Врз основа на член 25 став 6 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија“ бр. 70/1992), по моето гласање против Решението У.бр.96/2015 донесено на ден 16 ноември 2016 год., за не поведување на постапка за оценување на уставност на постапка за оценување на уставноста на член 137 став 1 точки 6 и 11 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016) го издвојувам и писмено го образложувам следното:
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
Уставниот суд на Република Македонија постапувајќи по иницијативите за поведување на постапка за оценување на уставноста на член 137 став 1 точките 6 и 11 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016) со мнозинство гласови донесе Решение за не поведување на постапка за оценување на уставноста на оспорените одредба од Законот, бидејќи оценил дека таа одредба по сите основи е во согласност со Уставот, дека „оспорените одредби треба да се анализираат во корелација со останатите одредби од Законот за авторското право, посебно одредбата од членовите 51 и 52 од Законот за авторското право кои допуштаат користење на авторското дело без дозвола и без надоместок и кои ги утврдуваат критериумите за таквото користење. Судот исто така смета дека оспорената одредба од член 137 став 1 точка 11 треба да се оценува во корелација со одредбата од точката 10 на истиот член, во која е утврдена обврска за плаќање на надоместок во паушални износи во случај кога користењето на авторското дело кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права не е нужно за вршење на дејноста на корисникот, меѓутоа придонесува кон зголемување на пријатноста на крајните корисници на нивните услуги (сместувачки капацитети, хотели, изложбени простори, угостителски објекти, превозни средства и други слични дејности), така што изземањето на определени категории на субјекти во оспорената точка 11, претставува само исклучок од правилото за плаќање во точка 10. Овие исклучоци, според оценката на Судот се разумни и оправдани и не ги повредуваат легитимните права на авторите и носителите на сродните права. Судот оцени дека користењето на авторските дела и предметите на сродните права од страна на субјектите кои се наведени во точката 11, како субјекти кои се изземени од плаќањето на авторскиот надоместок, претставуваат посебни случаи кои не се во спротивност со нормалното коористење на делата и не претставуваат неразумна штета по легитимните носители на правата. Ослободувањето од плаќањето на надоместокот од страна на непрофитните радио-телевизиски организации (точка 6), Судот смета дека е оправдано и прифатливо особено ако се има предвид целта на непрофитните организации и нивната општествена улога и функција.
Поради наведеното Судот оцени дека не може основано да се постави прашањето за согласноста на одредбите од член 137 став 1 точки 6 и 11 од Законот за авторското право и сродните права со одредбите од член 30 и член 47 став 2 од Уставот на Република Македоонија.“
Изразувајќи несогласност со таквото решение гласав против и го издвојувам своето мислење, затоа што сметам дека оспорената одредба од Законот не е во согласност со член 8 став 1 алинеите 3, 7 и 11, член 47 ставовите 2 и 3, член 51 и член 55 ставовите 1 и 2 од Уставот на Република Македонија. Оспорените законски одредби исто така се дискриминаторски, создаваат нееднаквост помеѓу правните субјекти, се нејасни и непрецизни и не се спровeдливи во практиката, со што се повредува темелната вредност на уставниот поредок на Република Македонија: владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот на Република Македонија, од кои причини Судот требаше да поведе постапка за оценување на нејзината уставност и врз основа на изведување на правно издржани аргументи да се донесе правилна одлука.
Имено, со член 137 став 1 точките 4 и 5 од Законот се врши против-уставно ограничување на надоместокот на годишно ниво за организа-циите кои вршат колективно управување со авторски музички права. Од друга страна, со оспорените одредби на членот 137 став 1 точките 6, 7 и 12 од наведениот Закон со кои е определено да не се плаќа надомест за користење на авторското дело, односно предметот на сродните права, односно, надоместокот се определува за десет пати намален од износот што е определен за радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права, на кој начин законодавецот овие субјекти противуставно ги привилегира во однос на субјектите од точките 4 и 5 од овој член, што не е согласно со темелната вредност на уставниот поредок на Република Македонија: слободата на пазарот и претприемништвото од член 8 став 1 алинеја 7 и член 55 ставовите 1 и 2 од Уставот на Република Македонија.
Сметам дека не постои никаква уставна основа со оспорената точка 6 од Законот, да се фаворизира непрофитното радио емитување, бидејќи непрофитните организации не значи дека не остваруваат приходи, туку дека разликата помеѓу приходите и расходите (профитот) не се дели помеѓу основачите, така што нема основа оваа категорија на корисници да се привилегира.
Со оспорената точка 7 од овој член на Законот се врши дискриминација по национална основа затоа што за македонската музика и музиката на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија се предвидува да се плаќа десет пати помал надоместок наспроти странската музика.
Во однос на оспорената точка 12 од Законот, не постои никаква уставна основа овие корисници да бидат сосема исклучени од обврската да плаќаат надоместок за јавно соопштување на фонограми и изведби.
Наведените оспорени законски одредби не се во согласност со темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија: владеењето на правото, слободата на пазарот и претприемништвото и почитувањето на општо прифатени норми на меѓународното право утврдени во член 8 став 1 алинеите 3, 7 и 11 од Уставот на Република Македонија. Исто така,сметам дека оспорените законски одредби, не се во согласност и со Римската конвенција за заштита на правата на изведувачите и произведувачите на фонограми и радиодифузните организации (член 12) и Директивата на Европскиот парламент за колективно управување на авторското и сродните права (член 16) кои гарантираат правичен надоместок на изведувачите или на произведувачите на фонограми.
Од друга страна надоместоците утврдени согласно ограничувањата предвидени во оспорените одредби се значително под нивото што би можело да се смета како правичен надоместок и она што се смета за општо прифатен стандард на светско ниво каде музичките права за сите носители на тие права (автори, произведувачи на фонограми и музичките изведувачи) се вреднуваат еквивалентно на вкупно 10% од приходот на радиодифузерите, со што било евидентно дека нашата држава ја намалува вредноста на надоместокот за јавно соопштување на фонограми за илјада пати, што претставува екстремно потценување и обезвреднување на вредноста на музичките права, во корист на корисниците-радиодифузните друштва, кои со тоа остваруваат бенифит на сметка на носителите на правата, што не е уставно. Државата со ваквите законски одредби се става во заштита на корисниците кои јавно соопштуваат музика, а на штета на носителите на правата, што е директно кршење на со Уставот загарантираните темелни вредности и економски права.
Противуставните ограничувања во предметниот Закон се спротивни и на светската практика и општо прифатените стандарди, како и на напорите за членство во Европската унија и темелната вредност на уставниот поредок за почитување на општо прифатените норми на меѓународното право и обврската на државата да ги гарантира правата кои произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво. Со оспорените законски одредби државата директно се вмешува и го нарушува основното економско правило за утврдување на правичен надоместок за јавно соопштување на музика.
Поради наведените причини, оспорените законски одредби не се во согласност со член 8 став 1 алинеите 3, 7 и 11, член 47 ставовите 2 и 3, член 51 и член 55 ставовите 1 и 2 од Уставот на Република Македонија. Оспорените законски одредби исто така се дискриминаторски, создаваат нееднаквост помеѓу правните субјекти, се нејасни и непрецизни и не се спровeдливи во практиката, со што се повредувала темелната вредност на уставниот поредок на Република Македонија: владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот на Република Македонија.
Според член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 6 од Уставот основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и правната заштита на сопственоста се темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија.
Според член 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Според членот 30 од Уставот, се гарантира правото на сопственост, кое според ставот 2 на овој член, создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата. Според ставот 3 на овој член, никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.
Според член 47 став 2 од Уставот се гарантираат правата што произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво.
Согласно член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.
Правата што произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво во Република Македонија се регулирани со Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија“бр.115/2010, 51/2011, 147/2013 и 154/2015, 27/2016) со кој се уредува правото на авторите над своите авторски дела (во натамошниот текст авторското право), правата на уметниците-изведувачи, на произведувачите на фонограми, на произведувачите на видеограми (филмски продуценти), на радио-телевизиските организации, на издавачите и на изготвувачите на бази на податоци над своите предмети на сродни прва (во натамошниот текст: сродните права), остварувањето и заштитата на авторското право и сродните права и важењето на законот.
Според член 1-а од Законот, јавност во смисла на овој закон опфаќа поголем број лица надвор од потесниот круг на роднини или лични познанства. Јавно користење означува секое користење на авторското дело, односно предметот на сродните права, достапно на јавноста или користење на авторско дело односно предмет на сродните права во простор до кој јавноста има пристап, како и овозможување на достапност на припадник на јавноста до авторското дело односно предмет на сродните права во време и место кое самиот ќе го избере.
Според членот 3 од Законот, авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено.
Според член 20 од законот, авторското право е единствено право и е неразделно од авторското дело. Авторското право содржи исклучиви морални права, исклучиви материјални права и други права определени со овој закон.
Според членот 26 од Законот, материјалните права ги штитат имотните интереси на авторот од неговото авторско дело. Авторот има исклучиво право да дозволи или забрани користење на неговото дело, или негови примероци од други лица, освен во случаи определени со овој закон.
Користењето на авторското дело без дозвола и без надоместок е уредено во посебни одредби од Законот, во делот со наслов Исклучоци и ограничувања.
Според член 51 од Законот, авторското дело може да се користи без дозвола на авторот со или без надоместок, само доколку делото е објавено. Користењето од ставот 1 на овој член може да се врши само во посебни случаи, доколку не е во судир со нормалното користење на делото и доколку неразумно не ги повредува легитимните интереси на авторот.
Тие посебни случаи на користење без плаќање надоместок се утврдени во членот 52 од законот. Во членот 53 од законот е определено дека користење на дело од народното творештво е без надоместок.
Сродните права се уредени во посебна глава од Законот, при што предметот на сродните права е уреден со членот 99. Според овој член, предмети на сродни права се изведбите на уметниците-изведувачи, фонограмите на произведувачите на фонограми, видеограмите на филмските продуценти, програмите на радио-телевизиските организации, изданијата на издавачите и базите на податоци на нивните изготвувачи.
Покрај моралните и материјалните права, изведувачот (уредени со член 103 и член 104 од Законот), согласно членот 105 има право на дел од единствениот надоместок за секое јавно соопштување на фонограм со негова изведба, издаден за комерцијална цел, доколку со овој закон поинаку не е определено.
Според членот 111 од Законот, произведувачот на фонограми има право на дел од единствениот надоместок од јавно соопштување на неговиот фонограм издаден за комерцијална цел. Како фонограм издаден за комерцијална цел се смета и фонограм ставен на располагање на јавноста. Произведувачот на фонограми и изведувачот на изведбата вградена во фонограмот имаат право на подеднаков дел од единствениот надоместок од ставот 1 на овој член, доколку со договор поинаку не е определено. Во случај од ставот 1 на овој член корисникот е должен за секое користење да го плаќа надоместокот за правата на произведувачот на фонограми и за правата на изведувачот, доколку со овој закон поинаку не е определено. Произведувачот на фонограми има право на дел од единствениот надоместок за умножување за приватно користење, согласно со членот 46 од овој закон.
Колективното управување со авторското право и сродните права е уредено во Глава четврта од Законот. Според член 129 од Законот, носителите на авторското право и на сродните права можат да ги остваруваат правата определени со овој закон индивидуално (одделно за секое авторско дело, односно предмет на сродно право), лично, односно преку застапник или колективно (заедно за повеќе дела или предмети на сродни права и за повеќе носители на правата) преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон. Колективното управување со правата од ставот (1) на овој член опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти.
Според членот 132 од Законот, колективното управување со авторското право и сродните права може да врши правно лице основано од носители на правата (физички и /или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација).
Надлежностите на организацијата за колективно управување се утврдени во членот 133 од Законот, според кој организацијата ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку следење на нивното користење во Република Македонија и во странство; ги врши правните работи и односите на носителите на правата со корисниците и води постапки пред судовите и други органи заради заштита на авторското право и сродните права; донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на надоместоци од користењето, во согласност со закон; склучува договори со соодветни организации во странство; ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти; бара од корисниците информации и документи потребни за определување на висината на надоместокот за користење на правата; врши контрола на користењето на авторските дела, односно предметите на сродните права, обезбедува и овозможува јавност на работењето (обезбедува пристап на носителите на правата до информациите за користење на правата, за прибраните средства и за распределбата и други надлежности утврдени во овој член.
Според член 135 став 4 од Законот, евидентирањето на емитуваните авторски дела и предмети на сродни права, радио-телевизиските организации го вршат на начин утврден во членот 135-а од законот.
Според член 135-а од Законот (насловен како систем за електронска евиденција), заради електронско евидентирање, обработка на податоци, следење и контрола над емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права, организациите за колективно управување се должни да обезбедат и инсталираат кај радио-телевизиските организации систем за електронско евидентирање на емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права.
Основите за определување надоместоците се утврдени во членот 137 од Законот, чии делови се оспорени со оваа иницијатива. Според овој член, надоместоците за користење на авторското дело, односно предметот на сродните права се определуваат според следниве основи:
1) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права е нужно за вршење на дејноста на корисникот, односно приходот во дејноста зависи од нивно користење (јавно изведување на авторски дела и предмети на сродни права, без разлика на намената и просторот во кој се изведуваат како концертна, интерпретаторска, танцова дејност и други видови на користење, како ставање на располагање на јавноста на барање и слично), надоместокот за користење се определува, по правило, во процент од приходот којшто корисникот го остварува со користењето на авторското дело и/или предметот на сродните права;
2) кога со користењето од точката 1 на овој став надоместокот не е можно да се определи во процент од приходот, тогаш тој се определува во паричен износ што соодветствува на придонесот од користењето на авторските дела, односно предметот на сродните права во вршењето на дејноста;
3) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права се врши од страна на радио-телевизиска организација во која е инсталиран системот за електронска евиденција, надоместокот за користење се определува во номинален износ кој се пресметува во зависност од траењето на емитувањето, односно користењето евидентирано во системот за електронска евиденција.
4) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права се врши од страна на радио-телевизиска организација во која не е инсталиран системот за електронска евиденција, надоместокот за користење се определува во процентот од приходот кој ги опфаќа средствата од радиодифузната такса и/или претплатата, рекламите, спонзорствата, дотациите и приходите од промет на програми. Како приход не се сметаат средствата од данокот на додадена вредност, средствата од кредити и камати на кредити.
5) Организацијата за колективно управување и радио-телевизиската организација во случајот од точката 3) на овој став на барање на радио-телевизиската организација со договор можат да утврдат надоместот за користење на авторско дело односно предмет на сродно право да се определи во процент од приход согласно точката 4) на овој став“.
6) кога користењето на авторското дело односно предметот на сродните права се врши од страна на непрофитна радио-телевизиска организација, надоместот за користењето не се плаќа; (оспорена точка)
7) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права се врши од страна на кабелските оператори надоместокот за користење по правило се определува по бројот на претплатници на операторот до кои е овозможена услугата за реемитување на радио и телевизиските програми;
8) кога со јавното користење на авторското дело, односно предметот на сродните права не се остварува приход (приредби, манифестации и слично), надоместокот се определува во процент од трошоците потребни за користење на авторското дело, односно предметот на сродните права, како што се надоместоците на авторите, односно на носителите на сродните права, трошоците за користење на просторот при користење на авторското дело, односно предметот на сродните права и други соодветни трошоци;
9) при определувањето на надоместоците од точките 1, 2, 3, 4, 5 и 8 на овој став се определува и најнискиот номинален (апсолутен) износ на надоместокот и
10) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права не е нужно за вршење на дејноста на корисникот, меѓутоа придонесува кон зголемување на пријатноста на крајните корисници на нивните услуги (сместувачки капацитети, хотели, изложбени простори, угостителски објекти, превозни средства и други слични дејности), надоместокот се определува во паушални износи и тоа за постојаните и за повремените користења на авторското дело, односно предметот на сродните права.
11) По исклучок од точката 10) на овој став не се плаќа надомест за користење на авторското дело односно предметот на сродните права во:
-простории во кои занаетчиска дејност врши физичко лице-занаетчија регистриран во Регистарот на занаетчии,
-музеи, галерии, и други простории во кои се врши организирање и јавно изложување на оригинали или примероци на дела од ликовната и применетата уметност, оригинали на книжевни или музички дела и други уметнички предмети,
-одморалишта и планинарски домови,
-трговски и други производствени погони и
-превозни средства во јавен линиски превоз на патници и авто-такси превоз на патници. (оспорена точка)
(2) Корисник, во смисла на ставот (1) на овој член, е физичко или правно лице кое користи авторско дело и/или предмет на сродни права за вршење на дејност или занимање. Доколку повеќе корисници заеднички користат авторско дело, односно предмет на сродни права, обврските кон организацијата ги исполнуваат солидарно, доколку со претходен меѓусебен договор поинаку не се договориле.
(3) Како краен корисник на услугите на корисниците од ставот (1) на овој член, во смисла на овој закон, е физичко или правно лице кое како потрошувач за непосредна сопствена потрошувачка за цели што не се наменети за вршење на негово занимање или за други деловни дејности, користи услуги во кои се содржани авторски дела, односно предмети на сродни права.
(4) Организацијата нема право да бара наплата на надоместоци од лица кои се крајни корисници од ставот (3) на овој член. Договорите од членот 139 став (1) точки 1 и 2 од овој закон склучени спротивно на овој закон се ништовни.
Поаѓајќи од уставните одредби и цитираните меѓународни документи од областа на авторското право и сродните права, произлегува дека со оспорените одредби од чл.137 ст.1 точка 6 и 11 од Законот за авторското право и сродните права се доведува во прашање правото на авторите и носителите на сродните права на правичен надоместок, односно правата што произлегуваат од научното, уметничкото и интелектуалното творештво што се гарантирани со член 47 од Уставот. За оценката на уставноста на оспорените одредби, според мојот став од суштинско значење е да се тргне од природата на авторскиот надоместок, кој не претставува јавна давачка, тој не е надоместок за некаква услуга, ниту пак надоместок на трошок. Авторскиот надоместок се плаќа за користење на авторско дело, односно предмет на сродно право и тој по својата правна природа претставува надоместок за користење на лично, имотно право, односно, приватна сопственост на авторот и носителот на сродното право. Токму поради приватно-правниот карактер на овој надоместок, основното прашање кое се поставува при анализата на одредбите од Законот со кои определени субјекти се ослободуваат од плаќање на надоместок за користење на авторското дело, односно, предмет на сродните права е прашање дали воопшто државата може во име на авторите, без нивна дозвола да се откаже од нивните лични имотни права. Тука не станува збор за ослободување од јавни давачки (даноци или такси кои се плаќаат на државата), туку ослободување од обврска која настанува врз основа на користење на приватна сопственост на авторите.
Во образложението на Предлог законот и во мислењето добиено од Владата во врска со оспорените одредби воопшто не се дадени причините, односно, мотивите од кои се раководел законодавецот при нормирањето на оспорените одредби, па оттука моја претпоставка е дека причината за тоа е од економска и социјална природа, односно, на определени категории на правни лица (како што се на пример занаетчиите) да им се олесни работењето со тоа што ќе бидат ослободени од овој надоместок, односно, издаток и да се стимулираат определени дејности. Меѓутоа и самото авторско право е економска категорија и сметам дека носителите на овие права немаат обврска да се откажуваат од приходите од своите права заради стимулирање на која и да било стопанска дејност, туку напротив нивната заштита мора да биде загарантирана со закон во смисла што секој оној кој ја користи приватната сопственост на авторот или носителот на сродното право за тоа мора да плати надоместок. Ова особено ако се има предвид дека авторите и носителите на сродни права се општествена група чии морални и материјални интереси се поврзани со нивното творештво, законот мора да ги штити непосредно. Без законска заштита на економските интереси на сопствениците на авторските дела, авторите не можат да ги спречат другите лица економски да ги користат нивните дела, ниту пак да бараат од тие лица финансиски надоместок за користењето на делото. Од тие причини, регулаторната улогата на државата треба да се состои во воспоставување на баланс помеѓу интересите на авторите и корисниците на нивните дела, а не со ослободување на определени категории на корисници од плаќање на надоместок, на сметка на ускратување на правата на авторите да го наплатат користењето на нивните дела.
Оспорената одредба сметам дека е нејасна и непрецизна и не е во согласност со принципот на владеењето на правото, според кој правните норми мора да бидат јасни и прецизни за да можат субјектите на кои се однесуваат конкретно да ги знаат своите права и обврски и согласно тоа да го прилагодат своето однесување. Нејасноста на оспорената одредба се согледува во тоа што законодавецот во оспорената одредба од точка 11 воопшто не ги определил критериумите од кои што се поаѓа при ослободувањето од надоместок за одделните корисници (дали тоа е видот на дејноста на субјектот, големината на просторијата во која се обавува дејноста, обемот на јавноста на која определено дело и се прави достапно, околноста дали се создава профит или не и сл.). Во оспорената алинеја 1 воопшто не се дадени дефиниции на тоа што претставува трговски, а што производствен погон, што претставува одморалиште и сл. Ова дотолку повеќе што во точката 10 е предвидена обврска за плаќање на авторскиот надоместок во паушален износ во определени објекти како што се сместувачки капацитети, хотели, изложбени простори, угостителски објекти, превозни средства, кои исто така не се разграничени со објектите од оспорената точка 11 за кои е предвидено ослободување од плаќање (на пр. во што се состои разликата помеѓу сместувачки капацитет и одморалиште, или пак на пример во што е разликата помеѓу изложбен простор и музеј или галерија и друга просторија во која се врши јавно изложување на дела, превозно средство и превозно средство во јавен линиски превоз и сл.). Нејасноста и непрецизноста на одредбата, отсуството на дефиниции и категоризација на објектите кои што имаат обврска да плаќаат и оние кои што немаат обврска да плаќаат надоместок, создава опасност од различно толкување и различна примена на нормата во практиката што е во спротивност со уставните начела на владеењето на правото и начелото на еднаквост и забрана на дискриминација на субјектите.
И покрај тоа што Уставниот суд на Република Македонија не е надлежен да ја оценува согласноста на домашните закони со одредбите од меѓународните договори, со оглед на тоа што во иницијативите се посочуваат повеќе меѓународни правила од областа на авторското право и сродните права, и во поткрепа на становиштето изразено погоре, направив анализа на релевантните одредби од меѓународните документи кои се однесуваат на авторскиот надоместок.
Членот 11 bis од Бернската конвенција за заштита на книжевни и уметнички дела е предвидено дека државите членки во никој случај не смеат да го повредат моралното право на авторот ниту неговото право на правичен надоместок што, во недостиг на пријателска спогодба, ќе го утврди надлежниот орган.
Членот 12 од Римската конвенција за заштита на уметниците изведувачи, производителите на фонограми и радио-дифузните установи предвидува дека кога фонограмот, објавен за комерцијална цел, или репродукцијата на тој фонограм, се користи непосредно за радио-дифузија или за соопштување во јавноста, корисникот ќе им исплати на изведувачите или производителите на фонограмот или и на едните и на другите еднократен паричен надоместок.
Спогодбата за трговските аспекти на правата од интелектуалната сопственост (ТРИПС), во поглед на ограничувањата и исклучоците, во член 13 предвидува дека членките на спогодбата ќе ги сведат ограничувањата или исклучоците во однос на ексклузивните права на извесни посебни случаи кои не ce во спротивност со нормалното користење на делата и кои не претставуваат неразумна штета на легитимниот интерес на носителот на правото.
Директивата 2001/29/ЕУ во точка 10) од преамбулата го предвидува следново: за да авторите и изведувачите продолжат со својата креативна и уметничка дејност, за користењето на нивниот труд мораат да добијат соодветна награда, како и производителите кои треба да бидат способни да ја финансираат таа дејност. Во Директивата, во точката 34, прецизно се наведени во кои случаи државите членки можат да пропишат исклучоци и ограничувања од авторското и сродните права. Па така, државите членки треба да имаат можност да предвидат определени исклучоци или ограничувања кога се работи за образовни или научни цели, во корист на јавните установи како што се библиотеките или архивите, заради новинарски известувања, цитати, употреба од страна на лицата со инвалидитет, употреба во интерес на јавната безбедност или заради употреба во управна или судска постапка.
Директивата 92/100/ЕУ предвидува обврска државите членки да предвидат корисникот да плаќа правичен надоместок кога фонограмот што е објавен заради комерцијални цели или копијата од тој фонограм се користат за какво и да било јавно соопштување.
Покрај наведените меѓународни акти, во Република Македонија е ратификувана и Спогодбата за стабилизација и асоцијација, каде во член 71 е предвидено дека Република Македонија ќе ги преземе сите неопходни мерки со цел да гарантира, не подоцна од пет години по стпувањето во сила на оваа Спогодба, степен на заштита на интелектуални, индустриски и трговски сопственички права слични на оние кои постојат во Заедницата, вклучувајќи и ефективни средства за заштита и остварување на тие права.
И од наведените одредби од меѓународните документи јасно произлегува дека за секое јавно соопштување, односно, користење на авторско дело или предмет на сродно право следува правичен надоместок и дека државата тоа право на авторите не може да им го одземе. Овие права можат да бидат ограничени со закон, но при тоа мора да бидат исполнети определени кумулативни услови, како што се оние што се веќе предвидени во член 51 став 2 од Законот за авторското право и сродните права, според кој користењето на авторското дело без дозвола на авторот со или без надоместок може да се врши само во посебни случаи, доколку не е во судир со нормалното користење на делото и доколку неразумно не ги повредува легитимните интереси на авторот.
Врз основа на сето наведено, сметам дека со одредбите од член 137 став 1 алинеи 6 и 11 од Законот за авторското право и сродните права со кои определени корисници се изземени од обврската за плаќање на авторски надоместок за користење на авторското дело, односно, предмети на сродни права се задира во интелектуалната сопственост на авторите и носителите на сродните права, односно, им се ограничуваат нивните имотни права, спротивно на член 30 и член 47 став 2 од Уставот, поради што сметам дека оспорените одредби од Законот, не се во согласност одредби од Уставот на Република Македонија, од кои причини и го изнесувам моето спротивно становиште.
Од наведените причини, а врз основа на изнесената анализа на уставните и законски одредби, на меѓународните акти и компаративните согледувања, силните аргументи за несогласност на оспорените одредби со Уставот и околноста што Судот не поведе постапка за оценување на уставноста, согласно член 25 став 6 од Деловникот на Судот го издвојувам своето мислење од донесеното решение за не поведување на постапката.
Судија на Уставен суд на
Република Македонија,
Сали Мурати