Врз основа на член 25 став 6 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019 и 256/2020), по гласањето против дел од Решението У.бр.8/2019, У.бр.16/2019, У.бр.26/2019, У.бр.40/2019 и У.бр.47/2019, со кое Уставниот суд на седницата одржана на 21.09.2023 година, меѓу другото, одлучи да ја отфрли иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Указот за прогласување на Законот за ратификација на Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните, број 08-3866/1 од 05.07.2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.7/2019), писмено го образложувам моето несогласување со следното
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
1. По повод иницијативите на Тодор Петров, Ивица Ефремов и Ангеловски Стив, Солза Грчева и Томе Тодоровски, Уставниот суд по спроведената единствена постапка по сите иницијативи на седницата одржана на 21 септември 2023 година, одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на Законот за ратификација на Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 848 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните („Службен весник на Република Македонија“ бр.7/2019) и ги отфрли иницијативите за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Указот број 08-3866/1 од 05.07.2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.7/2019) за прогласување на Законот за ратификација на Конечната спогодба и оценување на меѓусебната усогласеност на Законот за ратификација на Конечната спогодба и Указот број 08-3866/1 со член 3 од Законот за склучување, ратификација и извршување на меѓународни договори („Службен весник на Република Македонија“ бр.5/1998) и Виенската конвенција за договорно право („Службен лист на СФРЈ“ бр.30/1972 – Меѓународни договори и други спогодби). На седницата на Судот, и во расправата и во чинот на гласање, изнесов спротивставени становишта во однос на делот од Решението кое се однесува на отфрлање на иницијативата за оценување на уставноста и законитоста на Указот за ратификација на Конечната спогодба, поради што гласав против и со почит ја искажувам мојата несогласност со аргументите на мнозинството судии од предметното решение.
2. Во продолжение следува мојот став во однос на уставно-правните дилеми покренати со иницијативите.
Неспорен факт е дека ниеден Устав, ниту пак нашиот не може да ги предвиди и нормира сите можни, особено сложените, уставно-правни ситуации кои настануваат како последица на субјективни ставови и дејствија на највисоките носители на различните гранки на власта во нивната интеракција, особено меѓу носителите на извршната и законодавната власт со највисок легитимитет и пренослив суверенитет кој го имаат согласно нивниот непосреден избор од граѓаните. Уставот нема јасни и прецизни одговори за сложени уставно-правни ситуации и состојби, како во конкретниот случај, кои за волја на вистината не се појавуваат прв пат, (имало слични ситуации и претходно), а не се исклучува можноста и во иднина да се појават. Но, исто така, неспорен факт е дека Уставниот суд е единствениот орган во Републиката со уставно овластување и надлежност, преку своето толкување да ги разјасни недореченостите и празнините на Уставот, да утврди кое постапување, односно непостапување (како во конкретниот случај) е уставно допуштено и во таа смисла, сметав дека расправата на седницата на Судот и одлуката која требаше да се донесе се исклучително важни. Но, на седницата на Судот и покрај суштествената расправа која доминантно се сведе на уставно-судска анализа на правната природа на Указот за ратификација на Конечната спогодба, мнозинството судии одлучи дека тој како акт не е подобен за уставно-судска оценка со следните аргументи:
„Имајќи го предвид наведеното по однос на правниот карактер на указот како акт (декларативен општ акт) тој не е подобен за уставно-судска анализа, но во овој случај заради спецификите на овој конкретен указ потребна е уставно-судска анализа од аспект на севкупната констелација на настанатата уставно-правна состојба за која Уставот содржи делумни решенија или воопшто не ги содржи” и
„Имајќи предвид дека Указот, како една од фазите во носење на законите, во себе не содржи уредувања на права и обврски за граѓаните, туку само е придружен акт со кој се потврдува, декларира, преку потписите на претседателот на Републиката и претседателот на Собранието дека еден закон е донесен по спроведена собраниска процедура и истиот може да се објави, Судот оцени дека Указот не е пропис, подобен за уставно-судска анализа. Впрочем ова е став на Судот изразен во предметот У.бр.14/2020 година”.
Покрај очигледната контрадикторност која е видна од деловите во наведените аргументи „…но во овој случај заради спецификите на овој конкретен указ потребна е уставно-судска анализа од аспект на севкупната констелација на настанатата уставно-правна состојба за која Уставот содржи делумни решенија или воопшто не ги содржи…”, за во истото Решение мнозинството судии да заклучи дека Указот не претставува пропис подобен за уставно-судска анализа и оценка, несогласен со ваквиот став на мнозинството судии, со кој по мое длабоко уверување Судот ја пропушти можноста на уставно авторитетен начин да ја пополни уставната недореченост и празнина, гласајќи против овој дел од Решението, чувствувам за неопходно да ги изнесам моите становишта.
Во конкретниот случај, сметам дека постојат подеднакво уставно проблематични, но и уставно допуштени постапувања, односно непостапувања и од страна на претседателот на Собранието и од страна на претседателот на Републиката, а ваквата апсурдност и контрадикторност произлегува од уставната празнина во Уставот, кој не дава јасно решение за вакви конкретни ситуации.
Не спорам дека е јасна дикцијата и императивноста на уставната норма дека по втор пат претседателот на Републиката е должен да го потпише указот, но подеднакво јасна и прецизна е уставната норма од член 75 како се прогласуваат законите, а јасна е уставната норма и за претседателот на Собранието и за претседателот на Републиката, своите права и должности да ги вршат врз основа и во рамките на Уставот и законите. Уставот не дава решение за конкретнава ситуација, имено, што доколку претседателот на Републиката не го потпише указот за повторно изгласан закон, односно го примени т.н џебно вето како што постапил впрочем, во конкретната ситуација? Имено, Уставот предвидува должност за претседателот на Републиката да го потпише указот на повторно изгласаниот закон, но не предвидува никаков уставен механизам во случај таквата должност да не биде испочитувана, освен можната последица за неговото постапување, кое се сведува на одговорност за неисполнување на уставна должност, преку постапка за импичмент. Но, исто така, Уставот во ваква ситуација не дава решение ниту, пак, за постапувањето на претседателот на Собранието, односно не дава овластување за неговата одлука да го објави законот со указ потпишан само со негов потпис. Уставот, иако со уредувањето во член 75 со кое ги овластил претседателот на Републиката и претседателот на Собранието да го потпишат указот, со што ја операционализирал темелната вредност на поделба на власта и нејзиниот суштински принцип на „контрола и рамнотежа”, предвидувајќи во уставно уредената постапка за донесување на законите надлежност на орган од извршната власт, тој, покрај наведените, не дава одговор и на прашањето што доколку претседателот на Собранието не го потпише указот?
Уставниот текст, со намерно или ненамерно пропуштање да уреди некои уставноправни ситуации, од аспект на уставноправната наука може да биде анализиран и толкуван во смисла дека со пропуштањето или молчењето уставотворецот го детерминирал реалниот изглед на уставноправниот поредок, подеднакво, ако не и подобро отколку со експлицитните норми кои ги содржи. Во таа смисла, во конкретниот случај од императивно значење беше да се анализира и оценува постапувањето, односно непостапувањето на уставно овластените потписници, низ призма на целовитоста на Уставот, на словото, духот и намерата на уставотворецот. Токму Уставниот суд како чувар на Уставот е должен со своите толкувања на темелните вредности, начела, уставните гаранции и норми да им дава содржина, смисла, да ги прецизира во нивните различни манифестации, имајќи ја предвид целовитоста на Уставот, вклучително и за ситуациите кога Уставот е тивок, не дава јасно решение, или воопшто не дава решение за конкретна ситуација како оваа. Уставноправната наука не дозволува изолирано согледување и анализа на која било норма. Од тој аспект, за разлика од мнозинството судии, сметав дека треба да се толкуваат претседателските овластувања во законодавната постапка и суспензивното вето и т.н. џебно вето, при што неопходно е да се имаат предвид рамнотежата во системот на власта, уставниот и политичкиот контекст во кој овие институти „живеат” во уставната стварност во еден хибриден мешан парламентарно-претседателски систем, како што, впрочем, е и нашиот. Слободата во толкувањето е таа која им овозможува на уставните судии да одлучуваат интерпретирајќи ги начелата, принципите и нормите на Уставот, не само механички, не само текстуално-граматички, туку суштински, на фундаментален начин со примена на сите методи на толкување кои им стојат на располагање: методот на структура или системскиот, методот на компарација, методот на логиката, методот на последиците, доктринарниот метод, со цел да се открие оригиналната намера на уставотворецот со намерното или ненамерното пропуштање да ги уреди овие прашања!
Во конкретниот случај, ваквиот пристап ги прави голем дел од наводите во иницијативите неосновани, но таквиот пристап, исто така, не дозволува мнозинството судии да заклучи дека Указот не претставува пропис подобен за уставно-судска анализа и оценка.
Во овој контекст, согласен сум со мнозинството судии и гласав за ставот според кој Уставниот суд, согласно член 110 алинеи 1 и 2 од Уставот, нема надлежност да одлучува за согласноста на меѓународните договори со Уставот (став на Уставниот суд поткрепен во уставно-судската практика во предметите У.бр.341/1995, У.бр.230/1996, У.бр.159/2008), како и за ставот дека Судот не е надлежен да оценува законитост на закон, да оценува меѓусебна согласност на два закони или на закон со меѓународен договор.
Но, за разлика од горенаведените стојалишта со кои и јас бев согласен, а се темелат на сериозна уставно-судска практика, во однос на Указот за ратификација на Конечната спогодба, Судот селективно ја примени таквата практика, односно ги игнорираше стојалиштата на Уставниот суд изразени во Одлуката У.бр.141/1997 и У.бр.146/1997 од 18 ноември 1998 година, со која Судот, меѓу другото, го укинал Указот за прогласување на Законот за употреба на знамињата преку кои припадниците на националностите во Република Македонија го изразуваат својот идентитет и националните особености („Службен весник на Република Македонија” бр.32/97). Во овој случај Уставниот суд правилно го оценил Указот како подобен за уставно-судска анализа и оценка, и истиот поради суштествени уставни повреди го укинал (Судот утврдил дека Указот е потпишан од претседателот на Собранието на Република Македонија, во својство на претседател на државата, иако на претседателот на Републиката не му престанала функцијата, ниту бил спречен да ја врши). Мериторната уставна оцена на Указот и во конкретниот предмет, по мое длабоко уверување, ќе беше правилна одлука на Судот, со што не само што на суштествен и на авторитетен начин ќе беше пополнета уставната празнина во нашиот Устав, туку тоа ќе беше направено низ анализа на целовитоста на Уставот, низ неговите највисоки темелни вредности вклучително и поделбата на власта, и природата и суштината на парламентарната демократија, и мошне важно, таа анализа неминовно ќе беше сериозна основа која можеше да инспирира измена и дополнување на Уставот.
Клучното прашање на кое Судот со свое толкување требаше да одговори е прашањето дали Указот, согласно член 75 од Уставот може да произведе правно дејство во случај кога не е потпишан од двајцата уставно утврдени потписници?
Каква е природата на уставно определената улога на претседателот на Републиката во вршењето на уставните овластувања, во рамките на темелната вредност поделба на власта, и особено неговото право на промулгација во законодавната постапка уредена со уставните норми?
Одговорот на првата уставна дилема, доколку текстуално и механички се толкуваат уставните норми, секако, е не. Указот може да произведе правно дејство, кое во конкретниот случај би значело законот да биде објавен и да произведува правно дејство, само доколку е потпишан од двајцата уставно овластени потписници, што во конкретната ситуација не е случај. Но, токму во ваква реална ситуација лесно се воочува уставната празнина, и се поставува прашањето што во таква ситуација? Дали е можно претседателот на Републиката да ја парализира законодавната функција на Собранието? И повторно одговорот е да, доколку текстуално и механички се чита Уставот. Но, како што веќе истакнав, Уставот претставува една единствена целина и неговото толкување вклучително и на празнините и недореченостите кои ги има, секогаш треба да биде низ призмата на целовитоста на вредностите и нормите во него, и во тој случај можно е и поинакво толкување, кое треба да ја пополни уставната празнина.
За уставно авторитетен одговор на ваквите дилеми неопходна е анализа особено на следниве уставни одредби:
Член 51
Во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
Член 75
Законите се прогласуваат со указ. Указот за прогласување на законите го потпишуваат претседателот на Републиката и претседателот на Собранието. Претседателот на Републиката може да одлучи да не го потпише указот за прогласување на законот.
Собранието повторно го разгледува законот и доколку го усвои со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, претседателот на Републиката е должен да го потпише указот.
Претседателот е должен да го потпише указот, доколку според Уставот, законот се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.
Член 79
Претседателот на Република Македонија ја претставува Републиката. Претседателот на Републиката е врховен командант на вооружените сили на Македонија. Претседателот на Републиката своите права и должности ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите.
Член 87
Претседателот на Републиката е одговорен за кршење на Уставот и законите во вршењето на своите права и должности.
Постапка за утврдување на одговорност на претседателот на Републиката покренува Собранието со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. За одговорноста на претседателот одлучува Уставниот суд со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број судии.
Ако Уставниот суд утврди одговорност на претседателот на Републиката, функцијата му престанува по сила на Уставот.
Зошто уставното овластување на претседателот на Републиката на промулгација е предвидено и сместено во член 75 од Уставот, во делот посветен на Собранието, а не во надлежностите на претседателот на Републиката. Едно авторитетно и издржано толкување може да биде дека во рамките на поделбата на власта и мешовитиот систем уреден со нашиот Устав би значело дека во принципот на кочници и рамнотежа ваквото овластување на претседателот не е случајно, и дека во законодавната постапка претседателот на Републиката има свои уставни надлежности. Наспроти ставот на мнозинството судии дека указот е една од фазите во носењето на законите, дека во себе не содржи уредување на права и обврски за граѓаните, дека е само придружен акт со кој се потврдува, декларира преку потписите на овластените потписници дека еден закон е донесен по спроведена собраниска процедура и истиот може да се објави, јас имам поинакво мислење за правната природа на тој акт! За Судот да оцени подобност за уставно-судска оцена на еден акт/пропис, како во конкретниот случај Указот, тој мора да го анализира не само по неговата формална и материјална страна, туку Судот мора да ги има предвид и правните последици и ефекти на тој акт. А правниот ефект и последица од указ кој не е потпишан во согласност со член 75 од Уставот, значи дека изгласаниот закон не може да биде објавен во службен весник, а сходно на тоа и не може да влезе во правниот поредок и да создава правни дејствија, односно, без указ „законот не може да стане закон”. Но, наспроти ваквите мои стојалишта, Судот со мнозинство гласови ја отфрли иницијативата со заклучок дека Указот не е подобен за уставно-судска оценка, со што избегна да се впушти во расветлувањето на овие, но и многу други уставно релевантни прашања!
Едно такво уставно релевантно прашање е, дали претседателот на Републиката е должен да го потпише указот и во случаи кога по негова оцена има сомнеж дека изгласаниот закон има материјална неуставност или изгласаниот закон е донесен со повреди на неговата формална уставност (неуставни постапки, неуставно мнозинство со кој е изгласан, неможност пратениците да предлагаат амандмани по забелешките на претседателот на првото суспензивно вето)?
Дали претседателот на Републиката кој согласно член 51 е должен да ги почитува Уставот и законите, кој согласно член 79 ја претставува Републиката и своите права и должности ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите, во примената на своите уставни овластувања може да се повика на правото да ја цени материјалната и формалната уставност и/или целисходноста на изгласаниот закон кој со промулгација треба да стане закон? Дали начелотo на поделба на власта и член 75 од Уставот не го ставаат во улога на суштински, а не деклараторен актер во законодавната постапка. Одговорот е, да! Ако Уставот му дава право и овластување на претседателот на Републиката да ја претставува Републиката, да ги врши своите права и должности (вклучително и правото и должноста на промулгација) врз основа и во рамки на Уставот, му доделува суштинска надлежност во законодавната постапка, тогаш тој има и овластување да цени дали изгласаниот закон има материјална и формална уставна проблематичност. Дали во таков случај, ова овластување не претставува и должност за претседателот на Републиката (да одбие по втор пат да потпише указ доколку има сомнеж за неговата уставност)? На оваа дилема, се надоврзува прашањето дали доколку претседателот на Републиката потпише указ и во случај на очигледна материјална или формална неуставност, тој би постапил спротивно на Уставот? На пример, Уставниот суд, на седницата одржана на 14 мај 2020 година, донесе Одлука со која го укина Законот за спречување и заштита од дискриминација („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.101/2019), бидејќи истиот бил изгласан по втор пат по поднесено вето од претседателот на Републиката, но со повреда на член 75 став 3 од Уставот, односно наместо со мнозинство од вкупниот број на пратеници како што налага Уставот, законот бил изгласан со 55 пратеници. Во овој конкретен случај се поставува прашањето дали претседателот на Републиката потпишувајќи го указот за прогласување на закон изгласан со неуставно мнозинство, со што всушност одбил да ја оцени неговата, во конкретнава ситуација, формалната уставност, и со негов потпис дозволил во правниот поредок да влезе закон изгласан со неуставно мнозинство (кој подоцна Уставниот суд го укинува), постапил во согласност со Уставот или го прекршил Уставот?
Во овој контекст, се поставува прашањето дали императивно разбраната должност по второто изгласување на законот значи должност за претседателот да го потпише указот и во случаи на очигледна материјална и/или формална неуставност, или пак проблематична целисходност, во услови на отсуство на парламентарна традиција, подрзабира легитимирање на супремацијата на законодавната власт, односно би значело и легитимирање на евентуално самоволие на парламентарното мнозинство? Дали вака треба да се разбере вистинската цел на уставотворецот? Дополнително, согласно уставната стварност во нашата земја според која Уставниот суд има заземено низ практиката став дека е ненадлежен да ја оценува процедурата на носење на законите (за мене исклучително проблематично стојалиште), туку може да оценува уставност на само донесен закон, логично се поставува уставно-правната дилема кој е надлежен да спречи евентуално самоволие на Собранието или на претседателот на Собранието во законодавната постапка? Дали ова значи супремација на законодавната власт врз извршната, без да се има во предвид основниот принцип на поделбата на власта принципот на „контрола и рамнотежа”? Друг еклатантен пример за да ја илустрирам супемацијата и упадот на законодавната власт, во овој случај врз судската власт, што по мое длабоко уверување е спротивна на Уставот, неговиот текст и дух, и на намерата на уставотврецот, е законското решение во Законот за Судскиот совет кој во член 6 во составот на Советот од 15 члена, уредил 5 члена да бидат избрани од Собранието. На овој начин Собранието има можност за контрола над судската власт, има можност за контрола над извршната власт, но клучното прашање е кој врши контрола над законодавната власт. Логичниот одговор е Уставниот суд, но Уставниот суд е орган на Републиката кој не подлежи на начелото на поделба на власта, и тој има надлежност да ги контролира сите власти. Во конкретниот случај, станува збор за меѓусебна контрола на властите кои подлежат на ова начело, законодавната, извршната и судската власт.
Сметам дека и покрај уставната празнина, улогата на претседателот и неговото право на промулгација погрешно беше толкувана од мнозинството судии. Претседателот не само што има овластување, можност и право да не потпише и по втор пат изгласан закон, туку таквото право и можност добиваат карактеристики на должност за претседателот на Републиката, во одредени случаи. Таквата дожност за претседателот на Републиката извира од темелната вредност на нашиот уставен поредок, поделбата на власта и принципот на контрола и рамнотежа меѓу властите. Критиката на овој став е дека само Уставниот суд може да утврди неуставност на закон е точна. Но, во тој случај како да се разбере постапката на претседателот на Собранието во Указот во фуснота од заменик-генерален секретар да констатира дека претседателот не ги извршил обврските од Уставот? Дали со таквата постапка претседателот на Собранието не ја преземал надлежноста на Уставен суд, кој единствено може да утврди одговорност за претседателот на Републиката за кршење на Уставот и тоа во постапка утврдена во Устав. Едно можно решение кое, по мое длабоко уверување, би ги запазило атрибутите, природата и суштината на парламентарната демократија, спецификите на нашиот мешовит модел на власта, начелото на поделба на власта, е доколку уставниот текст предвидува при повторно непотпишување на указот од страна на претседателот на Републиката, сомнежите за евентуалната материјална и формална неуставност да ги оцени Уставниот суд, по што претседателот ќе мора да го потпише указот или ќе се предвиди механизам за промулгација на законот и без негов потпис, но ова е хипотетичка ситуација и еден од правците на можен развој, можна интервенција во Уставот.
Во контекст на изнесеното, за мене неприфатливи се ставовите на мнозинството судии во предметното решение според кои „Претседателот на Републиката нема можност да избира дали за повторно изгласан закон ќе потпише или нема да потпише указ за негово прогласување, односно нема право на таканаречена законодавна санкција, туку дикцијата на уставната императивна норма е дека тој мора да го потпише указот. Неговата можност да изрази несогласување со донесениот закон се исцрпува со правото на вето кога за прв пат указот за прогласување на законот ќе му биде доставен на потпишување, за разлика од второто поднесување на потпишување на указот кога таква можност нема. Значи неговото право на суспензивно вето е секогаш надминато кога при повторното гласање на законот неговите забелешки нема да бидат прифатени и Собранието повторно ќе го изгласа законот со мнозинство гласови од вкупниот број на пратеници. Оттаму конечната судбина на еден изгласан закон не може да зависи од волјата на претседателот на Републиката, туку зависи од волјата на мнозинството пратеници во Собранието”. Не е точна ваквата констатација на мнозинството судии, дека претседателот на Републиката нема право на избор, тој го има тоа право, а постои уставно уредена санкција за неговиот избор. Тоа е постапка за утврдување на одговорност (импичмент) која е уредена во член 87 од Уставот.
Понатаму, делумно сум согласен со следниов став на мнозинството судии според кој „Што е можното уставно-правно решение за Собранието во ситуација кога претседателот на Републиката не ја исполнува својата должност за потпишување на указот, а законот сепак е донесен во моментот на неговото второ изгласување со потребното мнозинство гласови. Согласно член 87 од Уставот, Собранието може да покрене постапка за утврдување на одговорност на претседателот на Републиката за што е потребно двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број на пратеници, по што евентуално следува постапка пред Уставниот суд за утврдување на одговорност. Другата можност е да се објави законот со указ потпишан само од претседателот на Собранието што остава можност за оспорување на указот и законот пред Уставниот суд, кој треба да даде толкување за вака настанатата ситуација, како што сега е случај”. Делумната согласност се состои во фактот дека интерпретацијата на Уставот како целина, неговиот дух, намерата на уставотворецот, требаше да се направи на поинаков начин од пристапот на мнозинството судии. Судот требаше на уставно авторитетен начин да го открие и разјасни објективното значење на Уставот и неговите вредности и норми, дури и независно од волјата и намерата на уставотворецот и очигледната уставна празнина. Во такви околности Судот можеби ќе утврдеше дека предметниот указ не е во несогласност со Уставот, но аргументацијата на таков евентуален став ќе претставуваше правилно и уставно авторитетно пополнување на уставна празнина. Со ваква аргументација како што е наведена во предметното решение, можна е ситуација претседателот на Собранието и Собранието во целост да ја игнорираат уставната улога на претседателот на Републиката, што не е во согласност ниту со темелната вредност поделба на власта, ниту со владеењето на правото, ниту со вредносните цели на уставните норми.
Исто така, за мене е неприфатлив ставот на мнозинството судии во однос на прашањето коешто се постави пред Судот, односно дали претседателот на Републиката и претседателот на Собранието го повредиле Уставот и дали евентуалната повреда води неминовно кон отстранување на конкретниот акт од правниот поредок? Судот застана на следново стојалиште „Претседателот на Републиката го повредил член 75 од Уставот со непочитување на императивната норма да го потпише указот после второто изгласување на законот. Ваквата повреда се согледува во тоа што со одбивањето да стави потпис на указот претседателот на Републиката, како дел од извршната власт ја попречува законодавната власт да оствари една од своите основни функции, односно да носи закони. Доколку Судот застане на толкување дека тој има право да не потпише указ на закон што втор пат е донесен, иако постои јасна уставна уреденост, тоа ќе остави простор за слично однесување во иднина на кој било претседател на Републиката што може да предизвика појава до степен на целосна парализираност на законодавната надлежност на Собранието”.
За Судот да утврди дека претседателот на Републиката го повредил Уставот, неопходно е да се почитува уставно пропишаната постапка, односно Собранието со 2/3 мнозинство од вкупниот број пратеници да ја покрене постапката за одговорност, па потоа Уставниот суд со 2/3 мнозинство од вкупниот број судии да одлучи, а не како во конкретниот случај, во ова конкретно решение по иницијатива за оценка на уставност, мнозинството судии да утврди дека претседателот на Републиката го повредил Уставот. Претседателот на Републиката, веќе истакнав дека по мое длабоко уверување има и можност и право да не ја исполни уставната должност како во конкретниот случај, и за неисполнувањето на таквата должност да е свесен и подготвен да ги прифати последиците, односно да биде отповикан како одговорен за кршење на Уставот, но само и само во уставно пропишана постапка за импичмент, а не како што мнозинството судии заклучи во ова решение. Дополнително не постои ни уставен рок во кој претседателот на Републиката е ограничен да ја исполни уставната должност да го потпише повторно изгласаниот закон, што е сериозен уставен факт кој може да се толкува во светлина на моите претходни стојалишта, како намерен (задоволување на темелната вредност поделба на власта и улогата на претседателот на Републиката) или ненамерен пропуст на уставотворецот (уставна празнина). Мнозинството судии, во никој случај, во постапката по конкретните иницијативи не можеше да констатира дека претседателот на Републиката го повредил член 75, ниту пак да констатира дека претседателот на Собранието постапил во согласност со член 51 и 75 од Уставот. Ова, бидејќи претседателот на Собранието согласно член 51 од Уставот, е должен да ги почитува Уставот и законите, а во конкретниот случај кога воопшто не постапил така, произлегува дека во никој случај не може да се тврди и да се заклучи дека претседателот на Собранието постапил согласно член 51 и член 75 став 2 од Уставот. Ваквата констатација не може да има уставно-правна релевантност и оправданост, и ваквата констатација не може да се поистовети со евентуалната оценка на Судот дека оспорениот указ е во согласност со Уставот.
За подетално да го елаборирам мојот став, не случајно се повикав на компаративниот метод. Имено, ако се направи споредба со уредувањето во Уставот на Србија, лесно може да се разбере неспорниот факт дека нашиот Устав има сериозна уставна празнина, но истовремено ќе се разбере уставната поставеност на претседателот на Републиката vis – a – vis Собранието како законодавна власт
Устав на Република Србија
Службен гласник на Република Србија бр.98/2006
Прогласување на закон
Член 113
1) Претседателот на Републиката е должен најкасно во рок од 15 дена од денот на изгласувањето на законот, односно најкасно во рок од седум дена ако законот е донесен по итна постапка, да донесе указ за прогласување на законот или законот, со писмено образложение, да го врати на Народното Собрание на повторно одлучување.
2) Ако Народното Собрание одлучи повторно да гласа за закон кој претседателот на Републиката го вратил на одлучување, законот се гласа со мнозинство од вкупниот број пратеници.
3) Претседателот е должен да го прогласи повторно изгласаниот закон.
4) Ако претседателот на Републиката не донесе указ за прогласување на законот во рокот утврден со Уставот, указот го носи преседателот на Народното собрание.
Од компарацијата со уставното уредување во член 113 став 3 од Уставот на Србија, јасно произлегува идентично уредување како во нашиот Устав, претседателот е должен да го прогласи повторно изгласаниот закон. Но, разликата која е суштествена преставува ставот 4 „Ако претседателот на Републиката не донесе указ за прогласување на законот во рокот утврден со Уставот, указот го носи преседателот на Народното собрание“. Во овој став е воочлива уставната празнина во нашиот Устав, но овој став говори и нешто друго. Имено, согласно моето становиште дека претседателот на Републиката има и можност и право да не ја исполни уставната должност свесен за последиците од таквото постапување, притоа повикувајќи се на легитимитетот кој го има од граѓаните и неговата уставна поставеност. Постоењето на ставот 4 е доказ дека и при императивна должност за претседателот на Републиката, постои можност и право на избор на претседателот дали ќе ја исполни или не, поради што постои и уставен механизам за такви случаи и секако уставна санкција за таквата можност и право.
3. Ваквите мои ставови ставени во корелација со оспорениот указ беа игнорирани од мнозинството судии. При градењето на мојот став, го зедов предвид целокупниот контекст на случајот, сите релевантни факти поради што сметам дека Судот мораше да ги констатира, анализира и оцени сите овие уставно проблематични постапки на овластените со Устав потписници, да поведе постапка за оценка на уставноста на Указот за прогласување на Законот за ратификација на Конечната спогодба број 08-3866/1 од 05.07.2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.7/2019) и суштински да ја испита неговата уставна оправданост и согласност со темелните вредности на Уставот, односно со одредбите од член 75, а во светлина и во околности на уставна празнина.
Судија на Уставниот суд на
Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски
Конечно решение У.бр.8/2019, У.бр.16/2019, У.бр.26/2019, У.бр.40/2019 и У.бр.47/2019