Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Северна Македонија и членот 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија (“Службен весник на Република Македонија” број 70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 202/2019), на седницата одржана на 20 февруари 2020 година, донесе
О Д Л У К А
1. СЕ ОДБИВА барањето на Асан Реџеп од Скопје, Заим Мемишов од Прилеп и Асан Дудије од Скопје, застапувани од Кети Јандриевска Јованова, адвокат од Скопје, за заштита на правото на забрана на дискриминација по основ на национална припадност од член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија.
2. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
3. Асан Реџеп од Скопје, Заим Мемишов од Прилеп и Асан Дудије од Скопје, застапувани од Кети Јандриевска Јованова адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесоа барање за заштита на правото на забрана на дискриминација по основ на национална припадност од член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, која дискриминација била сторена со Пресуда П4-441/17 од 26.12.2018 година на Основниот суд Скопје 2 Скопје и Пресуда ГЖ-1279/19 од 23.04.2019 година на Апелационен суд Скопје.
4. Подносителите на барањето сметаат дека со Пресудата П4-441/17 на Основниот суд Скопје 2 Скопје и Пресудата ГЖ-1279/19 на Апелациониот суд Скопје им е повредено правото на забрана и заштита од дискриминација врз основа на нивната национална припадност како Роми со што е повреден и членот 26 од Уставот со кој се гарантира неповредливоста на домот.
Подносителите се припадници на ромската етничка група кои до 1 август 2016 година живееле во заедница во близина на реката Вардар под Кале во град Скопје. Заедницата била населена со 121 лице од кои 66 деца. Сите жители биле Роми.Тие живееле таму веќе девет години во шатори и монтажни куќи што ги направиле од достапни материјали. Условите за живот биле сиромашни и единствен извор на вода за заедницата била една пумпа за вода лоцирана покрај домовите на тужителите.
Подносителите во текот на последните 2 години пред поднесување на тужба биле подложени на дискриминација врз основа на нивната етничка припадност од страна на тужените на начин што тие неколку пати биле иселувани од нивните домови. Првото присилно иселување се случило на 23 април 2015 година. Тогаш домовите на жителите под Кале меѓу кои се и подносителите без никакво решение од надлежен орган, ниту известување до подносителите и другите жители биле отстранети со камион како отпад и биле оставени на улица како бездомници.По рушењето на нивните домови, а како тие немале каде да се сместат ги обновиле домовите и продолжиле да живеат на истото место.
Следното присилно иселување и рушење на домовите и уништување на покуќнината на подносителите и другите жители било на 20.08.2015 година, при што тие повторно не биле писмено известени, не било донесено никакво решение за да можат да го обжалат. Од страна на второтужениот ЈП Комунална хигиена биле известени МВР ПС Беко Скопје, Министерството за труд и социјална политика ЈУМЦСР – Скопје и СВР- Скопје – Комесаријат за општа безбедност кои во самите известувања наведуваат дека акцијата ќе биде извршена во соработка со првотужениот (Град Скопје).
На 1 август 2016 година, без претходно предупредување или известување, полицијата на барање на тужените за асистенција заедно со вработените кај тужените, Комуналната инспекција и редарите од Град Скопје влегле во импровизираната населба под Кале и го уништиле единствениот извор на вода. Подоцна истиот ден пристигнале багери и биле уништени куќите на сите жители во населбата. Настанот се случил пред очите на припадници на локалната невладина организација и медиумите. Подносителите не биле претходно известени ниту им се дала можност да си ги дислоцираат самите куќи и покуќнината, а со багерите им било уништено се што поседувале. Рушењето започнало утрото во 7 часот додека подносителите и нивните семејства биле во своите домови во присуство на околу 25 полициски службеници и околу 25 претставници од тужените и други институции. После рушењето подносителите првите ноќи ги поминале на брегот на реката Вардар под отворено небо без услови за бањање и готвење без услови за вршење на основните животни потреби.
Тужениот не им понудил на подносителите заменско сместување и усно ги упатиле во Општина Шуто Оризари, иако подносителите никогаш немале сопственост ниту сопствен стан во таа општина. Подносителите имаат пријавено адреса со лична карта на одредено место, а кај двајца подносители адресата на лична карта е во Општина Шуто Оризари, тие повеќе од 9 години живеат во нивните монтажни домови кај полигонот под Скопско Кале. Поради немање на сопствен пријавен дом, ниту финансиска можност за закуп на стан или куќа, адресите се пријавени повеќе формално за да можат да извадат лична карта како би имале можност за остварување на своите права.
Подносителите на барањето поднеле тужба до Основниот суд Скопје 2 Скопје со која се бара од судот да утврди дека тужените Град Скопје и ЈП Комунална хигиена –Скопје извршиле вознемирување и индиректна дискриминација против прво, второ, трето и четврто тужители со акт на присилно иселување на 23.04.2015, 20.08.2015 и 01.08.2016 година поради нивната ромска етничка припадност и со непреземање на посебни мерки за заштита имајќи ја предвид специфичната ситација на тужителите како припадници на ранлива група.
Со Пресуда П4-441/17 на Основниот суд Скопје 2 Скопје донесена на 26.12.2018 година, судот го одбил како неосновано тужбеното барање на тужителите, а Апелациониот суд ја потврдил пресудата.
Во двете пресуди според подносителите било нејасно зошто судовите воопшто не одлучиле по предлогот на тужителите за сослушување на сведоците и ако на Записник од 04.07.2018 година Основниот суд донел Решение дека се прифаќа предлогот за распит на тужителите, а во однос на распит на сведоците предложени од двете странки судот ќе одлучи во понатамошниот тек на расправата. Судот не донел никаква одлука по однос на овој предлог ниту дал образложение зошто не ги прифатил предлозите за сослушување на сведоци. Исто така Основниот суд не го извел предложениот увид на лице место, ниту го одбил истиот, ниту дал образложение за таквото постапување, а Апелациониот суд воопшто не одговорил на овој жалбен навод.
Видно од материјалните докази но и од исказите на тужителите, со домовите и покуќнината но и со личните предмети на тужителите било постапувано како со отпад и истите од страна на вработените кај тужените биле фрлани во камионите како отпад. Доказ за истото е и Записникот на Град Скопје број 22-16-1/11 од 01.08.2016 година во кој е наведено дека од екипите на ЈП Комунална хигиена се подигнати околу 100м3 разновиден шут меѓу кој имало и делови од апарати. Дека првотужениот ја издал наредбата за рушење на домовите на тужителите, а второтужениот ја спровел признава и второтужениот во самиот одговор на тужбата каде наведува дека овие дејствија се сторени врз основа на налог на Град Скопје. Привидната цел за наводно „чистење“ е јасна: бркање на тужителите и другите Роми да не живеат на тоа место без да се има предвид дали овие луѓе имаат место за живеење и како тоа ќе влијае на нивниот живот. Активностите коишто биле преземени од страна на тужените не биле предвидени во годишната програма за 2016 година која тужените ја доставиле како доказ, а Судот воопшто не дал образложение на овој доказ кој бил побаран токму од судот.
Од дописот од Министерството за правда-Биро за застапување на Република Македонија пред Европскиот суд за човекови права бр.20-237/21 од 17.08.2016 година до секретарот на Град Скопје може да се види дека Град Скопје е задолжен во соработка со Министерството за труд и социјална политика во најкус можен рок да обезбедат (понудат) алтернативно сместување на овие лица, меѓу кои се и тужителите видно од направените списоци по извршен увид на лице место. За тоа кои активности се преземени во врска со овој настан барање објаснување, информации и докази е поднесено и од страна на Народниот правобранител до првотужениот. Судот во донесената пресуда селективно се осврнува на изведените докази и воопшто не дава образложение на дописот од Министерството за правда – Биро за застапување на Република Македонија пред Европскиот суд за човекови права до секретарот на Град Скопје. Напротив Судот погрешно утврдил дека Владата на Република Македонија го задолжило Министерството за труд и социјална политика и дало препорака на првотужениот Град Скопје во најкус можен рок да обезбеди понуда – алтернативно сместување на членовите на заедницата.
Понатаму во барањето се наведува дека Судот не ја утврдил целосно фактичката состојба особено имајќи го предвид различното постапување на тужените кон тужителите од причини што до тужителите не било доставено ниту решение ниту друг правен акт за разлика од другите субјекти како што е Амадеус груп ДООЕЛ Скопје на кого му биле доставени решение, записник и покана за спроведување на едукација и други дополнителни документи со давање на дополнителен рок да ги средат неправилностите утврдени на лице место. Судот погрешно утврдил дека нема компаратор, Амадеус груп ДООЕЛ Скопје е компаратор во конкретниов случај. Дека тужителите не биле известени за ниедна активност може да се утврди и од нивните искази но и од доставениот допис од Народниот правобранител до градоначалникот на Град Скопје од 09.09.2016 година во кој е утврдено дека тужителите не биле известени за постоење на каква било правна одлука или постапка којашто му претходела на присилното иселување.
Исто така, во барањето се наведува дека судот не го применил член 38 став 1 од Законот за спречување и заштита од дискриминација, а тужените со ниту еден доказ не докажале дека немаат сторено дискриминација, односно не го повредиле правото на еднаков пристап на тужителите, а согласно наведениот член „Докажувањето дека нема дискриминација паѓа на товар на спротивната странка“.
Со сите поднесени и изведени докази од страна на тужителите бил претставен prima faciae случај со кој се воспоставува претпоставка за дискриминација.
Според наводите во барањето, Судот погрешно ги применил членовите 6, 7 и 10 од Законот за спречување и заштита од дискриминација. Целосното уништување на домовите и личните ствари, подвижни предмети и третирање на истите како отпад на преку 120 лица сите од ромска националност, вклучувајќи ги домовите на тужителите надвор од секоја законска постапка, без благовремено известување и без давање на алтернативно сместување (неповолно постапување) што за последица имало повреда на правото на тужителите на почитување и неповредливост на домот поради што истите останале на улица,што претставува директна дискриминација од страна на тужените од причини што во други случаи на рушење на нелегално изградени објекти таквите објекти не се третираат како отпад и не се рушат без спроведена процедура. Само ромските куќи се третираат како отпад што е карактеристика својствена на антиромизмот. Само ромските домови биле рушени без донесување на решение и без известување на тужителите, а видно од доставените докази од страна на тужените примени на рочиште од 12.12.2017 година, а за иста ваква постапка правното лице Амадеус груп ДООЕЛ не само што било известено, туку и добило покана за едукација и рок во кој да го исчисти земјиштето. Ваков документ не бил доставен до тужителите.
Според подносителите иселувањето од страна на тужените може да се поистовети со чин на индиректа дискриминација врз основа на етничка припадност, од причини што сите лица погодени од оспорената акција биле Роми, а истиот не може да биде објективно оправдан (член 6 став 2) од Законот за спречување и заштита од дискриминација дури и кога има Роми кои не се засегнати (Европски суд за човекови права, како и други Orsus против Хрватска Пресуда бр.15766/03 од 16.03.2010,149 -153). Различниот третман се смета за дискриминација доколку не постои објективно и разумно оправдување за нееднаков третман. Фактите покажуваат дека во текот на иселувањето, тужените воопшто не внимавале на социјалниот ризик и ранливоста на тужителите и останатите жители Роми како припадници на маргинализирана група како резултат на тоа нивните домови биле уништени, а тие останале бездомници без никаква помош од државата. Оттука не може да се претпостави дека поместувањето е оправдано или дека постои пропорционалност помеѓу преземените активности и резултатот. И самиот тужител Асан Реџеп во својот исказ даден на 22.10.2018 година навел дека иако постојат и други места во кои има и Македоци и Албанци тие места не се срушени, туку е срушена само оваа импровизирана населба во која живеат само Роми.
Понатаму, подносителите го појаснуваат членот 7 од Законот за спречување и заштита од дискриминација во кој вознемирувањето и понижувачкото постапување претставува повреда на достоинството на лице или група на лица кое произлегува од дискриминаторска основа и кое има за цел или резултат повреда на достоинството на одредено лице или создавање заканувачка, непријателска, понижувачка или застрашувачка средина пристап или практика, при што за утврдување на постоење на вознемирување и понижувачко постапување не е потребен компаратор како што тоа го наведува судот.
Заедницата под Кале долги години е добро позната во Скопје како ромска заедница. Тужените прво го уништиле единствениот извор на вода на заедницата, а потоа им ги срушиле и домовите заедно со покуќнината и личните работи коишто ги имале во домовите, ги товариле и фрлиле како отпад што покажува дека тужените експлицитно ги третираат домовите на тужителите како отпад. Од тогаш па до денес земјиштето од кое било присилно иселени не е ставено во друга употреба.
Согласно појаснувањето за вознемирувањето како посебен облик на дискриминација во Прирачникот за обука за судии за антидискриминаторско законодавство, Европскиот суд за човекови права, Стразбур, побликувано од Мисијата на ОБСЕ во Скопје е наведено дека: „вознемирувањето претставува непожелно однесување поврзано со заштитен основ со цел или ефект да се наруши достоинството на човекот и да се создаде заплашувачка, непријателска деградирачка или навредлива средина. Дури и доколку целта не е да се вознемирува, создавањето на непријателска средина со која се нарушува достоинството на личноста е доволна да се утврди постоење на вознемирување“.
Токму тужените со појавувањето на околу 50 службени лица и полициски службеници со преземање на веќе наведените активности, тужителите претрпеле повреда на нивните лични права и повреда на достоинството, односно биле жртва на вознемирување како посебен облик на дискриминација поради нивната етничка припадност.
Фактот дека домовите на тужителите, како и целата ромска населба три пати биле срушени во рок од 15 месеци надвор од секаква законска процедура и со употреба на сила покажува дека постои воспоставен образец за постапување на тужените кој како резултат има создавање на застрашувачка и непријателска средина за тужителите со што се стекнати елементи за постоење на вознемирување како посебен облик на дискриминација.
Во однос на виктимизацијата подносителот наведува дека присилното иселување организирано и изведено од страна на тужените изгледа како да е поврзано со активностите на ЕРРЦ за лобирање до Општина Центар за поврзување на ромската неформална заедница кон водоводната и санитарна мрежа, а исто така тужителите тврдат дека вознемирувањето продолжило со поднесување на апликација од 53 апликанти до Европскиот суд за човекови права во Стразбур помеѓу кои биле и тужителите со закани дека ќе им биде укинато правото на социјална помош што претставува виктимизација согласно член 10 од Законот за спречување и заштита од дискриминација. Доказ дека тужителите се жртви на виктимизација е и дописот од Министерството за правда-Биро за застапување на Република Македонија пред Европскиот суд до секретарот на Град Скопје во кој е наведено „Ве молиме во иднина да се воздржувате од инволвирање на припадниците на Министерството за внатрешни работи при преземање на какви било идни активности на оваа локација и во однос на лицата кои се јавуваат како апликанти пред ЕСЧП“.
Подносителот на барањето, го цитира членот 26 од Уставот на Република Северна Македонија според кој се гарантира неповредливоста на домот, и наведува дека нејасно и спротивно е на Уставот и законот тврдењето на судовите дека „терминот“ „присилно иселување“ користен од тужителите е термин на кој истите немаат право да се повикуваат кога во самите пресуди утврдуваат дека тужителите кои се припадници на ромската етничка група на местото живееле подолго време во импровизирани домови.
Дека објектите во кои тужителите живееле,а кои се срушени на 1.08.2016 година, се сметаат за „дом“ се потврдува и со членот 8 од Европската конвенција за заштита на човековите права и слободи. Целта на членот 8 од Конвенцијата е да се заштити поединецот од произволно мешање на државните органи во неговата приватност. Домот е место, физички дефиниран простор, каде се одвива приватниот и семејниот живот и не зависи од прашањето на законитост спрема домашното законодавство. Значи во конкретниов случај домовите на тужителите се наоѓале покрај реката Вардар како што утврдил самиот суд. Тоа што истите не биле од тврда градба и за истите тужителите не поседувале имотен лист воопшто не било релевантно во однос на повредата на домот која ја претрпеле тужителите. Членот 8 од Конвенцијата ја наметнува обврската на државата и нејзините органи да се воздржат од мешање во приватниот и семејниот живот на поединецот. Губењето на домот претставува најтежок облик на мешање во правото на почитување на домот (Winterstein и други против Франција претставка бр.27013/2007, пресуда од 17.10.2013, &76(b). Неспорно е дека со рушењето на домовите на тужителите, тужените се мешале во правото на почитување на приватниот и семеен живот на тужителите.
Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права е интегрален дел од Македонскиот национален систем и во истиот во член 11 е забрането присилно иселување и предвидува процедурална заштита која е елаборирана во Генералниот коментар бр.7 кој се однесува на забрана за присилно иселување.
Во поднесеното барање се наведува дека Комитетот на ОН за економски, социјални и културни права во својот Извештај и заклучни согледување за 2016/2017 година и препорачува на Република Македонија да ги преземе сите неопходни мерки за да обезбеди пристапни социјални станбени единици за загрозените и маргинализирани лица и семејства, вклучувајќи ги особено ромските семејства, како и за подобрување на условите за живот во неформалните населби и колективните центри. Исто така препорачува државата членка да преземе конкретни чекори за да се гарантира безбедноста на сите жители на дивоградбите, особено на Ромите, како и да им се обезбеди помош за да имаат корист од Законот за легализација на бесправно изградените згради до 2011 година. Воедно, Комитетот ја охрабрува државата членка да донесе законска рамка за воспоставување процедури кои ќе треба да се следат во случај на иселување што е во согласност со меѓународните стандарди и насоки содржани во Општиот коментар бр.7 (1997) за правото на соодветно домување; присилните иселувања. Во насока на Општиот коментар бр.4 и 7 на Комитетот на ОН, а во врска со членот 11 од Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права, еден од условите во случај на принудно иселување е лицата да бидат известени однапред во определен временски период пред денот на иселувањето.
Поради наведеното во барањето се предлага Уставниот суд да го усвои барањето за заштита на слободите и правата на подносителите и да донесе Одлука со која ќе утврди повреда на уставните права и слободи и ќе ја пониши Пресудата П4-441/17 на Основниот суд Скопје 2 Скопје донесена на 26.12.2018 година и Пресудата ГЖ-1279/19 на Апелациониот суд Скопје донесена на 23.04.2019 година поради повреда на членовите 9 и 26 од Уставот – дискриминација врз основа на национално потекло коешто ја подразбира и етничката припадност.
5. Судот на седницата, од увидот во Пресудата на Основниот суд Скопје II Скопје бр.3 П4-441/17, утврди дека постапувајќи по тужбата на тужителите Асан Реџеп од Скопје, Заим Мемишов од Прилеп, Авдија Бекриши од Р.Србија, Асан Дудије од Скопје и Европскиот центар за правата на Ромите со седиште во Будимпешта Унгарија против тужените Град Скопје и ЈП Комунална Хигиена од Скопје, за надомест на штета поради дискриминација вредност на спорот 240.000,00 денари по одржана главна, јавна и усна расправа на 18.12.2018 година, во присуство на полномошникот адвокат Кети Јандријеска Јованова од Скопје и полномошниците на прво и второ тужениот, на 26.12.2018 година, судот на 26.12.2018 година ја донел и објавил наведената пресуда со која тужбеното барање на тужителите Асан Реџеп, Заим Мемишов, Авдија Бекриши, Асан Дудије и Европскиот центар за правата на Ромите СЕ ОДБИВА КАКО НЕОСНОВАНО и секоја странка да ги поднесе своите трошоци на постапката.
Во образложението на пресудата е наведено дека со тужба поднесена на 10.05.2017 година прво, второ, трето и четврто тужители навеле дека се припадници на Ромската етничка група која до 01.08.2016 година живеела во заедница во близина на реката Вардар под Кале во Град Скопје скоро 9 години. Петтотужителот е здружение на граѓани кое имало оправдан интерес за заштита колективните интереси на Ромите. Во тужбата се наведува дека тужителите на 23.04.2015 година без никакво решение од надлежен орган биле присилно иселени од нивните домови по што следело и присилно исселување и рушење на нивните домови на 20.08.2015 година. На 01.08.2016 година без претходно предупредување или известување, полицијата на барање на тужените заедно со тужените, Комуналната инспекција и редарите од Град Скопје влегле во импровизираната населба во која живееле тужителите и го уништиле нивниот единствен извор на вода, куќите и покуќнината. Присилното иселување изгледало како да е поврзано со активностите на ЕРРЦ за лобирање до Општина Центар за спречување на дискриминација на Ромите. Неколку дена по присилното иселување Центарот на социјални работи на Град Скопје усмено понудил сместување на 19 лица во Прифатниот центар во с.Чичино од кои сите одбиле да го прифатат сместувањето. Тужителите сметат дека со ваквите дејствија било извршено бркање на истите и другите Роми без да се има во предвид дали имале друго место за живење, па сметат дека истото претствувало дискриминација, вознемирувањње и понижувачко постапување и виктимизација. Со тужбата се бара да се утврди дека тужените извршиле дискриминација со непреземање на посебни мерки за заштита,поради што тужените да се задолжат да им исплатат на прво, второ, трето и четврто тужители надомест на штета поради повреда на личните права во износ од 240.000,00 денари.
Судот во постапката по предметот од дозволените и изведни предложени докази кои таксативно се наведени во пресудата, врз основа на совеснa и грижлива оцена на секој доказ посебно и на сите докази заедно како и врз основа на резултатите од целокупната постапка утврдил дека:
Прво, второ, трето и четврто тужители се припадници на ромската етничка група и до 1.08.2016 година живееле во заедница во близина на реката Вардар, на местото под Кале во Скопје. Заедницата била сочинета од поголем број на семејства кои на местото живееле подолго време во импровизирани домови. Петтотужителот е Европскиот центар за правата на Ромите со седиште во Будимпешта, Унгарија.
Тужителите и нивните семејства не се сопственици на земјиштето на местото викано Под Кале, и истото има статус на градежно неизградено земјиште во приватна сопственост. На земјиштето почнале да живеат своеволно без да побараат согласност од државните органи или сопственикот. За населувањето не поседувале правен основ, а исто така не поседувале легални објекти од траен карактер изградени врз основа на соодветна документација во согласност со Законот за градежно земјиште, туку живееле во импровизирани домови сочинети од достапни материјали-кеса, најлони, пластика и дрва.
Тужителите се занимавале со собирање на отпад и во поглед на оваа околност пред судот се претставиле како собирачи на пластика. Со текот на годините, заедницата во поширока смисла, вклучувајќи ги и тужителите создавала депонии од разновиден отпад картонска, најлонска амбалажа, пластични шишиња, гуми, кабли и друг смет за кои надлежните органи во управна постапка утврдиле дека претставуваат опасност од избувнување на пожар и на земјиштето се наоѓале спротивно на Законот за јавна чистота. Исто така, градежното земјиште било во сопственост на правното лице ДТУ Амадеус Груп ДООЕЛ Скопје и било предвидено за изведување на градба. Поради овие околности првотужениот преку Инспекторатот на Град Скопје – Одделение за комунална инспекција извршил инспекциски надзори во врска со одржување на градежно неизградено земјиште и утврдување на факти и околности за одржување на чистотата како дејност од јавен интерес од локално значење. Во легална постапка спроведена во согласност со Законот за јавната чистота, Комуналните инспектори ги констатирале погоре опишаните неправилности за што биле спроведени мерки за чистење на земјиштето, а по чистењето заедницата повторно се населувала и одново создавала депонија. Ваквата состојба траела до 01.08.2016 година кога врз основа на поединечен управен акт донесен во законита постапка, првотужениот Град Скопје го задолжил второтужениот ЈП Комунална хигиена да изврши чистење на дивата депонија на левата страна на кејот на реката Вардар, со цел спроведување на јавната чистота и одржување на градежно неизградено земјиште. Мерките резултирале со подигање на околу 100 м3 разновиден шут-картонска и најлонска амбалажа, пластични шишиња, делови од апарати, гуми, кабли и сл.
Пред спроведување на мерките првотужениот по писмен пат повикал претставници од Меѓуопштинскиот центар за социјални работи на Град Скопје со цел да се преземаат дејствија за згрижување на членовите на заедницата (меѓу кои и семејствата на тужителите), претставаници од Министерството за труд и социјална политика и Министерството за внатрешни работи, кои биле присутни.
Службата за заштита на возрасни и стари лица во склоп на ЈУ Меѓуопштински центар за социјални работи, на тужителите им предложила сместување во центарот за бездомници во Чичино село. Тужителите во нивно име и во име на своите семејства го одбиле понуденото сместување. Подоцна тужителите Асан Реџеп и Заим Мемишов лично и за своите семејства побарале сместување во истиот центар за бездомници.
По спроведените мерки, на тужителите им било обезбедено сместување во домот „Ранка Милановиќ“ во Скопје, за кое изјавиле дека го прифатиле и биле задоволни од уредувањето и сместувањето.
Според моменталната состојба тужителите живеат во обезбедени домови во Прифатен центар во с.Визбегово – Скопје и истите изјавиле дека се задоволни од тамошните услови.
Фактичката состојба судот ја утврдил врз основа на изведени докази коишто се таксативно наведени, чија содржина е презентирана во пресудата.
Понатаму, во пресудата се наведува дека тужителите не доставиле доказ за какво било насилно однесување спрема нив или сторување на кривично дело од страна на лицата и органите кои ги преземале активностите. Воедно, тужителите не доставиле доказ дека до надлежните органи пријавиле оштетување или одземање на нивни лични предмети, ниту бил доставен доказ дека била поведена соодветна постапка за утврдување на одговорност поради незаконитости и неправилности при спроведување на чистењето.
Исто така, судот во пресудата утврдил дека пред преземањето на дејствија од страна на тужените за чистење на просторот на кој биле населени тужителите, а како станувало збор за градежно неизградено земјиште сопственост на правното лице ДТУ Амадеус Груп ДООЕЛ Скопје на кое живееле диво населени Роми кои собирале најразличен отпад и создавале депонија, Инспекторатот на Град Скопје го задолжил правното лице да ја исчисти локацијата и да ја врати во првобитна состојба што било и направено, од кои причини постапката спрема правното лице била запрена поради извршеното чистење на земјиштето.
Судот исто така, утврдил дека во врска со мерките за чистење на земјиштето, првотужениот Град Скопје, а по барање на Министерството за правда – Биро за застапување на Република Северна Македонија пред Европскиот суд за човекови права, доставил одговор за преземените дејствија во кој одговор е изнесена фактичката состојба.
Во пресудата се наведува дека за тужителите не бил спорен фактот дека земјиштето било во приватна сопственост на трето лице.
Оттука, Судот утврдил дека тужбеното барање е неосновано.
Во натамошниот текст на пресудата, Судот ги цитира одредбите од член 3, член 5 став 1 точките 3, 4 и 8, член 6, член 7 и член 38 став 1 од Законот за спречување и заштита од дискриминација („Службен весник на Република Македонија“ бр.50/2013, 44/2014, 150/2015, 31/2016 и 21/2018), при што наведува дека со тужбата се бара Судот да утврди дека тужените го повредиле правото на еднакво постапување на прво, второ, трето и четврто тужителите поради нивната ромска етничка припадност и извршиле вознемирување, дискриминација и виктимизација со актот кој го нарекуваат присилно иселување и со непреземање на посебни мерки за заштита.
Имајќи го предвид тврдењето во тужбата, судот бил должен да утврди дали однесувањето на тужените било дискриминаторско постапување кое создавало основи за депривилигирање на тужителите на неоправдан начин, или изложување на неправеден и деградирачки однос во споредба со други лица во иста ситуација, дали постапувањето било насочено кон одземање, нарушување или ограничување на еднаквото признавање или уживање на човековите права и слободи споредено со третманот кој го има или би можело да го има друго лице во исти или слични услови, дали постоело вознемирување и понижувачко постапување, повреда на достоинството на тужителите кое би произлегло од дискриминаторска основа и кое би имало за цел повреда на достоинството или создавање на заканувачка, непријателска, понижувачка средина, пристап или практика. Исто така, судот требало да утврди дали дејствијата на тужените имале легитимна (објективно оправдана) цел која не била спротивна на Уставот и на одредбите на меѓународните договори, а која соодветствувала со реалните потреби, однапред била прецизно дефинирана и пропорционална на ефектите коишто требало да се постигнат.
Првата околност која судот ја воочил е тоа што тужителите не посочиле кои се или биле лицата кои се наоѓаат/наоѓале во слична ситуација и биле привилегирани наспрема тужителите. Имено на Судот воопшто не било посочено, ниту било предмет на докажување фактот дека друга група на граѓани во иста ситуација се привелегирани и им е овозможено да живеат и функционираат како нив. Само при постоење на ваква околност судот би можел да утврди дека една група е привилегирана за исти работи за што тужителите биле депривилегирани. Како самите тужители во склопот на товарот на докажување и нивната диспозиција загарантирано со член 38 од Законот за спречување и заштита од дискриминација не изнеле тврдење во оваа насока поткрепено со факти и докази, судот преминал кон испитување дали постојат и други основи за дискриминација.
Во натамошната постапка судот се впуштил во испитување на тоа дали дејствијата преземени од тужените биле насочени кон дискриминација, односно дали може да се окарактеризираат како дискриминаторски, вознемирувачки или виктимизаторски дејствија со мотив насочен кон таа цел или пак имаат легитимна и оправдана цел која не е спротивна на Уставот, законите и одредбите на меѓународните договори.
Во врска со наведеното, судот оценил дека дејствијата и воопшто однесувањето на тужените не претставувало дискриминаторско однесување. Според судот терминот „присилно иселување“ користен од тужителите е термин на кој истите немаат право да се повикуваат. Имено согласно позитивните законски прописи, тужителите немаат никаква законска и правна основа да престојуваат на земјиште кое е туѓа сопственост и предвидено за градење на објекти, ниту на туѓиот простор имаат право да засноваат импровизирани населби при што и самите посочиле дека не побарале дозвола за населување. Државата и покрај ваквото населување подолг временски период го толерирала начинот на живеење на тужителите, меѓутоа поради појава на дополнителни околности имала обврска да интервенира на соодветен и легитимен начин. Една од околностите било и постоењето на трето лице со засновано право на сопственост на градежно неизградено земјиште. Правото на сопственост во Република Македонија е неприкосновено како уставна категорија, па во овој случај невозможно е заради слободна волја на тужителите, нивниот избор на начин на живеење без притоа да поседуваат правен основ или дозвола да се дозволи осуетување на туѓо сопственичко право. Доколку би се занемарило сопственичкото право, тогаш спротивна претпоставка би било создавање на ситуација во која би имало нееднакво и противуставно постапување токму спрема сопственикот. Втората околност поради која тужените морале да реагираат на содветен начин бил фактот што тужителите како собирачи на отпад не ги почитувале законските прописи за јавна чистота, создавале диви и опасни депонии, а истовремено и покрај интервенциите на надлежните органи тие и понатаму продолжиле со таквиот начин на живеење и постапување. Откако надлежните органи во неколку наврати преку законита постапка спреоведена согласно Законот за јавна чистота, а во интерес на одржување на јавната чистота и обезбедување на градежното земјиште преземале законити дејствија.
Во однос на интересите на тужителите, судот утврдил дека тужените ги презеле сите можни мерки за заштита. Имено, пред започнување со мерките повикани биле стручни лица од надлежното министерство и Јавната установа меѓуопштински центар за социјална работа на Град Скопје кои на тужителите предложиле сместување во Прифатен центар во Чичино село кој предлог тужителите го одбиле и ако потоа и самите поднеле барање за сместување во истото. Понатаму тужителите самостојно изјавиле дека биле сместени во домот „Ранка Милановиќ“ каде биле задоволни од сместувањето, а со моменталната состојба биле сместени во Прифатен центар во с.Визбегово. Низ распитот судот забележал особено задоволство на странките во однос на прашањето на претходното и моменталното сместување.
Од наведените факти и докази судот со сигурност утврдил дека дејствијата на тужените биле насочени исклучиво кон исполнување на своите законски обврски и спроведување на позитивните законски прописи, а не кон дискриминирање, вознемирување или виктимизација спрема тужителите, за кои активно се преземале мерки за заштита и обезбедување на услови за живот за кои и самите изјавиле задоволство. Особено забележителна била координацијата на првотужениот со Јавната установа меѓуопштински центар за социјална работа на Град Скопје како овластен орган да обезбедува сместување на бездомни лица и нивните семејства. Првотужениот правилно постапил кога го повикал овој орган со цел да се овозможи сместување на тужителите.
Судот во оваа постапка го ценел исклучиво само однесувањето на тужените во рамките на нивните законски овластувања, можности во поглед на дејствијата преземени од нивна страна. Согласно член 2 став 1 од Законот за парничната постапка, судот одлучувал во границите на тужбеното барање и утврдил дека тужените презеле мерки за заштита.
Од наведените и образложени причини, тужбеното барање на петто тужителот Европскиот центар за правата на Ромите, исто така е неосновано.
6. Незадоволни од донесената Пресуда 3 П4-44/17 на Основниот суд Скопје 2 Скопје, останале тужителите и преку полномошникот изјавиле навремена жалба со која ја побиваат првостепената пресуда поради суштествена повреда на одредбите од парничната постапка, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право, како и поради одлуката за трошоците во постапката.
Апелациониот суд Скопје по проучување на списите по предметот, ценејќи ја обжалената пресуда и наводите во жалбата на 23.04.2019 година, донел Пресуда со која:
Жалбата на тужителите изјавена преку полномошникот Кети Јандриеска Јованова ДЕЛУМНО СЕ УВАЖУВА.
ПРЕСУДАТА на Основниот суд Скопје 2 Скопје П4-441/17 од 26.12.2018 година, во обжалениот дел на тужбеното барање во став 1 и став 2 од изреката СЕ ПОТВРДУВА.
РЕШЕНИЕТО за трошоци по постапката содржано во пресудата на Основниот суд Скопје 2 Скопје П4-441/17 од 26.12.2018 година во ставот 3 од изреката СЕ УКИНУВА и предметот во тој дел се враќа на првостепениот суд на повторно постапување и одлучување.
Апелациониот суд Скопје утврдил дека жалбата е неоснована, односно неосновани се жалбените наводи за суштествена повреда на член 343 став 2 т.14 од Законот за парничната постапка. Според судот обжалената пресуда е јасна и разбирлива со доволни причини за решителните факти од кои се раководел судот при донесување на својата одлука, изреката нема недостатоци ниту противречи со причините дадени во образложението за таквото одлучување.
Жалбените наводи за суштествена повреда на одредбите од член 343 став 1 во врска со член 7 и 8 од Законот за парничната постапка, Апелациониот суд не ги прифатил од причини што првостепениот суд правилно ги применил одредбите од цитираните членови поради што и не ја сторил наведената повреда, како ни повреда на одредбата од член 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи.
Апелациониот суд исто така констатирал дека се неосновани жалбените наводи на тужителите за тоа дека првостепениот суд воопшто не одлучил по предлогот на тужителите за сослушување на предложените сведоци, како и жалбените наводи дека судот не го извел предложениот доказ со увид на лице место.
Ова од причини што согласно член 206 од Законот за парничната постапка, доказите се изведуваат на предлог на странките, но судот е тој кој одлучува кои докази ќе ги изведе заради утврдување на одлучните факти и на кои докази ќе поклони верба. Оттука, судот не прави суштествена повреда на одредбите на парничната постапка ако не изведе определен доказ предложен од странките.
Неосновани се и жалбените наводи за погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба,од причина што фактичката состојба во предметот е правилно и целосно утврдена врз основа на изведените докази во текот на постапката, а согласно член 8 од Законот за парничната постапка која фактичка состојба во целост ја прифаќа и овој суд.
Апелациониот суд ги оценил истакнатите жалбени наводи на тужителите, но истите не ги прифатил за основани, а во целост ги прифатил и се согласува со образложените причини на првостепениот суд.
Во пресудата на Апелациониот суд се наведува дека првостепениот суд правилно нашол дека тужителите во конкретниов случај не посочиле кои се или кои биле лицата кои се наоѓаат- наоѓале во слична состојба како нив и биле привилегирани наспрема тужителите, а во смисла на Законот за спречување и заштита од дискриминација. Во конкретниов спор тужителите воопшто не посочиле ниту изнеле како предмет на докажување факт дека друга група на граѓани во иста ситуација како тужителите биле привилегирани и им било овозможено да живеат и функционираат како нив. Само при постоење на таква околност судот би можел да утврди дека тужителите биле депривилегирани.
Понатаму, Апелациониот суд утврдил дека самите тужители во склопот на товарот на докажување и нивната диспозиција загарантирана со членот 38 од Законот за спечување од дискриминација не изнеле тврдење во насока поткрепено со факти и докази. Поради што првостепениот суд правилно ценел дали постојат и други основи за дискриминација предвидени со Законот, односно утврдување на фактот дали дејствијата преземени од страна на тужените се насочени кон дискриминација, дали може да се окарактеризираат како дискриминаторски, вознемирувачки или виктимизаторски дејствија со мотив насочен токму кон таа цел, или пак, имаат легитимна и оправдана цел којашто не е спротивна на Уставот, законите и одредбите на меѓународните договори.
По наоѓање на Апелациониот суд, првостепениот суд правилно утврдил дека мерките, дејствијата и воопшто однесувањето на тужените не претставува дискриминаторско однесување и дека терминот „присилно иселување“ користен од тужителите е термин на кој истите немаат право да се повикуваат. Ова од причини што согласно позитивните законски прописи тужителите немаат никаква законска основа да престојуваат и да засноваат импровизирани населби на земјиште кое е во туѓа сопственост и е предвидено за градење на објекти. Тужителите и сами посочиле дека не побарале дозвола за населувањето, а државата подолг временски период го толерирала ваквиот начин на живеење на тужителите. Меѓутоа поради појава на дополнителни околности државата имала обврска да интервенира на соодветен и легитимен начин, а една од околностите било постоење на трето лице со засновано право на сопственост на градежно неизградено земјиште. Во Република Македонија правото на сопственост е неприкосновено уставно право, па во овој поглед невозможно е заради слободна волја на тужителите нивниот избор на начин на живеење да се осуети туѓото сопственичко право. Доколку би се занемарило сопственичкото право тогаш спротивна претпоставка би било создавање на ситуација во која би имало нееднакво и противуставно постапување спрема сопственикот. Втората околност заради која тужените морале да реагираат на соодветен начин бил фактот што тужителите како собирачи на отпад не ги почитувале законските прописи за јавна чистота, а иствремено и покрај интервенциите на надлежните органи тие и понатаму продолжиле со таквиот начин на живот.
Од утврдените факти и околности, Апелациониот суд оценил дека првостепениот суд правилно оценил дека дејствијата на тужените биле насочени исклучиво кон исполнување на своите законски обврски и спроведување на позитивните законски прописи, а не кон дискриминација, вознемирување или виктимизација спрема тужителите, а за кои активно се преземале мерки на заштита и обезбедување на услови за живот, за кои и самите изјавиле задоволство, а на која околност особено забележлива била координацијата на првотужениот со Јавната установа Меѓуопштинскиот центар за социјална работа на Град Скопје да обезбеди сместување на бездомните лица и нивните семејства.
Оттука, имајќи го предвид наведеното, Апелациониот суд констатирал дека на утврдената фактичка состојба, првостепениот суд правилно го применил материјалното право кога согласно членовите 3, 5, 6, 7 и 38 од Законот за спречување и заштита од дискриминација барањето на тужителите го одбил како неосновано поради што жалбените наводи за погрешна примена на материјалното право се јавуваат како неосновани, од кои причини Апелациониот си одлучил како во став 1 и став 2 од изреката согласно член 357 од Законот за парничната постапка.
По оценка на Апелациониот суд основани биле жалбените наводи на тужителите по однос на одлуката за парничните трошоци.
7. Според член 8 став 1 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Според член 9 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Според член 26 став 1 од Уставот, „се гарантира неповредливоста на домот“, а во ставот 2 од истиот член се определува дека „правото на неповредливост на домот може да биде ограничено единствено со судска одлука кога е во прашање откривање или спречување на кривични дела или заштита на здравјето на луѓето“ (став 2).
Според член 50 став 1 од Уставот на Република Северна Македонија, секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија, во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност.
Според членот 54 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и тоа само во време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот, при што ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.
Со член 110 алинеја 3 од Уставот е утврдено дека Уставниот суд на Република Северна Македонија ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.
9. Со Законот за спречување и заштита од дискриминација („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019), се уредуваат превенцијата и забраната од дискриминација, облиците и видовите на дискриминација, постапките за заштита од дискриминација, како и составот и работата на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација (член 1).
Цел на овој закон е обезбедување на принципот на еднаквост и спречување и заштита од дискриминација во остварувањето на човековите права и слободи (член 2).
Во членот 4 од наведениот закон е утврдено значењето на одделни изрази употребени во Законот, па така во точката 7 е предвидено дека легитимна и објективно оправдана цел е целта за чиешто остварување средствата треба да соодветствуваат со реалните потреби во конкретен случај, да се однапред прецизно дефинирани, да се неопходни за остварување на таа цел, како и да се пропорционални на ефектите што треба да се постигнат.
Во членот 6 од Законот е предвидено дека дискриминација е секое разликување, исклучување, ограничување или давање првенство што се заснова на дискриминаторска основа, со сторување или несторување, што имаат за цел или резултат спречување, ограничување, признавање, уживање или остварување на правата и слободите на одредено лице или група на еднаква основа со други. Ова ги опфаќа сите форми на дискриминација вклучително и оневозможување на соодветно приспособување и оневозможување на пристапност и достапност на инфраструктурата, добрата и услугите.
Во членот 8 од Законот е дефинирано кога постои директна или индиректна дискриминација, па така:
(1) Директна дискриминација постои кога со едно лице или со група се постапува, се постапувало или би се постапувало понеповолно во однос на друго лице или група во фактичка или можна споредлива или слична ситуација, врз дискриминаторска основа.
(2) Индиректна дискриминација постои кога преку навидум неутрални прописи, одредби, критериуми, програми или практики, се става некое лице или група во понеповолна положба врз дискриминаторска основа во споредба со други лица или група лица, освен кога произлегува од легитимна цел, а средствата за постигнување на таа цел се пропорционални, односно се соодветни и неопходни.
Во член 10 став 1 од Законот е предвидено дека:
(1) Вознемирувањето претставува несакано постапување кон лице или група лица врз дискриминаторски основи што има за цел или последица, повреда на достоинството или создавање на заканувачка, непријателска, понижувачка или застрашувачка средина,пристап или практика.
Според член 11 од Законот, виктимизација претставува трпење на штетни последици од страна на лице поради преземање дејства за заштита од дискриминација, односно пријавило дискриминација, почнало постапка за заштита од дискриминација, сведочело во текот на постапката или на друг начин учествувало во постапка за заштита од дискриминација.
Во Законот за спречување и заштита од дискриминација („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.101/2019) од 22.05.2019 година, за прв пат во законодавството на Република Северна Македонија се дефинира поимот сегрегација во членот 12 кој гласи:
“Сегрегација е физичко одделување на лице или група лица врз дискриминаторска основа без легитимна или објективно оправдана цел.“
10. Со Законот за јавна чистота, (“Службен весник на Република Македонија“ бр.111/2008, бр.64/2009, 114/2010, 23/2011, 53/2011, 80/2012, бр.163/2013, 44/2015,.147/15 и 31/16, се уредуваат условите и начинот на одржување на јавната чистотa, правата и обврските на учесниците во одржувањето на јавната чистота,површините и објектите на кои се врши одржување на јавната чистота, собирање на смет и чистење на снег и мраз во зимски услови (член 1).
Според член 3 од наведениот закон одржувањето на јавната чистота е континуиран процес кој обезбедува трајно и квалитетно чистење на јавните површини на јавните објекти, на отворените простори на јавните објекти, на неизградено градежно земјиште сопственост на физички и правни лица во централното подрачје на општината, општините во Градот Скопје и Градот Скопје, и на дворните површини на колективните и индивидуалните објекти за домување, заради обезбедување на здрава и чиста животна средина.
Според член 18 од Законот, правните и физичките лица сопственици на објекти, сопственици на неизградено градежно земјиште во централното подрачје на општината,општините во Градот Скопје и Градот Скопје, односно сопственици и корисници на отворените простори на јавни објекти што се за редовна употреба на овие објекти се должни тие простори редовно да ги одржуваат на тој начин што нема да создаваат смет и други отпадоци, како и да го одржуваат зеленилото на тие простории.
11. Според член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.
Одлуката за пристапување на Република Македонија кон меѓународно правните документи за основните човекови права и слободи донесени од ООН, меѓу кои се Универзалната декларација за човековите права (донесена на 10 декември 1948 година) и Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права (донесен на 16 декември 1966 година), е објавена во “Службен весник на Република Македонија” бр. 57/1993 од 23 септември 1993 година.
Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи на Советот на Европа е ратификувана со Закон објавен во “Службен весник на Република Македонија” број 11/1997.
Според член 8 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, секој човек има право на почитување на неговиот приватен и семеен живот, домот и преписката. Јавната власт не смее да се меша во остварувањето на ова право, освен ако тоа мешање е предвидено со закон, и ако претставува мерка која е во интерес на државата и јавната безбедност, економската благосостојба на земјата, заштитата на поредокот и спречувањето на кривичните дела, заштита на здравјето и моралот или заштитата на правата и слободите на другите, во едно демократско општество.
Со членот 17 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права, е определено дека никој не може да биде изложен на самоволно и незаконско мешање во неговиот приватен живот, семејство, стан или преписка, ниту на противзаконити напади на неговата чест и углед. Секој има право на законска заштита против таквото мешање или напад.
Според член 1 од Универзалната декларација за правата на човекот, сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви во достоинството и правата. Во членот 12 од Декларацијата, пак, е предвидено дека никој нема да биде изложен на произволно вмешување во приватниот живот, семејството, домот и преписката, ниту пак на напади врз неговата чест и углед. Секој има право на правна заштита од таквото вмешување или напади.
12. Од наведените одредби кои го дефинираат поимот дискриминација произлегува дека дискриминација означува изложување на одредено лице на нееднаков, различен или понеповолен третман или положба во споредба со други лица кои се наоѓаат во иста ситуација, односно неоправдано правно или фактичко, непосредно или посредно правење на разлика или нееднакво постапување односно пропуштање (исклучување, ограничување или давање првенство) во однос на лица или групи на лица, кое се заснова на некоја нивна карактеристика (дискриминаторска основа).
Суштествено кај случаите на дискриминација е лицето кое тврди дека му е повредено правото на еднакво постапување со дискриминација, треба да ги изнесе сите факти и докази во поткрепа на своето тврдење односно да докаже дека со дејствието што го оспорува тој бил дискриминиран по една или повеќе дискриминаторски основи, односно треба да покаже релевантни факти и докази дека бил изложен на нееднаков третман или недоволен третман во споредба со друго лице во иста ситуација, за да се активира механизмот за заштита од дискриминација.
Европскиот суд за човекови права во својата судска пракса утврдил дека дискриминацијата значи различно постапување без објективно и разумно оправдување со лица во релативно слични ситуации. Во однос на индиректната дискриминација како форма на дискриминацијата, Европскиот суд прифатил дека: „општата политика или мерка која има несразмерно штетни последици по одредена група може да се смета за дискриминирачка без разлика што не е конкретно насочена кон групата“. (општите принципи на праксата на Европскиот суд за човекови права во поглед на дискриминацијата воопшто и посебно за индиректната дискрминација се резимирани во пресудата во случајот D.H. and others v. Czech Republic, пресуда на Големиот совет од 13 ноември 2007 година). На овој предмет укажуваат и подносителите на барањето за заштита на слободите и правата, во кое тие наведуваат дека Европскиот суд за човекови права пресудата ја донел потпирајќи се на статистички податоци за бројот на ромските деца во чешките училишта за деца со посебни потреби, коишто статистички податоци биле доставени од страна на апликантите.
Од тука, произлегува дека за да постои дискриминација, вклучително и индиректна дискриминација, првенствено мора да се утврди постоењето на различен, неповолен третман на едно лице или група на лица во однос на друго лице односно друга група на лица и дека таквиот неповолен третман е поради заштитената карактеристика на лицето. Или, во нашиот конкретниот случај да се покаже дека на друго лице или група на лица кои биле во идентична или слична положба како подносителите, но кои ја немале заштитената карактеристика, односно кои биле од неромска етничка припадност, и им билo oвозможено да живеат на идентичен начин и во идентични импровизирани живеалишта.
Меѓутоа во постапката пред редовните судови и во постапката пред овој суд подносителите немаат поднесено каков и да било доказ во наведенава смисла. Спротивно на подносителите на барањето, ние сметаме дека и кај индиректната дискриминација е потребно да се посочи компаратор, а товарот на докажувањето ќе премине на тужениот тогаш кога врз основа на фактите и доказите доставени од подносителот ќе може да се претпостави дека во случајот дошло до дискриминација. Оттука, Судот смета дека иницијалниот товар на докажувањето е на страната на подносителите на барањето кои треба да посочат определени факти и да достават докази, а не само да тврдат дека билe ставени во неповолна, дискриминаторска положба, без при тоа да посочат дека имало различен третман и без да укажат во однос на кое друго лице или лица треба да се споредува компарација.
Оттаму, наводите во барањето дека Основниот суд и Апелациониот суд не ја утврдиле целосно фактичката состојба, односно судовите погрешно утврдиле дека во конкретниов случај нема компаратор се неосновани. Според нив како компаратор требало да се зема постапувањето на надлежните органи спрема правното лице Амадеус Груп ДООЕЛ Скопје на кого му биле доставени решение, записник и покана за спроведување на едукација и други дополнителни документи за расчистување на просторот, а спрема нив така не било постапено. Уставниот суд оцени дека првостепениот и второстепениот суд правилно постапиле кога како компаратор не го земале правното лице Амадеус Груп ДООЕЛ спрема кого наложиле чистење на земјиштето каде се наоѓало истото, од причини што правното лице својата дејност ја вршело на земјиште во приватна и воедно лична сопственост, а спрема Законот за јавната чистота за одржување на јавна чистота се задолжени и правните лица кои ја вршат дејноста и на приватно градежно неизградено земјиште. Тука треба да се има предвид дека правното лице и подносителите на барањето не се во иста правна положба, од каде и не може да се пристапи кон компарација.
Бидејќи со барањето не се презентирани докази во поткрепа на тврдењето за нееднакво постапување во еднакви случаи, односно дека барателите биле во иста правна и фактичка положба со друго лице или лица, но дека тие биле понеповолно третирани во однос на тие лица поради нивното ромско етничко потекло, и дека на тој начин биле оневозможени во остварувањето на истите слободи и права, според наше мислење изнесените наводи во барањето, не ги задоволуваат критериумите на факти и докази, како појдовна основа од која би можело да се направи анализа на конкретниот случај.
13. Тргнувајќи од наведените уставни одредби, одредбите од наведените меѓународни документи, Законот за спречување и заштита од дискриминација и Законот за јавна чистота како и изведените докази од првостепениот суд кои ги потврдил и Апелациониот суд, Уставниот суд оцени дека во конкретниов случај не може да се постави прашањето за дискриминација по основ на етничка припадност. Ова од причини што при мериторното одлучување на судовите за оцена на тоа дали тужителите, односно подносителите биле дискриминирани на кој начин дошло до повреда на правото во приватниот живот, семејството и домот, судовите го имале предвид вообичаениот тест за тоа: дали вмешувањето на државните органи било легитимно, односно, било во согласност со закон; дали вмешувањето во уживањето во правото било остварено поради постигнување на некоја легитимна цел и дали вмешувањето било пропорционално по однос на легитимната цел која се сакала да се постигне во едно демократско општество.
Ваквото становиште на Судот се темели врз основа на утврдената фактичка состојба кој ја утврдиле и Основниот и Апелациониот суд.
Имено, подносителите на барањето се припадници на ромската етничка заедница кои живееле во заедница во импровизирани живеалишта сочинети од достапни материјали како кеси, најлони, пластика и дрва во близина на реката Вардар на местото Под Кале, скоро 9 години без да побараат согласност од државните органи или сопственикот. Тужителите и нивните семејства пред наведениот датум (01.08.2016 год) на два пати биле присилно иселувани, меѓутоа тие повторно се навраќале на истото место, односно на земјиште кое било во приватна сопственост и на кое било предвидено изградба на градежни објекти.
Тужителите пред судот се претставиле како собирачи на пластика, разновиден отпад-картонска, најлонска амбалажа, пластични шишиња, гуми, кабли и друг смет од кој со текот на години создавале депонии, за коишто надлежните органи утврдиле дека претставуваат опасност за избувнување на пожар на земјиштето на кое бил акумулиран отпадот, спротивно на Законот за јавна чистота. Поради опасност од избувнување на пожар и поради фактот што тужителите односно подносителите на барањето биле населени на туѓо земјиште, согласно Законот за јавна чистота комунални инспектори на повеќе наврати констатирале неправилности и спровеле мерки за чистење на земјиштето, а по чистењето заедницата повторно се населувала и одново создавала депонија. Ваквата состојба траела до 01.08.2016 година кога врз основа на акт, Градот Скопје го задолжил ЈП Комунална хигиена да изврши чистење на дивата депонија со цел спроведување на јавната чистота и одржување на градежното неизградено земјиште. Преземените мерки резултирале со подигање на 100 м3 разновиден отпад.
Пред спроведување на мерките, Градот Скопје по писмен пат повикал претставници од Меѓуопштинскиот центар за социјални работи на Град Скопје со цел да се преземат дејствија за згрижување на членовите на заедницата, претставници од Министерството за труд и социјална политика и Министерството за внатрешни работи кои биле присутни при преземањето на потребните дејствија. Притоа на тужителите, односно подносителите на барањето им било понудено сместување кое во почетокот не го прифатиле за да подоцна прифатат да бидат сместени во прифатен центар.
Воедно, судовите, а и Уставниот суд, по однос на барањето на подносителите правилно и објективно оцениле дека тие во склопот на товарот на докажувањето не изнеле тврдење во насока поткрепено со факти и докази за постоење на дејствија кои можат да се окарактеризираат како дискриминаторски, вознемирувачки или виктимизаторски со цел оваа група на граѓани да бидат дискриминирани, туку дека постои легитимна и оправдана цел која не е спротивна на уставните, законските и меѓународните документи, а кои се повикуваат на обезбедување и заштита на животната средина.
Според мислењето на Уставниот суд, целта на преземаните активности од страна на надлежните органи спрема заедницата која била населена на туѓо приватно градежно неизградено земјиште не била овие лица присилно да бидат иселени од нивните домови како што наведуваат подносителите на барањето. Превземените активности биле во насока на отстранување на нелегитимно населени лица на туѓо градежно земјиште во приватна сопственост, не само како заштита на туѓата сопственост (Груп ДООЕЛ Амадеус), туку пред се поради загадување на природата и животната средина и опасноста од избувнување на пожар заради големата акумулација на разновиден лесно запалив смет. Здравата и чиста животна средина е од витален интерес на секој граѓанин на Република Северна Македонија што преставува легитимна цел за преземените активности, наспроти заштитата на импровизираните живеалишта на лицата припадници на ромската заедница.
Треба да се има превид дека на лицата тужители, односно, подносители на барањето од страна на државата им било обезбедено сместување во соодветни прифатилишта, иако видно од уводот на прво и второстепената пресуда истите имаат пријавено свое редовно престојувалиште и живеалиште на адреси различни од местото на кое било формирано временото, импровизирано живеалиште.
14. Имајќи го предвид, наведеното, Судот смета дека во конкретниов случај на подносителите на барањето за заштита на слободите и правата кои се однесуваат на забрана на дискриминација по основ на национална припадност, од страна на Основниот и Апелациониот суд не им е повредено на кои се повикуваат, од причини што овие судови правилно оцениле дека преземените мерки од надлежните органи се засновани на закон, тие не се прекумерни и непропорционални и не можат да се подведат над дозволените ограничувања предвидени со закон.
15. При состојба кога фактичката и правна состојба, се неспорно утврдени врз основа на доставената и прибавента документација и направената анализа, Уставниот суд смета дека нема услови за примена на член 55 став 1 од Деловникот на Судот, односно за одржување на јавна расправа,со оглед на фактот нема спорни моменти кои би требале да се расчистат со одржување на ваков вид расправа.
16. Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во точката 1 и 2 од оваа одлука.
17. Оваа одлука Судот ја донесе во состав од претседателот на Судот, Сали Мурати и судиите: Насер Ајдари, Елена Гошева, Никола Ивановски, Јован Јосифовски, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, Вангелина Маркудова и Владимир Стојаноски.
У.бр.108/2019
20.02.2020 година
Скопје
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија
Сали Мурати