Врз основа на член 25 став 6 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019 и 256/2020), по гласањето против Решението У.бр.135/2021 со кое Уставниот суд одлучи да ја отфрли иницијативата за оценка на уставноста на член 147 став 2 од Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ број 72/2016 од 12.04.2016 година), писмено го образложувам моето несогласување со следното
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
1. По повод иницијативата поднесена од Здружението за заштита од дискриминација – Виница, застапувано од претседателот Коле Илијев, на седницата одржана на 07.12.2022 година, Судот, со мнозинство гласови, одлучи да ја отфрли иницијативата за оценка на уставноста на член 147 став 2 од Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ број 72/2016 од 12.04.2016 година). Сметам дека наводите во иницијативата се основани затоа што оспорената одредба може уставно-правно да се проблематизира со одредбите од Уставот на кои се повикува подносителот, поради што гласав против и со почит ја искажувам мојата несогласност со аргументите од предметното решение.
2. Како што веќе претходно и во други издвоени мислења го имам истакнато својот став, разликата во мислењето што тука сакам да ја издвојам е од принципиелна и суштинска природа и се однесува на стандардот со уставна важност, односно во толкувањето на темелните вредности на Уставот. Уставниот суд како чувар на Уставот е должен да се грижи за остварување на највисоките темелни вредности, начела и гаранции на уставниот поредок. Токму со своите толкувања Уставниот суд е тој којшто на темелните вредности, начела и на уставните гаранции, им дава содржина, смисла, ги прецизира во нивните различни манифестации. Својата грижа за највисоките уставни вредности Уставниот суд ја остварува на начин што со нив и преку нивното толкување, ги толкува сите останати уставни норми, сметајќи дека останатите уставни одредби претставуваат нормативна експресија на темелните вредности и начела. Слободата во толкувањето е таа која им овозможува на уставните судии да одлучуваат не само за фактите туку и за правото на начин што низ призма на целовитоста на највисоките уставни вредности, начела и гаранции ги спречуваат последиците од примената на одредби коишто не ги задоволуваат уставните вредности. Во конкретниот случај сметам дека мнозинството судии имаше погрешен и неконзистентен пристап при толкувањето на оспорената одредба vis a vis темелните вредности на нашиот уставен поредок – основните слободи и права на човекот и граѓанинот, признати со меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото. Толкувањето на ваквата императивна темелна вредност на нашиот уставен поредок vis a vis одредбата од член 54 од Уставот, подразбира не само ограничување на правата и слободите во буквална директна смисла на зборот (забрана, недопуштеност или буквално ограничување) туку и индиректно ограничување во смисла наметнување на услов чија природа има фискална импликација и може да претставува потешкотија за остварување на слобода или право, како во конкретниот случај правото на наследување. Притоа наметнувањето на законски услов којшто е претпоставка за остварување на правата на граѓаните како што е во случајот со оспорената одредба (при расправата на оставината задолжително е присуство на адвокат во својство на полномошник за секоја од страните) освен што треба да се толкува поекстензивно во смисла на индиректно ограничување на основните права на граѓаните признати со меѓународното право и утврдени со Уставот (како што е правото на сопственост, правото на наследување), нужно мора да ги задоволи и уставните стандарди кои се опфатени со друга темелна вредност, како што е владеењето на правото. Владеењето на правото е таква темелна вредност којашто во суштина со нејзините есенцијални конститутивни елементи е таа која ги гарантира и афирмира сите останати темелни вредности, уставни принципи, гаранции и норми. Во тој контекст базично за оваа вредност е што во неа конститутивни елементи се правдата и правичноста, клучен принцип е правната сигурност која ја вклучува (покрај останатите) и ја подразбира сигурноста на граѓаните во нивната правна положба, како и забрана јавните власти да воведуваат мерки со кои би ја влошиле, односно би ја направиле понеповолна правната ситуација за граѓаните. Оттука, обезбедувањето на сигурноста на правната положба нужно бара заштита и почитување на стекнатите права. Стекнатите слободи и права се субјективни права кои настанале (се стекнале) во време на важење на претходен закон што е заменет со нов според кој тие права не може да настанат, односно користењето на истите е отежнато со условување од различен карактер. Во правната теорија и во судската практика е јасно утврдено дека тие права треба да се почитуваат такви какви што се стекнати. Тоа се права кои поединците ги стекнале врз основа на закон, така што подоцнежната измена на прописите не смее и не може да влијае врз субјективното право настанато врз основа на претходно важечкиот пропис, особено не на несразмерен, непропорционален и општествено неоправдан начин. Оттука, сметам дека оспорената одредба не ги задоволува ни уставните стандарди кои се битни елементи на темелната вредност владеење на правото. Сметам дека доколку мнозинството судии во уставно-судската оценка на оспорената одредба од Законот за нотаријатот пристапеше низ ваква призма, недвосмислено ќе утврдеше дека истата може основано да се проблематизира како несогласна со Уставот.
3. Мнозинството судии во аргументацијата на својата одлука како клучен факт се повика на уставно-судската практика, односно на Решението У.бр.141/2016 од 5 јули 2017 година со кое Судот не повел постапка за оценување на уставноста на член 30 став 4, член 54 став 4, член 55 став 2, член 56 став 3, член 68 ставови 2, 3 и 4, член 147 став 2 и член 153 став 7 од Законот за нотаријат („Службен весник на Република Македонија“ бр.72/2016 и 142/2016). Оваа одлука Уставниот суд ја донел со тесно мнозинство од пет наспрема четири гласа што доволно говори дека и при нејзиното донесување имало поделени ставови. Во конкретниот случај, мнозинството судии повикувајќи се на Решението У.бр.141/2016 одлучи да ја отфрли иницијативата повикувајќи се на одредбата од Деловникот, член 28 алинеја 2 според која во случаи кога Судот веќе одлучувал за член 147 став 2 од Законот за нотаријатот (што е неспорно, точно е дека Судот одлучувал и одлучил да не поведе постапка), а нема основи за поинакво одлучување (но ова е спорно, токму во овој аспект јас не се согласив со мнозинството тврдејќи дека постојат основи за поинакво одлучување), Судот ќе ја отфрли иницијативата. Зошто сметам дека во конкретниот случај постоеја основи за поинакво одлучување?
Уставното толкување претставува активност преку која уставните судии можат да ја откријат и конструираат „волјата на уставотворците”, „словото и духот на Уставот”, но и она што во теоријата се нарекува „жив Устав”. Уставните судии не се врзани со класичниот судиски менталитет, бидејќи во својата аргументација користат поинакви интерпретативни техники и стилови. Силата на аргументите и авторитетот на правните сфаќања и размислувања на судиите при толкувањето преточени во процес на одлучување или несогласување преку издвоени мислења, се тие што на судиите им ја даваат слободата да толкуваат и да се разликуваат во интерпретациите кога расправаат и одлучуваат за прашања од нивна надлежност, а нивната надлежност е да бидат чувари на Уставот.
Една од помодерните теории за толкување на уставот, е теоријата на „живиот устав“, односно устав што се менува како што се менуваат времињата и општествените реалности. Согласно овој пристап, неспорно е дека општествените реалности и потреби кои се менливи, за одредени норми од пишаниот Устав, идентично и за одлуки на Уставниот суд, да биде неопходно да еволуираат, и или се потврдува нивната општествена оправданост и неопходност или налагаат промени и нивни прилагодувања. Како приврзаник на оваа теорија на толкување сметам дека одредени одлуки на Уставниот суд со текот на времето или ја оправдуваат или ја негираат нивната општествена оправданост. Така, и во конкретниот случај, сметам дека ставот на Судот на кој јас се повикувам во ова издвоено мислење У.бр.135/2016 претставува еволуција, прилагодување и промена на стојалиштето кое Судот го зазел во предметот У.бр.141/2016 на коешто впрочем се повика мнозинството во конкретниот случај. Вака еволуираниот став на Судот по мое длабоко уверување е неминовен, нужен, неопходен и општествено оправдан.
Уставните права имаат двојна природа. Ова особено се однесува на основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот. Позитивноста е само едната страна на уставните права, имено нивната реална или фактичка страна. Покрај тоа, тие поседуваат идеална димензија. Причината за ова е тоа што уставните права, потенцирам повторно, особено оние кои се однесуваат на човековите слободи и права, се права запишани во Уставот со намера да се позитивизираат во „најголема можна мерка”. Идеалниот карактер на човековите права не исчезнува откако ќе се трансформираат во позитивни права. Човековите права, напротив, остануваат поврзани со уставните права, со универзалните документи, но и со промените што ги носи духот на времето. Затоа, идеалната димензија на човековите права е присутна и по нивната позитивизација. Токму потрагата по идеалната димензија, со барања за оптимизација во „најголема можна мерка“ или алтернативите, барање за „гаранција за минимална позиција” или барање за „забрана за голема диспропорција”, бара од уставните судии сериозно да ја разберат и идеалната и реалната димензија на правото. Од тој аспект сметам дека мнозинството судии во конкретниот случај со оспорената одредба од член 147 став 2 од Законот за нотаријатот, неоправдано и неосновано го игнорираше ставот на Судот од предметот У.бр.135/2016, кој е класичен пример за еволуција на став на Судот, гледано низ призмата на живиот конституционализам.
Имено, со Одлуката У.бр135/2016 донесена на седницата одржана на 24 јануари 2018 година, Судот ги укинува член 28 став 1 во делот: „Барањето за извршување на извршната исправа чија вредност на главното побарување е над 10.000 eвра задолжително го составува адвокат и содржи адвокатски печат и потпис, освен во случаите кога доверител при извршувањето е Република Македонија, банка, штедилница, финансиско друштво, давател на финансиски лизинг или друштво за осигурување како правно лице”; член 86 став 1 во делот: „Приговорот на извршно дејствие во предметите по извршната исправа чија вредност на главното побарување е над 10.000 евра задолжително го составува адвокат и содржи адвокатски печат и потпис, освен во случаите кога како странка во извршувањето се јавуваат Република Македонија, банка, штедилница, финансиско друштво, давател на финансиски лизинг или друштво за осигурување како правно лице“ и член 87 став 1 во делот: „Жалбата против решението донесено по приговор на извршно дејствие во предметите по извршната исправа чија вредност на главното побарување е над 10.000 евра задолжително го составува адвокат и содржи адвокатски печат и потпис освен во случаите кога жалбата ја поднесува извршителот кој преземал извршни дејствија, или кога како странка при извршувањето се јавуваат Република Македонија, банка, штедилница, финансиско друштво, давател на финансиски лизинг или друштво за осигурување како правно лице“, од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија” број 72/2016 и 142/2016).
Оваа одлука за мене претставува исклучително авторитетна одлука на Уставниот суд. Станува збор за идентични аргументи на предлагачот на Законот, како и во конкретната иницијатива, наметнување на задолжителен услов (со фискални импликации) за остварување на правата на граѓаните со образложение дека тоа е во нивен интерес за подобра правна заштита и правна сигурност во остварување на нивните права само пред различен субјект (со сегашната иницијатива пред нотар, а во предметот У.135/2016 пред извршител). Имено, според доставеното мислење од Владата по предметот У.135/2016, со пропишаните оспорени законски решенија, се обезбедува поголема правна сигурност на граѓаните и правните лица и брзо и ефикасно спроведување на извршувањето по поднесените барања за извршување од доверителите, имајќи предвид дека поведувањето и водењето на постапката пред извршител од страна на доверители кои не го познаваат Законот за извршување, би имало штетни последици по остварување на нивните права. Идентичен е аргументот и по конкретниот предмет каде што се оспорува одредба од Законот за нотаријатот.
Судот во предметот У.бр.135/2016 исправно ги зазел следниве стојалишта:
„Оспорените законски решенија упатуваат на задолжително инволвирање на адвокат во правната работа на граѓаните и правните лица пред извршител, кој за истите ќе ги врши работите на составување на поднесоците и секако со адвокатска награда за составувањето, кое во суштина значи забрана за граѓаните и правните лица да можат сами да ги вршат дејствијата на составување на поднесоците пред извршител, за разлика од одредбите од Законот за парничната постапка (член 71 став 1 и член 80 став 1), каде за целосно деловно способните странки е овозможено сами да ги вршат дејствијата во постапката, но и преку полномошник кој не мора задолжително да биде адвокат.
Од друга страна, граѓаните и правните лица кои имаат потреба од иницирање на постапка пред извршител, а нивното главно побарување е до 10.000 евра, како и изречно исклучените субјекти од оспорените законски решенија, се исклучени од правилото за задолжително составување на поднесоците од адвокат, со содржан печат и потпис, за разлика од останатите граѓани и правни лица за кои задолжително е востановено тоа правило, само заради тоа што имаат потреба пред извршител да настапат со поголемо побарување, а и заради тоа што нивниот статус и дејноста која ја вршат, не припаѓа на статусот и дејноста како и изречно исклучените од задолжителното правило. Тие ќе мора задолжително, а не по своја оценка за таквата потреба, да ангажираат адвокат и да се изложат на дополнителни трошоци.
Од погоре наведеното произлегува дека учеството на граѓаните и правните лица пред извршител, не е рамноправно. Едни се повластени подносители, а други оптоварени со дополнителни правила и дополнителни трошоци. Доверители со вредност на главното побарување над 10.000 евра, нема да можат да започнат постапка пред извршител, а со тоа и да го остварат своето право на намирување на побарувањето од извршната исправа, доколку не постапат согласно задолжителното правило од оспорените делови на законските одредби. Исто така, странката (доверител или должник), учесникот или трето лице, нема да можат да го остварат правото на приговор или правото на жалба, доколку не постапат согласно задолжителното правило. Непостапувањето согласно оспорените законски решенија, е пречка за остварување на право пред извршител. Меѓутоа, тоа ќе можат да го остварат сите останати граѓани и правни лица со вредност на главно побарување до 10.000 евра и изречно исклучените субјекти од задолжителното правило.
Имајќи предвид дека оспорените законски решенија, налагаат обврска за задолжително користење на правна помош за состав на поднесоците со вредност на главното побарување над 10.000 евра, како и имајќи ги предвид изречно наведените субјекти, за кои тоа не се однесува, произлегува дека од вредноста на главното побарување и статусот и дејноста на правното лице, зависи дали граѓаните и правните лица ќе имаат еднакво и рамноправно учество, како и останатите во постапка пред извршител, иако конкретните случаи се однесуваат на учествување во иста процедурална правна ситуација (извршна постапка), со иста правна проблематика (извршување на побарување).
Оттука произлегува дека оспорените законски решенија воспоставуваат различен третман на граѓаните и правните лица во однос на правилата за иницирање на постапка пред извршител и иницирање на приговор или жалба, и тоа по две основи, едниот основ е вредноста на главното побарување, а другиот основ е видот и дејноста која ја врши правното лице.
Од аспект на обврската која задолжително им се наметнува на граѓаните и правните лица со оспорените законски решенија, произлегува дека за барање за извршување кое се однесува на вредност на главно побарување до 10.000 евра, доверителот не мора задолжително да ангажира правна помош и негово право е дали и од кого ќе користи правни услуги, но, во друг случај доколку доверителот навел вредност на главно побарување пред извршител над 10.000 евра, тогаш без право на избор, тој задолжително ќе мора составот на барањето за извршување да го довери на адвокат, а со тоа и дополнително да се изложи на трошоци, кое пак има имликации и кај должникот, кој ќе ги сноси сите трошоци на кои се изложил доверителот за присилната наплата на своето побарување. Соодветно тоа се однесува и за состав на приговор и жалба, за кои пак трошоците се поголеми итн.
Вредноста на главното побарување и статусот и дејноста со која се занимава одредено правно лице, во конкретниот случај создава неоснована категоризација на граѓаните и правните лица во постапката пред извршител, а со тоа и нелегитимно спречување на едните да можат исто како и другите да имаат подеднаков пристап за учество во конкретната постапка, што според Судот е спротивно на членот 9 од Уставот, според кој, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Имајќи предвид дека причините за различното третирање на граѓаните и правни лица пред извршител, се засновани на висината на главното побарување и статусот и видот на правното лице, според Судот оспорените законски решенија имплицираат повреда и на член 54 став 3 од Уставот, според кој ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба.
Понатаму, од содржината на оспорените законски решенија не произлегува јасна правна ситуација дали и лице кое е адвокат ќе може да ги состави поднесоците сам за себе доколку во својство на доверител, странка или учесник, ќе се најде во постапка пред извршител или пак и тој е во обврска да побара правна помош од друг адвокат, кој со свој потпис и печат ќе гарантира дека составот е изготвен од адвокат како што наложува задолжителното правило, а за вредност на главното побарување над 10.000 евра. Со оспорените законски решенија таксативно се наброени субјектите кои се исклучени од задолжителното правило за составување на поднесоците од страна на адвокат за вредност на главното побарување над 10.000 евра. Имајќи предвид дека со исклучокот не се опфатени лицата кои се адвокати по професија, произлегува дека и адвокатите (доверители, должници, учесници и трети лица) во правна работа пред извршител, ќе треба да користат услуги за состав на поднесоците од друг адвокат кога вредноста на главното побарување е над 10.000 евра, што води кон една нелогичност, лице доверител кое е адвокат, сам за себе да не може да состави поднесок, а за други лица тоа да го може.
Од друга страна, имајќи предвид дека во содржината на оспорените делови од законските одредби во однос на обврската за составување на поднесоците, стои „… задолжително го составува адвокат и содржи адвокатски печат и потпис”, оваа содржина може да води кон друга интерпретација на нормата, со значење дека доволно е поднесокот да содржи печат и потпис од адвокат, независно дали подносителот (доверител, должник, учесник или трето лице), е всушност самиот адвокат. Од ваквата интерпретација на нормите, произлегува дека нема пречка адвокатите, лично сами за себе да ги преземат дејствијата за состав на поднесоците за вредност на главното побарување над 10.000 евра, бидејќи тие имаат адвокатски печат, но тоа нема да го можат нотарите, извршителите (во својство на доверители, должници, учесници или трети лица), логично тие не поседуваат адвокатски печат, а исто и останати лица правници по професија со положен правосуден испит и други лица доволно правно способни, сами да преземат дејствија на составување на поднесоците.
Имајќи предвид дека од содржината на оспорените законски решенија, не произлегува јасна правна ситуација во поглед на поставеното прашање, оспорените законски решенија не гарантираат воедначена нивна примена на конкретни ситуации, што води кон правна несигурност на граѓаните. Владеењето на правото во еден правен систем или поредок треба да се остварува преку доминација на правната норма која треба да биде јасна, прецизна и разбирлива, која нема да остава можност за различно толкување и нејзина различна примена или можност за правна несигурност на граѓаните, а во конкретниот случај, според Судот со оспорените законски решенија е доведен во прашање и овој уставен принцип како темелна вредност на уставниот поредок, гарантиран со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
Меѓутоа, со селективно наметната обврска за задолжително користење на правна помош за состав на поднесоците, однапред се прејудицира дека сите субјекти пред извршител, чија вредност на главното побарување е над 10.000 евра, немаат правно познавање на предметната материја, за што законодавецот се погрижил за заштита на нивните правни интереси, но за субјектите (граѓани и правни лица) чија вредност на главното побарување е до 10.000 евра, како и изречно изземените субјекти од ангажирање на адвокат, произлегува дека не може да се доведе под знак прашање правното познавање на материјата од областа на извршувањето, што не води кон логично и прифатливо решение за предметното прашање. Ова дотолку повеќе што пред извршител, свое учество може да имаат граѓани кои се правно квалификувани и способни сами за себе да преземат дејствие на составување на конкретен поднесок, а и правни лица преку своите правни застапници со правни квалификации, вработени кај правните лица, кои се доволно стручни и правно квалификувани да можат самостојно да ги штитат своите правни интереси, при што нивно право и избор е дали за таа цел ќе ангажираат услуги од адвокат или не, како што тоа според оспорените законски решенија го можат Република Северна Македонија, банка, штедилница, финансиско друштво, давател на финансиски лизинг или друштво за осигурување како правно лице, а тоа го можат и сите граѓани и правни лица кои со барање за извршување, најавиле побарување до 10.000 евра.
Пред извршител, реално настапуваат и лица кои немаат правни квалификации, но ако се земат предвид мотивите за уредување на оспорените законски решенија кои се поврзани со висината на главното побарување, произлегува дека се штитат правата и интересите поради непознавање на правото, над определениот праг на вредност на главното побарување. Заштитата се обезбедува со обврзување на овие лица од задолжително користење на правна помош, исклучиво од адвокат, а под определениот праг на вредност на главно побарување, лицата кои немаат правно познавање, немаат обврска за должно користење на правна помош од адвокат, но им стои на располагање правото на користење на правна помош, за што сами одлучуваат од кои извори истата ќе ја побараат.
Имајќи предвид дека оспорените законски решенија, налагаат ангажирање на адвокат за состав на поднесоците кои се однесуваат на вредност на главно побарување над 10.000 евра, која услуга се наплатува во зависност од вредноста на побарувањето во извршната постапка, неспорно произлегува дека заштитата која државата им ја воспоставува на граѓаните и правните лица, ја воспоставува на товар на самите граѓани и правни лица, во корист на адвокатите, со што е оневозможено на странките кои имаат доволно стручни и правни квалификации, сами да ги преземат дејствијата на составување и да ги избегнат ваквите наметнати трошоци, а исто така се оневозможува, лицата кои немаат правни познавања, согласно своите финансиски можности, да одлучат на кој начин ќе ја обезбедат правната помош за состав на поднесоците, односно од кои извори истата ќе ја обезбедат.
Оттука според Судот, иако целта на уредувањето на оспорените законски решенија, е воспоставување на повисока заштита на правата и интересите на граѓаните и правните лица заради нивните повисоко истакнати побарувања, селективниот пристап за воспоставување на заштита на правата на граѓаните во иста процедурална ситуација, не наоѓа уставно оправдување од аспект на принципот на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите. Ова, дотолку повеќе што начинот на воспоставување на заштитата на субјектите пред извршител и кругот на опфатените субјекти со таа заштита, води кон други повреди на правата на граѓаните и правните лица, така што мотивите и целите за уредување на оспорените законски решенија, го губат своето значење и смисла, дотолку повеќе што целта која законодавецот сакал да ја постигне преку нивното уредување, се воспоставува преку личниот буџет на граѓаните и правните лица, а тоа води кон дополнително зголемени трошоци во извршната постапка за субјектите на кои се однесуваат оспорените законски решенија, што е уште една причина за нееднаков третман на граѓаните и правните лица во постапка пред извршител и причина за нивната неуставност.
4. Од анализата на оспорената одредба од член 147 став 2, неспорно произлегува дека правната заштита која државата им ја воспоставува на граѓаните, ја воспоставува со услов (задолжително присуство на адвокат во својство на полномошник при расправа на оставина пред нотар) на товар на самите граѓани, во корист на адвокатите, со што е оневозможено на граѓаните кои имаат доволно стручни и правни квалификации, сами да се застапуваат и да ги избегнат ваквите наметнати трошоци, а исто така се оневозможува, лицата кои немаат правни познавања, согласно правото на избор, согласно своите финансиски можности, да одлучат на кој начин ќе ја обезбедат правната помош. Имајќи ги предвид моите ставови од точката 2 на ова издвоено мислење, како и стојалиштето на Судот во предметот У.бр. 135/2016, од точката 3, сметам дека оспорената одредба ги повредува темелните вредности на нашиот уставен поредок, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото. Без дилема, наметнатото „задолжение” без кое граѓаните не можат да остварат право на наследување, претставува индиректно ограничување на слободите и правата на граѓаните во смисла, наметнување на услов чија природа има фискална импликација и може да претставува потешкотија за остварување на право како во конкретниот случај правото на наследување. Принципот на правната сигурност која ја подразбира сигурноста на граѓаните во нивната правна положба, како и забрана јавните власти да воведуваат мерки со кои би ја влошиле, односно би ја направиле понеповолна правната ситуација за граѓаните, нужно бара заштита и почитување на стекнатите права. Имено, во уредувањето на првичниот Закон за вонпроцесната постапка („Службен весник на Социјалистичка Република Македонија“ бр.19/1979), пред донесувањето на новиот Закон за вонпарничната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.9/2008 од 18.01.2008 година), во кој е утврдено делегирање на надлежноста на нотарите како повереници на судот, за постапување во оставинските предмети (главата VIII – Нотари како повереници на судот, членови 131 – 141), при расправањето на оставината не било утврдено задолжително присуство на адвокат во својство на полномошник, а примената на одредбите за овластувањето на нотарите како повереници на судот, започнала од 1 март 2008 година. Според тоа, до донесувањето на сега оспорената одредба во Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ број 72/2016 од 12.04.2016 година), во правен поредок бил претходно важечкиот Закон за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ бр.55/2007,86/2008, 139/2009 и 135/2011), каде што при уредувањето на спроведувањето на оставинската постапка од страна на нотарите како повереници на судот, законодавецот, исто така, не утврдил законска обврска за задолжително присуство на адвокат. Оттука, правата кои граѓаните ги стекнале со претходните наведени законски уредувања, да можат сами по свој избор да одлучат дали ќе ангажираат адвокат за правни дејствија во оставинска постапка, не смее со законските измени да влијае неповолно по нив и нивните права, особено не на несразмерен, непропорционален и општествено неоправдан начин.
5. Поради изнесеното, сметам дека оспорената одредба не ги задоволува уставните стандарди кои се битни елементи на темелните вредности на уставниот поредок – основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото. Сметам дека Судот требаше да поведе постапка за оценка на уставноста на член 147 став 2 од Законот за нотаријатот („Службен весник на Република Македонија“ број 72/2016 од 12.04.2016 година), и да ја испита неговата уставна оправданост и согласност со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 и член 54 од Уставот.
Судија на Уставниот суд,
д-р Дарко Костадиновски