У.бр.114/2023, У.бр.115/2023, У.бр.117/2023, У.бр.118/2023, У.бр.123/2023, У.бр.126/2023, У.бр.127/2023, У.бр.130/2023, У.бр.133/2023, У.бр.134/2023, У.бр.137/2023, У.бр.141/2023, У.бр.160/2023, У.бр.188/2023 и У.бр.194/2023

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.114/2023, У.бр.115/2023
У.бр.117/2023, У.бр.118/2023
У.бр.123/2023, У.бр.126/2023
У.бр.127/2023, У.бр.130/2023
У.бр.133/2023, У.бр.134/2023
У.бр.137/2023, У.бр.141/2023
У.бр.160/2023, У.бр.188/2023
У.бр.194/2023
Скопје,10.01.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 10 јануари 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.154/2023) во целина и посебно на членовите 1, 2, 3, 4 и 5 и на член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.154/2023).

Образложение

I

До Уставниот суд на Република Северна Македонија беа поднесени петнаесет одделни иницијативи за поведување постапка за оценување на уставноста на членовите од законите означени во диспозитивот на ова решение. По повод поднесените иницијативи, Судот спроведе единствена постапка согласно член 21 од Деловникот.

Со иницијативата поднесена oд Владо Костовски, адвокат од Охрид, се оспорува член 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи од причини што со наведените измени на Законот се ставааат во нееднаква положба странките во облигационите односи, односно се врши дискриминација на доверителите како учесници во извршната постапка, на начин што должниците се ставаат во привилегирана состојба со што директно се повредува член 9, член 51 и член 52 став 4 од Уставот.

Од аспект на исклучокот што го предвидува член 52 став 4 од Уставот со кој е предвидено дека повратното дејство е можно во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните, подносителот на иницијативата смета дека во конкретниот случај оспореното законско решение е поповолно само за должниците, но не и за доверителите. Од тие причини се наведува дека оспорениот член 4 од Законот е во спротивност со член 9, член 50 став 2, член 51 и член 52 став 4 од Уставот.

Подносителот Вангел Баракоски од Охрид во својата иницијатива наведува дека член 2 став 3 и член 4 од оспорениот закон не се во согласност со член 8, член 9 и член 52 став 4 од Уставот. Имено, од анализата на член 2 став 3 од Законот произлегува дека по изминувањето на периодот од 10 години како апсолутен рок на застареност, сметано од денот на поднесувањето на барањето за извршување, се гасат правата на доверителите за наплата на нивните побарувања во целост и со тоа должниците целосно се ослободени од секаква обврска што ја имаат спрема доверителите, така што ваквото законско решение има негативно влијание во однос на еднаквоста на страните во облигациониот однос. Со ваквото законско решение се прави повреда на член 9 од Уставот.

По однос на член 4 од Законот, подносителот смета дека со истиот се наметнува ретроактивно дејство во услови кога тоа е поповолно само за една одредена група на граѓани кои имаат статус на должник и со тоа се создава правна несигурност поради што истиот е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 и член 9 од Уставот.

Никола Источки од Ресен во својата иницијатива го оспорува член 4 од оспорениот закон кој дозволува ретроактивна примена со тоа што предвидува дека започнатите постапки за наплата на побарувањето предвидени во член 2 ќе завршат во согласност со овој закон.

Според наводите во иницијативата, тоа значи дека сите постапки за извршување кои се во тек по поднесени барања за извршувања на доверителите до 20.07.2023 година со стапување во сила на овој закон се веќе застарени, а постапките по овие предмети треба да бидат запрени и сите трошоци направени во извршната постапка ќе паднат на товар на доверителите. Со ваквата одредба се дозволува ретроактивно важење на Законот, иако истиот е понеповолен за граѓаните, странките во извршната постапка се ставаат во нееднаква положба, се нарушува принципот на правната сигурност како еден од фундаменталните аспекти на владеењето на правото, а правната сигурност е суштинска при креирањето и одржувањето на довербата на граѓаните во системот на државата.

Со иницијативата поднесена од Петар Баришиќ од Скопје се оспорува член 1, член 2 и член 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи, како и член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување. Според наводите во иницијативата оспорените одредби се во спротивност со член 8 став 1 алинеи 3 и 7, член 30 и член 55 став 3 од Уставот од причина што со нив се ограничува стекнување и уживање на имот по основ на казнена камата и со тоа се штитат должниците на терет на доверителите.

Со оспорениот член 2 од Законот, се штитат должниците против кои е во тек извршна постапка подолго од 10 години. Подносителот наведува дека наведеното законско решение го дерогира правниот систем и неприкосновеноста и извршноста на правосилните и извршни судски одлуки кои секогаш гласат на досудениот паричен износ со затезна и казнена камата сѐ до конечна исплата на долгот. Судски одлуки не смеат да се менуваат од законодавна власт. Според наводите во иницијативата со оспорените законски одредби доверителите се лишуваат од досудениот имот со што се повредува член 30 став 3 од Уставот. Член 4 од оспорениот закон, исто така, е во спротивност со член 52 став 4 од Уставот од причина што со пропишувањето дека тековната наплата на побарувањата од член 2 ќе се спроведе според овој закон има ретроактивно дејство и истото е на штета на доверителите.

Со оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување се ограничува досудената камата дефинирана со извршна исправа. Со изменетото законско решение законодавната власт се меша во надлежноста на судската власт што е спротивно на член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот. Со член 2 од Законот за извршување е пропишано дека основ за извршување претставува извршна исправа, а со член 12 став 1 точка 1 од истиот закон е пропишано дека извршна исправа е извршна судска одлука и судско порамнување. Судска одлука при наплата на долг секогаш гласи на рок на исполнување со затезна или казнена камата до конечна исплата на долг.

Адвокатската комора на Република Северна Македонија во поднесената иницијатива со која се оспорува целината на Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи наведува дека со донесување на истиот се повредуваат принципите на современата демократија и хиерархијата на правните акти во системот на државното уредување. Подносителот на иницијативата наведува дека со оспорениот закон се нарушуваат темелните вредности на уставниот поредок кои ги штити Уставот, како резултат на ставање на една категорија граѓани во нееднаква и нерамноправна положба на сметка на други кои се привилегирани иако не ги почитувале своите законски обврски.

Имено, подносителот наведува дека оспорениот закон е во спротивност со член 8 став 1 алинеи 1, 3, 6, 7 и 11, член 9, член 30, член 51, член 52, член 54 и член 55 од Уставот.

Подносителот на иницијативата наведува дека со оспорениот закон се воведува нееднаквост меѓу граѓаните затоа што се работи за постапки и рокови преку кои по разни основи некои од граѓаните ќе бидат доведени во поповолна позиција во однос на другите бидејќи нивните обврски ќе престанат (должници), но затоа друга група на граѓани ќе останат без своите побарувања (доверители). Според иницијативата, ова е пример на очигледна дискриминација бидејќи од една страна државата одредува лимит во извршувањето на побарувањето кој е директна пречка за реализација на побарувањето, но од друга страна преку законско решение отвора можност побарувањето на доверителот да застари по протек од десет години.

Со оспореното законско решение, исто така, се повредува и член 30 од Уставот, односно правото на сопственост од причина што со истото се одзема сопственоста на доверителите, со што се воведува правна несигурност што предизвикува колапс на правната држава.

Оспорениот закон е во спротивност и со член 52 став 4 од Уставот од причина што истиот има повратно дејство и истиот е во полза само на должниците, а на штета на доверителите. Оттука, овој закон е очигледна повреда на минималниот период на vacatio legis од 8 дена од објавувањето во „Службен весник“ бидејќи сосема е нејасно кои се тие исклучително оправдани причини поради кои Собранието утврдува измените да влезат во сила веднаш. Со измените на овој закон се создава правен вакуум бидејќи поради повратното дејство голем број на правосилни и извршни пресуди нема да можат да се извршат од причина што скратувањето на рокот за застареност од 10 на 5 години за правосилните судски пресуди ќе придонесе голем број на пресуди според кои на должниците им се дало можност за доброволно исполнување да ја загубат можноста за правна заштита. Имено, со овие измени се запира извршувањето за извршните предмети за кои поминал рокот од 10 години.

Со оспорениот закон се обезвреднуваат уставните гаранции за слобода на пазарот и претприемништвото и за еднаквата правна положба на сите субјекти на пазарот. Имено, смислата и значењето на казнената камата која се пресметува за парични обврски е да биде казна или санкција за должниците кои не ги плаќаат навремено своите долгови.

Комората на извршители на Република Северна Македонија во својата иницијатива ги оспорува член 2 став 3, член 4 и член 5 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи од причина што смета дека со истиот се прави дискриминација меѓу должниците и доверителите. Доколку целта на законодавецот е да заштити одредена категорија на граѓани според социјалното потекло, имотната или општествената положба, подносителот смета дека тоа не треба да биде преку Законот за облигационите односи. Имено, овој закон треба да важи подеднакво за сите.

Во иницијативата, исто така, се наведуваат истите причини за оспорување како и во иницијативата на Адвокатската комора, и оспорениот закон се оспорува vis-a-vis истите уставни норми како во таа иницијатива.

Во иницијативата на ЕВН Македонија и други, се наведува дека оспорениот закон претставува директна дискриминација и ставање во крајно неповолна положба на доверителите. Подносителите на оваа иницијатива, не по своја вина, туку поради запазување на социјалниот момент и интересот на потрошувачите, односно поради спогодби склучени со должниците за враќање на утврдените долгови на рати, бројни свои побарувања поради истек на сега утврдениот рок од 5 години не можат да поведат постапка за присилно извршување, односно мора книговодствено да ги отпишат своите побарувања.

Со оспорениот закон поповолноста на граѓаните како услов и претпоставка за можноста за ретроактивно дејство на законските измени, законодавецот во никој случај не може да ја цени еднострано и парцијално, односно во интерес само и исклучиво на една категорија граѓани и учесници во облигационите односи. Исто така, со оспорениот закон е сторена повреда на минималниот период на vacation legis од 8 дена, поради што не е јасно од кои причини Собранието утврдува овие измени да влезат веднаш во сила.

Во иницијативата на Ѓорѓи Андов од Куманово се оспорува Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи, како и член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување, исто така, поради нивна несогласност со член 30, член 52 став 4 и член 54 став 3 од Уставот.

ЕВН Македонија и други го оспоруваат Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи како неуставен и спротивен на член 8 став 1 алинеи 1, 3, 6 и 7, член 9, член 30, член 51, член 52 став 4 и член 55 од Уставот.

Во иницијативата се наведува дека смислата на значењето на казнената камата која се пресметува за доспеани, а неплатени парични обврски се прикажува преку нејзините три основни функции: пенална, како санкција за должниците кои не ги плаќаат навреме своите долгови; економска, како своевиден материјален надоместок за имотната штета и превентивна, која ги стимулира должниците навремено да ја извршат својата парична обврска. Оттука, постоењето на казнената камата е целосно економски и правно оправдано.

Со ограничувањето на казнената камата државата го стимулира најлошиот тип на должници кои свесно не ги плаќаат своите парични долгови навремено.

Со воведување на институтот на застареност на долгови кои се предмет на извршна постапка се врши директна дискриминација и ставање во крајно неповолна положба на доверителите.

Повратното дејство на Законот е во спротивност со член 52 став 4 од Уставот, од причина што условот за поповолно влијание на Законот за граѓаните со кое би се оправдало ретроактивното дејство на законските измени не е исполнет.

Со оспорениот закон е сторена повреда на минималниот период на vacatio legis од 8 дена, поради што не е јасно од кои причини Собранието утврдува овие измени да влезат веднаш во сила.

Со иницијативата на Синиша Станковиќ од Куманово се оспоруваат членовите 1, 2 и 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи поради нивна несогласност со член 8 став 1 алинеи 3, 6, 7 и 11 од Уставот. Имено, во иницијативата се наведува дека со оспорените законски одредби законодавецот одредена група на граѓани ја казнува, а друга група ја наградува, со што граѓаните ги доведува во нееднаква положба спротивно на член 9 од Уставот. На овој начин, законодавецот ја штити категоријата должници.

Со оспорениот член 4 од Законот законодавецот создава хаос во поглед на владеењето на правото кога дозволува повратно дејство на Законот кое е на штета и не е поповолно за граѓаните, со што се повредува член 52 став 4 од Уставот.

Според наводите во иницијативата со оспорените членови од Законот се повредува и член 54 од Уставот од причина што со истите се ограничува правото на сопственост на доверителите, односно им се одземаат нивните права стекнати врз основа на закон.

Во иницијативата поднесена од Јаким Илиев од Кочани се оспоруваат член 2 став 3, член 4 и член 5 од Законот со образложение дека со истите се повредува член 8 став 1 алинеи 3 и 6 од Уставот. Имено, според наводите во иницијативата со оспорените одредби не е предвидена постапка во која извршителот ќе утврдува застареност на правосилна судска одлука или одлука на друг орган или порамнување постигнато пред суд. Исто така, во Законот не е предвидено право на заштита или на правен лек против одлуката на извршителот, со што нема владеење на правото и сопственоста, односно не е заштитено правото на сопственост. Понатаму во иницијативата се наведува дека Законот има повратно дејство кое не е поповолно за граѓаните поради што се повредува член 52 став 4 од Уставот.

Со член 5 од оспорениот закон се повредува член 52 став 3 од Уставот од причина што во конкретниот случај исклучокот предвиден во цитираната уставна норма не може да се примени со оглед на потребата од доволно време да можат извршителите да се запознаат со содржината на Законот. Од овие причини подносителот на иницијативата смета дека vacatio legis треба да е седум дена.

Македонската банкарска асоцијација во поднесената иницијатива ги оспорува член 2 став 3 и член 4 од Законот наведувајќи дека истите се во спротивност со член 8 став 1 алинеи 3, 4 и 6, член 30 и член 55 од Уставот, односно член 4 е во спротивност со член 52 став 4 од Уставот.

Во иницијативата се наведува дека Европскиот суд за човекови права во својата практика ја нагласува позитивната обврска на државата во граѓански контекст да организира систем на извршување на судските пресуди што е ефективен и нормативно и во практиката да обезбеди извршувањето да се спроведе без непотребно одлагање. ЕСЧП изрази став дека за целите на член 6 од Европската конвенција извршувањето на судска одлука мора да се смета за интегрален дел на судењето. ЕСЧП паричното побарување утврдено со правосилна судска пресуда во својата пракса секогаш го смета за имот во смисла на член 1 од Протоколот 1 и нагласува дека државата има обврска во рамките на член 1 од Протоколот 1 да му обезбеди на доверителот неопходна асистенција во извршувањето на побарувањето утврдено со судска одлука и конкретно ги наведува случаите кои се воделе пред судот (Kotov v.Russia, Аpp.no.54522/00 од 04.05.2006). Повредата на тој член и на член 6 од Конвенцијата настапува кога лица со јавни овластувања не ги вршат своите функции во постапката за извршување на ефективен начин на штета на доверителитe. Така, во предметот Fuklev v.Ukraine, App.no.71186/01, 07.06.2005,para.92, ЕСЧП утврдил повреда на правото на сопственост и на член 6 од Конвенцијата затоа што извршителите не постапиле соодветно во тек на 4 години за да ги пријават побарувањата на апликантот во стечајна постапка, а домашните судови не спровеле соодветна контрола на ситуацијата со одлагањето, со што создале постојана несигурност во однос на извршувањето на пресудите.

Законодавецот со оспорената одредба спречува да се изврши правосилната судска пресуда и доверителот да го наплати својот долг од должникот со што се повредува правото на сопственост на доверителите. Оттука, подносителот смета дека во правниот поредок не смее да има законска одредба со која ќе има рок за извршување на судска одлука со чие истекување би згаснало побарувањето утврдено во неа. Во тој контекст, донесувањето на оспорениот закон претставува преседан во правната историја на Република Северна Македонија со која се загрозува интегритетот на правниот поредок.

Подносителот на иницијативата смета дека самото поставување на рок за спроведување на извршувањето по поднесување на барање за извршување и ефектите од неговото истекување е во директна спротивност со владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок. Според иницијативата, постапката за извршување на судската одлука заради наплата на побарувања, за да биде во согласност со Уставот мора да трае сѐ додека долгот не се наплати, односно дека таа не може да запре поради протек на време.

Во иницијативата се наведува дека во оспорениот закон воопшто не е утврден јавен интерес за одземањето на сопственоста како што бара член 30 став 3 од Уставот, за да истиот биде уставно непроблематичен. Имено, заштитата на интересите на едната во однос на другата страна во еден облигационен однос никогаш не може да биде во јавен интерес. Oттука, ефективното одземање на сопственоста од доверителите како последица на оспорената одредба на член 2 став 3 од Законот не може да се оправда од перспектива на член 30 став 3 од Уставот.

Оспорениот член 4 од Законот, исто така, е во спротивност со член 52 став 4 oд Уставот, од причина што истиот има повратно дејство кое не е поповолно за граѓаните. Имено, повратното дејство во овој случај се согледува во тоа што новиот рок за застареност на побарувањата од став 1 (5 години) ќе се примени на правни односи што се завршени пред влегувањето во сила на новиот закон затоа што со застареноста престанува правото да се бара присилно исполнување на обврската, а доверителите тоа право веќе го искористиле пред влегувањето во сила на новиот рок за застареност.

По однос на одредбата што предвидува дека овој закон ќе се применува на сите започнати постапки за извршување пред влегување во сила на измените, без оглед на тоа што во време на поднесувањето на барањето за извршување вакво „застарување“ на постапката за извршување воопшто не постоеше, подносителот на иницијативата смета дека има повратно дејство и го загрозува принципот на владеењето на правото и правната сигурност. Токму тоа значи дека оспорената одредба на член 4 од Законот не е во согласност со уставната забрана на повратно дејство на законите. Имено, овој закон е поповолен само за должниците и од тие причини не може да се смета дека истиот е поповолен за граѓаните. Смислата на уставната одредба за дозволениот исклучок на повратното дејство на законите е во постоењето на генерална поволност за граѓаните во однос на исполнувањето на законски услови за остварување на лични, статусни, имотни или други права, а не за стекнување на поповолна положба на една во однос на друга страна, на нивна штета.

Од наведените причини во иницијативата се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на член 2 став 3 и член 4 од оспорениот закон.

Во иницијативата поднесена од Трајче Торов од Штип се наведува дека оспорениот Закон за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи е спротивен на член 30 ставови 1, 3 и 4 и член 8 став 1 алинеи 6 и 7 од Уставот. Имено, во иницијативата се упатува на пресуда на Европскиот суд за човекови права Бочварска против Македонија А.бр.27865/02 од 17.09.2009 година во која е пресудено дека извршното побарување се смета за сопственост согласно целите на чл.1 од Протоколот 1 од Европската конвенција за заштита на човековите права. Оттука, според иницијативата, побарувањата се сопственичко право и државата не смее да ја намалува таа сопственост без пазарен надомест. Државата има право и може да ја национализира каматата на сопствениците на средствата по став 4 од член 30 од Уставот, но под услов кој ја гарантира сопственоста, т.е. мора да даде паричен надомест, кој не смее да е под пазарната вредност.

Член 2 став 1 точка 1 и член 5 од оспорениот закон се спротивни на член 52 став 4 од Уставот затоа што имаат повратно дејство дури и на извршни пресуди кои се пресудени и станале извршни пред овој закон, а истиот е поповолен само за должниците. Со оспорените законски решенија се одзема, односно национализира извршното побарување на доверителите кои не поднеле барање за извршување до денот на донесување на Законот, а оние кои станале извршни го имале тоа право до 10 години, без да им се даде пазарен надомест за побарувањата. Според иницијативата правото на сопственост не застарува поради што не може да се одредува рок за застарување на овие побарувања.

Оспорените норми, исто така, според наводите во иницијативата, создаваат правна несигурност и нарушување на ефикасноста на судскиот систем со обезвреднување на извршувањето на судската пресуда и се спротивни на член 8 став 1 алинеи 3, 4, 6 и 7 од Уставот.

Љупчо Наумоски од Охрид, со поднесената иницијатива го оспорува член 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи од истите причини како во претходно наведените иницијативи.

Со иницијативата поднесена од Друштвото за производство, инженеринг и трговија „Хидротерма“ – дооел, увоз-извоз Куманово, се оспорува член 2 став 3 од Законот од причина што истиот е во спротивност со член 8 став 1 алинеи 3, 6 и 7 и член 55 од Уставот.

Според наводите во иницијативата оневозможувањето на извршувањето кое се однесува на побарувањата спрема јавните претпријатија значи нерамноправност на учесниците во облигационо-правниот однос и можност за застарување за десет години од поднесеното барање за извршување. Ваквото законско решение има негативно влијание и врз идни побарувања спрема јавните претпријатија. Со внесување на ваквата законска одредба се поткопуваат основните начела како што се владеењето на правото и правната држава, принципот на правната сигурност и правната заштита на сопственоста и слободата на пазарот и претприемништвото. Од овие причини со иницијативата се предлага оспорениот член 2 став 3 од Законот да се укине.

II

На седницата Судот утврди дека оспорениот Закон за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи содржи 5 (пет) члена. Во член 1 од истиот се предвидува дека во Законот за облигационите односи („Службен весник на Република Македонија“ број 18/2001, 4/2002, 5/2003, 84/2008, 81/2009, 161/2009 и 123/13 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 215/21), во член 266-а по став (7) се додава нов став (8), кој гласи „(8) Кога износот на достасаната, а неисплатена казнена камата ќе го достигне износот на главнината, каматата престанува да тече“.

Со член 2 од оспорениот закон, член 368 се менува и гласи:
(1) Сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука или со одлука на друг надлежен орган или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, застаруваат за пет години, од моментот на нивната извршност, како и побарувањата за кои во согласност со законот се предвидува пократок рок за застареност.
(2) Сите повремени побарувања, коишто произлегуваат од одлуки или порамнувања предвидени во ставот (1) на овој член и достасуваат во иднина, застаруваат во рокот предвиден за застареност на повремените побарувања.
(3) Застареноста на правосилна судска одлука или со одлука на друг надлежен орган, или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган прекинува со поднесување барање за извршување пред надлежен извршител, при што почнува да тече одново застареноста, која во извршната постапка трае десет години од моментот на поднесеното барање за извршување.

Според член 3 од Законот, во Законот за дополнување на Законот за облигационите односи („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 215/21), член 2 се менува и гласи:
(1) Одредбата од членот 1 од овој закон со кој се додава нов член 389-а се применува и за неплатената камата од 1 јануари по годината во која стапката на инфлацијата била до 50% на годишно ниво.
(2) Одредбата од членот 1 од овој закон со кој се додава нов член 389-а не се применува од 1 јануари по годината во која стапката на инфлацијата била над 50% на годишно ниво.
(3) Стапката на инфлација од ставовите (1) и (2) на овој член претставува просечна годишна стапка на промена на индексот на трошоци на живот за соодветната календарска година, пресметана од страна на Државниот завод за статистика на Република Северна Македонија и објавeна на нивната веб-страница.

Во член 4 од Законот се предвидува дека започнатите постапки за наплата на побарувања предвидени во член 2 од овој закон ќе завршат во согласност со овој закон.

Член 5 од Законот предвидува дека овој закон влегува во сила со денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување предвидува дека во Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ број 72/2016, 142/2016 и 233/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 14/2020), во член 18 став (1) точката на крајот од реченицата се заменува со запирка и се додаваат зборовите „односно до моментот кога неисплатената камата ќе го достигне износот од главниот долг“.

III

Во член 1 став 1 од Уставот е предвидено дека Република Северна Македонија е суверена, самостојна, демократска и социјална држава.

Според член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4 и 6 од Уставот на Република Северна Македонија темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот; владеењето на правото; поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска и правната заштита на сопственоста.

Согласно член 9 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 30 став 1 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување. Според ставот 2 од овој член од Уставот, сопственоста создава права и обврски и треба да служи за доброто на поединецот и на заедницата. Според став 3 од истиот член, никому не може да му биде одземена или ограничена сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон, а според ставот 4 од овој член на Уставот, во случај на експропријација на сопственоста или во случај на ограничување на сопственоста се гарантира праведен надомест, кој не може да биде понизок од пазарната вредност.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.

Во член 52 став 4 од Уставот се предвидува дека законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Според член 1 од Законот за облигационите односи со овој закон се уредуваат основите на облигационите односи, договорните и други облигациони односи во прометот на стоки и услуги.

Во глава III од Законот со наслов „Казнена камата“ со посебни одредби се уредува казнената камата. Така, со член 266 од Законот се предвидува:
(1) Должникот кој ќе задоцни со исполнувањето на парична обврска долгува, покрај главнината, и казнена камата.
(2) Стасаноста на обврската за плаќање на казнена камата се определува согласно со правилата на овој закон што се однесуваат на определувањето на времето на исполнување на обврските.
(3) Доколку стасаноста не може да се определи на овој начин, а станува збор за побарување од прометот на стоки и услуги меѓу трговци или трговци и лица на јавното право, обврската за плаќање на казнената камата стасува во еден од следниве денови, без потреба од доставување опомена: 30 дена од денот на приемот на фактурата или соодветното барање за исплата или – ако денот на приемот на фактурата или соодветното барање за исплата не може да се определи со сигурност, 30 дена по приемот на стоките или услугите или ако должникот ја прими фактурата или соодветното барање за исплата пред приемот на стоките и услугите, 30 дена од приемот на стоките или услугите или ако со закон или договор е предвидена постапка за прием или потврдување со која се утврдува сообразноста на стоките или услугите, а должникот ја прими фактурата или соодветното барање за исплата пред или на денот на приемот или потврдувањето, 30 дена од денот на приемот, односно потврдувањето.

Според член 266-а од Законот е предвидено
(1) Стапката на казнената камата се определува за секое полугодие и тоа во висина на каматната стапка од основниот инструмент од операциите на отворен пазар на Народната банка на Република Македонија (референтна стапка), што важела на последниот ден од полугодието што му претходело на тековното полугодие, зголемена за десет процентни поени во трговските договори и договорите меѓу трговци и лица на јавното право, односно зголемена за осум процентни поени во договорите во кои барем едното лице не е трговец (законска казнена камата).
(2) Кога паричната обврска е изразена или определена во странска валута, стапката на казнената камата се определува за секое полугодие и тоа во висина на едномесечна стапка на Еурибор за евра што важела на последниот ден од полугодието што му претходело на тековното полугодие, зголемена за десет процентни поени во трговските договори и договорите меѓу трговци и лица на јавното право, односно зголемена за осум процентни поени во договорите во кои барем едното лице не е трговец (законска казнена камата).
(3) Во трговските договори и договорите меѓу трговци и лица на јавното право може да се договори и повисока стапка од стапката на законската казнена камата што важела на денот на склучување на договорот (договорна казнена камата), но најмногу до 50 проценти повисока од утврдената законска казнена камата.
(4) Целосно или делумно е ништовна одредбата со која се договара стапка повисока од стапката на законската казнена камата ако од околностите на случајот, трговските обичаи или природата на предметот на обврската произлегува дека со вака договорената стапка на казнена камата, спротивно на начелата на совесност и чесност, еднаква вредност на заемните давања и справедливоста, како и на одредбите за лихварските договори, е предизвикан очигледен несразмер меѓу правата и обврските на договорните страни.
(5) При оценувањето дали одредбата за определување на висината на стапката на договорната казнена камата е ништовна, предвид ќе се земе и дали постоеле оправдани причини за отстапување од висината на стапката на законската казнена камата.
(6) Народната банка на Република Македонија е должна на секој 2 јануари и на секој 1 јули да ја објави референтната стапка на својата веб страница и истата се применува за тековните шест месеца (до крајот на полугодието).
(7) Како лица на јавното право, во смисла на овој закон, се сметаат лицата кои се обврзани да постапуваат според постапката за јавни набавки, освен трговците.
(8) Кога износот на достасаната, а неисплатена казнена камата ќе го достигне износот на главнината, каматата престанува да тече.

Ставот 8 на цитираниот член 266-а од Законот е додаден со сега оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи. Со наводите содржани во поднесените иницијативи се оспорува член 1 од овој закон од аспект на член 8 став 1 алинеја 6 и член 30 од Уставот, односно дека со него се повредува правото на сопственост на доверителите од облигационо-правниот однос.

Согласно член 1 од оспорениот Закон за изменување и дополнување на Законот за извршување во Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ број 72/16, 142/16 и 233/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 14/20), во член 18 став (1) точката на крајот од реченицата се заменува со запирка и се додаваат зборовите „односно до моментот кога неисплатената камата ќе го достигне износот на главниот долг.“

Тргнувајќи од анализата на наведените уставни и законски одредби во корелација со наводите содржани во иницијативите Судот оцени дека истите се неосновани од следните причини:

Со наведените законски одредби законодавецот предвидел дека кој ќе задоцни со исполнувањето на паричната обврска, долгува покрај главниот долг и казнена камата во висина утврдена со закон. Доверителот има право на казнена камата без оглед дали претрпел штета поради должниковото доцнење. Каматата всушност претставува цена која се плаќа за употребата на пари или за други заменливи предмети без тие да му се ставени некому на располагање. Казнената камата по својата суштина има и пенален карактер и истата претставува казна за неуредниот должник, а истовремено и средство на притисок обврската да се изврши навремено. Обврската за плаќање на затезната, односно казнената камата и истовремено определувањето на нејзината височина се определува со закон, како санкција за ненавремено исполнување на обврската.

Законското уредување на казнената камата укажува на тоа дека долгувањето на казнената камата на должникот е поврзано со две околности. Првата е должникот да паднел во задоцнување со исполнување на главниот долг, а втората е, задоцнувањето да се однесува на исполнување на парични обврски. Оттука произлегува дека задоцнувањето со исполнувањето на главната обврска не е доволно само по себе да го обврзе должникот на плаќање и на казнена камата, туку за тоа е потребно уште и задоцнувањето да се однесува на парична обврска. Исто така, казнената камата, гледана како парична казна, а со тоа и како споредна обврска на должникот да се плати на доверителот, постои секогаш (без исклучок), кога должникот ќе задоцни со враќање на главниот долг. Имено, казнената камата како акцесорна обврска на должникот, настанува по сила на законот и за плаќањето на казнената камата не е потребно ништо друго освен задоцнување на должникот од конкретниот облигационен однос.

Со оспореното законско решение се предвидува горниот праг за наплата на казнената камата на износот на доспеана, а ненаплатена главница и притоа законодавецот предвидува дека износот на неисплатената казнена камата престанува да тече кога ќе го достигне износот на главниот долг, со што институтот казнена камата опстојува и понатаму.

Од наведеното, јасно произлегува дека не може да се прифати тврдењето во иницијативите дека со ограничувањето на висината на казнената камата до висината на износот на главниот долг се повредува правото на сопственост на доверителите, од причина што истите не се стекнале со правото на сопственост на идна и неизвесна ствар, а дотолку повеќе што со оспорениот член од Законот не го губат правото на казнена камата, само се ограничува висината на износот на казнената камата што е право на законодавецот да го уреди.

Ценејќи го оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи и член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување дали истиот е во спротивност со темелната вредност на уставниот поредок на правната заштита на сопственоста предвидена во член 8 став 1 алинеја 6 и правото на сопственост предвидено во член 30 од Уставот, како и правото на еднаквост пред Законот и дали истиот е доволно јасен да ги исполнува критериумите од член 1 од Уставот во кој Република Северна Македонија, меѓу другото, е одредена како социјална држава, Судот оцени дека каматата не е само правен институт, туку и инструмент на монетарна и социјална политика во која законодавецот има широко дискреционо право, односно овластување. Имено, без социјална правда системот би бил загрозен во својата основа и би се претворил во својата сопствена спротивност.

Оттука, правата и овластувањата подобро ќе се вршат исклучиво со почитување на принципите на социјалната правда. Уставниот принцип на социјалната правда значи еднакви права и еднакви можности за реализација на тие права. Принципот на социјалната правда бара од законодавецот при нормативното уредување на правата да предвиди најлесен пристап до правата со цел постигнување на баланс, рамнотежа на побарувањата од двете страни во правните односи. Токму во таа насока, според Судот, е заложбата на законодавецот при нормативното уредување со оспорените одредби да спречи и постоење на економска експлоатација на должниците во облигационо-правните односи. При нормирањето на оспорените одредби на член 1 од двата закони законодавецот го има во вид постоењето на т.н. duplum (двојна количина) правилото кoe се заснова на размислувањето на јавната политика за заштита на должникот од финансиска експлоатација од страна на доверителите.

Со цел воспоставување и одржување на правичен однос помеѓу учесниците во облигационо-правниот однос законодавецот покрај забраната ultra alterum tantum на располагање има и други инструменти, како што се висината на каматната стапка, валоризација на паричните обврски, право на целосен надомест на штета и др. Имено, анализирајќи го самото правило ne ultra alterum tantum, истото како институт не е противуставно бидејќи не влијае на износот на главнината, ниту на облигацијата за плаќање камата, туку единствено го ограничува износот на доспеаната камата. Меѓутоа, доколку доверителот претрпел штета поради задоцнувањето на должникот, којашто е поголема од сумата што би се добила со казнена камата, тогаш доверителот има право да ја бара разликата до целосен надомест. Така, со определувањето на забраната за наплата ultra alterum tantum за казнена камата, според Судот, законодавецот не го попречува правото на приватна сопственост.

Имено, според наоѓањето на Судот, основна задача на законодавецот е да одреди начин и правила со кои се остваруваат должниковите парични обврски и истовремено заштита на паричната обврска на должникот со цел да се постигне рамнотежа во односите. Правилото за забрана ultra alterum tantum има за последица да во моментот кога износот на казнената камата ќе го достигне главниот долг, истата ја губи функцијата што ја има институтот казнена камата. Имено, со укинувањето забрана ultra alterum tantum за текот на казнената камата не се засега во стекнатите права, ниту пак се нарушува начелото на легитимни очекувања поради што Судот оцени дека оспореното законско решение е во согласност со член 8 став 1 алинеја 6 и член 30 од Уставот.

Во насока на забраната на ultra alterum tantum е и ставот на Европскиот суд на правдата изразен во предметот C-256/15 од 15 декември 2016 година, Драго Немец против Република Словенија. Имено, во оваа пресуда Европскиот суд утврдил дека правилото на забрана ultra alterum tantum нема ефект на ограничување на износот на казнената камата на начин што ќе ја поништи суштината на правото на доверителот да бара исплата на камата во случај на неисполнување, ниту пак ја одзема казнената камата на која било функција во однос на должникот.

По однос на наводите во иницијативите дека oспорениот член од Законот создава нееднаквост, односно учесниците во постапката се ставени во нерамноправна положба така што должниците се наоѓаат во попривилeгирана положба во однос на доверителите, Судот оцени дека се неосновани. Ова од причина што оспорениот член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи и Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување, се однесува на сите субјекти на пазарот, без исклучок, односно без оглед на фактот во какво својство се наоѓаат истите во секојдневните облигационо-правни односи – дали во улога на доверител или должник. Оттука, според Судот, неприфатливо е тврдењето во иницијативите дека со оспорениот член 1 од двата оспорени закони, должникот се доведува во попривилегирана положба во однос на доверителот. Имено, според содржината на оспорениот член, истиот не дефинира за кого се однесува, туку напротив одредбата е јасна, децидна и прецизна од која произлегува дека истата се однесува на сите субјекти на пазарот, подеднакво, со што Републиката обезбедува еднаква правна положба, во согласност со член 55 од Уставот на Република Северна Македонија.

Имено, со член 55 став 2 од Уставот на Република Северна Македонија, Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот и презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот.

Уредувањето во член 55 став 2 од Уставот, има за цел да ја обврзе Републиката, еднаквата правна положба на субјектите на пазарот да ја обезбеди преку утврдување на такви услови за одвивање на меѓусебните односи на субјектите на пазарот, како и нивните односи со државата, кои ќе бидат еднакви за сите субјекти на пазарот, а не тие субјекти да ги изедначи со оглед на посебните уредувања во рамките на односите во кои стапуваат. Тоа значи дека во сферата на должничко-доверителските односи уставното начело за еднаквоста на субјектите на пазарот ја обврзува Републиката при законското уредување на тие односи да пропише еднакви услови за одвивање на тој однос кои еднакво ќе се однесуваат на сите доверители во деловите што се однесуваат на доверителите односно еднакво ќе се однесуваат на сите должници во деловите што се однесуваат на должниците.

Согласно наведеното, Судот имаше во вид дека во конкретниот случај станува збор за законска, казнена камата која настанува по сила на Законот и истата постои без исклучок кога должникот ќе задоцни со враќањето на главниот долг. Во секој правен однос законски се уредени еднакви услови за одвивање на односите, така што со оспореното решение во првите членови на оспорените закони, не се поттикнува монополско однесување од страна на законодавецот, ниту се доведуваат во дискриминирачки и нееднаков однос субјектите кои во соодветните односи се јавуваат како должници, поради што не може да се постави прашањето за нејзината согласност со член 55 став 2 од Уставот.

Оспорениот член 2 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи, со кој се менува член 368 од Законот за облигационите односи, предвидува дека:
(1) Сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука или со одлука на друг надлежен орган или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, застаруваат за пет години, од моментот на нивната извршност, како и побарувањата за кои во согласност со законот се предвидува пократок рок за застареност.
(2) Сите повремени побарувања, коишто произлегуваат од одлуки или порамнувања предвидени во ставот (1) на овој член и достасуваат во иднина, застаруваат во рокот предвиден за застареност на повремените побарувања.
(3) Застареноста на правосилна судска одлука или со одлука на друг надлежен орган, или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган прекинува со поднесување барање за извршување пред надлежен извршител, при што почнува да тече одново застареноста, која во извршната постапка трае десет години од моментот на поднесеното барање за извршување.

Подносителите на иницијативите сметаат дека самото поставување на рок за спроведување на извршувањето по поднесување на барање за извршување и ефектите од неговото истекување е во директна спротивност со владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок. Оттука, постапката за извршување на судската одлука заради наплата на побарувања, за да биде во согласност со Уставот мора да трае сѐ додека долгот не се наплати, односно дека таа не може да запре поради протек на време.

Од анализата на цитираниот член 2 од оспорениот закон vis-a-vis уставните норми на кои се упатува во иницијативите, Судот оцени дека наводите во иницијативите за несогласност на член 2 од Законот со уставните норми, се неосновани.

Имено, владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија предвидена во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот подразбира егзистирање на јасни, прецизни и недвосмислени норми со цел обезбедување на правна сигурност на граѓаните во Република Северна Македонија. Оттука, за реализација на уставниот принцип на владеењето на правото неопходно е во правниот систем да постои сигурност и обврска дека правосилната судска одлука, која е извршна исправа и основ за извршување, ќе биде извршена онака како е дефинирана без можност за измени.

Според член 13 од Законот за судовите, судските одлуки се изрекуваат во името на граѓаните на Република Северна Македонија. Правосилната судска одлука има неприкосновено правно дејство. Судската одлука може да ја менува или укинува само надлежен суд во постапка пропишана со закон. Судските одлуки се задолжителни за сите правни и физички лица и имаат поголема правна сила во однос на одлуките на кој и да е друг орган. Секој е должен да ја почитува правосилната и извршната судска одлука под закана на законски санкции.

Во член 16 од Законот за судовите е предвидено дека извршувањето на правосилна и извршна судска одлука се спроведува на најбрз и најефикасен можен начин, и тоа не може да биде попречено со одлука на кој било друг државен орган.

Во член 12 од Законот за извршување децидно е наведено кои исправи имаат карактер на извршни исправи. Така, според овој член од Законот извршни исправи се: извршна судска одлука и судско порамнување; извршна одлука и порамнување во управна постапка, ако гласат на исполнување на парична обврска; извршна нотарска исправа; решение за издавање на нотарски платен налог и друга исправа која како извршна исправа е предвидена со закон.

Извршната исправа е писмена исправа со определени карактеристики определени во Законот, врз основа на која може да се бара и спроведува присилно исполнување на побарувањето на обврската на едно лице спрема друго лице. Во извршната исправа треба да се назначени доверителот и должникот, како и предметот, видот, обемот и времето на исполнувањето на обврската.

Покрај принципот на владеењето на правото со оспорениот член од Законот се почитува и уставниот принцип на поделба на власта на законодавна, извршна и судска од причина што не станува збор за мешање на законодавната во судската власт, што е во согласност со уставниот принцип предвиден во член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот. Со оспорениот член 2 од Законот, според Судот, не се менува извршната исправа, содржината на извршниот наслов и сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука се предмет на извршување на сите постапки кои се започнати по влегување во сила на овој закон.

Имено, од содржината на оспорениот член 2 од Законот со кој во целост се менува член 368 од Законот за облигационите односи неспорно произлегува дека истиот уредува побарувања утврдени пред судот или пред друг надлежен орган. Истовремено, со овој член од Законот се утврдува и рокот на застареност кој со сега оспорената одредба е утврден на 5 години.

Рокот на застареноста претставува протек на определено време после кое определено право не може да се оствари присилно. Роковите на застареност од Законот за облигационите односи се делат на општи и специјални, пократки во кои застаруваат одделните побарувања. Општиот рок за застареност според Законот за облигационите односи изнесува 5 години.

Од анализата на содржината на оспорениот член 2 од Законот произлегува дека со истата е регулирано времето на застареност кога побарувањето е утврдено со извршна исправа. Во тој случај застареноста почнува да тече од денот кога истекол рокот за доброволно извршување на времето содржано во таа исправа. Овој рок на застареност се смета и применува и во случај кога обврската е утврдена со нотарски акт или приватна исправа заверена кај нотар.

Со утврдувањето на општиот рок на застареност од 5 години, според Судот, не се повредуваат уставните начела на кои се повикуваат подносителите на иницијативите од причина што утврдувањето на роковите за застареност е право и оценка на законодавецот. Практично законодавецот со оспорената материјална одредба воведува единствено, унифицирано уредување на општиот рок за застареност од 5 години кој до донесувањето на овој закон важеше за сите побарувања, освен за побарувањата од член 368 од Законот за облигационите односи. На тој начин е извршено поистоветување, односно воедначување на општиот рок за застареност од 5 години за сите побарувања.

Имено, анализирајќи ја во целина одредбата на член 2 од Законот, Судот оцени дека истата е јасна и прецизна и како таква ги уредува побарувањата утврдени пред судот или пред друг надлежен орган и истата како таква има дејство на новонастанатите правни ситуации, односно условите за нејзино извршување се однесуваат на правните ситуации настанати по влегување во сила на овој закон.

По однос на наводите во иницијативите дека со оспорениот член 2 и член 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи се повредува правото на сопственост, односно дека со истите се уриваат сите гаранции на сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, содржани во член 30 од Уставот, Судот оцени дека се неосновани. Имено, во иницијативите се тврди дека со оспорените законски одредби доаѓа до одземање или ограничување на сопственоста на доверителите во облигационо-правните односи со што се дестабилизира целиот правен систем. Меѓутоа, според Судот, неосновани се ваквите тврдења од причина што од содржината на оспорените членови 2 и 3 од Законот не може да се прифати дека со истите се повредува со Устав загарантираното право на сопственост.

Една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија утврдена во член 8 став 1 алинеја 6 од Уставот е правната заштита на сопственоста која влегува во економско-социјалните права и истата ја обезбедува социјалната и економската положба и сигурност на граѓаните. Оттука, со оваа одредба правото на сопственост го добива третманот на највисока правна заштита поради што Уставот на Република Северна Македонија го гарантира правото на сопственост, кое е етаблирано во член 30 од Уставот, кое претставува уставна рамка на правото на сопственост и истовремено претставува категорија која создава права и обврски.

Правото на сопственост во принцип е неприкосновено и правата што произлегуваат од него никој никому не може да ги одземе или ограничи. Од тој аспект легитимно право истовремено и обврска е на законодавецот со закон да го уреди остварувањето на правото на сопственост и начинот на неговото остварување, како едно од основните економски права кое се наоѓа на исто рамниште како и заштитата на слободите и правата на граѓаните.

Според Судот, токму од содржината на наведените членови од Законот произлегува дека правото на сопственост изразено преку побарувањата кои се утврдени со правосилна судска пресуда или со друг извршен наслов се заштитени и испочитувани на начин што законодавецот овозможува во покус рок истите да се извршат и да го остварат своето право на сопственост утврдено во извршната исправа. Имено, во оспорениот член 2 од Законот се уредува дека застареноста на правосилната судска одлука или со одлука на друг надлежен орган или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, прекинува со поднесување на барање за извршување пред надлежен извршител. Меѓутоа, во истиот член законодавецот уредува дека по поднесување на барањето за извршување на одредена извршна исправа застареноста почнува да тече одново, а која во извршната постапка трае десет години од моментот на поднесеното барање.

Оттука, според Судот, со определување на рокот за извршување, како и определувањето на прекинот на застареноста, законодавецот не ги надминува своите со Устав определени ингеренции, од причина што легитимно право е на законодавецот да ги утврди причините за прекинување на застареноста, како и роковите во кои треба определена обврска да се исполни. Во таа насока, Законот за облигациони односи како системски закон го уредува институтот застареност во оддел 4 од Законот со членовите 349-382.

Според овој закон со застареност престанува правото да се бара присилно исполнување на обврската, а застареност настапува кога ќе истече определено време во кое доверителот можел да бара исполнување на обврската. Според општата одредба на член 360 од Законот за облигационите односи побарувањата застаруваат за пет години, ако со закон не е определен некој друг рок на застареност.

Според член 381 од истиот закон, по прекинувањето, застарувањето почнува да тече одново, а времето што изминало пред прекинувањето не се смета во рокот на застареност определен со закон.
(2) Застарувањето прекинато со признание од страна на должникот почнува да тече одново од признанието.
(3) Кога прекинување на застарувањето настанало со подигање тужба или со повикување во заштита, или со истакнување на пребивање на побарувањата во спор, односно со пријавување на побарување во некоја друга постапка, застарувањето почнува да тече одново од денот кога спорот е окончан или завршен на некој друг начин.
(4) Кога прекинување на застарувањето настанало со пријава на побарување во стечајна постапка, застарувањето почнува да тече одново од денот на окончувањето на оваа постапка.
(5) Истото важи и кога прекинување на застарувањето настанало со барање на принудно извршување или обезбедување.
(6) Застарувањето што почнува да тече одново по прекинувањето, се завршува кога ќе измине толку време колку што со закон е определено за застарувањето што е прекинато.

Оттука, според Судот, оспорените одредби се во функција на заштита на правниот поредок на државата, односно остварување на темелните вредности за владеењето на правото и заштита на сопственоста утврдени во член 8 став 1 алинеи 3 и 6 од Уставот и со истите се гарантира остварувањето на правото на сопственост и другите стварни права што е во насока на остварување на начелото на владеење на правото и правната заштита на сопственоста како темелни вредности на уставниот поредок во Република Северна Македонија.

Оспорениот член 4 од Законот предвидува дека започнатите постапки за наплата на побарувања предвидени во член 2 од овој закон ќе завршат во согласност со овој закон.

Тргнувајќи од анализата на содржината на овој член од Законот наспрема уставните норми на кои се упатува во иницијативите Судот оцени дека неосновани се укажувањата во истите поради што не може основано да се доведе под сомнение основаноста на овој член од Законот со Уставот на Република Северна Македонија.

Имено, според наоѓањето на Судот, оспорениот член од Законот нема повратно дејство и истиот не е во спротивност со член 52 став 4 од Уставот од причина што истиот се однесува на постапки за наплата кои сѐ уште траат, не се завршени, поради што не може да се прифати дека станува збор за ретроактивна примена на Законот, како што се тврди во иницијативата. Според Судот, во конкретниот случај, со оспорената одредба се уредуваат односи кои се во тек, односи кои сѐ уште траат, не е завршена постапката, па промените во законското уредување не значат и ретроактивна примена на Законот.

Од анализата на содржината на оспорениот член 4 од Законот неспорно произлегува дека истиот наоѓа примена на незавршените односи во постапките за наплата на побарувањата предвидени во член 2 од истиот закон, а не и на оние постапки кои до влегување во сила на измената на Законот биле завршени. Имено, според Судот, една норма има повратно дејство ако истата се однесува на односи кои се завршени пред влегувањето во сила на таа норма, а нема повратно дејство ако нормата регулира незавршени односи или односи кои се во тек.

Тргнувајќи од наведеното, според Судот, со оспорениот член 4 од Законот не се повредува темелната вредност на уставниот поредок за поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска предвидена во член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот, на што се укажува во иницијативите, од причина што со правосилната судска пресуда, како и со извршните исправи донесени од други надлежни органи, не се утврдува износот на висината на казнената камата, како и периодот утврден за пресметување, туку само обврската за наплата на казнената камата, која во извршната постапка се утврдува и висината и периодот на исплата, поради што не може де се прифати тврдењето во иницијативите дека со оспорениот член 4 од Законот се менува извршниот наслов и со тоа доаѓа до мешање на законодавната во судската власт.

Имено, според Судот, каматата не е само правен институт, туку и инструмент за економска, монетарна и социјална политика за што законодавецот има широка дискрециона власт. Законодавецот со цел воспоставување и одржување на правичен однос меѓу правата на доверителот и обврските на должникот, исто така, има и други инструменти, како што е висината на каматната стапка, валоризација на паричните обврски, право на целосен надомест на штета, институтот на застареност, а кои инструменти законодавецот ги утврдил во Законот за облигационите односи, конкретно во член 267 и член 360 од Законот.

Оттука, законодавецот одредил комбинација на правила со кои не се штитат само обврските на должникот, туку се штитат и правата и побарувањата на доверителите, со што истите немаат различен третман во нивната заштита во текот и извршувањето на облигационите односи и со тоа законодавецот воспоставува и одржува соодветна рамнотежа. Според Судот, основната функција на казнената камата е да го поттикне должникот на навремено плаќање на главниот долг, односно на паричното побарување.

Што се однесува до одредбата од член 5 од оспорениот закон според која истиот влегува во сила со денот на објавувањето, Судот оцени дека истиот не е во спротивност со член 52 став 3 од Уставот на Република Северна Македонија од причина што Законот, како пропис, пред да влезе во сила подлежи на обврската на објавување во „Службен весник на Република Северна Македонија” (член 52 став 1 и став 2 од Уставот), но не е условен со vacatio legis.

Имено, според член 52 став 1 од Уставот, законите и другите прописи се објавуваат пред да влезат во сила, а според став 2 од овој член, законите и другите прописи се објавуваат во „Службен весник на Република Северна Македонија”, најдоцна во рок од седум дена од денот на нивното донесување. Ставот 3 од овој член на Уставот утврдува дека законите влегуваат во сила најрано осмиот ден од денот на објавувањето, а по исклучок што го утврдува Собранието, со денот на објавувањето. Оттука, неспорно е постоењето на уставната можност на Собранието за оценка, односно утврдување на денот на објавувањето на законите, како и исклучокот за негово влегување во сила и со денот на објавувањето.

Тргнувајќи од наведените уставни одредби произлегува дека објавувањето на законите и другите прописи е во функција на обезбедување на принципот на владеењето на правото и остварувањето на слободите и правата на човекот и граѓанинот, како претпоставка за правната сигурност на граѓаните и другите правни субјекти. Објавувањето, пак, на законите и другите прописи претставува акт на обнародување на тие акти и нивно ставање на увид на јавноста. Имено, со неговото донесување, промулгирање, односно потпишување и објавување, законот, односно другиот пропис станува перфектен, односно применлив акт. Имајќи го предвид карактерот и значењето на објавувањето на законите и другите прописи, Уставот утврдил обврска тие да се објавуваат во „Службен весник на Република Северна Македонија”, како службено гласило на Републиката.

Според Судот, во конкретниот случај, формално правно е запазен принципот за објавување на законите пред нивното влегување во сила и воедно е направен исклучок по однос на vacatio legis, како уставно предвидена можност за Собранието на Република Северна Македонија, по исклучок, да определи одреден закон да стапи во сила со денот на објавувањето, од каде не може да се постави прашањето за согласноста на оспорената одредба со член 52 од Уставот.

Врз основа на наведената уставно-судска анализа, Судот оцени дека Законот за изменување и дополнување на Законот за облигационите односи во целина, како и одделно членовите 1, 2, 3, 4 и 5 и член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување не можат да се доведат под сомнение по однос на уставните норми на кои се укажува во иницијативите.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U. nr.114/2023, U.nr.115/2023
U.nr.117/2023, U.nr.118/2023
U.nr.123/2023, U.nr.126/2023
U.nr.127/2023, U.nr.130/2023
U.nr.133/2023, U.nr.134/2023
U.nr.137/2023, U.nr.141/2023
U.nr.160/2023, U.nr.188/2023
U.nr.194/2023
Shkup,10.01.2024

 

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 10 janar 2024, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetuetshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.154/2023) në tërësi dhe veçanërisht nenet 1, 2, 3, 4 dhe 5 dhe të nenit 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.154/2023).

Arsyetim

I

Në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë dorëzuar 15 iniciativa të veçanta për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së neneve të ligjeve të përcaktuara në dispozitiv të këtij aktvendimi. Me rastin e iniciativave të paraqitura, Gjykata ka zhvilluar një procedurë të vetme në pajtim me nenin 21 të Rregullores.

Me iniciativën e dorëzuar nga Vllado Kostovski, avokat nga Ohri, kontestohet neni 4 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese për arsye se me ndryshimet e përmendura të Ligjit, palët në marrëdhënie obliguese vihen në pozitë të pabarabartë, gjegjësisht bëhet diskriminimi i kreditorëve si pjesëmarrës në procedurën përmbarimore, në atë mënyrë që debitorët të vendosen në një situatë të privilegjuar, e cila në mënyrë të drejtpërdrejtë bie ndesh me nenin 9, nenin 51 dhe nenin 52 paragrafi 4 i Kushtetutës.

Nga pikëpamja e përjashtimit të parashikuar nga neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës, i cili përcakton se veprimi prapaveprues është i mundur në rastet kur është më i favorshëm për qytetarët, parashtruesi i iniciativës konsideron se në rastin konkret zgjidhja e kontestuar ligjore është më e favorshme vetëm për debitorët, por jo dhe për kreditorët. Për këto arsye, thuhet se neni 4 i kontestuar i Ligjit është në kundërshtim me nenin 9, nenin 50 paragrafin 2, nenin 51 dhe nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës.

Parashtruesi i kërkesës Vangell Barakoski nga Ohri në iniciativën e tij thekson se neni 2 paragrafi 3 dhe neni 4 i ligjit kontestues nuk janë në pajtim me nenin 8, nenin 9 dhe nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës. Gjegjësisht, nga analiza e nenit 2 paragrafi 3 i Ligjit, rezulton se pas kalimit të afatit prej 10 vitesh si afat absolut, i llogaritur nga data e paraqitjes së kërkesës për përmbarim, shuhen të drejtat e kreditorëve për pagesën e kërkesave të tyre dhe me këtë debitorët lirohen plotësisht nga çdo detyrim që kanë ndaj kreditorëve, ndaj kjo zgjidhje ligjore ndikon negativisht në barazinë e palëve në marrëdhëniet obligative. Kjo zgjidhje ligjore bie ndesh me nenin 9 të Kushtetutës.

Në lidhje me nenin 4 të Ligjit, parashtruesi vlerëson se me të njëjtin vendim imponohet efekti prapaveprues në kushtet kur është më i favorshëm vetëm për një grup të caktuar shtetasish që e kanë statusin e debitorit dhe në këtë mënyrë krijon pasiguri juridike, për këtë arsye është në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinenë 3 dhe nenin 9 të Kushtetutës.

Në iniciativën e tij, Nikolla Istoçki nga Resnja e konteston nenin 4 të ligjit kontestues, i cili lejon aplikimin retroaktiv duke paraparë se procedurat e iniciuara për mbledhjen e kërkesës nga neni 2 do të përfundojnë në përputhje me këtë ligj.

Sipas pretendimeve në iniciativë, kjo do të thotë se të gjitha procedurat përmbarimore që janë në vazhdim pas kërkesave të parashtruara për përmbarim nga kreditorët deri më 20.07.2023 me hyrjen në fuqi të këtij ligji janë tashmë të vjetruara dhe procedurat për këto raste duhet të ndalen dhe të gjitha shpenzimet e bëra në procedurën e përmbarimit do të jenë në barë të kreditorëve. Një dispozitë e tillë mundëson zbatimin prapaveprues të ligjit, edhe pse është më pak i favorshëm për qytetarët, palët në procedurën përmbarimore vendosen në pozitë të pabarabartë, cenohet parimi i sigurisë juridike si një nga aspektet themelore të sundimit të ligjit, dhe siguria juridike është thelbësore në krijimin dhe ruajtjen e besimit të qytetarëve në sistemin shtetëror.

Iniciativa e paraqitur nga Petar Barishiq nga Shkupi e konteston nenin 1, nenin 2 dhe nenin 4 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, si dhe nenin 1 të ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim. Sipas pretendimeve në iniciativë, dispozitat e kontestuara janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3 dhe 7, nenin 30 dhe nenin 55 paragrafin 3 të Kushtetutës sepse e kufizojnë fitimin dhe gëzimin e pronës në bazë të interesit ndëshkues duke i mbrojtur kështu debitorët në kurriz të kreditorëve.

Neni 2 i kontestuar i ligjit i mbron debitorët ndaj të cilëve procedura përmbarimore vijon për më shumë se 10 vjet. Parashtruesi thekson se zgjidhja ligjore e përmendur derogon sistemin juridik dhe paprekshmërinë dhe ekzekutueshmërinë e vendimeve gjyqësore të formës së prerë dhe të ekzekutueshme, të cilat i referohen gjithmonë shumës monetare të akorduar me interes ndëshkues deri në shlyerjen përfundimtare të borxhit. Vendimet e gjykatës nuk mund të ndryshohen nga autoriteti legjislativ. Sipas pretendimeve në iniciativë, me dispozitat ligjore të kundërshtuara, kreditorëve iu hiqet prona e akorduar, me çka është në kundërshtim me nenin 30, paragrafin 3 të Kushtetutës. Neni 4 i ligjit kontestues është gjithashtu në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës pasi me rregullimin se pagesa aktuale e kërkesave nga neni 2 do të bëhet sipas këtij ligji ka fuqi prapavepruese dhe e njëjta është në dëm të kreditorëve.

Neni 1 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim e kufizon interesin e dhënë të përcaktuar me një dokument ekzekutiv. Me vendimin ligjor të ndryshuar, autoriteti ligjvënës ndërhyn në juridiksionin e autoritetit gjyqësor, gjë që është në kundërshtim me nenin 8, paragrafin 1, alinenë 4 të Kushtetutës. Neni 2 i Ligjit për Përmbarim përcakton se bazë për përmbarim është shkresa e përmbarueshme, ndërsa neni 12 paragrafi 1 pika 1 e të njëjtit ligj përcakton se shkresë e përmbarueshme është vendimi gjyqësor i përmbarueshëm dhe pajtimi gjyqësor. Vendimi i gjykatës për mbledhjen e borxhit bazohet gjithmonë në afatin e respektimit të interesit me kamatvonesë ose interes ndëshkues deri në pagesën përfundimtare të borxhit.

Oda e Avokatëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut në iniciativën e dorëzuar me të cilën е kоnteston tërësinë e Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese thekson se me miratimin e tij shkelen parimet e demokracisë moderne dhe hierarkia e akteve juridike në sistemin e rregullimit shtetëror. Parashtruesi i iniciativës thekson se me ligjin e kontestuar cenohen vlerat themelore të rendit kushtetues të mbrojtura me Kushtetutë, si pasojë e vendosjes së një kategorie qytetarësh në pozitë të pabarabartë në llogari të të tjerëve që janë të privilegjuar edhe pse nuk i kanë respektuar detyrimet e tyre ligjore.

Konkretisht, parashtruesi thekson se ligji kontestues është në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 1, 3, 6, 7 dhe 11, nenin 9, nenin 30, nenin 51, nenin 52, nenin 54 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Parashtruesi i i iniciativës thekson se ligji kontestues sjell pabarazi ndërmjet qytetarëve sepse bëhet fjalë për procedura dhe afate përmes të cilave, për arsye të ndryshme, një pjesë e qytetarëve do të vihen në pozitë më të favorshme në krahasim me të tjerët për shkak se u pushojnë detyrimet (debitorët), por për rrjedhojë një grup tjetër qytetarësh do të mbeten pa kërkesat e tyre (kreditorët). Sipas iniciativës, ky është shembull i diskriminimit të dukshëm sepse nga njëra anë shteti vendos një kufi në ekzekutimin e padisë, i cili është pengesë e drejtpërdrejtë për realizimin e kërkesës, por nga ana tjetër, nëpërmjet një zgjidhjeje ligjore, hap mundësinë që kërkesa e kreditorit të vjetrohet pas një periudhe dhjetëvjeçare.

Zgjidhja ligjore e kontestuar e cenon edhe nenin 30 të Kushtetutës, përkatësisht të drejtën e pronës pasi ua heq pronësinë kreditorëve, duke sjellë kështu pasiguri juridike që shkakton kolaps të shtetit të së drejtës.

Ligji i kontestuar bie ndesh edhe me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës sepse ka fuqi prapavepruese dhe përfitojnë vetëm debitorët dhe në dëm të kreditorëve. Si rrjedhojë, ky ligj përbën shkelje të dukshme të periudhës minimale të vacatio legis prej 8 ditësh nga botimi në “Gazetën Zyrtare”, sepse është plotësisht e paqartë se cilat janë arsyet e justifikuara përjashtimisht për të cilat Kuvendi vendos që ndryshimet të hyjnë në fuqi menjëherë. Ndryshimet në këtë ligj krijojnë një vakum ligjor, sepse për shkak të efektit retrospektiv, një numër i madh i vendimeve të formës së prerë dhe të ekzekutueshëm nuk do të mund të ekzekutohen sepse shkurtimi i afatit të parashkrimit nga 10 në 5 vjet për vendimet e formës së prerë do të kontribuojë ndaj një numri të madh të aktgjykimeve sipas të cilave debitorëve iu është dhënë mundësia për përmbushje vullnetare për të humbur mundësinë e mbrojtjes juridike. Gjegjësisht, me këto ndryshime ndalohet përmbarimi për lëndët e përmbarueshme për të cilat ka kaluar afati prej 10 vitesh.

Ligji i kontestuar zhvlerëson garancitë kushtetuese për lirinë e tregut dhe sipërmarrjes dhe për pozitën e barabartë juridike të të gjitha subjekteve në treg. Domethënë, kuptimi dhe rëndësia e interesi ndëshkuesh që llogaritet për detyrimet monetare është të jetë gjobë ose sanksion për debitorët që nuk i paguajnë borxhet në kohë.

Në iniciativën e saj, Oda e Përmbaruesve të Republikës së Maqedonisë së Veriut e konteston nenin 2 paragrafin 3, nenin 4 dhe nenin 5 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese sepse konsideron se e bën diskriminim ndërmjet debitorëve dhe kreditorëve. Nëse qëllimi i ligjvënësit është mbrojtja e një kategorie të caktuar të qytetarëve sipas prejardhjes shoqërore, pasurisë apo pozitës shoqërore, parashtruesi mendon se kjo nuk duhet të bëhet përmes Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese. Domethënë, ky ligj duhet të zbatohet njësoj për të gjithë.

Në iniciativë, janë theksuar edhe të njëjtat arsye për kundërshtim si në iniciativën e Odës së Avokatëve dhe ligji i kontestuar kontestohet vis-a-vis të njëjtave norma kushtetuese si në atë iniciativë.

Në iniciativën e EVN Maqedoni dhe të tjera, thuhet se ligji i kontestuar paraqet diskriminim të drejtpërdrejtë dhe vënien e kreditorëve në pozitë jashtëzakonisht të pafavorshme. Parashtruesit e kësaj nisme, pa fajin e tyre, por për ruajtje të momentit social dhe interesit të konsumatorëve, përkatësisht për shkak të marrëveshjeve të lidhura me debitorët për kthimin e borxheve të përcaktuara me këste, kërkesa të shumta të tyre për shkak të skadimit të afatit të caktuar prej 5 vitesh, nuk mund të iniciojnë procedurë për përmbarim të detyrueshëm, përkatësisht duhet të shlyejnë kërkesat e tyre në kontabilitet.

Me ligjin e kontestuar, favorizimin e qytetarëve si kusht dhe supozim për mundësinë e efektit prapaveprues të ndryshimeve ligjore, ligjvënësi në asnjë rast nuk mund ta vlerësojë atë në mënyrë të njëanshme dhe të pjesshme, përkatësisht në interes të vetëm dhe ekskluzivisht të një kategorie qytetarësh dhe pjesëmarrësish në marrëdhëniet obliguese. Gjithashtu, ligji i kontestuar e cenon afatin minimal ligjor të vacation legis prej 8 ditësh, për këtë arsye nuk është e qartë se për çfarë arsye Kuvendi vendos që këto ndryshime të hyjnë në fuqi menjëherë.

Me iniciativën e Gjorgi Andov nga Kumanova, kontestohet Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese si dhe neni 1 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim, edhe për shkak të mospërputhjes së tyre me nenin 30, nenin 52, paragrafin 4 dhe nenin 54 paragrafin 3 të Kushtetutës.

EVN Maqedoni dhe të tjerët e kontestojnë Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese si jokushtetues dhe në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 1, 3, 6 dhe 7, nenin 9, nenin 30, nenin 51, nenin 52 paragrafin 4 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Në nismë thuhet se kuptimi i interesit ndëshkues, që llogaritet për detyrimet monetare të paguara dhe të papaguara, paraqitet nëpërmjet tre funksioneve të saj bazë: penal, si sanksion për debitorët që nuk i paguajnë borxhet në kohë; ekonomike, si një lloj kompensimi material i dëmit pasuror dhe parandalues, i cili stimulon debitorët të përmbushin detyrimet e tyre financiare në kohën e duhur. Pra, ekzistenca e interesit ndëshkues është plotësisht e justifikuar ekonomikisht dhe juridikisht.

Duke e kufizuar interesin ndëshkues, shteti stimulon llojin më të keq të debitorëve që me vetëdije nuk i paguajnë në kohë borxhet monetare.

Me futjen e parashkrimit të borxheve që i nënshtrohen procedurave përmbarimore, bëhet diskriminimi i drejtpërdrejtë dhe kreditorët vendosen në pozitë jashtëzakonisht të pafavorshme.

Efekti prapaveprues i ligjit është në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës, pasi nuk plotësohet kushti për ndikim më të favorshëm të Ligjit te qytetarët, i cili do të arsyetonte efektin prapaveprues të ndryshimeve ligjore.

Me Ligjin e kontestuar shkelet afati minimal i vacatio legis prej 8 ditësh, prandaj nuk është e qartë se për çfarë arsye Kuvendi vendos që këto ndryshime të hyjnë në fuqi menjëherë.

Me iniciativën e Sinisha Stankoviqit nga Kumanova kontestohen nenet 1, 2 dhe 4 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese për shkak të mospërputhjes së tyre me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3, 6, 7 dhe 11 të Kushtetutës. Gjegjësisht, në iniciativë thuhet se me dispozitat ligjore të kontestuara ligjvënësi e dënon një grup të caktuar të qytetarëve, kurse një grup tjetër e shpërblen, duke i vënë qytetarët në pozitë të pabarabartë në kundërshtim me nenin 9 të Kushtetutës. Në këtë mënyrë ligjvënësi e mbron kategorinë e debitorëve.

Me nenin 4 të kontestuar të ligjit, ligjvënësi krijon kaos në aspektin e sundimit të së drejtës kur lejon efekt prapaveprues të Ligjit i cili është i dëmshëm dhe jo më i favorshëm për qytetarët, gjë që bie ndesh me nenin 52 paragrafin 4 t Kushtetutës.

Sipas pretendimeve në iniciativë, nenet e kontestuara të Ligjit shkelin edhe nenin 54 të Kushtetutës, sepse kufizojnë të drejtën e pronësisë së kreditorëve, përkatësisht atyre u hiqen të drejtat e fituara në bazë të ligjit.

Në iniciativën e parashtruar nga Jakim Iliev nga Koçani, neni 2 paragrafi 3, neni 4 dhe neni 5 i Ligjit janë kundërshtuar me arsyetimin se shkelin nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3 dhe 6 të Kushtetutës. Gjegjësisht, sipas pretendimeve në iniciativë, dispozitat kontestuese nuk parashikojnë procedurë në të cilën përmbaruesi do të vendosë parashkrimin e vendimit të formës së prerë të gjykatës ose vendimit të një organi tjetër ose marrëveshjes së arritur në gjykatë. Gjithashtu, Ligji nuk parasheh të drejtën e mbrojtjes apo mjet juridik kundër vendimit të përmbaruesit, por nuk ka shtet ligjor dhe pronësi, pra nuk mbrohet e drejta e pronësisë. Më tej, në iniciativë thuhet se Ligji ka fuqi prapaveprues jo më të favorshëm për qytetarët, me çka është në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës.

Neni 5 i ligjit të kontestuar shkel nenin 52 paragrafin 3 të Kushtetutës sepse në këtë rast nuk mund të zbatohet përjashtimi i parashikuar në normën kushtetuese të cituar duke pasur parasysh nevojën e kohës së mjaftueshme që ekzekutuesit të njihen me përmbajtjen e ligjit. Për këto arsye, iniciatori i nismës mendon se vacatio legis duhet të jetë shtatë ditë.

Në iniciativën e dorëzuar, Shoqata e Bankave të Maqedonisë e konteston nenin 2 paragrafin 3 dhe nenin 4 të Ligjit duke thënë se janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3, 4 dhe 6, nenin 30 dhe nenin 55 të Kushtetutës, përkatësisht neni 4 është në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës.

Në iniciativë thuhet se Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në praktikën e saj e thekson detyrimin pozitiv të shtetit në kontekst civil për të organizuar një sistem të ekzekutimit të vendimeve gjyqësore që të jetë efektiv dhe normativ dhe në praktikë të sigurojë që ekzekutimi të kryhet pa vonesat e panevojshme. GJEDNJ shprehu qëndrimin se për qëllime të nenit 6 të Konventës Evropiane, ekzekutimi i një vendimi gjyqësor duhet të konsiderohet pjesë përbërëse e gjykimit. Në praktikën e saj, GJEDNJ-ja kërkesën monetare të përcaktuar me vendim gjyqësor të formës së prerë si pronë në kuptimin e nenit 1 të Protokollit 1 dhe thekson se shteti ka detyrimin që në kuadrin e nenit 1 të Protokollit 1 t’i sigurojë kreditorit ndihmën e nevojshme në ekzekutimin e kërkesës së përcaktuar me vendim gjykate dhe në mënyrë të veçantë i thekson çështjet që janë zhvilluar në gjykatë (Kotov v. Russia, App.no 54522/00, të datës 04.05.2006). Shkelja e atij neni dhe e nenit 6 të Konventës ndodh kur personat me pushtet publik nuk i kryejnë funksionet e tyre në procedurën e përmbarimit në mënyrë efektive në dëm të kreditorëve. Kështu, në çështjen Fuklev v.Ukraine, App.no. 71186/01, 07.06.2005,para.92 GJEDNJ konstatoi shkelje të së drejtës së pronës dhe nenit 6 të Konventës për shkak se ekzekutorët nuk vepruan siç duhet brenda 4 viteve për t’i raportuar pretendimet e aplikantit në procedurat e falimentimit, ndërsa gjykatat vendore nuk e zbatuan kontrollin e duhur të situatës me shtyrjen, duke krijuar kështu pasiguri të vazhdueshme në lidhje me ekzekutimin e gjykimeve.
Ligjvënësi me dispozitën e kontestuar e pengon ekzekutimin e aktgjykimit gjyqësor të formës së prerë dhe kreditorin të arkëtojë borxhin e tij nga debitori, duke e cenuar kështu të drejtën e pronësisë së kreditorëve. Prandaj, parashtruesi konsideron se në rendin juridik nuk guxon të ketë dispozitë ligjore me të cilën do të ketë afat për ekzekutimin e një vendimi gjyqësor, skadimi i të cilit do ta shuante padinë e vendosur në të. Në këtë kontekst, miratimi i ligjit të kontestuar paraqet precedent në historinë juridike të Republikës së Maqedonisë së Veriut, i cili e kërcënon integritetin e rendit juridik.

Parashtruesi i iniciativës mendon se vetë caktimi i afatit për përmbarim pas paraqitjes së kërkesës për përmbarim dhe efektet e skadimit të tij është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me sundimin e së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues. Sipas iniciativës, procedura për ekzekutimin e vendimit gjyqësor për mbledhjen e kërkesave, për të qenë në përputhje me Kushtetutën, duhet të zgjasë deri në arkëtimin e borxhit, përkatësisht të mos ndalet për shkak të kalimit të kohës.

Në iniciativë thuhet se në ligjin e kontestuar askund nuk është përcaktuar interes publik për konfiskimin e pasurisë, siç e kërkon neni 30 paragrafi 3 i Kushtetutës, në mënyrë që kushtetuta të jetë joproblematike. Domethënë, mbrojtja e interesave të njërës palë në raport me palën tjetër në një marrëdhënie obligative nuk mund të jetë asnjëherë në interes të opinionit. Prandaj, konfiskimi efektiv i pronësisë nga kreditorët si pasojë e dispozitës së kontestuar të nenit 2 paragrafit 3 të Ligjit nuk mund të arsyetohet nga këndvështrimi i nenit 30 paragrafit 3 të Kushtetutës.

Neni 4 i kontestuar i Ligjit është gjithashtu në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës, për arsye se ka efekt prapaveprues jo më të favorshëm për qytetarët. Gjegjësisht, efekti prapaveprues në këtë rast shihet në faktin se afati i ri i parashkrimit për kërkesat nga paragrafi 1 (5 vjet) do të zbatohet për marrëdhëniet juridike që kanë përfunduar para hyrjes në fuqi të ligjit të ri, pasi me parashkrimin ndalon e drejta të kërkohet përmbushja e detyrueshme e obligimit, ndërsa kreditorët tashmë e kanë shfrytëzuar atë të drejtë para hyrjes në fuqi të parashkrimit të ri.

Në lidhje me dispozitën që përcakton se ky ligj do të zbatohet për të gjitha procedurat përmbarimore të nisura para hyrjes në fuqi të ndryshimeve, pavarësisht se në momentin e paraqitjes së kërkesës për përmbarim, ky “vjetërim” i procedurës së përmbarimit nuk ka ekzistuar fare, parashtruesi i iniciativës mendon se ka efekt prapaveprues dhe e kërcënon parimin e sundimit të ligjit dhe sigurisë juridike. Kjo do të thotë se dispozita e kontestuar e nenit 4 të Ligjit nuk është në përputhje me ndalimin kushtetues të veprimit prapaveprues të ligjeve. Pra, ky ligj është më i favorshëm vetëm për debitorët dhe për ato arsye nuk mund të konsiderohet se është më i favorshëm për qytetarët. Kuptimi i dispozitës kushtetuese për përjashtimin e lejuar të efektit retrospektiv të ligjeve është në ekzistencën e një avantazhi të përgjithshëm për qytetarët në lidhje me plotësimin e kushteve ligjore për realizimin e të drejtave personale, statusore, pasurore ose të tjera dhe jo në përvetësimin e një pozicioni më të favorshëm të njërës palë në raport me palën tjetër, në dëm të tyre.

Për arsyet e cekura në iniciativë, propozohet që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 2, paragrafit 3 dhe nenit 4 të ligjit të kontestuar.

Në iniciativën e paraqitur nga Trajçe Torov nga Shtipi, thuhet se Ligji i kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese është në kundërshtim me nenin 30 paragrafët 1, 3 dhe 4 dhe nenin 8 paragrafin 1 alinetë 6 dhe 7 të Kushtetutës. Përkatësisht, iniciativa i referohet aktgjykimit të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Boçvarska kundër Maqedonisë, A.nr. 27865/02 të 17.09.2009 në të cilën është gjykuar se arkëtimi i zbatuar konsiderohet pronë në pajtim me qëllimet e nenit 1 të Protokollit 1 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut.
Prandaj, sipas iniciativës, kërkesat janë e drejtë pronësore dhe shteti nuk guxon ta zvogëlojë atë pronë pa kompensim tregu. Shteti ka të drejtë dhe mund të shtetëzojë interesat e pronarëve të mjeteve sipas pikës 4 të nenit 30 të Kushtetutës, por me kusht që e garanton pronësinë, përkatësisht duhet të japë kompensim monetar, i cili nuk duhet të jetë nën vlerën e tregut

Neni 2 paragrafi 1 pika 1 dhe neni 5 i ligjit kontestues janë në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës, sepse kanë efekt prapaveprues edhe për aktgjykimet e ekzekutueshme që janë gjykuar dhe janë bërë të ekzekutueshme para këtij ligji dhe i njëjti është më i favorshëm vetëm për debitorët. Me vendimet e kontestuara juridike, kërkesa e përmbarueshme e kreditorëve të cilët nuk kanë paraqitur kërkesë për përmbarim deri në ditën e miratimit të Ligjit dhe ata që janë bërë të përmbarueshëm e kanë pasur këtë të drejtë deri në 10 vjet, pa iu dhënë kompensim tregu për pretendimet, hiqet, pra shtetëzohet. Sipas nismës, e drejta e pronësisë nuk vjetërohet, për këtë arsye nuk mund të caktohet afat për parashkrimin e këtyre kërkesave.

Normat e kontestuara gjithashtu, sipas pretendimeve në iniciativë, krijojnë pasiguri juridike dhe e prishin efikasitetin e sistemit gjyqësor duke zhvlerësuar ekzekutimin e aktgjykimit të gjykatës dhe janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3, 4, 6 dhe 7 të Kushtetutës.

Lupço Naumoski nga Ohri, me iniciativën e dorëzuar, e konteston nenin 4 të Ligjit për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese për të njëjtat arsye si në iniciativat e lartpërmendura.

Me iniciativën e dorëzuar nga Shoqëria për prodhim, inxhinieri dhe tregti “Hidroterma” – Shpknjp, import-eksport Kumanovë, kontestohet neni 2 paragrafi 3 i Ligjit sepse është në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinetë 3, 6 dhe 7 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Sipas pretendimeve në iniciativë, pamundësia e përmbarimit lidhur me kërkesat ndaj ndërmarrjeve publike nënkupton pabarazi të pjesëmarrësve në marrëdhënien detyrimore juridike dhe mundësinë e parashkrimikt për dhjetë vjet nga kërkesa e paraqitur për përmbarim. Kjo zgjidhje ligjore ka ndikim negativ në pretendimet e ardhshme ndaj ndërmarrjeve publike. Me futjen e një dispozite të tillë ligjore cenohen parimet bazë si sundimi i ligjit dhe shteti ligjor, parimi i sigurisë juridike dhe mbrojtja juridike e pronës dhe liria e tregut dhe sipërmarrësisë. Për këto arsye, iniciativa propozon shfuqizimin e nenit të kontestuar 2 paragrafit 3 të Ligjit.

II

Gjykata në seancë konstatoi se Ligji i kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese i përmban 5 (pesë) nene. Neni 1 i të njëjtit parasheh se në Ligjin për Marrëdhëniet Obliguese (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 18/2001, 4/2002, 5/2003, 84/2008, 81/2009, 161/2009 dhe 123/13 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 215/21), në nenin 266-a pas paragrafit (7) shtohet një paragraf i ri (8), i cili thotë: “(8) Kur shuma e kamatës ndëshkimore të paguar dhe të papaguar arrin shumën e kryegjësë, interesi pushon së rrjedhuri”.

Me nenin 2 të ligjit kontestues, neni 368 ndryshohet si vijon:

(1) Të gjitha kërkesat që janë konstatuar me aktgjykim të plotfuqishëm ose me vendim të organit tjetër kompetent ose me zgjidhje para gjykatës ose organit tjetër kompetent vjetërohen për pesë vjet nga momenti i ekzekutimit të tyre, si dhe si kërkesat për të cilat në përputhje me ligjin parashikohet vjetërim më i shkurtër.
(2) Të gjitha kërkesat e përkohshme, të cilat rrjedhin nga vendimet ose zgjidhjet e parapara në paragrafin (1) të këtij neni dhe janë të afatizuara në të ardhmen, bëhet parashkrimi në afatin e paraparë për parashkrimin e kërkesave të përkohshme.
(3) Parashkrimi i vendimit të plotfuqishëm ose me aktvendim të organit tjetër kompetent ose me marrëveshje para gjykatës ose organit tjetër kompetent ndërpritet me paraqitjen e kërkesës për përmbarim para përmbaruesit kompetent, me ç’rast statuti i parashkrimit fillon të rrjedhë nga e para, e cila në procedurën përmbarimore zgjat dhjetë vjet nga momenti i paraqitjes së kërkesës për përmbarim.

Sipas nenit 3 të Ligjit, në Ligjin për plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 215/21), neni 2 ndryshohet si vijon:

(1) Dispozita e nenit 1 të këtij ligji, me të cilin shtohet neni i ri 389-a, zbatohet për interesin e papaguar nga 1 janari pas vitit në të cilin norma e inflacionit ishte deri në 50% në nivel vjetor.
(2) Dispozita e nenit 1 të këtij ligji, me të cilin shtohet neni i ri 389-a, nuk zbatohet nga 1 janari pas vitit në të cilin norma e inflacionit ishte mbi 50% në nivel vjetor.
(3) Norma e inflacionit nga paragrafët (1) dhe (2) të këtij neni e paraqet normën mesatare vjetore të ndryshimit të indeksit të kostove të jetesës për vitin përkatës kalendarik, të llogaritur nga Enti Shtetëror i Statistikave të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe publikuar në faqen e tyre të internetit.

Neni 4 i Ligjit përcakton se procedurat e iniciuara për pagesën e kërkesave të parapara në nenin 2 të këtij ligji do të përfundojnë në përputhje me këtë ligj.

Në nenin 5 i Ligjit është përcaktuar se ky ligj hyn në fuqi me ditën e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Neni 1 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim parasheh se në Ligjin për Përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 72/2016, 142/2016 dhe 233/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republika e Maqedonisë së Veriut” numër 14/2020), në nenin 18 paragrafi (1) pika në fund të fjalisë zëvendësohet me presje dhe shtohen fjalët “përkatësisht deri në momentin kur interesi i papaguar arrin shumën e borxhit kryesor”.

III

Në nenin 1 paragrafin 1 të Kushtetutës përcaktohet se Republika e Maqedonisë së Veriut është shtet sovran, i pavarur, demokratik dhe social.

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3, 4 dhe 6 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuar me Kushtetutë; sundimi i ligjit; ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe mbrojtja ligjore e pronësisë.

Sipas nenit 9 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe shoqërore, besimi politik dhe fetar, pasuria dhe pozita shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Neni 30 paragrafi 1 i Kushtetutës e garanton të drejtën në pronë dhe të drejtën në trashëgimi. Sipas paragrafit 2 të këtij neni të Kushtetutës, pronësia krijon të drejta dhe detyrime dhe duhet t’i shërbejë individit dhe komunitetit. Sipas pikës 3 të të njëjtit nen, askujt nuk mund t’i hiqet ose t’i kufizohet pronësia dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, përveç kur bëhet fjalë për interes publik të përcaktuar me ligj dhe sipas pikës 4 të këtij neni të Kushtetutës në rast shpronësimi të pronësisë ose në rast të kufizimit të pronësisë, garantohet një kompensim i drejtë, i cili nuk mund të jetë më i ulët se vlera e tregut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutë dhe ligj.

Neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës përcakton se ligjet dhe aktet nënligjore nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç përjashtimit në rastet kur është më e favorshme për qytetarët.

Sipas nenit 1 të Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, ky ligj i rregullon bazat e marrëdhënieve obliguese, marrëdhëniet kontraktuale dhe të tjera obliguese në shitjen e mallrave dhe shërbimeve.

Kreu III i ligjit me titull “Interesi ndëshkues” e rregullon interesin ndëshkues me dispozita të veçanta. Kështu, neni 266 i ligjit parashikon:

(1) Debitori i cili vonohet në përmbushjen e një detyrimi monetar, përveç kryegjësë, ka edhe interes ndëshkues.
(2) Afati i maturimit të detyrimit për pagesën e interesit ndëshkues përcaktohet në përputhje me rregullat e këtij ligji që kanë të bëjnë me përcaktimin e kohës së përmbushjes së obligimeve.
(3) Nëse afati i maturimit nuk mund të përcaktohet në këtë mënyrë, ndërsa bëhet fjalë për një pretendim nga qarkullimi i mallrave dhe shërbimeve ndërmjet tregtarëve ose tregtarëve dhe personave të së drejtës publike, obligimi për pagesën e interest ndëshkues bëhet i detyrueshëm në një nga ditët në vijim, pa qenë nevoja të dorëzoni një paralajmërim: 30 ditë nga dita e marrjes së faturës ose kërkesës përkatëse për pagesë ose – nëse dita e marrjes së faturës ose kërkesa përkatëse për pagesë nuk mund të përcaktohet me siguri, 30 ditë pas pranimit të mallrave ose shërbimeve ose nëse debitori merr faturën ose kërkesën përkatëse për pagesë përpara marrjes së mallrave dhe shërbimeve, 30 ditë nga marrja e mallrave ose shërbimeve ose nëse ligji ose kontrata parashikon një procedurë për pranimin ose konfirmimin që përcakton konformitetin e mallrave ose shërbimeve dhe debitori ka marrë faturën ose kërkesën përkatëse për pagesë para ose në ditën e marrjes ose konfirmimit, 30 ditë nga dita e marrjes ose konfirmimit.

Sipas nenit 266-a të Ligjit është paraparë:

(1) Norma e interesit penal caktohet për çdo gjysmë viti, në lartësi të normës së interesit të instrumentit bazë nga punët e tregut të hapur të Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë (norma referente), e cila ishte e vlefshme në ditën e fundit të gjashtëmujorit paraardhës të këtij gjashtëmujori, është rritur me dhjetë pikë përqindje në kontratat tregtare dhe kontratat ndërmjet tregtarëve dhe personave të së drejtës publike, përkatësisht është rritur me tetë pikë përqindje në kontratat në të cilat të paktën një person nuk është tregtar (interesi penal juridik).
(2) Kur detyrimi monetar shprehet ose përcaktohet në valutë të huaj, norma e interesit të ndëshkimit përcaktohet për çdo gjysmë viti dhe ajo është në masën e normës së Euriborit njëmujor për euro që ka qenë e vlefshme në ditën e fundit të gjashtëmujorit para gjashtëmujorit aktual, është rritur me dhjetë pikë përqindje në kontratat tregtare dhe kontratat ndërmjet tregtarëve dhe personave të së drejtës publike, përkatësisht është rritur me tetë pikë përqindje në kontratat në të cilat të paktën një person nuk është tregtar (interesi ndëshkues juridik).
(3) Në kontratat tregtare dhe kontratat ndërmjet tregtarëve dhe personave të së drejtës publike normë më e lartë se norma e interesit ndëshkues ligjor që ka qenë në fuqi në ditën e lidhjes së kontratës (interesi ndëshkues kontraktual), por më së shumti deri në 50 për qind më e lartë se norma e përcaktuar, mund të bihet dakord me interes ligjor ndëshkues.
(4) Dispozita për një normë më të lartë se norma e interesit ndëshkues është e pavlefshme tërësisht ose pjesërisht nëse rrjedh nga rrethanat e rastit, zakonet tregtare ose nga natyra e subjektit të detyrimit që norma e interesit ndëshkues të rënë dakord në këtë mënyrë, në kundërshtim me parimet e ndërgjegjes dhe ndershmërisë, vlerën e barabartë të përfitimeve dhe barazisë reciproke, si dhe dispozitat për kontratat me fajde, shkaktuan një shpërpjestim të dukshëm ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve të palëve kontraktuese.
(5) Me rastin e vlerësimit nëse dispozita për përcaktimin e shumës së kamatës penale kontraktuale është e pavlefshme, do të merret parasysh edhe nëse ka pasur arsye të arsyeshme për shmangie nga lartësia e normës së kamatës penale ligjore.
(6) Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë është e obliguar që normën referente ta publikojë në ueb faqen e saj çdo 2 janar dhe 1 korrik, dhe ajo vlen për gjashtë muajt aktual (deri në fund të gjashtëmujorit).
(7) Persona të së drejtës publike, në kuptim të këtij ligji, konsiderohen personat të cilët janë të detyruar të veprojnë sipas procedurës së prokurimit publik, përveç tregtarëve.
(8) Kur shuma e interesit ndëshkues të papaguar dhe të detyrimit arrin shumën e kryegjësë, interesi pushon së rrjedhuri.

Paragrafi 8 i nenit 266-a të përmendur të Ligjit është shtuar me nenin 1 tashmë të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese. Me pretendimet e përfshira në iniciativat e paraqitura, neni 1 i këtij ligji kontestohet nga pikëpamja e nenit 8, paragrafi 1, alineja 6 dhe nenit 30 të Kushtetutës, përkatësisht se e cenon të drejtën e pronës së kreditorëve nga marrëdhënia obliguese-juridike.

Në bazë të nenit 1 të Ligjit kontestues për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim në Ligjin për Përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 72/16, 142/16 dhe 233/18 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 14/20), në nenin 18 paragrafi (1) afati në fund të fjalisë zëvendësohet me presje dhe shtohen fjalët “përkatësisht deri në momentin kur interesi i papaguar arrin shumën e borxhit kryesor”.
Nisur nga analiza e dispozitave kushtetuese dhe ligjore të përmendura në korrelacion me pretendimet e iniciativave, Gjykata vlerësoi se ato janë të pabaza për arsyet e mëposhtme:

Me dispozitat e përmendura ligjore, ligjvënësi parashikoi se kushdo që vonohet në përmbushjen e detyrimit financiar, i detyrohet përveç borxhit kryesor dhe interesit ndëshkues në masën e përcaktuar me ligj. Kreditori ka të drejtën e interesit penal pavarësisht nëse ka pësuar dëm nga vonesa e debitorit. Interesi është në fakt një çmim që paguhet për përdorimin e parave ose sendeve të tjera të këmbyeshme pa i vënë ato në dispozicion të dikujt. Interesi ndëshkues në thelb ka karakter ndëshkues dhe paraqet dënim për debitorin e parregullt dhe njëkohësisht mjet presioni për përmbushjen e detyrimit në kohë. Detyrimi për pagimin e gjobës, pra kamatëvonesën dhe njëkohësisht përcaktimi i lartësisë së saj, përcaktohet me ligj, si sanksion për përmbushjen me vonesë të detyrimit.

Rregullimi ligjor i interesit ndëshkues tregon se borxhi i interesit ndëshkues nga debitori lidhet me dy rrethana. E para është se debitori ka rënë në vonesë me përmbushjen e borxhit kryesor dhe e dyta është se vonesa ka të bëjë me përmbushjen e detyrimeve monetare. Nga kjo rezulton se vonesa në përmbushjen e detyrimit kryesor nuk mjafton në vetvete për të detyruar debitorin të paguajë interes ndëshkues, por për këtë është gjithashtu e nevojshme që vonesa t’i referohet një detyrimi monetar. Gjithashtu, interesi ndëshkues, i parë si një gjobë dhe për rrjedhojë si një detyrim dytësor i debitorit për të paguar kreditorin, ekziston çdo herë (pa përjashtim) kur debitori vonohet në shlyerjen e borxhit kryesor. Domethënë, interesi ndëshkues si detyrim plotësues i debitorit, lind me fuqinë e ligjit dhe për pagimin e interesit ndëshkues nuk nevojitet asgjë tjetër përveç vonesës së debitorit nga marrëdhënia specifike e detyrimit.

Zgjidhja ligjore e kundërshtuar e parashikon pragun e sipërm për pagesën e interesit ndëshkues mbi shumën e kryegjësë së caktuar dhe të papaguar, dhe ligjvënësi parashikon që shuma e interesit të papaguar ndëshkues pushon së rrjedhur kur arrin shumën e borxhit kryesor, kështu instituti i interesit ndëshkues vazhdon edhe më tej.

Nga sa më sipër, rezulton qartë se pretendimi në iniciativë nuk mund të pranohet se duke e kufizuar lartësinë e interesit ndëshkues në shumën e borxhit kryesor, cenohet e drejta e pronësisë së kreditorëve, për arsye se ata nuk e kanë fituar të drejtën e pronësisë së një të ardhmeje dhe një gjëje të pasigurt dhe aq më tepër që me nenin kontestues të ligjit nuk e humbasin të drejtën e interesit ndëshkues, vetëm kufizohet lartësia e shumës së interesit ndëshkues që është e drejtë ligjvënësi ta rregullojë atë.

Duke e vlerësuar nenin 1 të kontestuar të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese dhe nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarimin nëse bie ndesh me vlerën themelore të rendit kushtetues të mbrojtjes juridike të pronës të paraparë në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 6 dhe të drejtën e pronësisë të parashikuar në nenin 30 të Kushtetutës, si dhe të drejtën për barazi para Ligjit dhe nëse i njëjti është mjaft i qartë për t’i përmbushur kriteret nga neni 1 i Kushtetutës në të cilin Republika e Maqedonisë së Veriut, ndër të tjera, është përcaktuar si shtet social, Gjykata konsideroi se interesi nuk është vetëm institucion juridik, por edhe instrument i politikës monetare dhe sociale në të cilën ligjvënësi ka një të drejtë të gjerë diskrecioni, përkatësisht autoritet. Domethënë, pa drejtësi sociale, sistemi do të kërcënohej rrënjësisht dhe do të kthehej në të kundërtën e tij.

Prandaj, të drejtat dhe kompetencat do të ushtrohen më mirë ekskluzivisht duke i respektuar parimet e drejtësisë sociale. Parimi kushtetues i drejtësisë sociale nënkupton të drejta të barabarta dhe mundësi të barabarta për realizimin e këtyre të drejtave. Parimi i drejtësisë sociale kërkon që ligjvënësi të parashikojë aksesin më të lehtë të të drejtave në rregullimin normativ të të drejtave për të arritur një balancë, baraspeshë të pretendimeve nga të dyja palët në marrëdhëniet juridike. Në këtë drejtim, sipas Gjykatës, është edhe angazhimi i ligjvënësit gjatë rregullimit normativ me dispozitat e kontestuara për të parandaluar ekzistimin e shfrytëzimit ekonomik të debitorëve në marrëdhëniet obliguese-juridike. Me rastin e standardizimit të dispozitave kontestuese të nenit 1 të dy ligjeve, ligjvënësi ka parasysh ekzistimin e të ashtuquajturit duplum (sasi e dyfishtë) rregulli i cili bazohet në marrjen në konsideratë të politikës publike për mbrojtjen e debitorit nga shfrytëzimi financiar nga kreditorët.

Për të vendosur dhe mbajtur një marrëdhënie të drejtë ndërmjet pjesëmarrësve në marrëdhënien obliguese-juridike, përveç ndalimit ultra alterum tantum, ligjvënësi disponon edhe instrumente të tjera, si lartësinë e interesit, valorizimin e detyrimeve monetare, të drejtën për dëmshpërblim të plotë, etj. Domethënë, duke e analizuar vetë rregullin ne ultra alterum tantum, i njëjti si një institut nuk është antikushtetues sepse nuk ndikon në shumën e kryegjësë dhe as në obligacionin për të paguar interesin, por vetëm e kufizon shumën e interest të vonuar. Megjithatë, nëse kreditori ka pësuar dëm nga vonesa e debitorit, e cila është më e madhe se shuma që do të ishte marrë me interes penal, atëherë kreditori ka të drejtë të kërkojë diferencën deri në kompensimin e plotë. Kështu, me përcaktimin e ndalimit të tarifimit ultra alterum tantum për interes penal, sipas Gjykatës, ligjvënësi nuk ndërhyn në të drejtën e pronës private.

Përkatësisht, sipas konstatimit të Gjykatës, detyrë themelore e ligjvënësit është të përcaktojë mënyrën dhe rregullat me të cilat realizohen detyrimet monetare të debitorit dhe njëkohësisht mbrojtja e detyrimit monetar të debitorit me qëllim të arritjes së një ekuilibri në marrëdhëniet. Rregulli i ndalimit ultra alterum tantum ka si pasojë që në momentin kur shuma e interesit penal arrin në borxhin kryesor, humbet funksionin që ka institucioni i interesit penal. Gjegjësisht, me heqjen e ndalimit ultra alterum tantum për rrjedhën e interesit penal, nuk cenohen të drejtat e fituara dhe as nuk cenohet parimi i pritjeve legjitime, prandaj Gjykata ka vlerësuar se vendimi juridik i kontestuar është në përputhje me nenin 8 paragrafin 1 alinenë 6 dhe neni 30 i Kushtetutës.

Në drejtim të ndalimit të ultra alterum tantum është qëndrimi i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë i shprehur në çështjen C-256/15 të datës 15 dhjetor 2016, Drago Nemec kundër Republikës së Sllovenisë. Konkretisht, në këtë vendim, Gjykata Evropiane konstatoi se rregulli i ndalimit ultra alterum tantum nuk ka efekt në kufizimin e shumës së kamatës penale në atë mënyrë që do të anulonte thelbin e të drejtës së kreditorit për të kërkuar pagesën e kamatës në rast të mospërmbushje, as nuk heq interesin penal në ndonjë zyrë në lidhje me debitorin.

Lidhur me pretendimet në iniciativat se neni i kontestuar i ligjit krijon pabarazi, përkatësisht pjesëmarrësit në procedurë vendosen në pozitë të pabarabartë në mënyrë që debitorët të jenë në pozitë më të privilegjuar në raport me kreditorët, Gjykata konstatoi se ato janë të pabaza. Kjo për shkak se neni 1 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese dhe Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim vlen për të gjitha subjektet në treg, pa përjashtim, gjegjësisht pavarësisht nga fakti në çfarë cilësie janë të njëjtit në detyrimet juridike të përditshme – qoftë në rolin e kreditorit apo të debitorit. Prandaj, sipas Gjykatës, është i papranueshëm pretendimi në iniciativat se neni 1 i kontestuar i dy ligjeve kontestimore e vendos debitorin në pozitë më të privilegjuar në krahasim me kreditorin. Gjegjësisht, sipas përmbajtjes së nenit kontestues, ai nuk përcakton se kujt i referohet, por përkundrazi dispozita është e qartë, decide dhe precize, nga ku rezulton se vlen për të gjitha subjektet në treg, në mënyrë të barabartë, me të cilat Republika i siguron pozitë të barabartë juridike, në pajtim me nenin 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Përkatësisht, me nenin 55 paragrafin 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Republika u siguron status të barabartë juridik të gjitha subjekteve në treg dhe ndërmerr masa kundër pozitës monopolistike dhe sjelljeve monopoliste në treg.

Dispozita e nenit 55 paragrafit 2 të Kushtetutës synon ta detyrojë Republikën që të sigurojë pozitë të barabartë juridike të subjekteve të tregut duke krijuar kushte të tilla për zhvillimin e marrëdhënieve të ndërsjella ndërmjet subjekteve të tregut, si dhe marrëdhëniet e tyre me shtetin, të cilat do jenë të barabarta për të gjitha subjektet në treg dhe jo t’i barazojnë ato subjekte në funksion të rregullimeve të veçanta brenda marrëdhënieve në të cilat hyjnë. Kjo do të thotë se në sferën e marrëdhënieve debitor-kreditor, parimi kushtetues i barazisë së subjekteve të tregut e detyron Republikën në rregullimin juridik të këtyre marrëdhënieve të përcaktojë kushte të barabarta për zhvillimin e kësaj marrëdhënieje, të cilat do të zbatohen njëlloj për të gjithë kreditorët në pjesët që i referohen do të thotë, kreditorët do t’i trajtojnë të gjithë debitorët në mënyrë të barabartë në seksionet që u referohen debitorëve.

Sipas sa më sipër, Gjykata vlerësoi se në rastin konkret bëhet fjalë për interes juridik, ndëshkues që lind në bazë të ligjit dhe ekziston pa përjashtim kur debitori vonohet me kthimin e borxhit kryesor. Në çdo marrëdhënie juridike, kushtet e barabarta për zhvillimin e marrëdhënieve rregullohen me ligj, kështu që me zgjidhjen e kontestuar në nenet e para të ligjeve kontestimore, sjellja monopoliste nuk nxitet nga ligjvënësi dhe as subjektet që në marrëdhëniet përkatëse si debitorë paraqiten në marrëdhënie diskriminuese dhe të pabarabarta, prandaj nuk mund të shtrohet çështja e përputhshmërisë së tij me nenin 55 paragrafin 2 të Kushtetutës.

Neni 2 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, i cili e ndryshon nenin 368 të Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, parasheh se:

(1) Të gjitha kërkesat që janë përcaktuar me vendim gjyqësor të plotfuqishëm ose me vendim të organit tjetër kompetent ose me zgjidhje para gjykatës ose organit tjetër kompetent, skadojnë për pesë vjet, nga momenti i ekzekutimit të tyre, si dhe kërkesat për të cilat në përputhje me ligjin parashikohet parashkrimi më i shkurtër.
(2) Të gjitha kërkesat e përkohshme, të cilat rrjedhin nga vendimet ose zgjidhjet e parapara në paragrafin (1) të këtij neni dhe janë të afatizuara në të ardhmen, skadojnë në afatin e paraparë për parashkrimin e kërkesave të përkohshme.
(3) Parashkrimi i vendimit të plotfuqishëm ose me aktvendim të organit tjetër kompetent ose me marrëveshje para gjykatës ose një organi tjetër kompetent ndërpritet me paraqitjen e kërkesës për përmbarim para përmbaruesit kompetent, me ç’rast parashkrimi fillon të rrjedhë përsëri, i cili në procedurën përmbarimore zgjat dhjetë vjet nga momenti i paraqitjes së kërkesës për përmbarim.

Parashtruesit e nismave mendojnë se thjesht caktimi i një afati përmbarimi pas paraqitjes së kërkesës për përmbarim dhe efektet e skadimit të tij është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me sundimin e së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues. Që këtu, procedura për ekzekutimin e vendimit gjyqësor për mbledhjen e kërkesave, për të qenë në përputhje me Kushtetutën, duhet të zgjasë deri në arkëtimin e borxhit, pra të mos ndalet për shkak të kalimit të kohës.

Nga analiza e nenit 2 të cituar të ligjit kontestues përkundrejt normave kushtetuese të referuara në nisma, Gjykata vlerësoi se pretendimet në iniciativa për mospërputhjen e nenit 2 të ligjit me normat kushtetuese janë të pabaza.

Përkatësisht, sundimi i ligjit si vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut e paraparë në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 3 të Kushtetutës nënkupton ekzistimin e normave të qarta, të sakta dhe të paqarta për të garantuar sigurinë juridike të qytetarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Si rrjedhojë, për realizimin e parimit kushtetues të sundimit të së drejtës, është e nevojshme që në sistemin juridik të ketë siguri dhe detyrim që vendimi gjyqësor i formës së plotfuqishme, i cili është dokument i ekzekutueshëm dhe bazë përmbarimi, të ekzekutohet ashtu siç është përcaktuar pa mundësi ndryshimi.

Sipas nenit 13 të Ligjit për Gjykata, vendimet gjyqësore shqiptohen në emër të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Vendimi gjyqësor i plotfuqishëm ka efekt juridik të padiskutueshëm. Vendimi i gjykatës mund të ndryshohet ose anulohet vetëm nga gjykata kompetente në procedurë të përcaktuar me ligj. Vendimet gjyqësore janë të detyrueshme për të gjithë personat juridikë dhe fizikë dhe kanë fuqi juridike më të madhe se vendimet e çdo organi tjetër. Të gjithë janë të detyruar ta respektojë vendimin gjyqësor të plotfuqishëm dhe të ekzekutueshëm nën kërcënimin e sanksioneve ligjore.

Neni 16 i Ligjit për Gjykatat parashikon se ekzekutimi i një vendimi gjyqësor të plotfuqishëm dhe të detyrueshëm kryhet në mënyrën më të shpejtë dhe më efikase të mundshme dhe kjo nuk mund të pengohet nga vendimi i asnjë organi tjetër shtetëror.

Në nenin 12 të Ligjit për Përmbarim thuhet qartë se cilat dokumente kanë karakter të shkresave të përmbarueshme. Pra, sipas këtij neni të ligjit, shkresa të përmbarueshme janë: vendimi gjyqësor i ekzekutueshëm dhe ujdia gjyqësore; aktvendim ekzekutiv dhe shlyerje në procedurë administrative, nëse votojnë për përmbushjen e një detyrimi monetar; dokument ekzekutiv noterial; një vendim për lëshimin e urdhërpagesës noteriale dhe një dokument tjetër që parashikohet me ligj si dokument ekzekutiv.

Dokument i detyrueshëm është shkresa e shkruar me karakteristika të caktuara të përcaktuara në ligj, në bazë të së cilës mund të kërkohet dhe zbatohet përmbushja e detyruar e detyrimit të një personi ndaj një personi tjetër. Në aktin ekzekutiv duhet të caktohet kreditori dhe debitori, objekti, lloji, qëllimi dhe koha e përmbushjes së detyrimit.

Krahas parimit të sundimit të së drejtës, neni i kontestuar i ligjit respekton edhe parimin kushtetues të ndarjes së pushtetit në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, për arsye se nuk bëhet fjalë për ndërhyrje ndërmjet pushtetit legjislativ dhe atij gjyqësor, që është në përputhje me parimin kushtetues të parashikuar në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 4 të Kushtetutës. Neni 2 i kontestuar i ligjit, sipas Gjykatës, nuk e ndryshon shkresën përmbarimore, përmbajtjen e titullit ekzekutiv dhe të gjitha pretendimet që janë përcaktuar me vendim të plotfuqishëm të gjykatës i nënshtrohen ekzekutimit të të gjitha procedurave që janë nisur pas hyrjes në fuqi të këtij ligji.

Gjegjësisht, nga përmbajtja e nenit 2 të kontestuar të Ligjit, i cili e ndryshon në tërësi nenin 368 të Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, padiskutim rezulton se ai rregullon kërkesat e përcaktuara para gjykatës ose para organit tjetër kompetent. Njëkohësisht, me këtë nen të Ligjit përcaktohet edhe afati i parashkrimit, i cili me dispozitën tashmë të kontestuar është caktuar në 5 vjet.

Parashkrimi paraqet kalimin e një kohe të caktuar pas së cilës nuk mund të zbatohet e drejta e caktuar. Parashkrimi nga Ligji për Marrëdhëniet Obliguese ndahet në periudha të përgjithshme dhe të veçanta, më të shkurtra në të cilat kërkesat individuale parashkruhen. Afati i përgjithshëm i parashkrimit sipas Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese është 5 vjet.

Nga analiza e përmbajtjes së nenit 2 të kontestuar të Ligjit, rezulton se ai rregullon afatin e parashkrimit kur kërkesa përcaktohet me shkresë përmbarimore. Në atë rast, parashkrimi fillon të vijojë nga dita kur ka kaluar afati për kryerjen vullnetare të kohës që përmban ai dokument. Ky afat parashkrimi konsiderohet dhe zbatohet edhe në rastin kur detyrimi përcaktohet me akt noterial ose me dokument privat të vërtetuar nga noteri.

Me përcaktimin e parashkrimit të përgjithshëm prej 5 vitesh, sipas Gjykatës, nuk cenohen parimet kushtetuese të referuara nga parashtruesit e nismave, sepse përcaktimi i afateve të parashkrimit është e drejtë dhe vlerësim i ligjvënësit. Praktikisht, ligjvënësi me dispozitën materiale kontestuese prezanton një rregullim të vetëm, të unifikuar të parashkrimit të përgjithshëm prej 5 vitesh, i cili deri në miratimin e këtij ligji vlente për të gjitha kërkesat, përveç kërkesave nga neni 368 i Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese. Në këtë mënyrë është barazuar afati i përgjithshëm i parashkrimit prej 5 vitesh për të gjitha pretendimet.

Gjegjësisht, duke e analizuar dispozitën e nenit 2 të Ligjit në tërësi, Gjykata vlerësoi se ajo është e qartë dhe e saktë dhe si e tillë i rregullon kërkesat e përcaktuara para gjykatës ose para organit tjetër kompetent dhe si e tillë ka efekt në të sapokrijuarit, situatat juridike, gjegjësisht kushtet për zbatimin e tij i referohen situatave juridike të ndodhura pas hyrjes në fuqi të këtij ligji.

Lidhur me pretendimet në iniciativat se neni 2 dhe neni 3 i kontestuar i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese e cenon të drejtën e pronësisë, përkatësisht se i shkatërrojnë të gjitha garancitë e pronësisë dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, të përfshira në nenin 30 të Kushtetutës, Gjykata konstatoi se ato janë të pabaza. Konkretisht, në iniciativat pretendohet se dispozitat ligjore të kontestuara çojnë në konfiskimin ose kufizimin e pronësisë së kreditorëve në marrëdhëniet detyrimoro-juridike, gjë që e destabilizon të gjithë sistemin juridik. Megjithatë, sipas Gjykatës, pretendimet e tilla janë të pabaza sepse përmbajtja e neneve 2 dhe 3 të kontestuar të ligjit nuk mund të pranohet se e cenon të drejtën e pronës së garantuar me Kushtetutë.

Një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut e përcaktuar në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 6 të Kushtetutës është mbrojtja juridike e pronës, e cila është pjesë e të drejtave ekonomike dhe sociale dhe garanton gjendjen sociale dhe ekonomike pozitën dhe sigurinë e qytetarëve. Pra, me këtë dispozitë e drejta në pronë trajtohet me mbrojtjen më të lartë juridike, prandaj Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë së Veriut e garanton të drejtën e pronës, e cila është e përcaktuar në nenin 30 të Kushtetutës, i cili përfaqëson kornizën kushtetuese të së drejtës së pronës dhe në të njëjtën kohë paraqet një kategori që krijon të drejta dhe detyrime.

E drejta e pronës është në parim e pacenueshme dhe të drejtat që rrjedhin prej saj nuk mund t’i hiqet ose kufizohen nga askush. Nga ky aspekt, është e drejtë legjitime dhe detyrim i ligjvënësit që të rregullojë ushtrimin e së drejtës së pronës dhe mënyrën e ushtrimit të saj, si një nga të drejtat themelore ekonomike, e cila është në të njëjtin nivel me mbrojtjen e liritë dhe të drejtat e qytetarëve.
Sipas Gjykatës, pikërisht nga përmbajtja e neneve të lartpërmendura të ligjit rezulton se e drejta e pronës e shprehur nëpërmjet kërkesave të ngritura me vendim gjyqësor të formës së prerë ose me titull tjetër të ekzekutueshëm, mbrohen dhe respektohen në atë mënyrë që ligjvënësi t’u mundësojë atyre të ekzekutohen në një periudhë më të shkurtër kohore dhe të ushtrojnë të drejtën e tyre të pronësisë të përcaktuar në aktin ekzekutiv. Konkretisht, në nenin 2 të kontestuar të Ligjit, rregullohet se parashkrimi i vendimit gjyqësor të plotfuqishëm, qoftë me vendim të organit tjetër kompetent, qoftë me marrëveshje para gjykatës ose para një organi tjetër kompetent, përfundon me parashtrimin e kërkesës për përmbarim para përmbaruesit kompetent. Mirëpo, në të njëjtin nen ligjvënësi rregullon që pas paraqitjes së kërkesës për ekzekutimin e një dokumenti të caktuar përmbarues, sërish fillon të ecë parashkrimi, i cili në procedurën përmbarimore zgjat dhjetë vjet nga momenti i paraqitjes së kërkesës.

Prandaj, sipas Gjykatës, me përcaktimin e afatit të ekzekutimit, si dhe me përcaktimin e përfundimit të parashkrimit, ligjvënësi nuk i tejkalon kompetencat e tij të përcaktuara me Kushtetutë, për arsye se është e drejtë legjitime e ligjvënësit t’i përcaktojë arsyet e përfundimit të parashkrimit, si dhe afatet në të cilat duhet të përmbushet një detyrim i caktuar. Në këtë drejtim, Ligji për Marrëdhëniet Obliguese si ligj sistematik e rregullon parashkrimin në nenin 4 të Ligjit me nenet 349-382.

Sipas këtij ligji, e drejta për të kërkuar përmbushjen e detyruar të detyrimit pushon me parashkrimin dhe parashkrimi fillon kur kalon një periudhë e caktuar kohore në të cilën kreditori ka mundur të kërkojë përmbushjen e detyrimit. Sipas dispozitës së përgjithshme të nenit 360 të Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese, kërkesat skadojnë për pesë vjet, nëse me ligj nuk është përcaktuar afat tjetër parashkrimi.

Sipas nenit 381 të të njëjtit ligj, pas përfundimit, parashkrimi fillon të vijojë përsëri dhe koha që ka kaluar para përfundimit nuk llogaritet në afatin e parashkrimit.

(2) Afati i parashkrimit i ndërprerë me njohje nga debitori fillon të rrjedhë përsëri nga njohja.
(3) Kur parashkrimi ndërpritet me ngritjen e padisë ose me thirrjen për mbrojtje, ose me nënvizimin e kompensimit të kërkesave në kontest, përkatësisht me paraqitjen e kërkesës në ndonjë procedurë tjetër, parashkrimi fillon të vazhdojë përsëri nga dita kur mosmarrëveshja përfundon ose përfundon në ndonjë mënyrë tjetër.
(4) Kur parashkrimi ndërpritet me paraqitjen e kërkesës në procedurën e falimentimit, afati i parashkrimit fillon të rifillojë nga dita e përfundimit të kësaj procedure.
(5) E njëjta gjë vlen edhe kur parashkrimi ndërpritet me kërkesë për përmbarim ose sigurim.
(6) Afati i parashkrimit që fillon të rifillojë pas ndërprerjes mbaron kur të ketë kaluar koha e përcaktuar me ligj për parashkrimin që është ndërprerë.

Prandaj, sipas Gjykatës, dispozitat e kundërshtuara janë në funksion të mbrojtjes së rendit juridik të shtetit, pra realizimit të vlerave themelore për sundimin e ligjit dhe mbrojtjen e pronës të përcaktuara në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 6 të Kushtetutës dhe garantojnë realizimin e së drejtës së pronës dhe të drejtave të tjera reale që është në drejtim të realizimit të parimit të sundimit të së drejtës dhe mbrojtjes juridike të pronës si vlera themelore e rendit kushtetues në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Neni 4 i kontestuar i Ligjit parasheh se procedurat e filluara për mbledhjen e kërkesave të parapara në nenin 2 të këtij ligji do të përfundojnë në përputhje me këtë ligj.

Nisur nga analiza e përmbajtjes së këtij neni të Ligjit kundrejt normave kushtetuese të referuara në iniciativat, Gjykata vlerësoi se indikacionet në të njëjtat janë të pabaza, prandaj vlefshmëria e këtij neni të ligjit me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk mund të vihet në dyshim.

Gjegjësisht, sipas konstatimit të Gjykatës, neni i kontestuar i Ligjit nuk ka fuqi prapavepruese dhe nuk bie ndesh me nenin 52 paragrafin 4 të Kushtetutës sepse i referohet procedurave të grumbullimit të cilat ende janë në vazhdim e sipër, nuk kanë përfunduar për këtë arsye nuk mund të pranojë se bëhet fjalë për zbatimin prapaveprues të ligjit, siç pretendohet në iniciativë. Sipas Gjykatës, në rastin konkret me dispozitën e kontestuar rregullohen marrëdhëniet që vijojnë, marrëdhëniet që vazhdojnë akoma, procedura nuk është përfunduar, kështu që ndryshimet në rregullimin ligjor nuk nënkuptojnë zbatim prapaveprues të Ligjit.

Nga analiza e përmbajtjes së nenit 4 të kontestuar të ligjit, rezulton padiskutim se ai gjen zbatim për marrëdhëniet e papërfunduara në procedurat e mbledhjes së kërkesave të parashikuara në nenin 2 të të njëjtit ligj, dhe jo për ato procedura që ishin përfunduar para hyrjes në fuqi të ndryshimit të ligjit. Gjegjësisht, sipas Gjykatës, një normë ka efekt prapaveprues nëse i referohet marrëdhënieve të përfunduara para hyrjes në fuqi të asaj norme dhe nuk ka efekt prapaveprues nëse norma i rregullon marrëdhëniet e papërfunduara ose marrëdhëniet që vijojnë.

Nisur nga sa më sipër, sipas Gjykatës, neni 4 i kontestuar i ligjit nuk e cenon vlerën themelore të rendit kushtetues për ndarjen e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, të parashikuar në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 4 të Kushtetutës, e cila tregohet në iniciativa, për faktin se me aktgjykimin gjyqësor të plotfuqishëm si dhe me shkresat përmbarimore të lëshuara nga organet e tjera kompetente, nuk përcaktohet shuma e lartësisë së interesit ndëshkues, si dhe afati i caktuar për llogaritjen, por vetëm detyrimi për arkëtimin e kamatës penale, i cili përcaktohet në procedurën e përmbarimit si dhe shuma dhe afati i pagesës, për çka pretendohet në iniciativat që Neni 4 i kontestuar i ligjit nuk pranohet, ndryshon titullin ekzekutiv dhe me këtë vjen deri te ndërhyrja e legjislativit në pushtetin gjyqësor.

Përkatësisht, sipas Gjykatës, interesi nuk është vetëm institucion juridik, por edhe instrument i politikës ekonomike, monetare dhe sociale për të cilin ligjvënësi ka fuqi të gjerë diskrecionale. Ligjvënësi, për të vendosur dhe mbajtur një marrëdhënie të drejtë midis të drejtave të kreditorit dhe detyrimeve të debitorit, ka edhe instrumente të tjera, si shumën e normës së interesit, valorizimin e detyrimeve monetare, të drejtën për kompensim të plotë për dëmin, parashkrimin dhe cilat instrumente ligjvënësi i ka përcaktuar në Ligjin për Marrëdhëniet Obliguese, konkretisht në nenin 267 dhe nenin 360 të Ligjit.

Si rrjedhojë, ligjvënësi përcaktoi një kombinim rregullash që jo vetëm mbrojnë detyrimet e debitorit, por mbrojnë edhe të drejtat dhe kërkesat e kreditorëve, në mënyrë që ata të mos kenë trajtim të ndryshëm në mbrojtjen e tyre gjatë rrjedhës dhe ekzekutimit të marrëdhënieve obliguese dhe me këtë ligjvënësi vendos dhe e ruan ekuilibrin e duhur. Sipas Gjykatës, funksioni bazë i interesit penal është ta inkurajojë debitorin që të paguajë në kohë borxhin kryesor, përkatësisht kërkesën monetare.

Sa i përket dispozitës së nenit 5 të ligjit kontestues sipas të cilit hyn në fuqi ditën e publikimit, Gjykata konsideroi se nuk është në kundërshtim me nenin 52 paragrafin 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut për arsye se Ligji, si rregullore, para hyrjes në fuqi i nënshtrohet obligimit të publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” (neni 52 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 i Kushtetutës), por nuk kushtëzohet nga vacatio legis.

Konkretisht, sipas nenit 52 paragrafit 1 të Kushtetutës, ligjet dhe aktet nënligjore botohen para se të hyjnë në fuqi, ndërsa sipas paragrafit 2 të këtij neni, ligjet dhe dispozitat e tjera publikohen në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, jo më vonë se shtatë ditë nga dita e hyrjes në fuqi. Në paragrafin 3 të këtij neni të Kushtetutës, përcaktohet se ligjet hyjnë në fuqi më së shpejti në ditën e tetë nga dita e publikimit, dhe me përjashtim të përcaktuar nga Parlamenti, në ditën e publikimit. Që këtu, është e padiskutueshme ekzistenca e mundësisë kushtetuese të Kuvendit për vlerësim, gjegjësisht përcaktimin e datës së publikimit të ligjeve, si dhe përjashtimin për hyrjen në fuqi të tij në datën e publikimit.

Nisur nga dispozitat e përmendura kushtetuese, rezulton se publikimi i ligjeve dhe rregullave të tjera është në funksion të garantimit të parimit të sundimit të së drejtës dhe realizimit të lirive dhe të drejtave të njeriut dhe qytetarit, si prezumim për sigurinë juridike të qytetarët dhe subjektet e tjera juridike. Publikimi, nga ana tjetër, i ligjeve dhe rregullave të tjera është një akt i publikimit të atyre akteve dhe vënies së tyre në dispozicion për inspektim publik. Domethënë, me miratimin, shpalljen, përkatësisht nënshkrimin dhe publikimin e tij, ligji, përkatësisht rregullorja tjetër bëhet e përsosur, përkatësisht akt i zbatueshëm. Duke e marrë parasysh natyrën dhe rëndësinë e publikimit të ligjeve dhe rregulloreve të tjera, Kushtetuta ka përcaktuar obligimin që ato të publikohen në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, si gazetë zyrtare e Republikës.

Sipas Gjykatës, në rastin konkret është respektuar formalisht dhe ligjërisht parimi i publikimit të ligjeve para hyrjes së tyre në fuqi dhe njëkohësisht është bërë përjashtim në lidhje me vacatio legis, si një mundësi e parashikuar kushtetuese për Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, si përjashtim, të përcaktojë ligjin e caktuar që të hyjë në fuqi ditën e publikimit, nga ku nuk mund të shtrohet çështja për pajtueshmërinë e dispozitës së kontestuar me nenin 52 të Kushtetutës.

Në bazë të analizës së lartpërmendur kushtetueso-gjyqësore, Gjykata vlerësoi se Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Marrëdhëniet Obliguese në tërësi, si dhe veçmas nenet 1, 2, 3, 4 dhe 5 dhe neni 1 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Përmbarim nuk mund të vihen në pikëpyetje në lidhje me normat kushtetuese që janë të shënuara në nisma.

IV

Në bazë të lartpërmendurës Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska