У.бр.48/2016

2. Муамет Абединов од Кочани, преку овластен полномошник до Уставниот суд на Република Македонија поднесе барање за заштита на слободите и правата, според него повредени со сторена дискриминација по основ на национална припадност со Пресудата П4-37/15 од 16.11.2015 година на Основниот суд Кочани и Пресуда ГЖ.бр.1412/15 од 24.12.2015 година на Апелациониот суд Штип.

Во барањето се наведува дека со донесените пресуди му биле повредени правото на еднаквост по членот 9 и правото на слободно движење, односно напуштање на територијата на Република Македонија по член 27 од Уставот, по основ на неговата ромска етничка припадност.

Подносителот на барањето е Ром по националност и истиот имал познавања и се занимавал со градежни работи. На 29.04.2015 година, по претходен договор, требал да замине во Германија кај свој роднина, кој имал привремена работа и престој во Германија. За таа цел обезбедил повратен авионски билет, а истовремено со него патувала и Незире Мартенс, мајка на неговиот братучед, која пак имала германско државјанство и се враќала во Германија. По извршената контрола на неговата патна исправа од страна на полицискиот службеник наишол на грубо однесување на начин што, без никаква причина, за разлика од останатите патници, почнал да го испрашува каде ќе оди, па да го навредува дека „лаже“, како за мотивот, така и за целта на патувањето. Пасошот му бил задржан, авионската карта поништена, па откако биле преземани овие дејства пред сите присутни му била побарана писмена гаранција за излез од државата и за поседување на пари. Во расправијата се вклучила и неговата тетка, но тоа не помогнало, туку на патната исправа му бил втиснат штембил со две коси црти.

Поради овој настан подносителот на барањето, согласно членот 34 од Законот за спречување и заштита од дискриминација поднел тужба до Основниот суд Кочани заради повреда на правото на еднаков третман и правото на слободно движење, со посебно барање за надомест на материјална и нематеријална штета. Ова од причина што полициските службеници постапиле спротивно на одредбите од Законот за гранична контрола (член 2, член 3 став 1 точка 12, член 5 став 1 точка 3 и 6, член 6 став 1, член 7 став 1, член 8, член 13 и член 15 став 4), како и спротивно на одредбите на Законот за заштита и спречување од дискриминација (член 3 и член 5 став 1 точка 3). Тоа било сторено на начин што директно била потенцирана неговата припадност на ромската националност со барање да приложи гарантно писмо, кое не било барано од останатите патници.

По спроведената постапка првостепениот суд од предложените и изведени докази не ја утврдил правилно и целосно фактичката состојба и го одбил како неосновано тужбеното барање. Подносителот на барањето поднел жалба до Апелациониот суд Штип поради суштествена повреда на одредбите на постапката, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право, но повисокиот суд ја одбил жалбата како неоснована и ја потврдил првостепената пресуда.

Заради наведеното подносителот на барањето смета дека од страна на судовите при одлучувањето била сторена суштествена повреда на одредбите на парничната постапка наведена во изјавената жалба, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право со што биле донесени пресуди кои го потврдиле дискриминаторскиот однос на полициските службеници. Судските пресуди самите по себе претставувале дискриминаторски акти со тоа што не била дадена заштита на слободите и правата од членот 110 алинеја 3 од Уставот на Република Македонија (забрана на дискриминација по основ на расна и национална припадност, правото на еднаквост и правото на слободно движење).

Во двете пресуди било најиндикативно тоа што во нив се потврдувал фактот дека полициските службеници постапувале согласно законските овластувања, со еднаков третман кон сите лица кои ја минувале државната граница и освен барателот сите останати ги исполнувале условите за излез од државата, согласно Законот и Шенгенската регулатива. Фактот дали имало лица кои не биле од ромска националност кои ги исполнувале условите барани од тужителот-барателот требал да биде докажуван во постапката од страна на тужениот, односно докажувањето согласно членот 38 од Законот за спречување и заштита од дискриминација паднало на товар на тужениот.

Двете пресуди содржеле констатации дека барателот не презентирал факти и докази за различниот третман и дека истиот не исполнувал услови за излез од државата, при што судовите се повикале на Уставот, законите и меѓународните договори. Меѓутоа, судовите пропуштиле да утврдат дека слободата на движење можела да се ограничи, ако кај барателот била утврдена околност од членот 27 став 3 од Уставот (заштита на безбедноста на Републиката, водење на кривична постапка или заштита на здравјето на луѓето), но ваква околност не била утврдена.

Исто така, судовите морале да ја имаат предвид одлуката на Уставниот суд У.бр.189/2012 од 25.06.2014 година, според која заштитата на угледот на земјата и заштитата на режимот за влез и престој во други држави кои се дел од Шенген зоната не би можеле да се подведат под ниту еден од основите од членот 27 став 3 од Уставот. Оттаму, судовите прифатиле задолжително почитување на прописи на други држави, ја озакониле мерката на полициските службеници притоа занемарувајќи го фактот дека со оваа мерка, поради неисполнување на Шенгенската регулатива, всушност значела заштита на безбедноста и суверенитетот на друга држава. Судовите биле должни да утврдат дека забраната за излез во случајот била прекумерна, непропорционална на целите на граничната контрола.

Исказот на тужителот, сега барател, не бил оспорен од тужениот по однос на фактот дека само нему му биле барани гарантни писма и дополнителни услови поради неговата национална припадност на ромската заедница, а двата суда морале да имаат предвид дека ограничувањата на правата не било засновано на сериозни и исклучителни околности. Судовите не ги извеле сите докази за утврдување на правно релевантни факти и околности, иако биле должни, со што не постапиле во рамките на своите судски надлежности.

Според подносителот на барањето, не било дозволено: да се поклони верба само на писмените докази кои потекнувале од страна на тужениот, без да се утврдела законитоста на нивната содржина; да се прифати како доказ службена белешка на полицискиот службеник; да се скрати човековото право врз основа на телеграма, како доказ, односно насоки за превземање на активности на одделни сектори на Министерството за внатрешни работи, по однос на илегалната миграција и барателите на азил, во кои категории тој не спаѓал.

Исто така, се поставувало прашањето зошто не бил распрашан сведокот Назире Мартинс, (тетка на барателот) очевидец на настанот, не биле распрашани полициските службеници, не биле утврдени факти дали од сите патници биле барани гарантни писма, како и доказ за доволно парични средства за нивниот престој, а согласно Шенгенската регулатива, дали и од кога оваа регулатива е применлива во Република Македонија.

Во натамошниот текст на барањето се цитираат член 9, член 15, член 27, член 51 и член 98 од Уставот, потоа член 2 од Законот за судовите, член 2 од Законот за патните исправи, член 2, член 13 и член 15 од Законот за граничната контрола и се наведува дека одредбите биле повредени од полициските службеници и судовите кои биле должни да постапуваат согласно членовите 7 и 8 од Законот за парничната постапка и истите правилно да ги применат.

Во второстепената пресуда било утврдено дека заштитата на визната либерализација не можела да биде услов за ограничување на предметното право, освен околностите од членот 27 став 3 од Уставот, со што пресудите практично докажувале дека примената на Шенгенската регулатива не била облигаторна во Република Македонија, кое нешто, од друга страна, било децидно предвидено во членот 3 став 1 точка 12 од Законот за граничната контрола.

Имено, Шенгенскиот договор во Република Македонија ќе започнел да се применува од денот на приемот на Република Македонија во Европската Унија, а во целост ќе се применувал во согласност со одлуката на Европскиот парламент и Советот на Европската Унија за укинување на граничната контрола на внатрешните граници. Истовремено пресудите потврдувале дека било погрешно тврдењето за можноста правото на излез од територијата на Република Македонија да биде скратено во случај да граѓанинот не ги поседува документите и не ги исполнува условите од членот 5 од Шенгенската регулатива, а ова нешто не било предвидено во ниту еден законски или подзаконски акт на нашата држава.

Според подносителот на барањето од наведеното неспорно било дека судовите одбивајќи го барањето за заштита на слободите и правата, потврдиле дека било дозволено во Република Македонија повреда на правото на еднаквост и напуштање на државата, како уставно загарантирани права, по слободна оцена и без никаква одлука од страна на полициските службеници на граничните премини, спротивно на закон и согласно странска регулатива која не била важечка во Република Македонија. Сето ова спрема лицата од ромска националност со што истите претставувале дискриминаторски акти по основ на национална припадност, од каде барањето до Уставниот суд се однесувало за забрана на дискриминација по основ на расна и национална припадност, односно заштита на правото на еднаквост по членот 9 и правото на слободно движење од членот 27 од Уставот, кои биле повредени со наведените пресуди.

На крајот од иницијативата стои печат и потпис на невладината организација „КХАМ“ од Делчево. Од содржината на целината на барањето за заштита на слободите и правата Судот не можеше да утврди во кое својство оваа организација се јавува во постапката пред Уставниот суд од каде оцени дека истата единствено може да има третман на подржувач на барањето на Муамет Абединов.

3. Судот на седницата врз основа на приложените и прибавени докази утврди дека со Пресуда П4-37/15 од 16.11.2015 година Основниот суд Кочани го одбил тужбеното барање на тужителот Мухамет Абединов од Кочани, со кое барал да се утврди дека тужениот Република Македонија-Министерство за внатрешни работи Скопје го повредил правото на еднаков третман, односно дејствието кое што го презел довело до повреда на правото на еднаквост во постапувањето спрема тужителот, како и да се утврди дека тужениот го повредил правото на слободно движење, односно го повредил правото на тужителот да ја напушти територијата на Република Македонија со недозволување истиот да ја премине државната граница на 29.04.2012 година. Одбиено било барањето да се забрани понатамошно превземање дејствија од страна на тужениот со кое се крши правото на тужителот на еднакво постапување и со кое се крши правото на тужителот на слободно движење и напуштање на сопствената држава. Исто така, одбиено било и барањето на тужителот да се задолжи тужениот за исплата на износ од 200.000,оо денари на име надомест на материјална и нематеријална штета со соодветна камата, како и да му се надоместат трошоците во постапката. Тужителот бил задолжен да му надомести на тужениот износ од 17.160,оо денари на име трошоци во постапката во рок од 15 дена по приемот на пресудата.

Првостепениот суд во постапката утврдил дека на тужителот не му биле повредени правото на еднаквост и правото на слободно движење затоа што истиот не ги исполнувал предвидените услови за премин на границата утврдени со закон. Поточно, според Судот Муамет Абединов од Кочани не поседувал потребно гарантно писмо или хотелска резервација, како и доволно парични средства за престој во Република Германија. Во постапката Судот не утврдил дека на друго лице, под исти услови како за тужителот, му бил дозволен излез од Република Македонија.

Апелациониот суд Штип со пресуда ГЖ.бр.1412/15 од 16.11.2015 година ја потврдил првостепената пресуда. Апелациониот суд утврдил дека првостепениот суд не сторил суштествени повреди на постапката, а на правилно и целосно утврдена фактичка состојба, правилно го применил материјалното право.

4. Согласно членот 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Согласно членот 27 став 2 од Уставот секој граѓанин има право да ја напушти територијата на Републиката и да се врати во Републиката. Според ставот 3 од овој член, остварувањето на овие права може да се ограничи со закон, единствено во случаите кога е тоа потребно заради заштита на безбедноста на Републиката, водење на кривична постапка или заштита на здравјето на луѓето.

Според член 50 став 1 од Уставот секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија, во постапка заснована на начелата на приоритет и итност.

Според член 54 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и тоа само во време на воена или вонредна состојба, според одредбите на Уставот, при што ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имот или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата, според ставот 4 на овој член, не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.

Со членот 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Согласно член 28 алинеи 1 и 3 од Деловникот на Уставниот суд, Судот ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето и ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Согласно членот 51 од Деловникот, секој граѓанин што смета дека со поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода утврдени во членот 110 алинеја 3 од Уставот на Република Македонија, може да бара заштита од Уставниот суд во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, односно од денот на дознавањето за преземање дејство со кое е сторена повредата, но не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање.

Во членот 52 од Деловникот е предвидено дека во барањето од член 51, потребно е да се наведат причините поради кои се бара заштита на слободите и правата, актите или дејствијата со кои тие се повредени, фактите и доказите врз кои се заснова барањето, како и други податоци потребни за одлучување на Уставниот суд.

Тргнувајќи од содржината на барањето, произлегува дека причина за поднесување на барањето за заштита на слободите и правата е тоа што судовите го потврдиле дискриминаторскиот однос на полициските службеници спрема подносителот на барањето преку сторени суштествени повреди на одредбите на парничната постапка, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право. На овој начин судовите при донесување на пресудите ги повредиле членот 9 и членот 27 од Уставот.

Според оцена на Судот, во овој случај не може да стане збор за повреда на членот 9 од Уставот. Имено, за таква повреда, во постапка пред редовен суд, може да стане збор само ако подносителот на барањето пред Уставниот суд докаже дека за иста фактичка и правна состојба, од страна на редовниот суд, на друго лице му била дадена заштита на слободите и правата, за разлика од подносителот на барањето, и тоа исклучиво поради постоење на некој од дискриминаторските основи, или во овој случај поради неромската национална припадноста. Тоа овде не е случај.

Од друга страна, од изнесената фактичка и правна состојба во барањето за заштита на слободите и правата неспорно произлегува дека судовите не се органите кои ја довеле во прашање слободата на движењето гарантирана во членот 27 од Уставот на Република Македонија, односно изворната одлука за попречување на слободата на движењето не е донесена од редовните судови, од каде истите не можат да бидат посочени како сторители на повреда на ова право. Граничната полиција при Министерството за внатрешни работи-Скопје, според овластувањата, е органот кој не му дозволил на Муамет Абединов напуштање на територијата на Република Македонија при направената гранична контрола на критичниот датум, но овој орган во постапката пред Уставниот суд не е посочен како можен сторител на повредата.

Останатите наводи во барањето одат во насока на поставување на овој суд во позиција на инстанционо повисок суд по однос на одлуките донесени од страна на Основниот суд Кочани и Апелациониот суд Штип. Ова од причина што Уставниот суд на Република Македонија, согласно членот 110 од Уставот нема надлежност да постапува од аспект на сторени суштествени повреди на одредбите на парничната постапка, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право на начин на кој тоа се бара од страна на Муамет Абединов.

Оттаму, оценувајќи ги наводите во барањето за заштита на слободите и правата како целина Судот оцени дека во конкретниот случај отсуствуваат било какви релевантни факти и докази за постоење на преземени дејствија на дискриминација од страна на судовите спрема подносителот на барањето. Според тоа, во конкретниот случај не се исполнети процесните претпоставки од член 52 од Деловникот на Уставниот суд, за впуштање во мериторно одлучување по барањето за заштита на слободи и права по наведениот основ.

Поради наведеното и поради фактот што Уставниот суд нема надлежност на инстанционо повисок суд по однос на редовното судство Судот оцени дека се исполнети условите од членот 28 алинеи 1 и 3 од Деловникот за отфрлање на барањето за заштита на слободите и правата.

5. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот, Елена Гошева и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Никола Ивановски, Јован Јосифовски, Вангелина Маркудова, Сали Мурати, д-р Гзиме Старова и Владимир Стојаноски.

У.бр.48/2016
5 октомври 2016 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Елена Гошева