У.бр.102/2022

Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 2 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 26 април 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 7 став 1 алинеја 2 од Правилникот за формата, содржината и начинот на водење на педагошката документација и евиденција во детска градинка и центар за ран детски развој („Службен весник на Република Македонија“ бр.87/2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 и 159/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.85/2019).

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 33 став 2 и член 67 точка 6 од Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 и 37/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.257/2020) и член 60 став 2 од Законот за основното образование („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.161/2019 и 229/2020).

3. Сашо Балабанов од Штип, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на одредбите означени во точките 1 и 2 од ова решение.

Во иницијативата се наведува дека со оспорените одредби, преку воведување на задолжителна вакцинација и условувањето на упис на детето во неговата предучилишна возраст, но и во основно училиште, со приложување на доказ за извршена вакцинација, се повредуваат уставно загарантираните права и слободи, повредувајќи го физичкиот интегритет на човекот, со што е повредено и начелото на еднаквост на граѓаните во уживањето и остварувањето на слободите и правата. Според подносителот, со оспорените одредби се повредува и правото на приватност на начин што се бараат податоци за здравствената состојба заради уживање на уставно и законски загарантираните права на човекот. Наведеното, според него е спротивно на член 8 став 1 алинеи 1 и 8, член 9, член 11, член 25 и член 39 од Уставот.

Повредата на наведените уставни одредби, според подносителот се гледа во оневозможувањето на родителите да ја остварат својата должност за грижа за децата на најдобар начин за нив. Тие се присилени да ги вакцинираат нивните деца за да можат да го остварат своето основно право на згрижување во раната детска предучилишна возраст и подоцна, за остварување на правото на основно обрзование, кое од една страна е задолжително, а од друга страна е условено со задолжителна вакцинација, што е спротивно и на членовите 40, 44, 51 и 54 од Уставот.

Понатаму, подносителот смета дека со вака постоечките услови поставени во оспорените одредби, повредено е правото на достапност на секој подеднакво да ги ужива правата, кои покрај со Уставот се загарантирани и со Законот за основно образование кој предвидува дека истото е достапно на секој и забранета е дискриминацијата по основ на здравствената состојба. На овој начин, повредени се правата од член 4, член 5 став 1 и член 7 од Законот за основното образование, како и членовите 2, 4, 5 и 6 од Законот за спречување и заштита од дискриминација.

Во иницијативата се наведува дека повредата на правото за упис и остварување на правата за грижа за децата во предучилишна и училишна возраст се гледа и во повреда на одредбите од член 4 став 1 точка 13 и член 5 од Законот за заштита на личните податоци, поради тоа што податоците кои ги бараат детските установи и училиштата претставуваат лични податоци поврзани со физичкото или менталното здравје на секое физичко лице.

Исто така, со оспорените одредби, според наводите содржани во иницијативата, повредено е и правото на образование кое е гарантирано со член 26 од Универзалната декларација за човекови права и со член 2 од Првиот протокол кон Европската конвенција за заштита на човековите права, според кој, никој не може да биде лишен од правото на образование.

Подносителот изнесува заклучок дека никој нема право да го условува згрижувањето на децата во нивната предучилишна возраст, но и во училиштата, со барање податоци за здравствената состојба, а особено со условување за вакцинација бидејќи правото на образование е загарантирано со Уставот, со домашни и меѓународни закони.

На 02.12.2022 година од страна на подносителот доставено е дополнување на иницијативата, во кое повторно цитира поголем број на уставни и законски одредби коишто се повредуваат со оспорените одредби од законите и Правилникот, а причините за нивното проблематизирање ги образложува на ист начин, како и во иницијативата.

На 27.01.2023 година, од страна на подносителот доставено е и второ дополнување на иницијативата во кое наведува дека Законот за заштита на правата на пациентите е усогласен со начелото на информирана согласност во медицината од член 3 став 2 од Картата на основните права на Европската Унија, а согласно тоа се отфрла патерналистичкиот приод. Оттука, во однос на оспорениот член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести се наведува дека е во директна спротивност со член 3, член 4 став 2, член 14 и член 15 став 1 од Законот за заштита на правата на пациентите, согласно кои одредби, пациентот е слободен да одлучи дали ќе прифати или одбие вакцинација.

Се наведува и дека со ратификацијата на Конвенцијата за заштита на човековите права, задолжителното вакцинирање е правно дерогирано, додека правото на пациентот да одлучува самиот за вакцинација врз доброволна основа е дел и од препораката на Светската здравствена организација во публикацијата „Етнички согледувања“. Исто така, подносителот посочува и пример од пракса на Европскиот суд за човекови права – Пресудата бр.42197/98 во која Судот оценил дека задолжителното вакцинирање како недоброволна медицинска интервенција е во спротивност со правото на почитување на личниот живот.

На 10.02.2023 година, доставен е и трет допис насловен како „дополнување на иницијативата“, во прилог на кој подносителот доставува Пресуда П4-41/19 на Основниот суд во Штип во поткрепа на своите ставови за ограничувањето на слободите и правата на децата преку воведувањето на задолжителна вакцинација.

Врз основа на наведеното, со иницијативата и дополнувањата на истата, се предлага Судот да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на оспорените одредби и истите да ги поништи.

4. На седницата, Судот утврди дека во член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 и 37/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.257/2020), е определено дека вакцинацијата е задолжителна за сите лица од определена возраст против туберкулоза, дифтерија, тетанус, голема кашлица, детска парализа, мали сипаници, црвенка, заушки, хемофилус инфлуенца тип Б (Хиб), вирусен хепатитис Б и хуман папилома вирус (ХПВ). Според член 67 точка 6 од Законот, глоба во износ од 300 до 650 евра во денарска противвредност ќе се изрече за прекршок на физичко лице ако: лице или родител/старател одбие вакцинирање за болестите утврдени во член 33 на овој закон или заштита со специфичен имуноглобулин (член 34) или заштита со лекови (член 36).

Судот утврди и дека со член 60 став 2 од Законот за основното образование („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.161/2019 и 229/2020) е пропишано дека при запишувањето на детето во прво одделение родителот, односно старателот е должен да достави потврда за примените задолжителни вакцини за детето, офталмолошки и стоматолошки преглед, издадена од надлежна здравствена установа.

Исто така, Судот утврди дека во член 7 став 1 алинеја 2 од Правилникот за формата, содржината и начинот на водење на педагошката документација и евиденција во детска градинка и центар за ран детски развој („Службен весник на Република Македонија“ бр.87/2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 и 159/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.85/2019) е определено дека досието на детето во детската градинка/центарот за ран детски развој се води на Oбразец бр. 5 во форма на голема бела картонска папка со димензии 22,5 см х 34,5 см, која на корицата на лист со А4 формат содржи наслов „ДОСИЕ НА ДЕТЕТО”, под него „(Развојно портфолио)“ и податоци за: име и презиме на детето, датум и место на раѓање, националност, државјанство, адреса на живеење, број од главната книга, име на детска градинка/центар за ран детски развој, место и општина. Досието на детето содржи податоци за здравствена состојба на детето што ги пополнува и заверува матичниот лекар на детето при запишување во детската градинка/центар за ран детски развој, како и за секоја воспитна година во која детето престојува во детската градинка/центар за ран детски развој, кои содржат: име, презиме, датум и место на раѓање на детето, податоци за вакцинален статус и примени вакцини и општи податоци за неговата здравствена состојба, име, презиме, потпис и факсимил на матичниот лекар, податоци за контакт и датум на пополнување.

5. Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и хуманизмот, социјалната правда и солидарноста се темелни вредности на уставниот поредок, согласно член 8 став 1 алинеи 1 и 8 од Уставот.

Граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското убедување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви, согласно член 9 од Уставот.

Согласно член 11 став 1 од Уставот, физичкиот и моралниот интегритет на човекот се неприкосновени.

На секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот, што е утврдено во член 25 од Уставот.

Во член 39 од Уставот е определено дека на секој граѓанин му се гарантира правото на здравствена заштита. Граѓанинот има право и должност да го чува и унапредува сопственото здравје и здравјето на другите.

Во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите, согласно член 51 од Уставот.

Во Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 и 37/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.257/2020) се уредени прашањата коишто се однесуваат на заштитата на населението од заразни болести. Во член 4 од овој закон е утврдено дека секој има право на заштита од заразни болести и обврска да се заштити себеси и другите од заразување.

Согласно член 33 став 1 од Законот, имунопрофилакса се спроведува со вакцина (вакцинација) или со примена на специфични имуноглобулини (серопрофилакса). Согласно ставот 2 од овој член од Законот, вакцинацијата е задолжителна за сите лица од определена возраст против туберколоза, дифтерија, тетанус, голема кашлица, детска парализа, мали сипаници, црвенка, заушки, хемофилус инфлуенца тип Б (ХиБ), вирусен хепатит Б и хуман папилома вирус (ХПВ).

Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ бр.23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/2015, 27/2016, 163/ 2017, 21/2018 и 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022, 236/2022 и 236/2022), во член 1 пропишува дека со истиот се уредува системот и организацијата за заштита на децата. Додека, со член 60 став 10, меѓу другото, утврдува дека родителите се должни при приемот на детето во градинката да приложат потврда од матичниот лекар за здравствената состојба на детето.

Во Законот е определено дека во детската градинка/центар за ран детски развој се води педагошка документација и педагошка евиденција за воспитно-образовните активности, согласно член 195 став 4. Педагошката документација, во смисла на овој закон, ја опфаќа главната книга на децата и претставува документ од трајна вредност, согласно ставот 5, а педагошката евиденција опфаќа дневник за работа на градинката/центар за ран детски развој, дневник за работа на воспитната група, планирање и подготвување на воспитно-образовната работа и досие на детето и истите се водат во хартиена и електронска форма, согласно ставот 6.

Со ставот 10 од овој член на Законот е утврдено дека формата, содржината и начинот на водењето на педагошката документација и евиденција ги пропишува министерот.

Правилникот за формата, содржината и начинот на водење на педагошката документација и евиденција во детска градинка и центар за ран детски развој („Службен весник на Република Македонија“ бр.87/2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 и 159/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.85/2019) е донесен врз основа на претходно наведениот став 10 од член 195 од Законот за заштита на децата и има за цел да ги пропише формата, содржината и начинот на водење на педагошката документација и евиденција во детска градинка и центар за ран детски развој, што е определено во член 1 од Правилникот.

Во член 7 став 1 од Правилникот е определено дека досието на детето во детската градинка/центарот за ран детски развој се води на Oбразец бр. 5 во форма на голема бела картонска папка со димензии 22,5 см х 34,5 см, која на корицата на лист со А4 формат содржи наслов „ДОСИЕ НА ДЕТЕТО”, под него „(Развојно портфолио)“ и податоци за: име и презиме на детето, датум и место на раѓање, националност, државјанство, адреса на живеење, број од главната книга, име на детска градинка/центар за ран детски развој, место и општина. Согласно алинејата 2 од ставот 1 од член 7 од Правилникот, досието на детето содржи податоци за здравствена состојба на детето што ги пополнува и заверува матичниот лекар на детето при запишување во детската градинка/центар за ран детски развој, како и за секоја воспитна година во која детето престојува во детската градинка/центар за ран детски развој, кои содржат: име, презиме, датум и место на раѓање на детето, податоци за вакцинален статус и примени вакцини и општи податоци за неговата здравствена состојба, име, презиме, потпис и факсимил на матичниот лекар, податоци за контакт и датум на пополнување.

Според став 3 од овој член од Правилникот, досието на детето се води од запишувањето на детето во градинката/центарот за ран детски развој па сѐ до неговото запишување во прво одделение на основното образование, кога се предава на наставникот кој ќе реализира настава во одделението каде е запишано детето.

Имајќи ја предвид содржината на наведените уставни и законски одредби, како и одредбите од Правилникот, Судот оцени дека наводите во иницијативата со кои подносителот упатува на неуставност и незаконитост на член 7 став 1 алинеја 2 од Правилникот се неосновани поради следното:

Во член 55 став 1 од Законот за организација и работа на органите на државната управа („Службен весник на Република Македонија“ бр.58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 и 51/2011 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019, 110/2019 и 154/2019-автентично толкување) е утврдено дека министерот донесува правилници, наредби, упатства, планови, програми, решенија и други видови акти за извршување на законите и други прописи, кога за тоа е овластен со закон, додека со член 56 став 1 од наведениот закон е пропишано дека со правилник се утврдуваат и се разработуваат одделни одредби на законите и други прописи заради нивно извршување.

Во конкретниот случај, во согласност со уредувањето во членовите 55 и 56 од Законот за организација и работа на органите на државната управа, Правилникот чијашто одредба е предмет на оспорување, министерот го донел врз основа на Законот за заштита на децата. Во овој закон, претходно начелно се уредени прашањата кои се однесуваат на должноста на родителите при приемот на детето во градинка да приложат потврда од матичниот лекар за здравствената состојба на детето, што го вклучува и податокот за примени задолжителни вакцини на одредена возраст за конкретно наведени болести, која обврска е утврдена со Законот за заштита на населението од заразни болести.

Притоа, од содржината на член 7 од Правилникот произлегува дека со истиот само се уредува формата и содржината на досието на детето кое се води од запишувањето на детето во градинката/центарот за ран детски развој па сѐ до неговото запишување во прво одделение на основното образование, кога се предава на наставникот кој ќе реализира настава во одделението каде е запишано детето. Во тој контекст, со оспорената одредба се предвидува дека досието на детето, покрај другите податоци, треба да содржи и податоци за вакциналниот статус на детето и примени вакцини, како и општи податоци за неговата здравствена состојба.

Оттука, според Судот, нормирањето со оспорената одредба од предметниот правилник претставува операционализација на одредби од Законот за заштита на децата со цел нивна разработка, а во функција на нивно извршување и со истата изворно не се уредуваат прашања кои претставуваат законска материја, односно не се утврдуваат права и обврски. Според тоа, со истата не се врши ниту ограничување на уставно загарантирани права, ниту се повредува правото на заштита на физичкиот интегритет на човекот, гарантиран со член 11 од Уставот, на што всушност се однесуваат наводите во иницијативата и дополнувањата.

Со цел остварување на гаранцијата на правото на здравствена заштита на секој граѓанин од член 39 став 1 од Уставот, законодавецот го донел Законот за заштита на населението од заразни болести кој е во насока на остварувањето на таквата гаранција во областа на спречување на појавата, раното откривање, спречување на ширењето и сузбивањето на заразните болести. Овој закон, меѓу неколкуте мерки за заштита на населението од заразни болести, ја пропишува и имунопрофилаксата (заедно со хемиопрофилаксата), како посебна мерка која се спроведува со вакцини (вакцинација) или со примена на специфични имуноглобулини (серопрофилакса).

Следствено на наведеното, Законот за заштита на децата со член 60 став 10, утврдува должност на родителите при приемот на детето во градинката да приложат потврда од матичниот лекар за здравствената состојба на детето. Овој податок го вклучува и податокот за вакциналниот статус на детето и примените вакцини, за кој со оспорената одредба од предметниот правилник се предвидува дека треба да го содржи досието на детето кое е запишано во детска градинка/центар за ран детски развој. Неспорно е дека истиот претставува личен податок, меѓутоа, согласно Законот за заштита на децата овој податок е неопходен поради креирање и развој на политика во областа на заштитата на децата и нивното здравје. Токму градинките/центрите за ран детски развој како установи кои вршат дејност – згрижување и воспитување деца во предучилишна возраст, преку почитување на законските одредби и примена на превентивните мерки дејствуваат во оваа насока.

Законот за заштита на личните податоци („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.42/2020 и 294/2021), со член 9 став 1 алинеја 2 пропишува дека личните податоци се собираат за конкретни, јасни и легитимни цели и нема да се обработуваат на начин што не е во согласност со тие цели. Во конкретниот случај, податокот за здравствената состојба на детето, вклучувајќи го и податокот за примени вакцини е неопходен со цел остварување на заштитата на здравјето на децата. Поради наведеното, оспорената одредба од предметниот правилник не може да се доведе под сомнение ниту од аспект на член 25 од Уставот со кој на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста.

Во однос на наводите во иницијативата и дополнувањата со кои подносителот смета дека е направена повреда и на начелото на еднаквост, гарантирано со член 9 од Уставот, Судот оцени дека истите се неосновани од причина што оспорената одредба се однесува подеднакво за досиејата на сите деца кои треба да бидат згрижени во детските градинки/центрите за ран детски развој, независно од статусот на кој му припаѓаат или некое нивно лично својство.

Врз основа на изнесеното, според Судот, не може да се постави прашањето за уставноста и законитоста на член 7 став 1 алинеја 2 од предметниот правилник од аспект на уставните и законските одредби на кои се повикува подносителот.

6. Согласно член 28 алинеја 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Судот ќе ја отфрли иницијативата ако за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување.

Во конкретниот случај, содржината на оспорените одредби од член 33 став 2 и член 67 точка 6 од Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 и 37/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.257/2020), претходно била предмет на оцена од страна на Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Судот, со Решението У.бр.30/2014 од 8 октомври 2014 година, меѓу другото, не повел постапка за оценување на уставноста на член 33 став 2 и член 67 точка 6 од Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија” бр.66/2004, 139/2008 и 99/2009), оценувајќи дека овие законски решенија не ги повредуваат член 1 став 1, член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 8, член 9 став 2, член 11 став 1, член 12 став 1, член 39 став 2, член 41 став 1, член 42 став 2, член 4, член 51 и член 54 став 1 од Уставот на Република Македонија.

Согласно точката 4 од цитираното решение, Судот утврдил дека според член 33 став 2 од Законот за заштита на населението од заразни болести, вакцинацијата е задолжителна за сите лица од определена возраст против туберкулоза, дифтерија, тетанус, голема кашлица, детска парализа, мали сипаници, црвенка, заушки, хемофилус инфлуенца тип Б (Хиб) и вирусен хепатитис Б. Додека, според член 67 точка 6 од истиот закон, глоба во износ од 300 до 650 евра во денарска противвредност ќе се изрече за прекршок на физичко лице ако одбие вакцинирање за болестите утврдени во член 33 на овој закон или заштита со специфичен имуноглобулин (член 34) или заштита со лекови (член 36).

Освен тоа, Судот со Решението У.бр. 99/2015 од 7 јули 2016 година, меѓу другото, не повел постапка за оценување на уставноста на член 10 став 1 и член 17 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.149/2014).

Судот, во конкретниот случај, утврдил дека од содржината на наведените оспорени одредби со кои се врши измена и дополнување на содржината на член 33 став 2 (сврзникот „и“ се заменува со запирка, точката се заменува со запирка и се додаваат зборовите „и хуман папилома вирус (ХПВ)) и член 67 став 1 точка 6 (пред зборот „одбие“ се додаваат зборовите „лице или родител/старател“) од Законот за заштита на населението од заразни болести, не може да се постави прашањето за несогласност на истите од аспект на член 1 став 1, член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 8, член 9 став 2, член 11 став 1, член 12 став 1, член 25, член 39 став 2, член 51 и член 54 став 1 од Уставот на Република Македонија.

Од содржината на Решението произлегува ставот на Судот, според кој пропишувањето на задолжителна вакцинација против одредени болести е во согласност и со член 39 став 2 од Уставот. Со определувањето на правото, но истовремено и должноста на секој граѓанин да го чува и унапредува како своето здравје, но и здравјето на другите, јасно е дека уставотворецот наложил грижа и заштита пред сѐ на јавниот интерес кој се состои во зачувувањето на општата здравствена состојба на населението и кој во овој случај надвладува над уставно загарантираните индивидуални слободи и права во смисол на личен избор по однос на сопственото здравје на граѓанинот. Освен грижата за сопственото здравје, граѓаните не би смееле да го доведат во опасност здравјето на другите. Во тој контекст е и обврската на граѓаните на вакцинација против болести чие спречување е во интерес на Република Македонија, со оглед на тоа дека со редовната вакцинација не се штити само лицето кое се вакцинира, туку и на останатото население. Впрочем, законодавецот оваа уставна должност ја разработил и на законско ниво и во член 4 од Законот за заштита на населението од заразни болести, предвидел дека секој има право на заштита од заразни болести и обврска да се заштити себеси и другите од заразување. По однос на оспорениот член 17 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на населението од заразни болести („Службен весник на Република Македонија“ бр.149/2014), Судот оценил дека законодавецот има право да ја уредува казнената политика за непочитување на законските обврски, вклучувајќи го и утврдувањето на кругот на лицата кои можат да бидат сторители на прекршоци, поради што оваа норма не може да се доведе под сомнение по однос на уставните норми.

Што се однесува до оспорениот член 60 став 2 од Законот за основното образование („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.161/2019 и 229/2020), со Решението У.бр. 218/2020 од 17 јуни 2021 година, Судот не повел постапка за оценување на уставноста на оваа законска одредба во делот „примените задолжителни вакцини за детето“, оценувајќи дека не може основано да се постави прашањето за согласноста на одредбата од член 60 став 2 од Законот за основното образование со член 1 став 1, член 8 став 1 алинеи 1 и 3 и став 2, член 9, член 11 став 2, член 25, член 44, член 51 и член 118 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во цитираното решение, при анализата Судот ја имал предвид целината на член 60 став 2 од Законот. Притоа, оценил дека согласно уставните одредби на член 39 став 2 и член 40 став 3, јасно и недвосмислено произлегува дека граѓанинот има право и должност да го чува и унапредува сопственото здравје и здравјето на другите, како и тоа дека родителите имаат право и должност да се грижат за издржување и воспитување на децата. Оттука, во случај на одбивање на вакцинацијата од страна на родителите, истите не само што го загрозуваат здравјето на сопствените деца, туку и здравјето на другите лица кои поради медицински контраиндикации не се вакцинирани и на тој начин им го ускратуваат правото на здрав живот. Судот констатирал и дека согласно член 24 од Конвенцијата за правата на детето, која со закон е ратификувана од Република Северна Македонија, државите членки му го признаваат на детето правото на највисоко ниво на здравствена и медицинска заштита и рехабилитација при што ниту едно дете не треба да биде лишено од правото на таквата здравствена заштита, а секако за обезбедување на највисоко ниво на здравствена заштита е и вакцинирањето на детето заради негова заштита од разни заразни болести и заштита на другите од развој на одредени заразни болести кои без примена вакцина можат да го загрозат не само здравјето на поединецот, туку и на целокупното население. Оттука, условувањето на упис на детето во основно училиште со приложување на доказ за извршена вакцинација не претставува дискриминација од причина што ова претставува еден вид на механизам за заштита и осигурување на правото на детето на здравје како поединец, а и заштита на другите деца. Во смисла на наведеното, Судот укажал и на ставот на Европскиот суд за човекови права изразен во пресудата во предметот „Вавричка и други против Република Чешка“ (Vavřička and Others v. the Czech Republic“ application no.47621/13) од 8 април 2021 година.

Исто така, во овој предмет Судот укажал и на тоа дека содржината на оспорената одредба од член 60 став 2 од Законот за основното образование претходно била предмет на оцена од страна на Уставниот суд, кога Судот одлучувал за уставноста на член 46 став 2 од Законот за основното образование што бил тогаш во важност („Службен весник на Република Македонија“ бр.103/2008, 33/2010, 116/2010, 156/2010, 18/2011, 42/2011, 51/2011, 6/2012, 100/2012, 24/2013 и 41/2014), а која одредба имала скоро идентична содржина со оспорениот член 60 став 2 од Законот за основното образование. И во овој предмет, со Решението У.бр.30/2014 година, Судот не повел постапка и оценил дека оспорената одредба е во согласност со Уставот.

Со оглед дека со сега доставената иницијатива и дополнувањата на истата повторно се бара Уставниот суд да ја цени уставноста на оспорените одредби од член 33 став 2 и член 67 точка 6 од Законот за заштита на населението од заразни болести, како и за одредбата од член 60 став 2 од Законот за основното образование, од истите причини, без аргументи кои би оделе во насока на промена на ставот на Судот искажан во наведените предмети, според Судот, исполнети се условите од член 28 алинеја 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, за отфрлање на иницијативата во овој дел.

7. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

8. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.

У.бр.102/2022
26.04.2023 гoд.
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 28 alineja 2 dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 26 prill 2023, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICIHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 7 paragrafi 1 alineja 2 të Rregullores për formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së dokumentacionit dhe evidencës pedagogjike në kopshtet e fëmijëve dhe qendrat për zhvillim të hershëm të fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.87/ 2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 dhe 159/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 85/2019).

2. REFUZOHET iniciativa për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 33 paragrafi 2 dhe nenit 67 pika 6 të Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet ngjitëse (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 66/2004, 139/ 2008, 99/2009, 149 /2014, 150/2015 dhe 37/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.257/2020) dhe neni 60 paragrafi 2 i Ligjit për arsimin fillorë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 161/2019 dhe 229/2020).

3. Sasho Balabanov nga Shtipi në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së dispozitave të përcaktuara në pikat 1 dhe 2 të këtij aktvendimi.

Në iniciativë theksohet se me dispozitat e kontestuara, nëpërmjet vendosjes së vaksinimit të detyrueshëm dhe kushtit të regjistrimit të fëmijës në moshën parashkollore, por edhe në shkollën fillore, me paraqitjen e dëshmisë së vaksinimit, shkelen të drejtat dhe liritë e garantuara me Kushtetutë, duke cenuar integritetin fizik të personit, me çka shkelet edhe parimi i barazisë së qytetarëve në gëzimin dhe realizimin e lirive dhe të drejtave. Sipas parashtruesit, dispozitat e kontestuara cenojnë edhe të drejtën e privatësisë në një mënyrë që kërkon të dhëna për gjendjen shëndetësore për të gëzuar të drejtat e njeriut të garantuara me kushtetutë dhe ligj. Sipas tij, kjo është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 8, nenin 9, nenin 11, nenin 25 dhe nenin 39 të Kushtetutës.

Shkelja e dispozitave kushtetuese të përmendura, sipas parashtruesit, shihet në pamundësinë e prindërve për të përmbushur detyrën e tyre për t’u kujdesur për fëmijët në mënyrën më të mirë për ta. Ata janë të detyruar të vaksinojnë fëmijët e tyre në mënyrë që ata të mund të realizojnë të drejtën e tyre themelore për përkujdesje të hershme parashkollore të fëmijëve dhe më vonë, të realizojnë të drejtën e arsimit fillorë, e cila nga njëra anë është e detyrueshme dhe nga ana tjetër kushtëzohet nga vaksinimi i detyrueshëm, që është në kundërshtim edhe me nenet 40, 44, 51 dhe 54 të Kushtetutës.

Më tej, parashtruesi konsideron se me kushtet ekzistuese të përcaktuara në dispozitat e kontestuara, është shkelur e drejta e qasjes për të gjithë për të gëzuar njësoj të drejtat, të cilat përveç Kushtetutës i garanton edhe Ligji për arsim fillorë, i cili përcakton se i njëjti është i qasshëm për të gjithë dhe është i ndaluar diskriminimi në bazë të gjendjes shëndetësore. Në këtë mënyrë shkelen të drejtat e nenit 4, nenit 5 paragrafi 1 dhe neni 7 të Ligjit për arsim fillorë, si dhe nenet 2, 4, 5 dhe 6 të Ligjit për parandalim dhe mbrojtjen nga diskriminimi.

Në iniciativë thuhet se shkelja e të drejtës për regjistrim dhe realizimin e të drejtës për përkujdesjen e fëmijëve të moshës parashkollore dhe shkollore shihet edhe si shkelje e dispozitave të nenit 4 paragrafi 1 pika 13 dhe nenit 5 të Ligjit për mbrojtjen e të dhënave personale, për shkak se të dhënat e kërkuara nga institucionet për fëmijë dhe shkollat përfaqësojnë të dhëna personale që lidhen me shëndetin fizik ose mendor të çdo personi fizik.

Gjithashtu, me dispozitat e kontestuara, sipas pretendimeve të iniciativës, është shkelur e drejta e arsimimit, e cila garantohet me nenin 26 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut dhe nenin 2 të Protokollit të Parë të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, sipas të cilave askush nuk mund të privohet nga e drejta për arsimim.

Parashtruesi arrin në përfundimin se askush nuk ka të drejtë të kushtëzojë përkujdesjen e fëmijëve në moshën e tyre parashkollore, si dhe në shkolla, duke kërkuar të dhëna për gjendjen shëndetësore dhe veçanërisht duke kushtëzuar vaksinimin, sepse e drejta për arsim është e garantuar me Kushtetutë, me ligjet vendase dhe ndërkombëtare.

Më 02.12.2022, parashtruesi i kërkesës ka parashtruar plotësim të iniciativës, në të cilin përsëri citon një numër të madh të dispozitave kushtetuese dhe ligjore që janë shkelur me dispozitat kontestimore të ligjeve dhe të Rregullores, si dhe arsyet e problematizimit të tyre i shpjegon në të njëjtën mënyrë si në iniciativë.

Më 27 janar 2023, nga ana e parashtruesit është dërguar një plotësim i dytë i iniciativës, ku thuhet se Ligji për mbrojtjen e të drejtave të pacientëve është në përputhje me parimin e pëlqimit të informuar në mjekësi nga neni 3, paragrafi 2 nga Harta e të drejtave themelore të Bashkimit Evropian, dhe në pajtim me atë refuzohet qasja paternaliste. Prandaj, në lidhje me nenin e kontestuar 33 paragrafi 2 të Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive, thuhet se është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me nenin 3, nenin 4 paragrafi 2, nenin 14 dhe nenin 15 paragrafi 1 të Ligjit për Mbrojtjen e të drejtave të pacientëve, sipas të cilave dispozita, pacienti është i lirë të vendosë nëse do të pranojë apo refuzojë vaksinimin.

Gjithashtu thuhet se me ratifikimin e Konventës për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, vaksinimi i detyrueshëm derogohet ligjërisht, ndërsa e drejta e pacientit për të vendosur për vaksinimin në baza vullnetare është pjesë e rekomandimit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë në publikimin “Perceptimet etnike”. Gjithashtu parashtruesi thekson edhe një shembull nga praktika e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut – Aktgjykimi nr. 42197/98 në të cilin Gjykata ka vlerësuar se vaksinimi i detyrueshëm si një ndërhyrje mjekësore e pavullnetshme është në kundërshtim me të drejtën për respektimin e jetës personale.

Më 10 shkurt 2023 është dërguar edhe shkresa e tretë me titull “plotësim i iniciativës”, krahas së cilës parashtruesi dërgon Aktgjykimin P4-41/19 të Gjykatës Themelore në Shtip në mbështetje të qëndrimeve të tij për kufizimin e të drejtave dhe lirive të fëmijëve përmes futjes së vaksinimit të detyrueshëm.

Nisur nga sa më sipër, me iniciativën dhe me plotësimet e të njëjtës, propozohet që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së dispozitave të kontestuara dhe t’i anulojë të njëjtat.

4. Gjykata në seancë konstatoi se në nenin 33 paragrafi 2 të Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/ 2015 dhe 37/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 257/2020), është përcaktuar se vaksinimi është i detyrueshëm për të gjithë personat e moshës së caktuar kundër tuberkulozit, difterisë, tetanusit, kollit të keq, paralizës së fëmijëve, poliomieliti, fruthi, rubeola, shytat, Hemofilus influenca tipi B (Hib), hepatiti viral B dhe virusi papilloma humane (HPV). Sipas nenit 67 pika 6 të Ligjit, gjobë në shumë prej 300 deri në 650 euro në kundërvlerë në denarë do t’i shqiptohet për kundërvajtje personit fizik nëse: personi ose prindi/kujdestari refuzon vaksinimin për sëmundjet nga neni 33 të këtij ligji ose mbrojtja me imunoglobulinë specifike (neni 34) ose mbrojtja me barna (neni 36).

Gjykata gjithashtu ka përcaktuar se neni 60 paragrafi 2 i Ligjit për arsimin fillorë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 161/2019 dhe 229/2020) përcakton se me rastin e regjistrimit të fëmijës në klasën e parë, prindi, gjegjësisht kujdestari është i obliguar të dorëzojë vërtetim për vaksinat e detyrueshme të marra për fëmijën, kontrollën oftalmologjike dhe stomatologjike, të lëshuar nga institucioni kompetent shëndetësor.

Gjykata, gjithashtu konstatoi se në nenin 7 paragrafi 1 alineja 2 të Rregullores për formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së dokumentacionit dhe evidencës pedagogjike në kopshtet dhe qendrat për zhvillim të hershëm të fëmijërisë (“Gazeta Zyrtare e RM-së” nr. 87/2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 dhe 159/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 85/2019) është përcaktuar se dosja e fëmijës në kopshtin/qendrën e zhvillimit të hershëm të fëmijës është mbajtur në Formularin nr. 5 në formën e një dosjeje të madhe kartoni të bardhë me përmasa 22,5 cm x 34,5 cm, e cila në kopertinën e një flete me format A4 përmban titullin “DOSJE E FËMIJËS”, poshtë saj “(Portofoli i zhvillimit)” dhe të dhënat për: emrin dhe mbiemrin e fëmijës, data dhe vendi i lindjes, kombësia, shtetësia, adresa e vendbanimit, numri nga libri kryesor, emri i kopshtit/qendrës së zhvillimit të hershëm të fëmijëve, vendi dhe komuna. Dosja e fëmijës përmban të dhëna për gjendjen shëndetësore të fëmijës që plotësohen dhe vërtetohen nga mjeku amë i fëmijës me regjistrimin në kopshtin/qendrën e zhvillimit të hershëm të fëmijëve, si dhe për çdo vit arsimor në të cilin fëmija qëndron në kopshtin e fëmijëve/qendrën për zhvillim të hershëm të fëmijëve, e cila përmban: emrin, mbiemrin, datën dhe vendin e lindjes së fëmijës, të dhënat për statusin e vaksinimit dhe vaksinat e marra dhe të dhëna të përgjithshme për gjendjen e tij shëndetësore, emrin, mbiemrin, nënshkrimin dhe faksimin e mjekut amë, të dhënat e kontaktit dhe data e plotësimit.

5. Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe humanizmi, drejtësia shoqërore dhe solidariteti janë vlera themelore të rendit kushtetues, sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 1 dhe 8 të Kushtetutës.

Qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pa marrë parasysh gjininë, racën, ngjyrën e lëkurës, origjinën kombëtare dhe shoqërore, bindjet politike dhe fetare, pronën dhe pozitën shoqërore. Qytetarët janë të barabartë përpara Kushtetutës dhe ligjeve, sipas nenit 9 të Kushtetutës.

Në pajtim me nenin 11 paragrafi 1 i Kushtetutës, integriteti fizik dhe moral i njeriut është i paprekshëm.

Çdo qytetari i garantohet respektimi dhe mbrojtja e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjiteti dhe reputacioni, i përcaktuar në nenin 25 të Kushtetutës.

Në nenin 39 të Kushtetutës përcaktohet se çdo qytetari i garantohet e drejta për mbrojtje shëndetësore. Qytetari ka të drejtën dhe detyrën të mbrojë dhe përmirësojë shëndetin e tij dhe të tjerëve.

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha rregulloret e tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet, sipas nenit 51 të Kushtetutës.

Në Ligjin për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 dhe 37/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 257/2020) rregullohen çështjet që kanë të bëjnë me mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive. Në nenin 4 të këtij ligji thuhet se kushdo ka të drejtën e mbrojtjes nga sëmundjet infektive dhe obligim për të mbrojtur veten dhe të tjerët nga infeksioni.

Në pajtim me nenin 33 paragrafi 1 të Ligjit, imunoprofilaksia kryhet me vaksinë (vaksinim) ose me aplikim të imunoglobulinave specifike (seroprofilaksë). Sipas paragrafit 2 të këtij neni të ligjit, vaksinimi është i detyrueshëm për të gjithë personat e moshës së caktuar kundër tuberkulozit, difterisë, tetanozit, kollit të keq, poliomielitit, fruthit, rubeolës, shytave, hemofilus influenca tip B (HIV), hepatitit viral B dhe human papiloma virusi (HPV).

Ligji për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/20 , 27/2016, 163/2017, 21/2018 dhe 198/2018) dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022, 236/2022 dhe 236/2022), në nenin 1 përcakton se me të njëjtin rregullohet sistemi dhe organimi për mbrojtjen e fëmijëve. Ndërsa, me nenin 60 paragrafi 10, ndër të tjera, përcaktohet se prindërit janë të obliguar të dërgojnë vërtetim nga mjeku amë për gjendjen shëndetësore të fëmijës me pranimin e fëmijës në çerdhe.

Në Ligj është përcaktuar se në kopshtin e fëmijëve/qendrën e zhvillimit të të hershëm të fëmijës mbahet dokumentacion pedagogjik dhe evidencë pedagogjike për aktivitete edukativo arsimore, në përputhje me nenin 195 paragrafi 4. Dokumentacioni pedagogjik, në kuptim të këtij ligji, përfshin librin kryesor të fëmijëve dhe përfaqëson një dokument me vlerë të përhershme, në përputhje me paragrafin 5, ndërsa evidenca pedagogjike përfshin ditar për punën e kopshtit/qendrës për zhvillimin e hershëm të fëmijës, ditar për punën e grupit edukativ, planifikimin dhe përgatitjen e punës edukativo arsimore dhe dosjen e fëmijës, dhe ato mbahen në letër dhe në formë elektronike, sipas paragrafit 6.

Me paragrafin 10 të këtij neni të ligjit, përcaktohet se formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së dokumentacionit dhe evidencës pedagogjike i përcakton ministri.

Rregullorja për formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së dokumentacionit dhe evidencës pedagogjike në çerdhe dhe qendra për zhvillim të hershëm të fëmijëver (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 87/2013, 154/2013, 127/2014, 146/2015 dhe 159/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 85/2019) është miratuar në bazë të paragrafit 10 të nenit 195 të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve dhe ka për qëllim të përcaktojë formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mbajtjes së dokumentacionit dhe evidencës pedagogjike në kopshte dhe qendra për zhvillimin e hershëm të fëmijëve, e cila përcaktohet në nenin 1 të Rregullores.

Në nenin 7 paragrafi 1 i Rregullores është përcaktuar se dosja e fëmijës në kopshtin e fëmijëve/qendrën e zhvillimit të hershëm të fëmijëve mbahet në Formularin nr. 5 në formën e një dosjeje të madhe kartoni të bardhë me përmasa 22,5 cm x 34,5 cm, e cila në kopertinën e një flete me format A4 përmban titullin “DOSJE E FËMIJËS”, poshtë saj “(Portofoli i zhvillimit)” dhe të dhënat për: emrin dhe mbiemri i fëmijës, data dhe vendi i lindjes, kombësia, shtetësia, adresa e vendbanimit, numri nga libri kryesor, emri i kopshtit/qendrës së zhvillimit të hershëm të fëmijëve, vendi dhe komuna. Në pajtim me alinenë 2 nga paragrafi 1 të nenit 7 të Rregullores, dosja e fëmijës përmban të dhëna për gjendjen shëndetësore të fëmijës, të cilat plotësohen dhe vërtetohen nga mjeku amë i fëmijës me regjistrimin në kopshtin/qendrën e zhvillimit të hershëm të fëmijëve, si dhe për çdo vit arsimor në të cilin fëmija qëndron në kopshtin/qendrën e zhvillimit të hershëm të fëmijëve, të cilat përmbajnë: emrin, mbiemrin, datën dhe vendin e lindjes së fëmijës, të dhëna për statusin e vaksinimit dhe vaksinat e marra dhe të dhëna të përgjithshme për gjendjen e tij shëndetësore, emrin, mbiemri, nënshkrimin dhe faksimilin e mjekut amë, të dhëna për kontakt dhe data e plotësimit.

Sipas paragrafit 3 të këtij neni të Rregullores, dosja e fëmijës udhëhiqet nga regjistrimi i fëmijës në kopshtin/qendrën për zhvillim të hershëm të fëmijës deri në regjistrimin e tij në klasën e parë të arsimit fillor, kur i dorëzohet mësimdhënësit që do të realizojë mësimin në klasën ku është regjistruar fëmija.

Duke marrë parasysh përmbajtjen e dispozitave të theksuara kushtetuese dhe ligjore, si dhe dispozitat e Rregullores, Gjykata vlerësoi se pretendimet në iniciativën me të cilat parashtruesi i referohet antikushtetutshmërisë dhe kundërligjshmërisë së nenit 7 paragrafi 1 alineja 2 të Rregullores janë të pabaza për arsyet e mëposhtme:

Në nenin 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 dhe 51/2011 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019, 110/2019 dhe 154/2019-interpretim autentik) prcaktohet se ministri miraton rregullore, urdhra, udhëzime, plane, programe, vendime dhe lloje të tjera të akteve për realizimin e ligjeve dhe rregulloreve tjera, kur është i autorizuar me ligj, ndërsa me nenin 56 paragrafi 1 të ligjit në fjalë përcaktohet se me rregullore përcaktohen dhe përpilohen dispozita të caktuara të ligjeve dhe rregulla të tjera për realizimin e tyre.

Në rastin konkret, në pajtim me rregullimin në nenet 55 dhe 56 të Ligjit për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore, Rregulloren, dispozita e së cilës është lëndë kontestim, është miratuar nga ministri në bazë të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve. Në këtë ligj, paraprakisht në mënyrë parimore janë rregulluar çështjet që kanë të bëjnë me detyrën e prindërve me pranimin e fëmijës në kopsht që të dërgojnë vërtetim nga mjeku amë për gjendjen shëndetësore të fëmijës, ku përfshihen edhe të dhënat për vaksinimet e detyrueshme të marra në një moshë të caktuar për sëmundjet konkrete të cituara, obligim i cili është përcaktuar me Ligjin për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet ngjitëse.

Njëkohësisht, nga përmbajtja e nenit 7 të Rregullores del se me të njëjtën rregullohet vetëm forma dhe përmbajtja për e dosjes së fëmijës, e cila mbahet nga regjistrimi i fëmijës në kopshtin/qendrën për zhvillimin e hershëm të fëmijës deri në regjistrimin e tij në klasën e parën të arsimit fillor kur i dorëzohet mësimdhënësit që do të realizojë mësimin në klasën ku është regjistruar fëmija. Në këtë kontekst, dispozita e kontestuar parashikon që dosja e fëmijës, përveç të dhënave të tjera, të përmbajë edhe të dhëna për statusin e vaksinimit të fëmijës dhe vaksinat e marra, si dhe të dhëna të përgjithshme për gjendjen e tij shëndetësore.

Prandaj, sipas Gjykatës, normimi me dispozitën e kontestuar të rregullores në fjalë paraqet funksionalizimin e dispozitave të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve me qëllim të përpunimit të tyre, dhe në funksion të zbatimit të tyre dhe me të njëjtën rrjedhimisht nuk rregullohen çështjet që paraqesin materje ligjore, respektivisht nuk përcaktohen të drejta dhe obligime. Sipas kësaj, nuk bëhet as kufizim i të drejtës së garantuar me kushtetutë, as nuk shkelet e drejta për të mbrojtur integritetin fizik të njeriut, të garantuar nga neni 11 i Kushtetutës, të cilit në fakt i referohen pretendimet në iniciativë dhe plotësimet.

Për të realizuar garantimin e të drejtës për mbrojtje shëndetësore të çdo qytetari nga neni 39 paragrafi 1 i Kushtetutës, ligjvënësi miratoi Ligjin për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet ngjitëse, i cili synon realizimin e një garancie të tillë në fushën e parandalimit të shfaqjes, zbulimit të hershëm, parandalimit të përhapjes dhe çrrënjosjes së sëmundjeve infektive. Ky ligj, ndër disa masa për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive, parashikon edhe imunoprofilaksinë (së bashku me kemoprofilaksinë), si masë të veçantë që zbatohet me vaksinat (vaksinimi) ose me përdorimin e imunoglobulinave specifike (seroprofilaksa).

Si pasojë e sa më sipër, Ligji për mbrojtjen e fëmijëve me nenin 60 paragrafi 10 përcakton detyrën e prindërve që me pranimin e fëmijës në kopsht të dërgojnë vërtetim nga mjeku amë për gjendjen shëndetësore të fëmijës. Këto të dhëna përfshijnë të dhënat për statusin e vaksinimit të fëmijës dhe vaksinat e marra, për çka dispozita e kundërshtuar e rregullores përkatëse parashikon se duhet të jetë në dosjen e fëmijës që është i regjistruar në një kopsht/qendër për zhvillimin e hershëm të fëmijës. Është e pakontestueshme që janë të dhëna personale, por sipas Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, këto të dhëna janë të nevojshme për krijimin dhe zhvillimin e një politike në fushën e mbrojtjes së fëmijëve dhe shëndetit të tyre. Në këtë drejtim veprojnë çerdhet/qendrat për zhvillimin e hershëm të fëmijës, si institucione që kryejnë veprimtari – përkujdesje dhe edukim të fëmijëve parashkollorë, përmes respektimit të dispozitave ligjore dhe zbatimit të masave parandaluese.

Ligji për mbrojtjen e të dhënave personale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 42/2020 dhe 294/2021), me nenin 9 paragrafi 1 alineja 2, përcakton se të dhënat personale mblidhen për qëllime specifike, të qarta dhe legjitime dhe nuk do të procesohet në një mënyrë që nuk është në përputhje me ato qëllime. Në këtë rast të veçantë, të dhënat për gjendjen shëndetësore të fëmijës, duke përfshirë të dhënat për vaksinat e marra, janë të nevojshme për të arritur mbrojtjen e shëndetit të fëmijëve. Për sa më sipër, dispozita e kontestuar e rregullores në fjalë nuk mund të vihet në pikëpyetje as nga pikëpamja e nenit 25 të Kushtetutës, i cili garanton respektimin dhe mbrojtjen e privatësisë për çdo qytetar.

Lidhur me pretendimet në iniciativë dhe shtesat me të cilat parashtruesi konsideron se ka shkelje të parimit të barazisë, të garantuar me nenin 9 të Kushtetutës, Gjykata vlerësoi se ato janë të pabaza, sepse dispozita e kontestuar zbatohet njëlloj për dosjet e të gjithë fëmijëve që duhet të lihen në përkujdese në kopshte/qendra për zhvillimin e hershëm fëmijëve, pavarësisht nga statusi i tyre ose ndonjë nga karakteristikat e tyre personale.

Në bazë të asaj që është paraqitur, sipas Gjykatës, çështja e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 7, paragrafi 1, alineja 2 të Rregullores në fjalë, nuk mund të shtrohet në kuptim të dispozitave kushtetuese dhe ligjore të referuara nga parashtruesi.

6. Në pajtim me nenin 28 paragrafi 2 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata do ta refuzojë iniciativën nëse për të njëjtën çështje tashmë ka vendosur dhe nuk ka bazë për vendim tjetër.

Në rastin konkret përmbajtja e dispozitave kontestuese të nenit 33 paragrafi 2 dhe nenit 67 pika 6 të Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet ngjitëse (“Gazeta Zyrtare e RM-së” nr. 66/2004, 139/2008, 99/2009, 149/2014, 150/2015 dhe 37/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 257/2020), më parë ka qenë lëndë e vlerësimit nga Gjykata Kushtetuese e Republikës së Veriut.

Gjykata me Aktvendimin U.nr.30/2014 nga 8 tetor 2014, ndër të tjera, nuk ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 33 paragrafi 2 dhe nenit 67 pika 6 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 66/2004, 139/2008 dhe 99/2009), duke vlerësuar se me këto aktvendime ligjore nuk shkelet neni 1 paragrafi 1, neni 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 8, neni 9 paragrafi 2, neni 11 paragrafi 1, neni 12 paragrafi 1, neni 39 paragrafi 2, neni 41 paragrafi 1, neni 42 paragrafi 2, neni 4, neni 51 dhe neni 54 paragrafi 1 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë.

Në pajtim me pikën 4 të aktvendimit të cituar, Gjykata vendosi se sipas nenit 33 paragrafi 2 të Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet infektive, vaksinimi është i detyrueshëm për të gjithë personat e një moshe të caktuar kundër tuberkulozit, difterisë, tetanusit, kollit të keq, paralizës së fëmijëve, lija, rubeola, shytat, haemophilus influenzae tip B (Hiv) dhe hepatiti viral B. Ndërsa, sipas nenit 67 pika 6 të të njëjtit ligj, gjobë në shumë prej 300 deri në 650 euro në kundërvlerë në denarë do të shqiptohet për kundërvajtje të personit fizik nëse refuzon vaksinimin për sëmundjet nga neni 33 i këtij ligji ose mbrojtje me imunoglobulinë specifike (neni 34) ose mbrojtja me barna (neni 36).

Gjithashtu, Gjykata me Vendimin U.nr.99/2015 nga 7 korriku 2016, ndër të tjera, nuk ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 10 paragrafi 1 dhe nenit 17 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive. “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.149/2014).

Gjykata, në rastin konkret ka konstatuar se nga përmbajtja e dispozitave kontestuese me të cilat bëhet ndryshimi dhe plotësimi i përmbajtjes së nenit 33 paragrafi 2 (lidhëzja “dhe” zëvendësohet me presje, pika zëvendësohet me presje dhe shtohen fjalët “dhe human papilloma virusi (HPV)) dhe neni 67 paragrafi 1 pika 6 (para fjalës “refuzon” shtohen fjalët “personi ose prindi/kujdestari”) nga Ligji për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive, çështja e mospërputhjes së të njëjtit nuk mund të shtrohet nga pikëpamja e nenit 1 paragrafi 1, nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 8, nenit 9 paragrafi 2, nenit 11 paragrafit 1, nenit 12 paragrafit 1, nenit 25, neni 39 paragrafi 2, neni 51 dhe neni 54 paragrafi 1 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë.

Nga përmbajtja e Vendimit del edhe qëndrimi i Gjykatës, sipas së cilës edhe parashkrimi i vaksinimit të detyrueshëm kundër sëmundjeve të caktuara është në pajtim me nenin 39 paragrafi 2 të Kushtetutës. Duke përcaktuar të drejtën, por në të njëjtën kohë, detyrën e çdo qytetari për të mbrojtur dhe përmirësuar shëndetin e tij dhe të të tjerëve, është e qartë se themeluesi i Kushtetutës ka urdhëruar kujdesin dhe mbrojtjen mbi të gjitha të interesit publik që përbëhet në ruajtjen e gjendjes së përgjithshme shëndetësore të popullatës dhe që në këtë rast mbizotëron mbi liritë dhe të drejtat individuale të garantuara me Kushtetutë në drejtim të zgjedhjes personale në raport me shëndetin e vetë qytetarit. Përveç kujdesit për shëndetin e tyre, qytetarët nuk duhet të rrezikojnë shëndetin e të tjerëve. Në këtë kontekst është edhe obligimi i qytetarëve që të vaksinohen kundër sëmundjeve, parandalimi i të cilave është në interes të Republikës së Maqedonisë, duke qenë se me vaksinimin e rregullt nuk mbrohet vetëm personi që vaksinohet, por edhe pjesa tjetër e popullatës. Në fund të fundit, ligjvënësi e ka përpunuar këtë detyrë kushtetuese në nivel ligjor dhe në nenin 4 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive, ka parashikuar se secili ka të drejtën e mbrojtjes nga sëmundjet infektive dhe detyrimin për të mbrojtur veten dhe të tjerët nga infeksioni. Lidhur me nenin 17 kontestues të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e popullatës nga sëmundjet ngjitëse (“Gazeta Zyrtare e RM-së” nr. 149/2014), Gjykata konsideroi se ligjvënësi ka të drejtë të rregullojë politikën ndëshkuese për mosrespektimin e obligimeve ligjore, duke përfshirë edhe përcaktimin e rrethit të personave që mund të jenë autorë të veprave penale, prandaj kjo normë nuk mund të vihet në dyshim në raport me normat kushtetuese.

Sa i përket nenit kontestues 60 paragrafi 2 i Ligjit për arsimin fillorë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 161/2019 dhe 229/2020), me Vendimin U.nr.218/2020 nga 17 qershori 2021, Gjykata nuk ka nisur procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së kësaj dispozite ligjore në pjesën “ka marrë vaksinat e detyrueshme për fëmijën”, duke vlerësuar se çështja e pëlqimit të dispozitës së nenit 60 paragrafi 2 të Ligjit për arsimin fillorë me nenin 1 paragrafi 1, nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 3 dhe paragrafin 2, nenin 9, nenin 11 paragrafi 2, nenin 25, nenin 44, nenin 51 dhe nenin 118 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në vendimin e cituar, Gjykata gjatë analizës ka marrë parasysh tërësinë e nenit 60 paragrafit 2 të Ligjit. Duke vepruar kështu, ka vlerësuar se në përputhje me dispozitat kushtetuese të nenit 39 paragrafi 2 dhe nenit 40 paragrafi 3, del qartë dhe pa mëdyshje se qytetari ka të drejtë dhe detyrë të mbrojë dhe përmirësojë shëndetin e tij dhe të të tjerëve, si dhe që prindërit kanë të drejtë dhe detyrë që të kujdesen për përkujdesjen dhe edukimin e fëmijëve. Prandaj, në rast të refuzimit të vaksinimit nga prindërit, ata rrezikojnë jo vetëm shëndetin e fëmijëve të tyre, por edhe shëndetin e personave të tjerë që nuk janë vaksinuar për shkak të kundërindikacioneve mjekësore dhe në këtë mënyrë ua shkurtojnë të drejtën për një jetë të shëndetshme. Gjykata gjithashtu konstatoi se në përputhje me nenin 24 të Konventës për të Drejtat e Fëmijës, e cila është ratifikuar me ligj nga Republika e Maqedonisë së Veriut, shtetet anëtare njohin të drejtën e fëmijës për nivelin më të lartë të kujdesit shëndetësor dhe mjekësor dhe rehabilitimit, ku asnjë fëmije nuk duhet të privohet nga e drejta për një kujdes të tillë shëndetësor dhe sigurisht që ofrimi i kujdesit shëndetësor në nivelin më të lartë është edhe vaksinimi i fëmijës me qëllim të mbrojtjes së tij nga sëmundje të ndryshme infektive dhe mbrojtjes së të tjerëve nga zhvillimi i disa sëmundje infektive që pa vaksinimin mund ta rrezikojnë atë jo vetëm shëndetin e individit, por edhe të gjithë popullatës. Prandaj, kushtëzimi i regjistrimit të fëmijës në shkollën fillore me dëshminë e vaksinimit nuk përbën diskriminim sepse ky është një lloj mekanizmi për të mbrojtur dhe garantuar të drejtën e fëmijës për shëndetin si individ, si dhe mbrojtjen e fëmijëve të tjerë. Për sa më sipër, Gjykata vuri në dukje edhe qëndrimin e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut të shprehur në aktgjykim në lëndën “Vavřička and Others v.the Czech Republic“ application no.47621/13) nga 8 prill 2021.

Gjithashtu, në këtë rast, Gjykata theksoi se përmbajtja e dispozitës së kontestuar nga neni 60, paragrafi 2 i Ligjit për arsimin fillorë, më parë ka qenë objekt i vlerësimit nga Gjykata Kushtetuese, kur Gjykata ka vendosur për kushtetutshmërinë e nenit 46, Paragrafi 2 të Ligjit për arsimin fillor që ishte në fuqi në atë kohë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 103/2008, 33/2010, 116/2010, 156/2010, 18/2011, 42/2011 , 51/2011, 6/2012, 100/2012, 24/2013 dhe 41/2014), dhe e cila dispozitë kishte përmbajtje pothuajse identike me nenin kontestues 60 paragrafi 2 të Ligjit për arsimin fillor dhe në këtë rast, Gjykata me Vendimin U.nr. 30/2014, nuk ka iniciuar procedurë dhe ka vlerësuar se dispozita e kontestuar është në përputhje me Kushtetutën.

Duke pasur parasysh se me iniciativën e parashtruar tani dhe me plotësimet e të njëjtës, nga Gjykata Kushtetuese kërkohet edhe një herë që të vlerësojë kushtetutshmërinë e dispozitave kontestuese të nenit 33 paragrafi 2 dhe nenit 67 pika 6 të Ligjit për mbrojtjen e popullsisë nga sëmundjet infektive, si dhe për dispozitën e nenit 60 paragrafit 2 të Ligjit për arsimin fillorë, për të njëjtat arsye, pa argumente që do të shkonin në drejtim të ndryshimit të qëndrimit të Gjykatës të shprehur në lëndët e përmendura, sipas Gjykatës, janë plotësuar kushtet nga neni 28 alineja 2 të Rregullores së punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut për të refuzuar iniciativën në këtë pjesë.

7. Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata vendosi si në pikën 1 dhe 2 të këtij aktvendimi.

8. Këtë aktvendim Gjykata e miratoi në përbërje të kryetares së Gjykatës, Dobrilla Kacarska dhe gjykatësve: Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender.

U.nr.102/2022
26.04.2023
Shkup

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska