У.бр.134/2022 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У.бр.134/2022
Скопје, 02.11.2023

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 2 ноември 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 250 став 4 од Царинскиот закон („Службен весник на Република Македонија” бр. 39/2005, 4/2008, 62/2009, 117/2009, 35/2010, 48/2010, 158/2010, 44/2011,53/2011, 11/2012, 171/2012, 187/2013, 180/2014, 15/2015, 129/2015, 154/2015, 192/2015, 23/2016, 144/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.110/2021).

Образложение

Васил Миовски, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбата означена во диспозитивот на ова решение.

Подносителот на иницијативата наведува дека оваа одредба од Царинскиот закон со примена од 01.01.2006 година, за враќањето на неосновано наплатениот царински долг кога правниот основ подоцна отпаднал, е во спротивност со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, како и со член 199 став 3 од Законот за облигационите односи („Службен весник на Република Македонија” бр.18/2001, 78/2001, 4/2002, 59/2002, 5/2003, 84/2008, 81/2009, 161/2009, 23/2013, 123/2013 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.89/2020 и 215/2021).

Според подносителот на иницијативата вака како што било регулирано со предметната одредба, должникот, односно странката која водела управна постапка за ништовност додека истата траела, не била во можност да поднесе писмено барање за враќање на царинскиот долг кога управниот акт со кој бил задолжен не бил поништен во управна постапка или во управен спор, при што управната постапка и управниот спор можеле да траат подолго од три години, така што на царинскиот должник со вака утврдената законска одредба му било скратено правото да поднесе барање, односно поднесеното барање да му биде одбиено како застарено.

Поради сето горенаведено, подносителот на иницијативата предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 250 став 4 од Царинскиот закон, по што истиот да се укине или да се поништи како спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот и член 199 став 3 од Законот за облигационите односи.

На седницата Судот утврди дека член 250 став 4 од Царинскиот закон („Службен весник на Република Македонија” бр. 39/2005, 4/2008, 62/2009, 117/2009, 35/2010, 48/2010, 158/2010, 44/2011,53/2011, 11/2012, 171/2012, 187/2013, 180/2014, 15/2015, 129/2015, 154/2015, 192/2015, 23/2016, 144/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.110/2021) предвидува дека увозни или извозни давачки се враќаат или простуваат со поднесување на барање до царински орган во рок од три години од денот кога должникот бил известен за тие давачки.

III

Една од основните цели на Уставот на Република Северна Македонија е воспоставувањето на владеењето на правото во системот на власта. Овој уставен принцип со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот е определен како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 33 од Уставот, секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон.

Согласно член 110 став 1 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Во член 4 точка 13 од Царинскиот закон е предвидено дека царински долг е обврска на лице да го плати износот на увозни давачки или извозни давачки кои се пропишани за одредена стока според прописите на Република Северна Македонија. Со точка 14 од истиот член се предвидува дека увозни давачки се царина и други давачки со еднаков ефект на царина кои се плаќаат при увоз на стока, а согласно точка 15 од истиот член, извозни давачки се царина и други давачки со еднаков ефект на царина кои се плаќаат при извоз на стока.

Согласно член 7 став 1 од Царинскиот закон, ако со овој закон поинаку не е определено, царинскиот орган што ја води царинската постапка го применува Законот за општата управна постапка.

Согласно член 250 став 1 од Царинскиот закон, увозните или извозните давачки се враќаат доколку се утврди дека кога тие биле платени нивниот износ не претставувал долг според закон или дека износот бил дополнително евидентиран во царинската евиденција спротивно на член 234-а став 2 од овој закон. Според став 2 од овој член, увозните или извозните давачки се простуваат доколку се утврди дека кога тие биле евидентирани во царинската евиденција, нивниот износ не претставувал долг според закон или дека износот бил евидентиран во сметководствена евиденција спротивно на член 234-а став 2 од овој закон.

Со став 3 од овој член се предвидува дека враќање или простување не се одобрува кога фактите кои довеле до плаќањето или евидентирањето во царинската евиденција на износ кој не претставувал долг според закон, се резултат на намерна постапка на засегнатото лице. Во ставот 4 на овој член е утврдено дека увозните или извозните давачки се враќаат или простуваат со поднесување на барање до царинскиот орган во рок од три години од денот кога должникот бил известен за износот на тие давачки, а според став 5 на овој член, рокот од став 4 на овој член се продолжува доколку засегнатото лице обезбеди докази дека било спречено да го поднесе барањето во предвидениот рок поради непредвидливи околности или виша сила. Според став 6 од истиот член, кога во рокот од ставот 4 на овој член царинскиот орган самиот ќе открие постоење на една од ситуациите наведени во ставовите 1 и 2 од овој член враќањето или простувањето го извршува по службена должност.

Од анализата на член 250 од Царинскиот закон неспорно произлегува дека легитимно право е на законодавецот да ги уредува критериумите и условите за реализација на обврските на должникот во царинските постапки, а меѓу другото и право да го утврди временскиот период, односно рокот во кој должникот има можност да ја исполни својата обврска и своето законско право како во оспорениот член 250, плаќање на царинските давачки. Ова дотолку повеќе што законодавецот во став 5 од истиот член од Законот предвидел можност за продолжување на рокот од три години од денот кога должникот бил известен за износот на тие давачки, доколку засегнатото лице обезбеди докази дека било спречено да го поднесе барањето во предвидениот рок поради непредвидливи околности или виша сила. Оттука, согласно погоре наведеното сметаме дека се неосновани наводите за противуставност на одредбите од член 250 став 4 од Царинскиот закон, во смисла дека е во спротивност со владеењето на правото,

Согласно член 121 став 1 точка 1 од Регулативата бр.982/2013 на Европскиот парламент и Советот од 9 октомври 2013 година, барањата за отплата или простување во согласност со член 116 се поднесуваат до царинските органи во следните рокови: (а) во рок од три години од датумот на известување за царинскиот долг во случај на пресметани превисоки износи, износи при давачки за увоз или извоз, грешка на надлежните органи или капитал, (б) во рок од една година од датумот на известување за царинскиот долг во случај на неисправни продукти или продукти што не е во согласност со условите во договорот, (в) во случај на невалидна царинска декларација, во рокот што се предвидува во правилата што важат за невалидност. Во став 2 од истиот член се предвидува дека периодот што се наведува во точките (а) и (б) од првиот потстав се продолжува кога подносителот ќе обезбеди докази дека бил спречен да поднесе барање во пропишаниот рок како резултат на непредвидливи околности или виша сила.

Од анализата на цитираната одредба од Регулативата произлегува дека оспорената одредба од член 250 став 4 од Царинскиот закон е потполно усогласена и со законодавството на Европската Унија, односно со член 121 од Регулативата бр.982/2013 на Европскиот парламент и Советот од 9 октомври 2013 година.

Имено, подносителот на иницијативата немал предвид дека со член 7 став 1 од Царинскиот закон, е регулирано дека ако со овој закон поинаку не е определено, царинскиот орган што ја води царинската постапка го применува Законот за општата управна постапка, кога врз основа на управен акт е спроведено извршување, а управниот акт подоцна е поништен или изменет, извршеникот има право да бара предметот на извршувањето да се врати во поранешна состојба, односно да бара надомест на штета, а согласно став 2 од истиот член, јавниот орган што го донел налогот за извршувањето решава за барањето на извршеникот преку управен акт.

Став 5 од член 250 од Царинскиот закон, спротивно од наводите во иницијативата создава законска можност за заштита на правата и интересите, ја обезбедува правната сигурност и се однесува токму за случај каков што е во наводите. Самиот факт што во член 250 став 5 од Царинскиот закон, законодавецот предвидел можност за пролонгирање на рокот од три години од денот кога должникот бил известен за износот на тие давачки, доколку засегнатото лице обезбеди докази дека било спречено да го поднесе барањето во предвидениот рок поради непредвидливи околности или виша сила, значи дека со ваквата законска одредба, се исклучува можноста на странката да му биде скратено правото да поднесе барање, односно поднесеното барање да му биде одбиено како ненавремено поднесено.

По однос на наводите од иницијативата со кои се бара оценување на согласноста на оспорената законска одредба со член 199 став 3 од Законот за облигационите односи, Судот оцени дека се наводи кои излегуваат надвор од утврдените надлежности на Уставниот суд согласно член 110 став 1 алинеја 1 од Уставот, кој според Судот одлучува исклучиво за согласноста на законите со Уставот, а не и за меѓусебната согласност на законите.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.134/2022
Shkup, 02.11.2023

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 2 nëntor 2023, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 250 paragrafi 4 të Ligjit doganor (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 39/2005, 4/2008, 62/2009, 117/2009, 35/2010, 48/2010, 158/2010, 44/2011, 53/2011, 11/2012, 171/2012, 187/2013, 180/2014, 15/2015, 129/2015, 154/2015, 192/2015, 23/2016, 144/2018 dhe Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.110/2021).

Arsyetim

Vasil Miovski, avokat nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitës së përcaktuar në dispozitiv të këtij vendimi.

Parashtruesi i iniciativës thekson se kjo dispozitë e Ligjit doganor me zbatimin nga 01.01.2006 për kthimin e borxhit doganor të pajustifikuar kur më vonë është zhdukur baza ligjore, është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe me nenin 199 paragrafi 3 të Ligjit për marrëdhëniet obligative (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 18/2001, 78/2001, 4/2002, 59/2002, 5/2003 , 84/2008, 81/2009, 161/ 2009, 23/2013, 123/2013 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.89/2020 dhe 215/2021).

Sipas parashtruesit të iniciativës, siç rregullohet me dispozitën në fjalë, debitori, gjegjësisht pala që ka zhvilluar procedurën administrative për pavlefshmëri deri sa e njëjta ka zgjatur, nuk ka patur mundësi që të paraqesë kërkesë me shkrim për kthimin e borxhit doganor kur akti administrativ me të cilin është ngarkuar nuk është anuluar në procedurë administrative apo në kontest administrativ, me çka procedura administrative dhe kontesti administrativ mund të zgjasin më shumë se tre vjet, kështu që debitorit doganor me këtë dispozitë ligjore i është shkurtuar e drejta për të paraqitur kërkesë, respektivisht kërkesa e parashtruar t’i refuzohet si e vjetërsuar.

Për të gjitha sa më sipër, parashtruesi i iniciativës i propozon Gjykatës që të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 250 paragrafi 4 të Ligjit doganor, me çka i njenti të shfuqizohet ose të anulohet si në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës dhe neni 199 paragrafi 3 të Ligjit për marrëdhëniet obligative.

Gjykata në seancë konstatoi se neni 250 paragrafi 4 nga Ligji doganor (“Gazeta Zyrtare e RM-së” nr. 39/2005, 4/2008, 62/2009, 117/2009, 35/2010, 48/2010, 158/2010, 44/2011,53/2011, 11/2012, 171/2012, 187/2013, 180/2014, 15/2015, 129/2015, 154/2015, 192/2015, 23/2016, 144/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 110/2021) parashikon se detyrimet e importit ose eksportit kthehen ose falen me parashtrimin e kërkesës pranë organit doganor në afat prej tre vjetëve nga dita kur debitori është njoftuar për ato detyrime.

III

Një nga qëllimet themelore të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut është vendosja e sundimit të së drejtës në sistemin e qeverisjes. Ky parim kushtetues është përcaktuar me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës si vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 33 të Kushtetutës, secili është i detyruar të paguajë tatimin dhe detyrimet e tjera publike dhe të marrë pjesë në shlyerjen e shpenzimeve publike në mënyrën e përcaktuar me ligj.

Sipas nenit 110 paragrafi 1 alineja 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Neni 4 pika 13 e Ligjit doganor përcakton se borxhi doganor është obligim i personit që të paguajë shumën e detyrimeve të importit ose eksportit të përcaktuara për mallra të caktuara sipas rregullave të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Me pikën 14 të njëjtit nen përcakton se detyrimet e importit janë dogana dhe detyrime të tjera me të njëjtin efekt si doganat që paguhen gjatë importimit të mallrave dhe sipas pikës 15 të të njëjtit nen, detyrimet e eksportit janë dogana dhe detyrime të tjera me të njëjtin efekt si doganat që paguhen gjatë eksportimit të mallrave.

Në bazë të nenit 7 paragrafi 1 të Ligjit doganor, nëse me këtë ligj nuk është përcaktuar ndryshe, organi doganor që e zhvillon procedurën doganore zbaton Ligjin për procedurën e përgjithshme administrative.

Në pajtim me nenin 250 paragrafi 1 të Ligjit doganor, shpenzimet e importit ose eksportit kthehen nëse konstatohet se kur janë paguar shuma e tyre nuk përbën borxh sipas ligjit ose se shuma është regjistruar shtesë në evidencën doganore në kundërshtim me nenin 234-a paragrafi 2 të këtij ligji. Sipas paragrafit 2 të këtij neni, shpenzimet e importit ose eksportit falen nëse konstatohet se gjatë evidentimit të tyre në evidencën doganore, shuma e tyre nuk ka paraqitur borxh sipas ligjit ose se shuma është evidentuar në evidencën e kontabilitetit në kundërshtim me nenin 234-a paragrafi 2 të këtij ligji.

Me paragrafin 3 i këtij neni parashihet se kthimi ose falja nuk miratohet kur faktet që kanë çuar në pagesën ose evidentimin në evidencën doganor të një shume që sipas ligjit nuk përbënte borxh, janë rezultat i një veprimi të qëllimshëm të personit të tanguar. Në paragrafin 4 të këtij neni përcaktohet se shpenzimet e importit ose eksportit kthehen ose falen me kërkesë në organin doganor në afat prej tre viteve nga dita kur debitorit i është njoftuar shuma e atyre shpenzimeve dhe sipas paragrafit 5 të këtij neni, afati nga paragrafi 4 i këtij neni vazhdohet nëse personi i tanguar siguron dëshmi se është penguar në dorëzimin e kërkesës në afatin e paraparë për shkak të rrethanave të paparashikueshme ose forcës madhore. Sipas paragrafit 6 të të njëjtit nen, kur brenda afatit nga paragrafi 4 i këtij neni vetë organi doganor zbulon ekzistimin e njërës prej situatave të theksuara në paragrafët 1 dhe 2 të këtij neni, kthimi ose falja kryhet sipas detyrës zyrtare.

Nga analiza e nenit 250 të Ligjit për Doganat, në mënyrë të padiskutueshme rezulton se ligjvënësi ka të drejtë legjitime të rregullojë kriteret dhe kushtet për realizimin e obligimeve të debitorit në procedurat doganore, dhe ndër të tjera, ka të drejtën e përcaktimit të afatit kohor, respektivisht afatin në të cilin debitori ka mundësi të përmbushë obligimin dhe të drejtën e tij ligjore si në nenin 250 kontestues, pagesën e detyrimeve doganore. Aq më tepër që ligjvënësi në paragrafin 5 të të njëjtit nen të Ligjit ka paraparë mundësinë e vazhdimit të afatit prej tre vitesh nga dita kur debitori është njoftuar për shumën e atyre shpenzimeve, nëse personi i tanguar siguron dëshmi se është penguar të paraqesë kërkesën brenda afatit të caktuar për shkak të rrethanave të paparashikuara ose forcës madhore. Së këndejmi, në përputhje me sa më sipër, konsiderojmë se pretendimet për antikushtetutshmëri të dispozitave të nenit 250 paragrafi 4 të Ligjit doganor janë të pabazuara, në kuptimin se janë në kundërshtim me sundimin e së drejtës.

Në bazë të nenit 121 paragrafi 1 pika 1 të Rregullativës nr. 982/2013 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të datës 9 tetor 2013, kërkesat për shlyerje ose falje në përputhje me nenin 116 do t’u dërgohen autoriteteve doganore brenda afateve të mëposhtme: (a) në afat prej tre viteve nga data e njoftimit të borxhit doganor në rast të shumave të tepërta të llogaritura, shumave në detyrimet e importit ose eksportit, gabimit të organeve kompetente ose kapitalit, (b) në afat pre një viti nga data e njoftimit të borxhit doganor në rastin e produkteve me defekt ose produkteve që nuk përputhen me kushtet e marrëveshjes, (v) në rastin e një deklarate doganore të pavlefshme, në afatin e parashikuar në rregullat për pavlefshmërinë. Paragrafi 2 i të njëjtit nen parashikon se periudha e përcaktuar në pikat (a) dhe (b) të nënparagrafit të parë zgjatet kur parashtruesi siguron dëshmi se është penguar të parashtrojë kërkesë në afatin e përcaktuar si rezultat i rrethanave të paparashikueshme ose forcës madhore.

Nga analiza e dispozitës së përmendur të Rregullativës, rezulton se dispozita e kontestuar nga neni 250 paragrafi 4 i Ligjit doganor është plotësisht në përputhje me legjislacionin e Bashkimit Evropian, përkatësisht me nenin 121 të Rregullativës nr. 982/2013 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të 9 tetorit 2013.

Gjegjësisht, parashtruesi i iniciativës nuk ka marrë parasysh se me nenin 7 paragrafi 1 i Ligjit doganor rregullohet se, përveç nëse me këtë ligj është përcaktuar ndryshe, organi doganor që zhvillon procedurën doganore do të zbatojë Ligjin për procedurën e përgjithshme administrative, kur në bazë të aktit administrativ është zbatuar përmbarim dhe akti administrativ më vonë është anuluar ose ndryshuar, përmbaruesi ka të drejtë të kërkojë që lënda e përmbarimit të kthehet në gjendjen e mëparshme, respektivisht të kërkojë kompensimin e dëmit dhe sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, organi publik që ka dhënë urdhrin për përmbarim vendos për kërkesën e përmbaruesit me akt administrativ.

Paragrafi 5 i nenit 250 të Ligjit doganor, në kundërshtim me pretendimet në iniciativë, krijon mundësi ligjore për mbrojtjen e të drejtave dhe interesave, siguron sigurinë juridike dhe zbatohet pikërisht për një rast siç janë pretendimet. Vetë fakti se në nenin 250 paragrafi 5 të Ligjit doganor, ligjvënësi ka parashikuar mundësinë e zgjatjes së afatit prej tre vitesh nga dita kur debitori është njoftuar për shumën e atyre detyrimeve, nëse personi në fjalë siguron dëshmi se është penguar të paraqesë kërkesën brenda afatit të caktuar për shkak të rrethanave të paparashikueshme ose forcës madhore, do të thotë se me këtë dispozitë ligjore përjashtohet mundësia që palës t’i shkutohet e drejta që të parashtrojë kërkesë, përkatësisht kërkesa e paraqitur t’i refuzohet si e parashtruar jo në kohë.

Lidhur me pretendimet nga iniciativa me të cilat kërkohet vlerësimi i pajtueshmërisë së dispozitës së kontestuar ligjore me nenin 199 paragrafi 3 të Ligjit për marrëdhëniet obligative, Gjykata vlerësoi se këto janë pretendime që shkojnë përtej kompetencave të përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese në pajtim me nenin 110 paragrafi 1 alineja 1 të Kushtetutës, që sipas Gjykatës vendos ekskluzivisht për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën, e jo për pajtueshmërinë reciproke të ligjeve.

Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut
Dobrilla Kacarska