У.бр. 52/2020

Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 20 декември 2022 година, донесе

О Д Л У К А

1. СЕ ОДБИВА барањето на Иса Нафи од Битола, поднесено преку полномошникот Кети Јандријеска-Јованова, адвокат од Скопје, за заштита на слободите и правата од член 110 алинеја 3 од Уставот што се однесуваат на забрана на дискриминација на граѓаните по основ на национална припадност.

2. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

3. Во барањето за заштита на слободите и правата се наведува дека со Пресудата V.П4-780/17 од 12.09.2019 год. на Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-166/20 од 30.01.2020 год. на Апелациониот суд Скопје, на подносителот му е повредено правото на забрана и заштита од дискриминација врз основа на неговата национална припадност како Ром.

Според подносителот, на 15.09.2016 год. во Центарот за социјални работи во Битола (во натамошниот текст: ЦСР Битола), при интервенција од страна на полицијата, спрема него била употребена прекумерна физичка сила од страна на полициските службеници, на начин што физички го нападнале, му ги превиткале рацете позади грбот, му ставиле лисици и го бутнале на подот и притоа почнале да го удираат со клоци додека сѐ уште лежел на под, обраќајќи му се со погрдни зборови по основ на неговата национална припадност.

Како резултат на ова, подносителот и Европскиот центар за правата на Ромите поднеле тужба до Основниот граѓански суд Скопје, меѓутоа тужбеното барање било одбиено како неосновано. Незадоволни од пресудата, тужителите поднеле жалба и до Апелациониот суд Скопје којашто, исто така, била одбиена како неоснована, а првостепената пресуда била потврдена.

Во барањето се наведува дека со донесување на пресудите, судовите сториле повреда на правата на првотужителот што се однесуваат на забраната на дискриминација на граѓаните по основ на национална припадност. Постапувањето на полициските службеници при нивната интервенција било проследено со создавање на застрашувачка, непријателска, понижувачка и навредувачка средина и истото предизвикало повреда на достоинството на тужителот, кој според неговите искази и исказите на неговата сопруга, додека бил на земја бил навредуван со погрдни зборови врз основа на неговата национална припадност. Во случајот станувало збор за вознемирување како посебен облик на дискриминација. Во постапката пред судот, тужениот орган не докажал дека не е сторено вознемирување, за коешто подносителот на барањето смета дека нема потреба од компаратор за да се докаже истото, а товарот на докажувањето треба да биде на страната на тужениот.

Понатаму, се наведува дека првостепениот суд при утврдувањето на фактичката состојба погрешно утврдил дека првотужителот Иса Нафи се однесувал агресивно со тоа што не им ја покажал личната карта на полициските службеници и одбил да излезе од ЦСР Битола. Од страна на судот не бил наведен ниту еден елемент на агресија поради кој полициските службеници биле принудени да постапуваат на таков начин со него. Според подносителот, спротивно од сведочењето на сведоците и тужителот, може да се заклучи дека во конкретниот случај немало ниту спречување на отпор на лица, ниту одбивање на напад насочен спрема полициски службеник, а ниту пак спречување на бегство на лица, оневозможување самоповредување или повреда на други лица, поради што употребата на физичка сила и употребата на средства за врзување биле целосно противзаконски и можеле да се објаснат како акт на вознемирување поради етничката припадност на подносителот, а токму поради изречените навредливи зборови од страна на полициските службеници поврзани со неговата ромска етничка припадност.

Во барањето се наведува и дека судовите погрешно го примениле член 38 став 1 од Законот за спречување и заштита од дискриминација во однос на преминување на товарот на докажувањето врз тужениот кој во судската постапка не докажал дека не е сторена дискриминација. Иако биле поднесени и изведени докази од страна на тужителот, а со тоа бил претставен prima facie случај со кој се воспоставува претпоставка за дискриминација, тужениот со ниту еден доказ не докажал дека нема сторено дискриминација, односно дека не го повредил правото на еднаков пристап на тужителот.

На крајот, се наведува и дека судовите воопшто не ги зеле предвид и не ги образложиле поднесените национални и меѓународни извештаи, доставени како докази. Но, исто така, судовите воопшто не ги ценеле и не се осврнале на пресудите на Европскиот суд за човекови права во кои била утврдена повреда на член 3 од ЕКЧП токму поради понижувачкото постапување од страна на полициски службеници, односно однесување со употреба на прекумерна физичка сила, и тоа: Бујид против Белгија, како и Китановски против Република Македонија.

Во барањето се предлага Судот да го усвои истото и да утврди повреда на уставните права и слободи, како и да ја поништи Пресудата ГЖ-166/20 од 30.01.2020 година, донесена од Апелациониот суд Скопје и сите поединечни, правосилни и конечни правни акти поврзани со истата, а особено Пресудата V.П4-780/17 од 12.09.2019 година, донесена од Основниот граѓански суд Скопје, поради повреда на член 9 од Уставот – дискриминација врз основа на националното потекло кое ја подразбира и етничката припадност.

4. Уставниот суд на Република Северна Македонија ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност, согласно член 110 алинеја 3 од Уставот.

Во член 51 од Деловникот на Уставниот суд е утврдено дека секој граѓанин што смета дека со поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода утврдени со член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, може да бара заштита од Уставниот суд во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, односно од денот на дознавањето за преземање на дејство со кое е сторена повредата, но, не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање. Во барањето, потребно е да се наведат причините поради кои се бара заштита, актите или дејствата со кои тие се повредени, фактите и доказите на кои се заснова барањето, како и други податоци потребни за одлучувањето на Уставниот суд, според член 52 од Деловникот на Судот.

Во однос на начинот на кој е сторена повредата на правото, подносителот приложи правосилен акт, Пресуда V.П4-780/17 од 12.09.2019 год. на Основен граѓански суд Скопје со која се одбива тужбеното барање судот да утврди дека тужениот – Министерството за внатрешни работи на Република Македонија на првотужителот Иса Нафи му го повредил достоинството со вознемирување и создавање заканувачка, понижувачка и застрашувачка средина на ден 15.09.2016 година, поради неговата ромска етничка припадност и да се задолжи тужениот – МВР да му плати на првотужителот износ од 110.000,00 денари на име надомест на штета. Подносителот приложи и Пресуда ГЖ-166/20 од 30.01.2020 год. на Апелациониот суд Скопје со која судот ја одбил жалбата на тужителите како неоснована, а првостепената пресуда ја потврдил, со што истата станала правосилна.

Полномошникот на подносителот, адвокат Кети Јандријеска-Јованова ја примила пресудата на Апелациониот суд на 05.03.2020 година. Преку истиот полномошник, барањето за заштита на слободите и правата до Уставниот суд е поднесено на 13.04.2020 година.

Според тоа, од аспект на исполнетоста на условите од член 51 и член 52 од Деловникот, за барање за заштита на слободи и права, поконкретно повреда на слободи и права кои се под уставно-судска заштита, бараната заштита да биде во определениот рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, како и фактите и доказите на кои се заснова барањето, Судот утврди дека во конкретниот случај, исполнети се условите за мериторно одлучување по барањето.

5. Во текот на претходната постапка, Уставниот суд побара од Основниот граѓански суд Скопје да се произнесе за наводите содржани во барањето. Овој суд, во прилог на писмото достави примерок од првостепената и второстепената пресуда.

Уставниот суд, на седницата одржана на 29 септември 2021 година заклучи да се одржи јавна расправа по овој предмет. Јавната расправа е одржана на 25 ноември 2021 година.

6. Врз основа на прибавената документација и на јавната расправа, Уставниот суд го утврди следното:

Подносителот на барањето е жител на градот Битола, со ромска национална припадност.

Подносителот бил корисник на туѓа нега. На ден 14.09.2016 година, Иса Азире, сопруга на подносителот, отишла во ЦСР Битола со барање за продолжување на правото на користење на туѓа нега, но била одбиена. Од тие причини, следниот ден, 15.09.2016 година, заедно со подносителот повторно се обратиле до ЦСР Битола, но влезната врата на канцеларијата на правникот, вработен во Центарот, била заклучена поради што подносителот неколку пати удрил на вратата за да ја отворат и ја скршил бравата. По ова, од страна на вработени во ЦСР Битола била повикана полиција и најпрвин дошле двајца полицајци за да ја смират ситуацијата и да видат од кои причини подносителот ја скршил вратата, но бидејќи истиот пружал отпор, на полициските службеници им се приклучиле уште двајца полициски службеници.

Агресивното однесување на подносителот продолжило и откако дошле полициските службеници на начин што истиот не им ја покажал личната карта на полициските службеници, потоа кога му било кажано да излезе надвор од просториите на ЦСР Битола тој одбил иако во Центарот имало болни и хендикепирани лица, а исто така и вработените биле видно вознемирени, поради што полициските службеници биле принудени да го фатат за двете раце, на начин што паднал на земја и му ги ставиле рацете позади, му ставиле лисици, а потоа го однеле во полициска станица.

Подносителот на барањето како првотужител и Европскиот центар за правата на Ромите како второтужител, преку полномошникот Кети Јандријеска-Јованова, адвокат од Скопје, до Основниот граѓански суд Скопје поднеле тужба со којашто барале судот да утврди дека спрема нив, од страна на Министерството за внатрешни работи на Република Македонија, била сторена дискриминација со повреда на правото на еднаков третман и надомест на штета, вредност на спорот 110.000,00 денари.

Основниот граѓански суд Скопје на 12.09.2019 година донел Пресуда V.П4-780/17 со која го одбил тужбеното барање како неосновано.

Судот констатирал дека согласно цитираните законски одредби, како и утврдената фактичка состојба, тужбеното барање на тужителите е неосновано во целост. Ова поради тоа што недоличното однесување на првотужителот, за коешто се наведува дека се состоело од низа дејствија, како кршење на бравата од вратата на канцеларијата на правникот, вработен во Центарот, викање и одбивање да даде лична карта на полициските службеници, довело до тоа да биде потребна интервенција од страна на полициските службеници, која не била на никаква дискриминаторска основа, туку согласно нивните овластувања, односно согласно со работата која ја вршеле.

Незадоволни од пресудата на Основниот граѓански суд Скопје, тужителите, преку полномошникот, адвокат Кети Јандриjеска-Јованова, поднеле жалба до Апелациониот суд Скопје против првостепената пресуда. Апелациониот суд Скопје со Пресуда ГЖ-166/20 од 30.01.2020 год. ја одбил жалбата на тужителите како неоснована, а првостепената пресуда ја потврдил.

Апелациониот суд Скопје во својата пресуда, покрај другото, оценил дека во поглед на жалбените наводи за погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба истите се неосновани, од причина што фактичката состојба по предметот е утврдена врз основа на изведените докази, притоа првостепениот суд постапувајќи согласно член 7 и 8 од ЗПП, утврдил правилна и целосна фактичка состојба која како таква во целост ја прифаќа и овој суд.

Овој суд оценил дека фактите по однос на тоа дека првотужителот ја искршил вратата од Центарот произлегуваат од службените белешки од МВР, како и од исказите на полицискиот службеник, сведок А.Т, според кој првотужителот Иса Нафи уште пред да се легитимира ја искршил вратата од канцеларијата на службеникот во ЦСР Битола, но и исказот на самиот првотужител, кој изјавил дека ја искршил вратата за да го сретне лицето кое го барал.

Врз основа на наведеното, Апелациониот суд констатирал дека жалбениот навод дека при настанување на конкретниот случај од страна на полициските службеници била употребена прекумерна сила бил неоснован. Ова од причина што, според овој суд, силата која ја преземале полициските службеници, на начин што при нивното постапување му ја свиткале раката на првотужителот и притоа му ставиле лисици, не значи дека станува збор за прекумерна сила, туку за редовно постапување на полициските службеници во случаи кога од страна на лице кое се легитимира, одбива да се легитимира и дава отпор, на начин како што било во случајов кога првотужителот одбил да се легитимира и физички го оттурнал полицискиот службеник.

Исто така, во својата пресуда Апелациониот суд утврдил и дека жалбениот навод дека првостепениот суд не ги зел предвид и воопшто не ги ценел пресудите на Европскиот суд за човекови права, исто така, е неоснован од причина што во конкретниот случај не постоел деградирачки третман, нечовечко постапување и омаловажување од страна на полициските службеници, туку самиот првотужител се довел во таква состојба со своето недолично и агресивно однесување во ЦСР Битола, поради што предизвикал интервенција од страна на службените лица од полицијата, а по претходно барање на вработените во Центарот.

На јавната расправа што се одржа пред Уставниот суд по овој предмет, полициските службеници кои интервенирале во спорниот настан изјавија дека по добиената пријава од страна на вработени во ЦСР Битола за лице кое кршело и се заканувало дека треба физички да се пресмета со некој од вработените во ЦСР Битола, интервенирале најпрво двајца полициски службеници, А.Т. и А.Р. По одбивањето на лицето да се легитимира, да го напушти објектот и понатаму да не го нарушува јавниот ред и мир, била побарана интервенција и од друга група полициски службеници, И.В. и Д.С. Причините поради кои била побарана интервенција и од втората група биле за да се спречи тепање или некој друг сличен агресивен настан. По екипирањето, А.Т. и И.В. го фатиле за рацете, му ги свртеле позади и му ставиле лисици, а бидејќи лицето одбивало да го напушти местото, биле принудени да го извадат и да го спроведат во полициска станица. Сопругата на лицето цело време била присутна на настанот. По приведувањето во полициска станица, лицето било предадено кај сменоводител, а дополнително за настанот бил известен и јавен обвинител. На местото на настанот бил извршен дополнителен увид и биле земени изјави од околу 15-20 сведоци, вработени во ЦСР Битола.

Претставникот на Одделот за внатрешна контрола при МВР Скопје изјави дека за постапувањето на полициските службеници, а со цел обезбедување докази неопходни за судската постапка пред првостепениот суд, од страна на Одделот за внатрешна контрола при МВР Скопје бил изготвен извештај во кој било утврдено дека полициските службеници постапиле во согласност со позитивните законски прописи во смисла на постапување согласно Законот за полиција и Правилникот за вршење на полициските работи на начин што било употребено средство за присилба како соодветно, пропорционално и потребно за доведување во состојба на послушност, бидејќи сѐ уште траело нарушувањето на јавниот ред и мир кога полициските службеници пристапиле во случајот. Исто така, не било констатирано дека полициските службеници се однесувале непрофе-сионално, со омаложување или дискриминаторски.

7. Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, согласно член 8 став 1 алинеја 1 од Уставот.

Граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, нацио­налното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви, што е определено во член 9 од Уставот.

Во член 50 став 1 од Уставот е утврдено дека секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Северна Македонија, во постапка заснована на начелата на приоритет и итност.

Европската конвенција за човекови права и основни слободи со член 14 предвидува дека уживањето на правата и слободите, признати со оваа конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација заснована врз пол, раса, боја на кожата, јазик, вера, политичко или кое и да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, материјална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.

Членот 1 од Протоколот 12 кон Европската конвенција за човекови права и основни слободи предвидува општа забрана на дискриминацијата, притоа со ставот 1 е предвидено дека уживањето на секое право предвидено со закон ќе биде обезбедено без дискриминација врз која било основа како пол, раса, боја, јазик, религија, политичко или друго мислење, национално или социјално потекло, поврзаност со национално малцинство, имот, раѓање или друг статус, а со ставот 2 се предвидува дека никој не смее да биде дискриминиран од страна на јавен орган по која било основа наведена во ставот 1.

Дејствието поради кое е поведена постапката за граѓанско-правна заштита од дискриминација пред Основниот граѓански суд Скопје е сторено на 15.09.2016 година. Постапката пред овој суд била водена според Законот за спречување и заштита од дискриминација („Службен весник на Република Македонија“ бр.50/2010, 44/2014, 150/2015, 31/2016 и 21/2018).

Согласно член 1 став 1 од овој закон, се обезбедува спречување и заштита од дискриминација во остварувањето на правата загарантирани со Уставот на Република Македонија, закон и ратификувани меѓународни договори.

Се забранува секоја директна или индиректна дискриминација, повикување и поттикнување на дискриминација и помагање во дискриминаторско постапување врз основа на пол, раса, боја на кожа, род, припадност на маргинализирана група, етничка припадност, јазик, државјанство, социјално потекло, религија или верско уверување, други видови уверувања, образование, политичка припадност, личен или општествен статус, ментална и телесна попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба или која било друга основа која е предвидена со закон или со ратификуван меѓународен договор (во натамошниот текст: дискриминаторска основа), што е определено во член 3 од Законот.

„Дискриминација“ е секое неоправдано правно или фактичко, непосредно или посредно правење на разлика или нееднакво постапување, односно пропуштање (исклучување, ограничување или давање првенство) во однос на лица или групи кое се заснова на пол, раса, боја на кожа, род, припадност на маргинализирана група, етничка припадност, јазик, државјанство, социјално потекло, религија или верско уверување, образование, политичка припадност, личен или општествен статус, ментална и телесна попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба или која било друга основа, согласно став 1 точка 3 од член 5 на Законот. Со точката 4 пропишано е дека под „дискриминаторско однесување и постапување“ се подразбира секое активно или пасивно однесување на секое лице од страна на јавните власти, како и од страна на правни и физички лица од приватниот и јавниот сектор во јавниот живот, кое создава основи за привилегирање или депривилегирање на некое лице на неоправдан начин, или кое го изложува на неправеден и деградирачки однос во споредба со други лица во слична ситуација, базирано на која било од дискриминаторските основи.

Во ставот 1 на член 7 од Законот е утврдено дека вознемирувањето и понижувачкото постапување претставува повреда на достоинството на лице или на група на лица кое произлегува од дискриминаторска основа и кое има за цел или резултат повреда на достоинството на одредено лице или создавање заканувачка, непријателска, понижувачка или застрашувачка средина, пристап или практика.

Од наведените одредби од Законот за спречување и заштита од дискриминација, произлегува дека изразот „дискриминација“ означува изложување на одредено лице на нееднаков, различен или понеповолен третман или положба во споредба со други лица кои се наоѓаат во иста ситуација, односно неоправдано правно или фактичко, непосредно или посредно правење на разлика или нееднакво постапување односно пропуштање (исклучување, ограничување или давање првенство) во однос на лица или групи на лица, кое се заснова на некоја нивна карактеристика (дискриминаторска основа). Суштествено кај случаите на дискриминација е лицето кое тврди дека му е повредено правото на еднакво постапување со дискриминација, треба да ги изнесе сите факти и докази во поткрепа на своето тврдење, односно да докаже дека со дејствието што го оспорува тој бил дискриминиран по една или повеќе дискриминаторски основи.

Вознемирувањето е дефинирано како посебен облик на дискриминацијата чиј основен елемент е повредата на човековото достоинство. Вознемирувањето врз дискриминациска основа во себе опфаќа два конститутивни елементи, и тоа: дејствието кое претставува несакано постапување поврзано со дискриминациска основа и/или создавање на заканувачка, непријателска, понижувачка или застрашувачка средина, и ефектот (намерата) – самото постапување да е во каузална врска со повредата на достоинството на лицето со определена заштитна карактеристика.

Од аспект на постапувањето на полициските службеници, Законот за полиција („Службен весник на Република Македонија“ број 114/2006, 6/2009, 145/2012, 41/2014, 33/2015, 31/2016, 106/2016, 120/2016, 21/2018, 21/2018 и 64/2018), меѓу другото, уредува и прашања кои се однесуваат на овластувањата на полициските службеници, што е утврдено во член 1 од истиот.

Во однос на употребата на средства за присилба, со член 80 е утврдено дека под присилба во смисла на овој закон се смета употреба на легитимен, соодветен и пропорционален физички или механички притисок, со примена на средства и на начин пропишани со закон, насочен спрема одредено лице од страна на полицискиот службеник, само во случај кога полициските работи на друг начин не можат да бидат извршени, согласно став 1. Со ставот 2 е определено дека средства за присилба во смисла на овој закон се: физичка сила, полициска палка, средства за врзување на лица, уред за присилно запирање на возила, службено куче, хемиски средства, огнено оружје, како и посебни видови на опрема, оружје и експлозивни средства. Средствата за присилба можат да се употребат, ако целта на постапувањето на полицијата не може да биде остварена на друг начин, според став 3.

Под употреба на физичка сила, во смисла на овој закон, се смета употребата на различни зафати, боречки вештини или на нив слични постапки врз телото на друго лице, кои имаат за цел одбивање на напад, спречување бегство на лице или совладување на отпорот од тоа лице, определено во член 83 од Законот.

Начинот на вршење на полициските работи е детално уреден во подзаконски акт, донесен од министерот за внатрешни работи, што е утврдено во член 128 став 1 алинеја 1 од Законот.

8. Оценувајќи ги наводите во барањето за заштита на слободите и правата од аспект на член 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд пред сѐ нагласува дека не е надлежен да оценува дали е правилно утврдена фактичката состојба или правилно применето материјалното право, за што надлежен е инстанционо повисокиот суд во законски пропишана постапка за контрола на законитоста на одлуките на пониските судови.

Меѓутоа, постапувајќи во границите на својата надлежност за непосредна уставна заштита на слободите и правата од член 110 алинеја 3 од Уставот по однос на поднесеното барање, Уставниот суд ги испитуваше предметните пресуди до степен до кој е неопходно да се утврди дали донесувањето на истите резултирало со повреда на уставните права наведени во барањето.

Испитувајќи дали со предметните пресуди, судовите сториле повреда на забраната на дискриминација на подносителот на барањето по основ на неговата национална припадност, Уставниот суд констатираше дека првостепениот суд оценил дека тужбеното барање е неосновано во целост бидејќи недоличното однесување на првотужителот во ЦСР Битола, на начин што истиот најпрво ја скршил бравата од вратата на канцеларијата на правникот вработен во Центарот, викал и одбивал да даде лична карта за идентификација на полициските службеници, било причина тие да постапат употребувајќи физичка сила и средства за врзување спрема првотужителот. Првостепениот суд оценил дека постапувањето на службените лица вработени во МВР Битола не е на никаква дискриминаторска основа, туку согласно нивните овластувања кои произлегуваат од работата која ја вршат. Ова е потврдено и од страна на Апелациониот суд во Скопје кој постапувајќи по жалбата на тужителот во однос на пресудата на Основниот граѓански суд Скопје, констатирал дека видно од доставените докази, како материјални, така и вербални, произлегува дека самиот првотужител се довел во состојба во која поради своето недолично и агресивно однесување во ЦСР Битола ја предизвикал интервенцијата на службените лица од полицијата, а по претходно барање од вработените службени лица во ЦСР Битола.

Од содржината на првостепената пресуда произлегува дека во согласност со одредбите од Законот за парничната постапка, во текот на постапката биле изведени и разгледани сите докази, врз основа на кои се утврдени околностите во случајот. Во таа смисла, врз основа на увидот во доказите доставени од страна на тужениот – МВР и вербалните докази исказ на сведокот А.Т, првостепениот суд утврдил дека отпорот кој го давал првотужителот било причина полициските службеници да му стават полуга и лисици на двете раце и притоа нивното постапување не било на никаква дискриминаторска основа, туку согласно нивните овластувања кои произлегуваат од работите кои треба да ги извршуваат, околност која ја потврдил и второстепениот суд.

Токму од доказите кои ги имал предвид првостепениот суд, како решителна околност која ја утврдил судот, што е резултат на изведените и предложени докази во текот на постапката пред првостепениот суд, е дека постапувањето на полициските службеници било во согласност со нивните овластувања и не било резултат на националната припадност на првотужителот, кој со давањето отпор и одбивањето да го напушти објектот го нарушил јавниот ред и мир во ЦСР Битола. Уште една околност која ја утврдил првостепениот суд, а е потврдена од Апелациониот суд е дека една од причините поради кои полициските службеници морале да употребат средство за присилба е токму одбивањето на првотужителот да даде документ за идентификација. Ваквата околност беше констатирана и на одржаната јавна расправа. Притоа, од неспорниот факт дека подносителот на барањето одбил да се легитимира, како и од фактот дека полициските службеници не можеле да имаат сознание за неговата национална припадност, произлегува дека полициските службеници постапувале во рамки на нивните овластувања, согласно Законот за полиција и Правилникот за вршење на полициските работи, односно не постапувале дикриминаторски по основ на националната припадност на подносителот на барањето.

Имајќи го предвид наведеното, Уставниот суд смета дека при водењето на постапката, судовите ги зеле предвид релевантните законски одредби, а причините за одлучување изложени во пресудата се резултат на изведените докази и фактите утврдени во случајот, а не резултат на дискриминаторски однос по основ на националната припадност на подносителот на барањето.

Поради ова, Судот оцени дека со пресудите на Основниот граѓански суд Скопје и Апелациониот суд Скопје, во постапка во која е оценувано тужбеното барање на подносителот за утврдување постоење на дискриминаторско однесување од страна на полициските службеници при нивното постапување, не е сторена повреда на уставната забрана за дискриминација на граѓаните по основ на национална припадност од член 110 алинеја 3 од Уставот.

9. Имајќи го предвид наведеното, Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

10. Оваа одлука Судот ја донесе со мнозинство гласови, во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.

У.бр.52/2020
20.12.2022 гoд.
Скопје

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 20 dhjetor 2022, miratoi

V E N D I M

1. REFUZOHET Kërkesa e Isa Nafi nga Manastiri, e dërguar përmes të autorizuarës Keti Jandrijeska-Jovanova, avokate nga Shkupi, për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave nga neni 110 paragrafi 3 i Kushtetutës, që ka të bëjë me ndalimin dhe diskriminimin e qytetarëve në bazë të përkatësisë nacionale.

2. Ky vendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

3. Në kërkesën për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave thuhet se me Aktgjykimin V.P4-780/17 nga 12.09.2019 në Gjykatën Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimin GZH-166/20 nga 30.01.2020 në Gjykatën e Apelit në Shkup, parashtruesit i është shkelur e drejta për ndalim dhe mbrojtje nga diskriminimi në bazë të kombësisë së tij si rom.

Sipas parashtruesit, më datë 15.09.2016 në Qendrën për Punë Sociale në Manastir (në tekstin e mëtejmë: QPS Manastir), gjatë një ndërhyrjeje të policisë, ndaj tij është përdorur forcë e tepruar fizike nga ana e nëpunësve policorë, në mënyrë që të njëjtin e kanë sulmuar fizikisht, duke i lidhur duart pas shpine, i kanë vënë prangat dhe e kanë shtyrë përtokë dhe kanë filluar ta godasin me shqelma teksa ka qenë ende i shtrirë në dokë, duke iu drejtuar me fjalë fyerse në bazë të përkatësisë së tij nacionale.

Si rezultat i kësaj, parashtruesi dhe Qendra Evropiane për të Drejtat e Romëve kanë paraqitur padi në Gjykatën Themelore Civile Shkup, por kërkesa për padi është refuzuar si e pabaz. Të pakënaqur me aktgjykimin, paditësit kanë parashtruar ankesë në Gjykatën e Apelit në Shkup, e cila gjithashtu është refuzuar si e pabaz dhe aktgjykimi i shkallës së parë është vërtetuar.

Në kërkesë thuhet se me miratimin e aktgjykimeve, gjykatat kanë shkelur të drejtat e paditësit të parë, të cilat i referohen ndalimit të diskriminimit të qytetarëve në bazë të përkatësisë nacionale. Veprimi i nëpunësve të policisë gjatë ndërhyrjes së tyre u pasua me krijimin e një mjedisi të frikshëm, armiqësor, nënçmues dhe fyes dhe i njëjti shkaktoi cenim të dinjitetit të paditësit, i cili sipas deklarimeve të tij dhe të bashkëshortes, përderisa ka qenë në tokë, është fyer me fjalë nënçmuese në bazë të përkatësisë nacionale. Në këtë rast, bëhej fjalë për ngacmimin si një formë e veçantë diskriminimi. Në këtë rast bëhet fjalë për shqetësim si formë e veçantë e diskriminimit. Në procedurën para gjykatës, organi i paditur nuk ka dëshmuar se nuk është kryer shqetësim, për të cilin parashtresi në kërkesë konsideron se nuk ka nevojë për krahasues për të vërtetuar të njëjtën, ndërsa barra e dëshmisë duhet të jetë në anën e të pandehurit.

Më tej, thuhet se gjykata e shkallës së parë me rastin e konstatimit të gjendjes faktike gabimisht ka konstatuar se paditësi i parë Isa Nafi është sjellë në mënyrë agresive duke mos ua treguar letërnjoftimin nëpunësve të policisë dhe duke refuzuar të largohet nga QPS Manastir. Nga ana e Gjykatës nuk është konstatuar asnjë element agresioni për shkak të të cilit nëpunësit e policisë janë detyruar të veprojnë në mënyrë të tillë me të. Sipas parashtruesit, në kundërshtim me dëshminë e dëshmitarëve dhe të paditësit, mund të konstatohet se në rastin konkret nuk ka pasur as parandalim të rezistencës së personave, as refuzim të sulmit të drejtuar ndaj nëpunësit të policisë, as parandalim të arratisjes së personave, parandalim i vetëlëndimit apo lëndimit të personave të tjerë, për këtë arsye përdorimi i forcës fizike dhe përdorimi i prangave kanë qenë krejtësisht të paligjshme dhe mund të shpjegoheshin si një akt shqetësimi për shkak të përkatësisë etnike të parashtruesit dhe pikërisht për shkak të fjalëve fyese të policëve lidhur me përkatësinë e tij etnike rome.

Në kërkesë thuhet se gjykatat e kanë zbatuar gabim nenin 38 paragrafin 1 të Ligjit për parandalimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi në drejtim të bartjes së barrës së provës tek i pandehuri i cili në procedurë gjyqësore nuk ka dëshmuar se nuk është bërë diskriminim. Edhe pse janë parashtruar dhe realizuar prova nga ana e paditësit dhe si rrjedhim është paraqitur një rast prima facie që vërteton prezumimin e diskriminimit, i pandehuri me asnjë provë nuk ka dëshmuar se nuk ka bërë diskriminim, përkatësisht se nuk ka cenuar të drejtën e paditësit për qasje të barabartë.

Në fund, thuhet se gjykatat nuk i kanë marrë parasysh dhe nuk i kanë arsyetuar raportet e dorëzuara nacionale dhe ndërkombëtare, të paraqitura si provë. Por, gjithashtu, gjykatat nuk i vlerësuan dhe nuk iu referuan aktgjykimeve të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në të cilat u konstatua shkelje e nenit 3 të KEDNJ-së pikërisht për shkak të sjelljes nënçmuese të nëpunësve të policisë, pra sjelljes me përdorimin e forcës së tepruar fizike, përkatësisht: Bujid kundër Belgjikës, si dhe Kitanovski kundër Republikës së Maqedonisë.

Në kërkesë, propozohet që Gjykata ta miratojë të njëjtën dhe të konstatojë shkelje të të drejtave dhe lirive kushtetuese, si dhe të anulojë aktgjykimin GZH-166/20 të datës 30.01.2020, të miratuar nga Gjykata e Apelit Shkup dhe të gjithë individët, aktet juridike të vlefshme dhe të formës së prerë lidhur me të, e veçanërisht Aktgjykimi V.P4-780/17 i datës 12.09.2019, i miratuar në Gjykatën Themelore Civile Shkup, për shkak të shkeljes së nenit 9 të Kushtetutës – diskriminimi në bazë të origjinës nacionale, e cila përfshin edhe përkatësinë etnike.

4. Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut mbron liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit, të cilat i referohen lirisë së besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit, bashkimit politik dhe veprimit dhe ndalimit të diskriminimit të qytetarëve në bazë gjinore, race, përkatësie fetare, kombëtare, shoqërore dhe politike, sipas nenit 110 paragrafi 3 i Kushtetutës.

Në nenin 51 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, është përcaktuar se çdo qytetar i cili konsideron se me një veprim apo veprim të vetëm është cenuar e drejta apo liria e tij e përcaktuar me nenin 110 paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, mund të kërkojë mbrojtje nga Gjykata Kushtetuese brenda 2 muajve nga data e dorëzimit të një akti individual të formës së prerë ose të vlefshëm, pra nga dita kur mësohet për marrjen e veprimit me të cilin është kryer shkelje, por jo më vonë se 5 vjet nga dita e marrjes së tij. Në kërkesë duhet të theksohen arsyet për të cilat kërkohet mbrojtja, aktet ose veprimet me të cilat cenohen ato, faktet dhe provat në të cilat mbështetet kërkesa, si dhe të dhëna të tjera të nevojshme për vendimin e Gjykatës Kushtetuese, sipas nenit 52 të Rregullores së Gjykatës.

Lidhur me mënyrën e kryerjes së shkeljes së të drejtës, parashtruesi ka bashkangjitur akt të plotfuqishëm, Aktgjykim V.P4-780/17 nga 12.09.2019 në Gjykatën Themelore Civile Shkup, me të cilën refuzohet kërkesa e padisë që gjykata të prcaktojë se i padituri – Ministria e Punëve të Brendshme e Republikës së Maqedonisë, paditësit të parë Isa Nafi ia ka shkelur dinjitetin me shqetësim dhe me krijimin e një mjedisi kërcënues, nënçmues dhe të frikshëm më 15.09.2016, për shkak të përkatësisë së tij etnike rome dhe ta detyrojë të paditurin – MPB që t’i paguajë paditësit të parë shumën prej 110.000,00 denarë në emër të kompensimit të dëmit. Parashtruesi paraqiti edhe Aktgjykimin GZH-166/20 më 30 janar 2020 në Gjykatën e Apelit Shkup, me të cilën gjykata e ka refuzuar ankesën e paditësve si të pabazë, ndërsa aktgjykimin e shkallës së parë e ka vërtetuar, me çka i njëjti është i plotfuqishëm.

E autorizuara e parashtruesit, avokatja Keti Jandrijeska-Jovanova, ka pranuar aktgjykimin e Gjykatës së Apelit më 05.03.2020. Nëpërmjet të njëjtit të autorizuar, kërkesa për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave në Gjykatën Kushtetuese është dërguar më 13 prill 2020.

Sipas kësaj, nga pikëpamja e plotësimit të kushteve të nenit 51 dhe nenit 52 të Rregullores, për kërkesën për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave, më konkretisht cenimin e lirive dhe të drejtave që janë nën mbrojtjen kushtetuese-gjyqësore, mbrojtja e kërkuar duhet të jetë brenda afatit të caktuar prej 2 muajsh nga dita e paraqitjes së aktit individual të formës së prerë ose të plotfuqishme, si dhe fakteve dhe provave në të cilat bazohet kërkesa, Gjykata vendosi se në rastin konkret, plotësohen kushtet për vendimmarrje meritore për kërkesën.

5. Gjatë procedurës së mëparshme, Gjykata Kushtetuese kërkoi nga Gjykata Themelore Civile Shkup që të vendosë për pretendimet e paraqitura në kërkesë. Kjo gjykatë në shtojcë të letrës dërgoi kopje të aktgjykimit të shkallës së parë dhe të shkallës së dytë.

Gjykata Kushtetuese, në seancën e mbajtur më 29 shtator 2021, konkludoi që të mbahet debat publik për këtë lëndë. Debati publik është mbajtur më 25 nëntor 2021.

6. Gjykata Kushtetuese, bazuar në dokumentacionin e marrë dhe në debatin publik, konstatoi si më poshtë:

Parashtruesi i kërkesës është banor i qytetit të Manastirit, me përkatësi nacionale rome.

Parashtruesi ka qenë shfrytëzues i kujdesit për tjetër. Më 14 shtator 2016, Isa Azire, bashkëshortja e parashtruesit, shkoi në QPS Manastir me kërkesë për vazhdimin e të drejtës për shfrytëzimin e kujdesit për tjetër, por iu refuzua. Për këto arsye, të nesërmen, më 15.09.2016, së bashku me parashtruesin, sërish iu drejtuan QPS Manastir, por dera e hyrjes së zyrës së juristit të punësuar në Qendrën ishte e mbyllur, për këtë arsye parashtruesi i ra derës disa herë që ta hapin dhe theu dorëzën e derës. Pas kësaj, policia është thirrur nga punonjësit e QPS Manastir dhe fillimisht kanë ardhur dy policë për të qetësuar situatën dhe për të parë se për çfarë arsye kërkuesi ka thyer derën, por pasi ka bërë rezistencë, nëpunësve policorë iu janë bashkuar edhe dy nëpunës tjerë policorë.

Sjellja agresive e parashtruesit ka vazhduar edhe pas mbërritjes së nëpunësve të policisë në atë mënyrë që ai nuk u ka treguar nëpunësve të policisë kartën e identitetit, më pas kur i është thënë të largohet nga ambientet e QPS Manastir ka refuzuar edhe pse ka pasur persona të sëmurë dhe të hendikepuar dhe gjithashtu edhe të punësuarit kanë qenë dukshëm të shqetësuar, për çka policët janë detyruan ta kapin nga të dyja duart, në mënyrë që ai ka ra në tokë dhe ia kanë vënë duart pas shpine, i kanë vënë pranga dhe më pas e kanë dërguar në stacionin policorë.

Parashtruesi i kërkesës si paditës i parë dhe Qendra Evropiane për të Drejtat e Romëve si paditëse e dytë, përmes avokates Keti Jandrijeska-Jovanova, avokate nga Shkupi, parashtruan padi në Gjykatën Themelore Civile Shkup me të cilën kërkuan që gjykata të vërtetojë se kundër tyre, nga Ministria e Punëve të Brendshme të Republikës së Maqedonisë, është kryer diskriminim me shkelje të së drejtës për trajtim të barabartë dhe kompensim të dëmit, vlera e kontestit është 110.000,00 denarë.

Më 12 shtator 2019, Gjykata Themelore Civile e Shkupit ka nxjerrë aktgjykimin V.P4-780/17, me të cilin e refuzon padinë si të pabaz.

Gjykata ka konstatuar se sipas dispozitave ligjore të cituara, si dhe gjendjes faktike të vërtetuar, kërkesa e padisë është e pabaz në tërësi. Kjo pasi sjellja e pahijshme e paditësit të parë, e cila mësohet se ka konsistuar në një sërë veprimesh, si thyerja e dërëzës së derës në zyrën e juristit, të punësuar në Qendër, duke bërtitur dhe duke refuzuar t’i jepte letërnjoftimin nëpunësit të policisë, ka shpier në nevojën e ndërhyrjes së nëpunësve të policisë, e cila nuk ishte në baza diskriminuese, por në përputhje me kompetencat e tyre, pra në përputhje me punën që e kanë kryer.

Të pakënaqur me aktgjykimin e Gjykatës Themelore Civile Shkup, paditësit përmes avokates së tyre, avokates Keti Jandrijeska-Jovanova, parashtruan ankesë në Gjykatën e Apelit Shkup kundër aktgjykimit të shkallës së parë. Gjykata e Apelit Shkup me Aktgjykimin GZH-166/20 të datës 30.01.2020 ka refuzuar si të pabazr ankesën e paditësve dhe ka vërtetuar aktgjykimin e shkallës së parë.

Në aktgjykimin e saj, Gjykata e Apelit në Shkup, ndër të tjera, vlerësoi se në lidhje me pretendimet ankimore për gjendjen faktike të vërtetuar gabimisht dhe jo plotësisht, janë të pabaza, sepse gjendja faktike në lëndë është vërtetuar në bazë të provave të paraqitura, ndërsa gjykata e shkallës së parë duke vepruar në përputhje me nenin 7 dhe 8 të LPK-së, konstatoi gjendjen e saktë dhe të plotë faktike, të cilën kjo gjykatë e pranon plotësisht si të tillë.

Kjo gjykatë ka vlerësuar se faktet në lidhje me atë se paditësi i parë ka thyer derën e Qendrës rrjedhin nga shënimet zyrtare të MPB-së, si dhe nga deklarimet e punonjësit të policisë, dëshmitarit A.T. sipas të cilit paditësi i parë Isa Nafi ka thyer derën e zyrës së zyrtarit të QPS Manastir para se të identifikohej, por edhe dëshmia e vetë paditësit të parë, i cili ka deklaruar se ka thyer derën për të takuar personin që kërkonte.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata e Apelit konkludoi se pretendimi i ankimimit se punonjësit e policisë kanë përdorur forcë të tepruar gjatë ngjarjes së rastit konkret është i pabaz. Kjo pasi, sipas kësaj gjykate, forca e përdorur nga punonjësit e policisë, në mënyrë që gjatë veprimeve të tyre i kanë përkulur krahun paditësit të parë dhe i kanë vënë prangat, nuk do të thotë se bëhet fjalë për forcë të tepruar, por të veprimeve të rregullta të punonjësve të policisë në rastet kur një person që e identifikon, refuzon të identifikohet dhe bën rezistencë, siç ka qenë rasti kur paditësi i parë ka refuzuar të identifikohet dhe ka larguar fizikisht punonjësin e policisë.

Gjithashtu, në vendimin e vet, Gjykata e Apelit ka konstatuar se është i pabaz edhe pretendimi i ankesës se gjykata e shkallës së parë nuk i ka marrë parasysh dhe nuk i ka vlerësuar fare aktgjykimet e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, sepse në rastin konkret nuk ka pasur trajtim degradues, trajtim çnjerëzor dhe nënçmim nga punonjësit e policisë, por vetë paditësi i parë e ka sjellë veten në një gjendje të tillë me sjelljen e tij të pahijshme dhe agresive në QPS Manastir, për çka ka shkaktuar ndërhyrjen e nëpunësve policorë, dhe pas një kërkese paraprape të punonjësve të Qendrës.

Në debatin publik të mbajtur para Gjykatës Kushtetuese për këtë rast, punonjësit e policisë të cilët kanë ndërhyrë në ngjarjen në fjalë kanë deklaruar se pas kallëzimit nga punonjësit e QPS-së Manastir për një person që ka thyer dhe kërcënuar se duhet të kërkojë llogari në mënyrë fizike me njërin nga të punësuarit e QPS-së Manastir, kanë ndërhyrë fillimisht dy nëpunës policie, A.T. dhe A.R. Pas refuzimit të personit për t’u identifikuar, për t’u larguar nga objekti dhe për të mos prishur më tej rendin dhe qetësinë publike, është kërkuar ndërhyrja edhe nga grupi tjetër i punonjësve të policisë, I.V. dhe D.S. Arsyet për të cilat u kërkua ndërhyrja nga grupi i dytë ishte parandalimi i një rrahjeje apo ndonjë ngjarje tjetër të ngjashme agresive. Pas plotësimit të personelit, A.T. dhe I.V. i kanë kapur duart, ia kanë kthyer pas dhe i kanë vënë prangat dhe meqenëse personi nuk ka pranuar të largohet nga vendi, janë detyruar ta nxjerrin jashtë dhe ta dërgojnë në stacionin e policisë. Gjatë gjithë kohës në ngjarje ka qenë e pranishme bashkëshortja e personit. Pas arrestimit në stacionin policor, personi i është dorëzuar udhëheqësit të ndërrimit, ndërsa për ngjarjen është njoftuar edhe prokurori publik. Në vendin e ngjarjes është bërë kontroll shtesë dhe janë marrë deklarata nga rreth 15-20 dëshmitarë, të punësuar në QPS-së Manastir.

Përfaqësuesi i Seksionit të Kontrollit të Brendshëm në MPB-në e Shkupit deklaroi se nga Seksioni i kontrollit të brendshëm në MPB të Shkupit është përpiluar procesverbal, në të cilin është konstatuar se policët kanë vepruar në përputhje me rregullat ligjore pozitive në drejtim të veprimit në përputhje me Ligjin për policinë dhe Rregulloren për Kryerjen e Punëve Policore në atë mënyrë që është përdorur mjeti i detyrueshëm në mënyrën e duhur, proporcionale dhe të nevojshme për të sjellë atë në gjendje të bindjes, sepse shkelja e rendit dhe paqes publike ishte ende e pranishme kur arritën nëpunësit e policisë në vendin e ngjarjes. Gjithashtu, nuk u konstatua se nëpunësit e policisë janë sjellë në mënyrë joprofesionale, në mënyrë nënçmuese apo diskriminuese.

7. Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 1 të Kushtetutës.

Qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe shoqërore, besimi politik dhe fetar, pasuria dhe pozita shoqërore. Qytetarët janë të barabartë përpara Kushtetutës dhe ligjeve, gjë që përcaktohet në nenin 9 të Kushtetutës.

Neni 50 paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se çdo qytetar mund të thirret në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të përcaktuara me Kushtetutë, para gjykatave dhe para Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në procedurë të bazuar në parimet e përparësisë dhe urgjencës.

Neni 14 i Konventës Evropiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut parashikon që gëzimi i të drejtave dhe lirive të njohura nga kjo konventë duhet të sigurohet pa asnjë diskriminim në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës, gjuhës, fesë, mendimit politik apo çfarëdo lloj mendimi tjetër, origjina kombëtare ose sociale, përkatësia e një pakice kombëtare, pozita materiale, origjina pas lindjes ose çdo status tjetër.

Neni 1 i Protokollit 12 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore parashikon ndalim të përgjithshëm të diskriminimit, ndërsa paragrafi 1 përcakton se gëzimi i çdo të drejte të parashikuar me ligj do të sigurohet pa diskriminim mbi çfarëdo baze si gjinia, raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimi politik ose mendimi tjetër, origjina kombëtare ose sociale, shoqërimi me një pakicë kombëtare, pasuria, lindja ose statusi tjetër, dhe paragrafi 2 përcakton se askush nuk mund të diskriminohet nga një organ publik për çfarë do arsyet të theksuar në paragrafin 1.

Veprimi për të cilin është iniciuar procedura për mbrojtje civile juridike nga diskriminimi në Gjykatën Themelore Civile Shkup është kryer më 15 shtator 2016. Procedura para kësaj gjykate është zhvilluar sipas Ligjit për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 50/2010, 44/2014, 150/2015, 31/2016 dhe 21/2018).

Në bazë të nenit 1 paragrafi 1 të këtij ligji, parandalimi dhe mbrojtja nga diskriminimi sigurohet në ushtrimin e të drejtave të garantuara me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë, ligjin dhe marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara.

Ndalohet çdo diskriminim direkt ose indirekt, tentim dhe nxitje për diskriminim dhe ndihmë në veprim diskriminues në bazë të seksit, racës, ngjyrës, gjinisë, anëtarësimit në një grup të margjinalizuar, origjinës etnike, gjuhës, kombësisë, origjinës sociale, religjionit ose bindjes fetare, lloje të tjera besimesh, arsimimi, përkatësia politike, statusi personal ose social, paaftësia mendore dhe fizike, mosha, statusi familjar ose martesor, statusi i pasuris, gjendja shëndetësore ose çdo bazë tjetër e parashikuar me ligj ose nga një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar (në tekstin e mëtejmë: baza diskriminuese), e cila përcaktohet në nenin 3 të ligjit.

“Diskriminim” është çdo diskriminim i pajustifikuar ligjor ose faktik, i drejtpërdrejtë ose i tërthortë ose trajtim i pabarabartë, pra lëshim (përjashtim, kufizim ose përparësi) në lidhje me personat ose grupet bazuar në seksin, racën, ngjyrën e lëkurës, gjininë, që i përkasin një grupi të margjinalizuar, përkatësia etnike, gjuha, shtetësia, origjina sociale, religjioni ose bindja fetare, arsimimi, përkatësia politike, statusi personal ose social, paaftësia mendore ose fizike, mosha, statusi familjar ose martesor, statusi i pronësisë, gjendja shëndetësore ose ndonjë bazë tjetër, në pajtim me paragrafin 1 pika 3 të nenit 5 të Ligjit. Me pikën 4 është përcaktuar se me “sjellje dhe veprim diskriminues” nënkupton çdo sjellje aktive ose pasive të çdo personi nga autoritetet publike, si dhe nga persona juridikë dhe fizikë nga sektori privat dhe publik në jetën publike, e cila krijon bazën për të privilegjuar ose privuar një person në mënyrë të pajustifikuar, ose që e ekspozon atë ndaj një trajtimi të padrejtë dhe degradues në krahasim me personat e tjerë në një situatë të ngjashme, bazuar në ndonjë nga arsyet diskriminuese.

Në paragrafin 1 të nenit 7 të ligjit përcaktohet se shqetësimi dhe sjellja nënçmuese paraqet shkelje të dinjitetit të një personi ose të një grupi personash që rrjedhin nga baza diskriminuese dhe që synon ose rezulton në cenimin e dinjitetit të një personi të caktuar ose krijimin e një mjedisi, qasje ose praktike kërcënuese, armiqësore, nënçmuese ose frikësuese.

Nga dispozitat e theksuara të Ligjit për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi, del se termi “diskriminim” nënkupton ekspozimin e një personi të caktuar ndaj trajtimit ose pozitës së pabarabartë, të ndryshme ose më pak të favorshme në krahasim me personat e tjerë që ndodhen në të njëjtën situatë. d.m.th. diskriminim i pajustifikuar ose faktik, direkt ose indirekt ose trajtim i pabarabartë, pra lëshim (përjashtim, kufizim ose përparësi) në lidhje me personat ose grupet e personave, që bazohet në disa karakteristika të tyre (baza diskriminuese). Është thelbësore në rastet e diskriminimit që personi që pretendon se i është shkelur e drejta për trajtim të barabartë nga diskriminimi duhet të paraqesë të gjitha faktet dhe provat në mbështetje të pretendimit të tij, d.m.th. një ose më shumë mënyra diskriminuese.

Shqetësimi definohet si një formë e veçantë diskriminimi, elementi bazë i të cilit është cenimi i dinjitetit njerëzor. Shqetësimi mbi baza diskriminuese përfshin dy elemente përbërëse, domethënë: veprimin që përbën sjellje të padëshiruar lidhur me një bazë diskriminuese dhe/ose krijimin e një mjedisi kërcënues, armiqësor, nënçmues ose frikësues, dhe efektin (qëllimin) – që vetë veprimi të jetë në lidhje të kauzës me shkeljen e dinjitetit të personit me karakteristikë të caktuar mbrojtëse.

Nga aspekti i veprimeve të nëpunësve të policisë, Ligji për policinë (“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 114/2006, 6/2009, 145/2012, 41/2014, 33/2015, 31/2016, 106 /2016, 120/ 2016, 21/2018, 21/2018 dhe 64/2018), ndër të tjera, rregullon çështjet që kanë të bëjnë me kompetencat e nëpunësve të policisë, e cila përcaktohet në nenin 1 të të njëjtit.

Në lidhje me përdorimin e mjeteve të detyrimit, me nenin 80 përcaktohet se me detyrim në kuptim të këtij ligji konsiderohet përdorimi i shtypjes legjitime, adekuate dhe proporcionale fizike ose mekanike, me përdorimin e mjeteve dhe në mënyrën e përcaktuar me ligj drejtuar personit të caktuar nga nëpunësi i policisë, vetëm në rast se puna policore nuk mund të kryhet në asnjë mënyrë tjetër, në përputhje me paragrafin 1. Në paragrafin 2 përcaktohet se mjetet e detyrimit në kuptim të këtij ligji janë: forca fizike, shkopi i policisë, mjete për lidhjen e personave, pajisje për ndalimin me forcë të automjeteve, qen zyrtar, mjete kimike, armë zjarri, si dhe lloje të veçanta të pajisjeve, armë dhe lëndë eksploduese. Mjetet e detyrimit mund të përdoren nëse qëllimi i veprimit policor nuk mund të arrihet në ndonjë mënyrë tjetër, sipas paragrafit 3.

Me përdorimin e forcës fizike, në kuptim të këtij ligji, konsiderohet përdorimi i masave të ndryshme, aftësive luftarake ose veprimeve të ngjashme me to mbi trupin e një personi tjetër, me qëllim zmbrapsjen e një sulmi, parandalimin e arratisjes së një personi ose menaxhimin e rezistencës nga ai person, të përcaktuar në nenin 83 të ligjit.

Mënyra e kryerjes së punës policore rregullohet në mënyrë të detajuar me akt nënligjor të miratuar nga ministri i Punëve të Brendshme, që është përcaktuar në nenin 128 paragrafi 1 alineja 1 të Ligjit.

8. Duke i vlerësuar pretendimet në kërkesën për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave nga pikëpamja e nenit 110 paragrafi 3 i Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese para së gjithash thekson se nuk është kompetente të vlerësojë nëse gjendja faktike është vërtetuar drejt ose nëse është zbatuar drejt e drejta materiale, për të cilën është kompetente gjykata më e lartë si instancë në procedurë të paraparë me ligj për të kontrolluar ligjshmërinë e vendimeve të gjykatave më të ulëta.

Megjithatë, duke vepruar brenda kufijve të kompetencës së saj për mbrojtjen e drejtpërdrejtë kushtetuese të lirive dhe të drejtave nga neni 110 paragrafi 3 i Kushtetutës në lidhje me kërkesën e paraqitur, Gjykata Kushtetuese shqyrtoi aktgjykimet në fjalë deri në masën që është e nevojshme të përcaktojë nëse miratimi i tyre ka rezultuar në shkeljen e të drejtave kushtetuese të përcaktuara në kërkesë.

Duke hulumtuar nëse me aktgjykimet në fjalë, gjykatat kanë bërë shkeljen e ndalimit të diskriminimit të parashtruesit në bazë të shtetësisë së tij, Gjykata Kushtetuese konstatoi se gjykata e shkallës së parë konsideroi se kërkesa ishte e pabaz në tërësinë e saj për shkak të sjelljes së keqe të paditësit të parë në QPS Manastir, në atë mënyrë që fillimisht ka thyer dorëzën e derës së zyrës së juristit të punësuar në Qendër, ka bërtitur dhe ka refuzuar t’u japë letërnjoftim për identifikim punonjësve të policisë, gjë që ka qenë shkak për të përdorur forcë fizike dhe mjete detyruese ndaj paditësit të parë. Gjykata e shkallës së parë ka vlerësuar se veprimi i nëpunësve zyrtarë të punësuar në MPB-në e Manastirit nuk janë në baza diskriminuese, por në përputhje me kompetencat e tyre që rrjedhin nga puna që ata kryejnë. Këtë e ka konfirmuar edhe Gjykata e Apelit në Shkup, e cila duke vepruar sipas ankesës së paditësit në lidhje me aktgjykimin e Gjykatës Themelore Civile Shkup, ka deklaruar se nga provat e dorëzuara, si materiale ashtu edhe verbale, rezulton se vetë paditësi i parë e ka vënë veten në gjendje që për shkak të sjelljes së tij të pahijshme dhe agresive në QPS Manastir ka shkaktuar intervenimin e nëpunësve të policisë, dhe pas një kërkese të mëparshme të nëpunësve zyrtar të QPS-së Manastir.

Nga përmbajtja e aktgjykimit të shkallës së parë, rezulton se në përputhje me dispozitat e Ligjit për procedurë kontestimore, gjatë procedurës janë paraqitur dhe shqyrtuar të gjitha provat, në bazë të të cilave janë përcaktuar rrethanat në rastin. Në këtë kuptim, në bazë të mbikëqyrjes së provave të paraqitura nga i padituri – MPB dhe dëshmisë verbale të dëshmitarit A.T, gjykata e shkallës së parë ka konstatuar se rezistenca e dhënë nga paditësi i parë ka qenë shkak që punonjësit e policisë t’i vendosin pranga në të dy duart dhe ndërkohë që veprimi i tyre nuk ka qenë në bazë diskriminuese, por në përputhje me kompetencat e tyre që rrjedhin nga detyrat që duhet të kryejnë, rrethanë kjo e vërtetuar edhe nga gjykata e shkallës së dytë.

Pikërisht nga provat që gjykata e shkallës së parë ka pasur parasysh, si rrethanë vendimtare e konstatuar nga gjykata, e cila është rezultat i provave të paraqitura dhe të propozuara gjatë procedurës para gjykatës së shkallës së parë, është se veprimi i nëpunësve të policisë ka qenë në përputhje me kompetencat e tyre dhe nuk kanë qenë rezultat i kombësisë së paditësit të parë, i cili duke rezistuar dhe duke refuzuar të largohet nga objekti ka cenuar rendin dhe qetësinë publike në QPS Manastir. Një tjetër rrethanë që u konstatua nga gjykata e shkallës së parë, dhe u vërtetua nga Gjykata e Apelit, është se një nga arsyet pse të punësuarit e policisë u detyruan të përdornin mjete detyruese ishte pikërisht refuzimi i paditësit të parë për të dhënë një dokument identifikimi. Kjo rrethanë është konstatuar në seancën e mbajtur publike. Gjithashtu, nga fakti i padiskutueshëm se parashtruesi ka refuzuar të identifikohet, si dhe nga fakti se nëpunësit e policisë nuk kanë mundur të kenë dijeni për shtetësinë e tij, rezulton se punonjësit e policisë kanë vepruar në kuadër të kompetencave të tyre, në përputhje me Ligjin për Policinë dhe Rregulloren për kryerjen e punëve të policisë, gjegjësisht nuk kanë vepruar në mënyrë diskriminuese në bazë të përkatësisë nacionale të parashtruesit të kërkesës.

Duke marrë parasysh sa më sipër, Gjykata Kushtetuese vlerëson se gjatë zhvillimit të procedurës gjykatat kanë pasur parasysh dispozitat ligjore përkatëse dhe arsyet e vendimit të paraqitur në aktgjykim janë rezultat i provave të paraqitura dhe fakteve të vërtetuara në rast, dhe jo rezultat i një qëndrimi diskriminues bazuar në përkatësinë nacionale të parashtruesit.

Për këtë, Gjykata konsideroi se me aktgjykimet e Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Gjykatës së Apelit Shkup, në procedurë në të cilën është vlerësuar pretendimi i parashtruesit për konstatimin e ekzistimit të sjelljes diskriminuese nga ana e nëpunësve të policisë gjatë veprimeve të tyre, nuk është bërë shkelje e ndalimit kushtetues për diskriminimin e qytetarëve në bazë të përkatësisë nacionale nga neni 110 paragrafi 3 i Kushtetutës.

9. Për shkak të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në pikën 1 të vendimit.

10. Këtë vendim Gjykata e miratoi me shumicë votash, në përbërje të kryetares së Gjykatës, Dobrilla Kacarska dhe gjykatësve: Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dhe mr. Fatmir Skender.

U.nr.52/2020
20.12.2022
Shkup

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska