë arsye të njëjtën e përcakton ministri i Financave në pajtim me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, si subjekte kompetente resoriale.
Gjithashtu, pretendimet në iniciativa se me dispozitën ligjore të kontestuar i jepet autorizim ministrit të Financave, në përputhje me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, të rregullojë marrëdhëniet shoqërore, duke i kaluar kështu atij një pjesë të pushtetit legjislativ, i konsiderojmë të pabazuara dhe të pambështetura për arsye se Ministria e Financave dhe Ministria e Punës dhe Politikës Sociale janë nga organet e administratës shtetërore, të cilat kryejnë detyrat e kompetencës së tyre në bazë dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve. Në këtë kontekst, në pajtim me Ligjin për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore, ministri është i autorizuar të miratojë rregullore për zbatimin e ligjeve.
Në rastin konkret, autorizimi i ministrit të Financave, në marrëveshje me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, për të përcaktuar mënyrën dhe vendin e pagesës së pagave për punëtorët që punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, në të vërtetë do të thotë se ato rregullore miratohen në funksion të funksionalizimit të këtyre dispozitave të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Në fakt, ministri nuk cakton mënyrën dhe vendin e pagesës së pagave “erga omnes” për të gjithë punëtorët, por vetëm cakton mënyrën dhe vendin (por jo kohën, siç thuhet nga parashtruesit e iniciativave) të pagesës së pagave për punëtorët të cilët punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare, të përcaktuara më parë me ligj të caktuar. Kompetencat e tilla të ministrit të përcaktuara në dispozitën e kontestuar ligjore për nga natyra e tyre në fakt nënkuptojnë lehtësim administrativ në funksion të shtjellimit më të thjeshtë dhe specifik të dispozitës kontestuese të Ligjit për marrëdhëniet e punës dhe janë në përputhje me kompetencat e tij kushtetuese dhe ligjore si organ i administratës shtetërore.
Në rast të një shmangje të mundshme nga kornizat kushtetues dhe ligjore të subjekteve të autorizuara, në rastin konkret ministri i Financave në marrëveshje me ministrin e Punës dhe Politikës Sociale, gjatë përcaktimit të rregullores, mund të aktivizohet mekanizmi kushtetues për vlerësimin e harmonizimit të tyre me Kushtetuta dhe ligjet.
Për sa më sipër, konsiderojmë se në lidhje me nenin 1 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, nuk mundet me bazë të shtrohet çështja e përputhshmërisë së kësaj dispozite me dispozitat e nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1, 3, 8 dhe 11, neni 9 dhe neni 32 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Duke u nisur sërish nga analiza e rregullimeve kushtetuese dhe ligjore të përmendura në fushën e marrëdhënieve të punës në kuadër të pretendimeve në iniciativat lidhur me nenin 2 kontestues të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës, respektivisht neni 117- a i Ligjit, në mënyrë të padiskutueshme rezulton se puna jashtë orarit paraqet institut që i referohet çështjeve që kanë të bëjnë me realizimin e të drejtave të punëtorëve dhe pozitës së tyre dhe është kusht i veçantë për punë.
Punëtori është i detyruar që me kërkesë të punëdhënësit edhe atë në rastet e përcaktuara në mënyrë decide në nenin 117 paragrafi 1 pika 1-5 të Ligjit për marrëdhëniet e punës ta kryejë punën më shumë se orari i plotë ose jashtë orarit. Në paragrafin 3 të të njëjtit nen, kohëzgjatja e orarit jashtë orarit për punëtorët e Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe punonjësit e Agjencisë së Sigurisë Kombëtare, të cilët kryejnë detyra dhe kompetenca të veçanta, në përputhje me ligje të veçanta, mund të zgjasë më shumë se 190 orë në vit për shkak të kryerjes së punëve urgjente dhe të pa prolongueshme, me pëlqim paraprak me shkrim të punonjësit. Një përjashtim i tillë ka karakter të përkohshëm për këtë kategori punëtorësh dhe vlen vetëm për periudhën e kryerjes së punëve urgjente dhe të pa prolongueshme me pëlqim të dhënë më parë me shkrim të punëtorit.
Neni 2 i kontestuar, respektivisht neni 117-a, i cili bën përjashtim për orët e punës për punën jashtë orarit të punëtorëve të punësuar për të punuar në projekte me rëndësi strategjike kombëtare, i përcaktuar me ligj, është në të njëjtin drejtim si futja e përjashtimit me nenin 117 paragrafi 3 të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Për shkak të karakteristikave të veçanta të kryerjes së punëve me rëndësi strategjike dhe kombëtare, të cilat janë kryesisht nga fusha e ndërtimit dhe nevojës për përfundimin në kohë të tyre në përputhje me kushtet specifike të motit dhe terrenit për punë, mund të punohet vetëm në projektet me rëndësi strategjike kombëtare, të përcaktuara me ligj të veçantë, për të zbatuar përjashtime ose koncesione.
Mirëpo, që këto dispozita ligjore që kanë të bëjnë me punën e projekteve me rëndësi strategjike dhe kombëtare të zbatohen, është e nevojshme që fillimisht të përcaktohet me një ligj të veçantë, që padyshim çon në përfundimin se këto dispozita kontestuese nuk do të zbatohen, siç theksojnë parashtruesit e iniciativave për të gjithë sektorin e ndërtimit dhe gjithë kategorinë e punëtorëve të ndërtimit, por vetëm për një numër të caktuar punëtorësh për një periudhë të caktuar kohore të përcaktuar me ligj. Gjithashtu, ndërtimi si sektor sipas natyrës së veprimit ka veçoritë e veta, sepse realizimi i punimeve në këtë sektor kushtëzohet më së shumti nga kushtet e motit për punë dhe është sektor ku përdoret më shumë instituti orar i rishpërndarjes së punës, ashtu edhe me orët jashtë orarit të punës nuk mund të arrhen një numër i i atillë i orëve të punës të simuluara nga parashtruesit në iniciativat e tyre.
Janë të pabazuara pretendimet në nismat e paraqitura se ligjvënësi nuk ka paraparë kufi të sipërm për punën jashtë orarit. Kufiri i sipërm i orarit të punës jashtë orarit është përcaktuar pikërisht në paragrafin 2 të nenit të kontestuar, përkatësisht se puna mbi 40 orë në javë konsiderohet dhe paguhet si punë jashtë orarit, me respektim të detyrueshëm të dispozitave për pushim ditor dhe javor në përputhje me nenet 133 dhe 134 të Ligjit për marrëdhëniet e punës të cilat nga ana e tyre rregullojnë të drejtën e pushimit ditor, respektivisht të drejtën e punëtorit për pushim ditor prej 12 orësh të pandërprerë ndërmjet dy ditëve të njëpasnjëshme pune gjatë 24 orëve dhe të drejtën e punëtorit për pushim javor që zgjat të paktën 24 orë pa ndërprerje, plus 12 orë pushim ditor.
Gjithashtu, elementi i detyrueshëm – pëlqimi me shkrim nga i punësuari, pa të cilin asnjë punonjës nuk mund të caktohet në punë jashtë orarit, nuk cenon të drejtën kushtetuese të përcaktuar në nenin 32 paragrafi 4 se kushdo ka të drejtë në pushim të paguar ditor, javor dhe vjetor dhe se punonjësit nuk mund të heqin dorë nga këto të drejta, por pikërisht ky formulim i dispozitës ligjore të kundërshtuar lejon që kjo të jetë një zgjedhje e punonjësit dhe jo një detyrim. Pëlqimi me shkrim i të punësuarit paraqet mbrojtje shtesë të të punësuarit se nuk mund të urdhërohet të punojë jashtë orarit kundër vullnetit të tij dhe mbi kufirin ligjor nga paragrafi 2 i nenit 117 të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Aq më tepër që në këtë rast, në përputhje me paragrafin 5 të nenit 117 të Ligjit, punëdhënësi është i detyruar të mbajë evidencë të veçantë për punën jashtë orarit dhe të specifikojë orët e punës jashtë orarit veçmas në llogaritjen e pagës mujore të punëtorit dhe në përputhje me paragrafin 6 të të njëjtit anëtar, punëdhënësi është i detyruar të njoftojë me shkrim inspektorin shtetëror rajonal të punës për çdo paraqitje të punës jashtë orarit, e cila mund të interpretohet si një lloj mbrojtjeje e veçantë për punëtorët që punojnë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare, të përcaktuara me ligj. Gjithashtu supozohet se punëtorët e punësuar për të kryer punë në projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj nuk do ta përdorin këtë mundësi ligjore në dëm të shëndetit dhe sigurisë së tyre në punë.
Në fund të fundit, Karta Sociale Evropiane e Këshillit të Evropës e vitit 1961, e cila garanton të drejtat sociale dhe ekonomike të njeriut dhe është një shtesë thelbësore e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila garanton të drejtat civile dhe politike të njeriut, është ratifikuar nga Republika jonë më 07.12. 2004, dhe hyri në fuqi më 31.03.2005 në nenin 4 me nëntitullin “E drejta për një pagë të drejtë” njeh, ndër të tjera, e pranon të drejtën e punëtorëve për një pagë të mjaftueshme për t’u siguruar atyre, si dhe familjeve të tyre, një standard të mirë të jetesës, për më tepër, u pranohet e drejta e punëtorëve për rritjen e të ardhurave për punën jashtë orarit, me përjashtim të disa rasteve të veçanta.
Ndryshe nga pretendimet e kërkuesve të iniciativave, kjo zgjidhje ligjore lidhet saktësisht me Direktivën 2003/88/BE të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të Bashkimit Evropian të cilës i referohen parashtruesit e iniciativave, pra në kapitullin 5 me titull “Shmangjet dhe përjashtimet” në nenin 22 rregullon se “Çdo shtet anëtar ka të drejtë të zgjedhë zbatimin e nenit 6 (koha mesatare e punës për çdo shtatë ditë, duke përfshirë punën jashtë orarit, nuk duhet të kalojë 48 orë), duke respektuar parimet e përgjithshme për mbrojtjen e sigurisë dhe shëndetit të punëtorëve, me kusht që të marrë masat e nevojshme për të siguruar sa vijon:
(a) asnjë punëdhënës nuk guxon t’i kërkojë një punonjësi të punojë më shumë se 48 orë në një periudhë prej shtatë ditësh, e llogaritur si mesatare e periudhës së kontrollit të përmendur në nenin 16-b (periudha e kontrollit jo më shumë se 4 muaj), përveç nëse ai ka marrë pëlqimin e tij nga punonjësi për kryerjen e një pune të tillë;
(b) asnjë punëtor nuk guxon do të dëmtohet nga punëdhënësi sepse ai nuk pranon të kryejë një punë të tillë;
(c) punëdhënësit mbajnë të dhëna të përditësuara për të gjithë punëtorët që kryejnë një punë të tillë;
(d) të dhënat vihen në dispozicion të organeve kompetente, të cilat, për arsye që lidhen me sigurinë dhe/ose shëndetin e punëtorëve, mund të ndalojnë ose kufizojnë mundësinë e tejkalimit të orëve maksimale javore të punës.
(e) punëdhënësi u paraqet organeve kompetente, me kërkesën e tyre, informacion për rastet kur është dhënë pëlqimi nga punëtorët për të kryer një punë që zgjat më shumë se 48 orë në një periudhë prej shtatë ditësh, e llogaritur si mesatare për periudhën e kontrollit, e përmendur në nenin 16-b (periudha e kontrollit jo më e gjatë se 4 muaj)”.
Gjithashtu, në nenin 7 paragrafi 1 i Konventës për klauzolat e punës (kontratat publike), 1949, e cila me Ligjin për ratifikimin e Konventës për klauzolat e punës (kontratat publike), 1949 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.77/2010) u bë pjesë e rendit të brendshëm juridik parashikon se “Në rastin e një anëtari, territori i të cilit mbulon sipërfaqe të mëdha, ku për shkak të popullatës së ulët ose shpërndarjes së popullsisë ose për shkak të shkallës së zhvillimit të zonës, pushteti kompetent konsideron se e pamundur për të zbatuar rregulloret e konventës, pushteti mundet, pas konsultimit me organizatat e punëdhënësve dhe të punëtorëve, aty ku ekzistojnë, të përjashtojë këto zona nga zbatimi i konventës, në përgjithësi ose me përjashtime të tilla që, duke pasur parasysh ndërmarrjet ose profesionet, duhet të përgjigjen.”
Gjykata e konsideroi këtë vendim ligjor si në korrelacion me Vendimin U. nr. 148/2021 dhe U. nr. 15/2022 nga 29 marsi i vitit 2022 me çka Gjykata Kushtetuese e largoi nenin 12 të Ligjit për përcaktimin e interesit strategjik dhe nominimin e partnerit strategjik për implementimin e projektit për ndërtimin e Korridorit 8 infrastrukturor (seksioni: Tetovë – Gostivar – Bukojçan dhe projekti i autostradës Trebenishtë – Strugë – Qafë Thanë) dhe Korridorit 10 d (pjesa e autostradës Prilep – Manastir) në Republikëne Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 163/2021) i cili, si ligj që zbatohet për çështje të përcaktuara saktë, i jepte partnerit strategjik të drejtën të organizojë dhe caktojë orarin e punës së punëtorëve, në mënyrë që koha e punës së çdo punonjësi, gjatë gjithë ciklit të projektit, mund të jetë mesatarisht 60 orë në javë gjatë gjithë vitit. Për këto arsye, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut, si miratues i aktit kontestues, përjashtimin për kohëzgjatjen e punës jashtë orarit për punëtorët e angazhuar në projekte me rëndësi strategjike kombëtare e rregullon me Ligjin për marrëdhëniet e punës si lex generalis, i cili është në kuptim të nenit 32 të Kushtetutës.
Për më tepër, parashtruesit në iniciativat e tyre theksojnë se dispozitat ligjore të kontestuara vënë në pikëpyetje sigurinë dhe shëndetin në punë të punëtorëve të punësuar për të punuar në projekte me rëndësi strategjike dhe kombëtare për shtetin. Siguria dhe shëndeti në punë të cilës i referohen parashtruesit është një nga të drejtat themelore të punëtorëve, e cila është përcaktuar si e tillë në kuadër të konventave të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, në legjislacionin e Bashkimit Evropian, Kartën Sociale Evropiane të Këshillit të Evropës dhe e njëjta është e garantuar si e drejtë me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut. Mbikëqyrja e zbatimit të ligjeve, si dhe rregulloreve të tjera që rrjedhin nga Ligji për marrëdhëniet e punës, punësimit, sigurisë dhe shëndetit në punë, si dhe vetë kontratave të punës dhe akteve të tjera, të cilat rregullojnë dhe realizojnë të drejtat, detyrimet dhe përgjegjësitë e punëtorëve dhe punëdhënësve nga fusha e marrëdhënieve të punës dhe sigurisë dhe shëndetit në punë është në kompetencë të Inspektoratit Shtetëror të Punës, i cili, në përputhje me rregulloret ligjore të përcaktuara me Ligjin për Inspeksionin e Punës, ka kompetencë dhe është i autorizuar në çdo kohë të ditës ose të natës të hyjë në ambientet e punëdhënësit ose në rastin konkret, për të dalë në terren, pa njoftim paraprak dhe pa marrë parasysh orarin e punës së punëdhënësit, dhe për të përcaktuar nëse ka apo jo keqpërdorime të Ligjit për marrëdhëniet e punës. Prandaj, argumentet e thirrura nga shoqata Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut dhe Lidhja e Sindikatave të Maqedonisë (LSM) dhe Sindikata për Ndërtimtari, Industri dhe Projektim të Republikës së Maqedonisë (SNIP) në lidhje me mundësitë e keqpërdorimit të këtyre dispozitave ligjore nga punëdhënësi në kurriz të punëtorëve.
Me nenin 3 kontestues të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.111/23), në nenin 134 paragrafi 3 shtohet paragrafi i ri 44, i cili përcakton se punët për projektet strategjike me rëndësi kombëtare të përcaktuara me ligj, paraqesin përjashtim nga paragrafi 2 i të njëjtit nen, i cili rregullon se ditë pushimit javor është e diela. Një zgjerim i tillë i pakufizuar dhe i papërcaktuar i çdo veprimtarie pa kritere të përcaktuara më parë për atë që përbën një vepër me rëndësi strategjike kombëtare, sipas parashtruesve, lë hapësirë për një interpretim të gjerë të kësaj dispozite në masën e abuzimit, pozicionit të pabarabartë juridik të subjekteve të tregut dhe shkeljes së lirisë së tregut dhe sipërmarrësisë.
Ne i konsiderojmë pretendimet e tilla si të pabaza. Lidhur me përjashtimet e përmendura për lirim nga ndalimi i punës të dielave dhe ditëve të festave, Gjykata Kushtetuese, me Vendimin U.nr.4/2022 të 1 dhjetorit 2022 ka marrë vendim që të mos inicojë procedurë mes tjerash edhe për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 134 paragrafi 3 i cili parasheh përjashtimet për punëtorët te punëdhënësit ku procesi i punës është i tillë që nuk mund të ndërpritet për shkak të procesit tekniko-teknologjik dhe nevojës për vazhdimësi në punë, ditë e pushimit javor të jetë një ditë tjetër e javës. Me lirimin e ndalimit për të punuar të dielave dhe ditëve të festave, ligjvënësi përcaktoi një regjim më liberal për disa aktivitete, duke shtuar me këto ndryshime ligjore edhe për punën në projekte me rëndësi strategjike kombëtare, të përcaktuara më parë me ligj, pa pozicione monopole që mund të shqetësonin segmente të tjera të ekonomisë dhe me qëllim që, me përjashtimet, të vazhdohet në nivel racional dhe efikas me aktivitetet aktuale, pra t’i përgjigjet nevojës për vazhdimësi në punën e projekteve me rëndësi strategjike kombëtare, të përcaktuara me ligj. Në fakt, çështja e qasjes së ligjvënësit për të përcaktuar përjashtime nga rregulli i përgjithshëm për të dielat dhe ditët e festave si ditë jo pune në Republikë, është çështje në fushën e politikës legjislative për krijimin e asaj forme të zgjidhjeve ligjore.
Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut si organ ligjvënës në pajtim me nenin 68 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës miraton ligje, kështu që me këtë kompetencë kushtetuese dhe në rastin konkret, me ligj ka përcaktuar regjim juridik në sferën e marrëdhënieve të punës. Prandaj, nga pikëpamja kushtetuese-juridike, dispozita ligjore e kontestuar nuk mund të vihet në dyshim në mënyrë të arsyeshme nga dispozitat e Kushtetutës dhe as Gjykata Kushtetuese nuk ka kompetencë të krijojë zgjidhje ligjore.
Mirëpo, në lidhje me pretendimet në iniciativën e shoqatës Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut se ligji i kontestuar për ndryshime dhe plotësime në Ligjin për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23) nuk është në pajtim me dispozitat e nenit 105, nenit 110 dhe nenit 117 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 të Ligjit për marrëdhënie pune dhe pretendimet në iniciativën e Lidhjes së Sindikatave të Maqedonisë (LSM) dhe Sindikatës për ndërtimtari, industri dhe Projektim të Republikës së Maqedonisë (SNIP) se Ligji i kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/23) nuk është në pajtim me dispozitat e nenit 109, neni 110 dhe neni 134 paragrafi 2 të Ligjit për Marrëdhëniet e Punës si dhe me dispozitat e Ligjit për siguri dhe shëndet në punë, Gjykata konsideroi se nuk është kompetente të vlerësojë marrëveshjen e ndërsjellë të ligjeve, respektivisht, në këtë pjesë iniciativat duhet të refuzohen në përputhje me nenin 28 alineja 1 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese.
Duhet të përmendim gjithashtu se Republika e Maqedonisë së Veriut, si anëtare e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, ka ratifikuar shumicën e konventave themelore dhe prioritare që paraqesin standarde të rëndësishme të punës. Në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut në nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 11 liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare janë përcaktuar si vlera themelore. Kjo do të thotë se këto liri dhe të drejta të njeriut dhe qytetarit rrjedhin nga një sërë dokumentesh ndërkombëtare, përfshirë Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore të Këshillit të Evropës, e cila është ratifikuar me një ligj të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” numër 11/1997, Konventa për klauzolat e punës (kontratat publike), 1949 ratifikuar me ligj të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” numër 77/2010, Konventa për pushimin javor (industri), 1921 dhe të tjerë. Këto konventa, në përputhje me nenin 118 të Kushtetutës, janë pjesë e rendit të brendshëm juridik të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe vlerat e saj janë të inkorporuara në rregulloren përkatëse, përfshirë Ligjin për marrëdhëniet e punës.
Sipas përmbajtjes së nenit 110 paragrafi 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën. Kjo dispozitë e kufizon Gjykatën Kushtetuese në vlerësimin e kushtetutshmërisë së një ligji me Kushtetutën dhe nuk ofron mundësi për të vlerësuar përputhshmërinë e ligjit të brendshëm me një ligj të ratifikuar që është bërë pjesë e rendit të brendshëm juridik. Kompetenca e Gjykatës Kushtetuese kufizohet vetëm në vlerësimin nëse vlerat ndërkombëtare të një ligji të ratifikuar janë të bazuara në legjislacionin vendas.
Nga analiza e përmbajtjes së dispozitave kushtetuese, aktet ndërkombëtare në tërësi, kushtetuta-jurisprudenca, dispozitat kontestuese të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për marrëdhëniet e punës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.111/23) si dhe nga tërësia e Ligjit për marrëdhëniet e punës, rezulton se zbatimi i ndryshimeve dhe plotësimeve të Ligjit i referohet vetëm punës konkrete për projekte me rëndësi strategjike kombëtare, zbatimi i tyre kushtëzohet me një ligj të mëparshëm për emërimin e një partneri strategjik për një qëllim të caktuar dhe është i lidhur me një afat, pra nga fillimi deri në realizimin e projektit me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuar me ligj dhe këto nuk mund të vihen në dyshim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3, 8 dhe 11, neni 9, neni 32, neni 34, neni 35, neni 51 dhe neni 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
IV
Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash, vendosi si dispozitiv të këtij aktvendimi.
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska