У.бр.52/2014

2. Игор Спировски, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на членовите од Законот означен во точката 1 од ова решение.

Според наводите во иницијативата начинот на пропишувањето на означениот надоместок за именуваните видови правни лица, како и начинот на неговото прибирање утврден во членот 13 од Законот, покажувал дека, наспроти називот, не се работело за надоместок што се исплаќа како противвредност за определени давања или чинења, туку за вид на јавна давачка со определена намена која што се однесувала само на определени правни субјекти. Целината на изнесените членови од Законот и нивната поврзаност, пак, го создавала контекстот на воведувањето на ваквата јавна давачка, во кој јасно можело да се согледа несогласноста на оспорените алинеи 8 и 9 од став 1 на член 12 од Законот, со член 8 став 1 алинеја 3, член 33 и член 55 став 2 од Уставот.

Понатаму во иницијативата се цитира член 33 од Уставот, според кој секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон, како и член 55 во кој било пропишано дека Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот. Според член 68 алинеја 3 од Уставот, јавните давачки ги утврдува Собранието на Република Македонија.

Од изнесените уставни одредби, според наводите во иницијативата, произлегувало дека, дури и кога ги утврдува јавните давачки, законодавецот немал апсолутна слобода и право на арбитрарност, туку морал да ги почитува уставните принципи на демократската држава заснована врз владеењето на правото. Јавните давачки морале да бидат определени според јасен критериум врз основа на кој се одредува кој потпаѓа под поимот „секој“ од членот 33 од Уставот што има должност да ја плати јавната давачка. Од друга страна, субјектите на обврската за плаќање на јавните давачки, во случајов учесниците на слободниот пазар, не смееле да бидат третирани на различен начин без валиден основ, односно критериум што го оправдува различниот третман.

Законот не содржел изречно формулиран критериум по кој како обврзници на овој надоместок биле предвидени токму правните лица од членот 12 став 1. Таков изречен критериум содржеле, помеѓу другите, на пример Законот за кинематографија на Полска и Законот за аудиовизуелни дејности на Хрватска. Во тие закони, исто како и во член 2 од нашиот Закон за филмската дејност, била дефинирана филмската дејност според одделните фази односно дејности (дистрибуција, изнајмување, интернет и кино прикажување итн.), па потоа се пропишувало дека, покрај буџетското финансирање на домашната филмска продукција, се зафаќал и дел од приходите од вршење само на тие дејности. Тоа не бил случаен или арбитрарен избор, туку резултат на концепцијата дека филмското творештво можело да се финансира од учесниците на филмскиот пазар односно од приходите што биле создавани во нивна корист од експлоатацијата на филмовите во различните фази на филмската дејност. Ако експлоатацијата на филмовите, особено филмовите што се во голем дел финансирани од буџетски средства, создаваат корист за субјектите што „работат“ со филмови, тогаш тие треба нешто и да придонесат за нивното создавање како национално културно благо – така оди аргументот. Неговиот ефект бил што евентуалните давачки од ваков тип морале да бидат цврсто врзани за субјектите на филмскиот пазар односно субјектите што вршат филмска дејност според законските дефиниции. Таквата поврзаност, во крајна линија , можело да го оправда и објасни називот на посебната јавна давачка – „надоместок“. Излегувањето од тој круг само придонесувало за уривање на евентуалната легитимност на таквата јавна давачка и влегување во сферата на арбитрарност, кога обврзник на давачката веќе не е „секој“ што потпаѓа под одреден критериум, туку кој било субјект според слободна арбитрарна оцена. Во посочените закони на Хрватска и Полска, и не само во нив, сосема доследно, како обврзници на ваквата давачка не се појавувале правни лица што приредуваат игри на среќа, ниту кои било други правни лица чија дејност не била една од дејностите на промоција, прикажување, дистрибуција, изнајмување или продажба на филмови итн. Во некои земји, напротив, субјектите на давачка за филм биле рестриктивно определени, како на пример во Шведска, каде што постоела само давачка во висина од 10% од приходот од продажба на кино билети.

Во оспорените алинеи 8 и 9 на ставот 1 од членот 12 од Законот, како обврзници на оваа давачка се појавувале и правни лица приредувачи на игри на среќа, иако тие на ниеден начин не можеле да се подведат под поимите со кои Законот ги дефинирал учесниците во филмската дејност. Овие правни лица ниту биле дистрибутери, ниту промотори, ниту интернет провајдери или прикажувачи на филмови кои што остварувале некаков приход од експлоатација на филмови, за да бидат ставени во таа класа на субјекти.Правните лица приредувачи на игри на среќа во контекстот на Законот не биле по ништо поразлични од сите други правни лица во различни области, а кои, сосема исправно, не биле опфатени како обврзници на оваа јавна давачка.

Од аспект на член 33 од Уставот, во врска со принципот на владеење на правото утврден во член 8 алинеја 3 од Уставот, додавањето на правни лица како обврзници на означениот надоместок надвор од кругот на субјектите инволвирани во вршење на филмската дејност, претставувало повреда на принципот на владеењето на правото во сферата на пропишувањето на јавни давачки, затоа што создавало неопределеност на критериумот за определување на субјектите обврзници на јавната давачка и со тоа отворало врата за арбитрарност и повреда на принципот на правната сигурност како елемент на владеењето на правото. Опстојувањето на оспорените алинеи 8 и 9 во правниот поредок, би значело воспоставување на апсолутна слобода на законодавецот, по слободна оцена и потреба, покрај правните лица од тие алинеи, како обврзници на оваа давачка да ги определи и правните лица што вршат угостителска дејност, или детски градинки, или фабрики за чевли и продавници за млечни производи итн. Таквата перспектива била уставно-правно невозможна и погубна за интегритетот на правниот систем. Според наводите во иницијативата, суштински услов за евентуална легитимност на овој вид јавна давачка биле нејзините обврзници да бидат исклучиво субјектите што вршат дејности поврзани со искористување на филмот, дефинирани во членот 2 од Законот. Во тој круг никако не можело да се вбројат правните лица приредувачи на игри на среќа. Со оспорените алинеи 8 и 9 на член 12 став 1, Законот за филмска дејност го повредувал својот сопствен принцип, а со тоа и означените уставни принципи и, доколку тие алинеи останеле во сила, би се довела во прашање легитимноста на надоместокот како посебен вид јавна давачка. Надоместокот можел да биде посебна јавна давачка само ако ги исполнувал инхерентните критериуми на својата посебност.

Оттука, оспорените алинеи 8 и 9 на член 12 став 1 од Законот за филмска дејност не биле во согласност со член 33 и со принципот на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Македонија, како темелна вредност на уставниот поредок. Тоа било основната и темелна повреда на Уставот во овој случај.

Од аспект на членот 55 од Уставот, постапувањето со правните лица од членот 12 став 1 алинеи 8 и 9 на начин како што се постапува со друга класа субјекти на која тие не припаѓаат (вршители на дистрибуција, прикажување итн. на филмови), било по дефиниција повреда на принципот на еднаквост: принципот на еднаквост налагал со еднаквите да се постапува еднакво, односно со лица (физички или правни) во иста ситуација да се постапувало на ист начин, а со нееднаквите нееднакво, односно со лица во различна ситуација да се постапувало на различен начин. Во случајов, повредата на критериумот на еднаквост, односно повредата на еднаквата правна положба на пазарот, се манифестирала на три нивоа. Прво, правните лица приредувачи на игри на среќа од алинеите 8 и 9 се третирале како да се вршители на филмска дејност, односно како да се учесници во синџирот на искористување на филмови, иако не биле, а со наметнувањето на давачката по тој основ се третирале еднакво со различни од себе, со што им се повредувала еднаквата правна положба на пазарот. Второ, тие биле третирани на различен начин од сите други правни лица со кои се во иста ситуација во однос на Законот за филмската дејност, т.е. кои, исто како нив, не биле вршители односно учесници во филмската дејност, но за разлика од нив, во моментот не биле опфатени со Законот. Според тоа, оспорените алинеи 8 и 9 на член 12 став 1 од Законот ги ставал правните лица приредувачи на игри на среќа во нееднаква положба на пазарот со оглед на наметнување на ексклузивна обврска за плаќање на јавна давачка само за нив, а не и за другите правни лица во иста ситуација со нив. Трето, правните лица приредувачи на игри на среќа во обложувалници, автомат клубови и казина (како посебни игри на среќа) се доведувале во нееднаква положба на пазарот дури и во однос на приредувачите на општи игри на среќа и забавни игри во смисла на Законот за игрите на среќа и забавните игри (лотарија, томбола итн – членови 4 и 5 од Законот) кои не биле опфатени како обврзници на оваа јавна давачка, иако вршеле иста правно дефинирана дејност. Нееднаквиот третман на пазарот тука се покажувал како фрапантен, а повредата на уставната гаранција од член 55 на Уставот за обезбедување на еднаква правна положба на субјектите на пазарот била повеќе од очигледна. Повредата на членот 55 била директна последица на темелната повреда на принципот на владеењето на правото и била само доказ повеќе дека на правните лица од алинеите 8 и 9 не им било местото во овој закон.

Со оглед на тоа што оспорените ставови 4 и 5 на член 13 од Законот се надоврзувале и биле во зависност од постоењето на член 12 став 1 алинеи 8 и 9 нивната неуставност се засновала врз истите причини изнесени во оваа иницијатива и нивното елиминирање од правниот поредок би било нужно ако Судот оцени дека член 12 став 1 алинеи 8 и 9 не се во согласност со Уставот.

Според подносителот на иницијативата оспорениот член 63 став 3 од Законот, во кој било предвидено дека надоместоците од член 12 став 1 алинеи 8 и 9 од овој закон за 2014 година ќе се уплаќаат на сметката на Агенцијата, во рокот од член 13 став 4 од овој закон, исто како и ставовите 4 и 5 на член 13, е зависна од постоењето на член 12 став 1 алинеи 8 и 9 од Законот и нужно ја следи оцената на неуставноста на алинеите 8 и 9.

Врз основа на изнесеното, подносителот на иницијативата предлага да се поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените одредби од Законот за филмската дејност, а потоа и да донесе одлука со која Судот ќе ги поништи истите.

Подносителот во иницијативата упатува на потребата Уставниот суд при одлучувањето да ја има во предвид и Одлуката на Судот У.бр.189/2003 од 24 март 2004 година, како и Решението на Уставниот суд У.бр.150/2004 од 18 мај 2005 година.

3. Судот на седницата утврди дека според член 12 став 1 алинеи 8 и 9 од Законот, надоместоците од членот 11 став 2 алинеја 4 од овој закон, кои ги стекнува Агенцијата, се:

-3% од разликата меѓу уплатениот износ од сите компјутери во сите уплатно-исплатни места на приредувачот на игрите на среќа во обложувалница и исплатениот износ од сите компјутери во сите уплатно-исплатни места на приредувачот на игрите на среќа во обложувалница,
– 3% од разликата меѓу уплатениот износ од сите автомати во сите деловни простории на приредувачот на игрите на среќа во автомат клубови и казината и исплатениот износ од сите автомати во сите деловни простории на приредувачот на игрите на среќа во автомат клубови и казината.

Според член 13 ставови 4 и 5 од истиот закон, правните лица од членот 12 став 1 алинеи 8 и 9 од овој закон надоместоците на месечна основа ги уплаќаат на Агенцијата до 15 во тековниот месец за претходниот месец.Правните лица од ставот 4 на овој член се должни да го достават доказот за извршена уплата на надоместоците до Агенцијата најдоцна до 15 во тековниот месец за претходниот месец.

Во член 63 став 3 од Законот за филмската дејност се предвидува дека надоместоците од членот 12 став 1 алинеи 8 и 9 од овој закон за 2014 година ќе се уплаќаат на сметката на Агенцијата, во рокот од членот 13 став 4 од овој закон.

4. Според член 110 од Уставот на Република Македонија, Уставниот суд на Република Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот, како и за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и законите.

Согласно член 28 алинеи 1, 2 и 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето, ако за истата работа веќе одлучувал и ако постојат процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Уставниот суд на Република Македонија со Одлука У.бр.64/ 2014 од 16 март 2016 година, која е објавена во “Службен весник на Република Македонија” бр.58/2016 од 28 март 2016 година, од кога произведува правно дејство, го укина член 12 став 1 алинеите 8 и 9 и член 63 став 3 од Законот за филмската дејност, кои одредби се предмет на оцена и во оваа иницијатива.

Со оглед на тоа дека оспорениот член 12 став 1 алинеи 8 и 9 и член 63 став 3 од Законот за филмската дејност со донесувањето на наведената одлука на Уставниот суд и нејзиното објавување во” Службен весник на Република Македонија”, престанале да важат и истите повеќе не се во правниот поредoк, Судот оцени дека согласно наведената деловничка одредба се настапени условите за отфрлање на иницијативата во тој дел поради постоење на процесни пречки за одлучување.

Со отстранување од правниот поредок на одредбите од членот 12 став 1 алинеите 8 и 9 и член 63 став 3 од Законот, според Судот беспредметно е постоењето,односно егзистирањето на членот 13 ставови 4 и 5 од Законот, бидејќи веќе се елиминирани обврските на правните лица со укинувањето на членот 12 став 1 алинеи 8 и 9 од истиот закон.

Меѓутоа, имајќи ги во вид надлежностите утврдени во член 110 од Уставот, како и ставот на Судот изразен во Решението У.бр.124/2016 од 16 ноември 2016 година и Решението на Уставниот суд У.бр.75/2016 од 1 февруари 2017 година каде децидно Судот изрази став дека и покрај тоа што одредбата на членот 13 од Законот за филмската дејност, упатува на одредба која веќе не постои, односно не е дел од правниот поредок, според Судот во конкретниов случај во целост се исполнети условите од член 28 алинеи 1 и 2 од Деловникот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата и по однос на членот 13 ставови 4 и 5 од Законот. Ова од причина што, во случај кога станува збор за упатувачка одредба, односно за одредба која посочува на примена на друга одредба која е отстранета од правниот поредок, според Судот исклучиво законодавецот е орган кој има надлежност да ги креира прописите, истите да ги менува и дополнува, да врши технички исправки и корекции на прописите кои тој ги донесува, а не Уставниот суд.

5. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Никола Ивановски и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Елена Гошева, Исмаил Дарлишта, Јован Јосифовски, Вангелина Маркудова, Сали Мурати, д-р Гзиме Старова и Владимир Стојаноски.

У.бр.52/2014
15.02.2017 гoд.
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Никола Ивановски