У.бр.107/2015

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на членот 110 од Уставот на Република Македонија, членот 28 алинеја 3 и членот 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992), на седницата одржана на 07 јули 2016 година, донесе

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на членот 4 став 2 зборовите

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување на постапка за оценување на уставноста на членот 78 став 1 зборовите: „Заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“, членот 80 зборовите: „Заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“, членот 82 и членот 83 зборовите: „до денот на одржувањето на предвремените избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“ од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр. 196/2015).

3. Тодор Петров од Гевгелија, до Уставниот суд на Република Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на одредбите од Законот означени во точките 1 и 2 на ова решение.

Според подносителот на иницијативата, условувањето на изборот на тројца пратеници во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, на начин пропишан со членот 4 ставовите 2, 3, 4, 5 и 6 од Изборниот законик, ги правела избирачите од оваа изборна единица нееднакви во остварувањето на избирачкото право во однос на избирачите од шесте изборни единици во Република Македонија. Ова затоа што за избирачите во Република Македонија немало изборен цензус односно услов за валидност на изборите, а за избирачите во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, важноста на изборите била условена со резултатите во шесте изборни единици во Република Македонија. Дури и независно од критериумот во ставот 7 на истиот член, според кој бројот на избирачите може да отстапува најмногу од минус 5% до плус 5% во однос на просечниот број на избирачи во изборната единица. Дискриминацијата била дополнителна и поради фактот што избирачите во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија не избирале 20 пратеници како избирачите во шесте изборни единици во Република Македонија, туку само тројца.

Дискриминацијата и нееднаквоста меѓу избирачите во шесте изборни единици во Република Македонија и избирачите во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, била евидентна и во однос на критериумите за определување на избирачките места. Се занемарувал фактот дека избирачките места во ДКП, односно конзуларните канцеларии биле оддалечени и со илјадници километри од живеалиштето и престојувалиштето на избирачите, за разлика од регулативата која се однесува на определувањето на оддалеченоста на избирачките места во Република Македонија (членовите 164, 165 и 166 од Изборниот законик). Посебно, во услови кога државата не организирала електронско пријавување и гласање на избирачите во странство, во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија.

Поради наведеното, со иницијативата се бара поништување на членот 4 став 2 зборовите:„од 120 до“ и ставовите 3, 4, 5 и 6 од Изборниот законик, бидејќи со нив се нарушувале основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото, како темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија и била нарушена еднаквоста на граѓаните во остварувањето на избирачкото право, односно оспорените одредби не биле во согласност со членот 8 став 1 алинеите 1 и 3, членот 9 членот 22, членот 51 и членот 54 од Уставот.

Подносителот на иницијативата предлага, по поништувањето на членот 4 став 2 зборовите:„од 120 до“, да остане одредбата според која во Собранието да се избираат 123 пратеници, а не од 120 до 123 пратеници, доколку „ниту една од листите на пратеници во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, не го добила потребниот број на гласови утврден во членот 4 ставовите 3, 4 и 5 од Изборниот законик“.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека начинот на одлучување на Државната изборна комисија (ДИК) бил определен со членот 31 став 2 точките 34-б и 34—в, кои потоа се цитираат.

Со членот 31 став 2 точката 34-г од Изборниот законик, се вршела етничка сегрегација на членовите на ДИК, затоа што ја сепарирал важноста на одлуката на ДИК доколку „пред ставање на предлог-одлуката на гласање, кој било член на Државната изборна комисија кој припаѓа на немнозинската заедница има право да побара Државната изборна комисија да одлучува по таквата предлог–одлука“ со посебно мнозинство – „со консензус“. На овој начин, освен етничка сегрегација, се вршела и мајоризација на членовите на ДИК од немнозинската заедница врз членовите на ДИК припадници на македонскиот народ, бидејќи суспендирале одлука на мнозинството членови на ДИК, како што било дефинирано одлучувањето во согласност со членот 31 став 2 точката 34-б.

Во членот 31 став 2 точката 34-д од Изборниот законик, во случај на точката 34-г, давала можност „предлог–одлуката ќе биде доставена на повторно разгледување до правната служба и од истата ќе биде побарано стручно мислење и препорака“, при што, во согласност со точката 34-ѓ,„членот на Државната изборна комисија од точка 34–г на овој член и членот односно членовите на Државната изборна комисија кои што имаат спротивставено мислење ќе се советуваат со правната служба во рок од еден работен ден од поднесувањето на барањето од точка 34–г на овој член“ со што „овие членови на Државната изборна комисија, во рок од два работни дена, ќе предложат дополнета и образложена одлука“, којашто „за да се смета за донесена, поднесената предлог–одлука мора да биде изгласана со консензус од страна на Државната изборна комисија“.

Нелогичноста била уште поголема, што со членот 31 точка 34-е од Изборниот законик било дозволено:„ доколку во рок од два работни дена, во смисла на точката 34–ѓ), не биде постигнат консензус по однос на предлог-одлуката и не биде донесена одлука со консензус од страна на Државната изборна комисија, се смета дека одлуката не е донесена и против истата е дозволена тужба пред Управниот суд“?

Крајно неприфатливо било поради спротивставено мислење на член на ДИК кој припаѓа на немнозинска заедница во Република Македонија, одлучувањето во ДИК да се суспендира и арбитрирањето да го врши Управниот суд со тужба, за којашто дури и не бил определен овластен подносител, што дополнително го отежнувало одлучувањето во ДИК.

Во членот 69 став 2 од Уставот, точно биле дефинирани законите кои директно ги засегаат културата, употребата на јазиците, образованието, личните документи и употребата на симболите, за коишто Собранието одлучува со мнозинство гласови од присутните пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од присутните пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.

Во Уставот на Република Македонија не постоело посебно одлучување во ДИК во смисла на член 69 став 2 од Уставот, ниту Уставот дефинирал одлучување во ДИК според интересите на немнозинските заедници во Република Македонија, а во согласност со членот 69 став 2 од Уставот. Или, ДИК не одлучувал со мнозинство гласови на вкупниот број членови на ДИК, при што морало да има мнозинство гласови од присутните членови кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.

Членот 31 став 2 точката 34-в зборовите: „освен во случајот определен во точките 34-г и 34-ѓ на овој член“, точките 34-г, 34-д, 34-ѓ, 34-е и точката 34-ж зборовите: „само во случај на точките 34-г, 34-ѓ и 34-е“ од Изборниот законик биле во спротивност и со членот 9 од Уставот. Уставот не признавал гласање во државен орган или институција на власта на етничка основа, освен за прашањата од член 69 став 2 од Уставот во Собранието на Република Македонија. Правото на гласање по етничка основа ги правело граѓаните нееднакви, што било во спротивност со член 9 од Уставот. Поради тоа, се предлага оспорените одредби од Изборниот законик да бидат поништени.

Во членот 78 став 1 со зборовите: „Заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“, членот 80 зборовите: „Заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“, членот 82 и членот 83 зборовите: „до денот на одржувањето на предвремените избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година“ од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр. 196/2015) бил утврден датум за одржување на предвремени избори за пратеници.

Според подносителот на иницијативата, Собранието не можело да прејудицира предвремени избори за пратеници со закон, како што било утврдено во наведените одредби.

Предвремени избори за пратеници можеле да се одржат само ако Собранието се распушти со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници (членот 63 став 6 од Уставот). Со закон не можела да се суспендира или прејудицира надлежноста на Собранието утврдена со Уставот за распуштање, како единствен услов за одржување на предвремени избори за пратеници, кои се одржуваат во последните 90 дена од мандатот на стариот пратенички состав или во рок од 60 дена од денот на распуштањето на Собранието.

Собранието се распуштало со одлука, а не со закон!

Оттука произлегувала несогласноста на оспорените одредби од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик со членот 63 од Уставот, поради што се бара Уставниот суд да ги поништи.

Имајќи го предвид наведеното, подносителот на иницијативата предлага Уставниот суд, до донесување на конечна одлука по иницијативата, да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти и дејствија што се преземаат врз основа на оспорените одредби од Изборниот законик, поради страв од ограничување на правото на избор на пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија.

4. Судот на седницата утврди дека според членот 4 став 2 од Изборниот законик, во Собранието на Република Македонија се избираат од 120 до 123 пратеници, од кои 120 пратеници се избираат според пропорционалниот модел, при што територијата на Република Македонија е поделена на шест изборни единици утврдени со овој законик и во секоја се избираат по 20 пратеници и 3 пратеници се избираат според пропорционалниот модел во една изборна единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија. Според ставот 3 на овој член, првиот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила најмалку онолкав број на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Според ставот 4 на истиот член, вториот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила двојно поголем број на гласови од бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија, а според ставот 5 на овој член, третиот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила тројно поголем број на гласови од бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Во согласност со ставот 6 на истиот член, доколку во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, ниту една од листите на пратеници не го добила потребниот број на гласови утврден во ставот (3) на овој член, не се избира ниту еден пратеник.

Судот, исто така, утврди дека членот 31 точките: 34-в), 34-г), 34-д), 34-ѓ), 34-е) и 34-ж) гласат:
„34-в) одлука на Државната изборна комисија се смета за донесена доколку за истата гласале мнозинството од вкупниот број на членови на комисијата, oсвен во случајот определен во точките 34 –г и 34 – ѓ на овој член;
34-г) во случај кога предлог–одлуката се однесува на интереси на немнозинска заедница, пред ставање на предлог-одлуката на гласање, кој било член на Државната изборна комисија кој припаѓа на немнозинската заедница има право да побара Државната изборна комисија да одлучува по таквата предлог–одлука со консензус;
34-д) во случајот предвиден со точка 34 – г на овој член, предлог–одлуката ќе биде доставена на повторно разгледување до правната служба и од истата ќе биде побарана стручно мислење и препорака;
34-ѓ) членот на Државната изборна комисија од точка 34 – г на овој член и членот односно членовите на Државната изборна комисија кои што имаат спротивставено мислење ќе се советуваат со правната служба во рок од еден работен ден од поднесувањето на барањето од точка 34 – г на овој член. Овие членови на Државната изборна комисија, во рок од два работни дена, ќе предложат дополнета и образложена одлука. За да се смета за донесена, поднесената предлог–одлука мора да биде изгласана со консензус од страна на Државната изборна комисија;
34 – е) доколку во рок од два работни дена, во смисла на точката 34 – ѓ), не биде постигнат консензус по однос на предлог-одлуката и не биде донесена одлука со консензус од страна на Државната изборна комисија, се смета дека одлуката не е донесена и против истата е дозволена тужба пред Управниот суд;
34 – ж) против одлуката на Управниот суд, само во случај на точките 34 – г), 34 – ѓ) и 34 – е) е дозволена право на жалба пред Вишиот управен суд. Вишиот управен суд по поднесената жалба одлучува во роковите утврдени со овој Законик во рамките на кои одлучува Управниот суд.“

Според членот 78 став 1 од Изборниот законик, заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година, Собранието на Република Македонија во рок од пет дена од денот на влегувањето во сила на овој Законик, објавува јавен оглас за избор на членови на Државната изборна комисија, согласно со одредбите од овој законик.

Во согласност со членот 80 од Изборниот законик, заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година, Правилникот за методологија за водење и ажурирање на Избирачкиот список заснована на проверки и статистички анализи, вкрстени проверки на различни бази на податоци и евиденции, неограничени теренски проверки и други соодветни признати методи на проверка од членот 31 став (2) точка 28-е) и Правилникот за методологија за целосен пристап, вршење промени и бришење на податоци во Избирачкиот список, како и постапка за спроведување теренски проверки заради ажурирање на истиот од членот 31 став (2) точка 28-ж) се усвојуваат од страна на Државната изборна комисија, по претходна согласност на четирите најголеми политички партии во Собранието на Република Македонија во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој Законик.

Според членот 82 од Изборниот законик, заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година, забрането е платено политичко рекламирање кај радиодифузерите, печатените медиуми и електронските медиуми (интернет порталите) во периодот од 20 декември 2015 година до денот на почетокот на изборна кампања за предвремените парламентарни избори во 2016 година (став 1).
Заради организирање на предвремени избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година, дозволено е политичко рекламирање на рекламните паноа и билборди заклучно со 20 декември 2015 година, како и за време на изборната кампања (став 2).

Според членот 83 од Изборниот законик, од денот на влегувањето во сила на овој законик до денот на одржување на предвремените избори за пратеници кои ќе се одржат на 24 април 2016 година, радиодифузерите, печатените медиуми и електронските медиуми (интернет порталите) не смеат да емитуваат, односно да објавуваат реклами финансирани од Буџетот на Република Македонија, од буџетите на општините и на Градот Скопје и на сите други лица на кои со закон им е доверено вршење на јавни овластувања.

5. Според членот 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелнa вредност на уставниот поредок на Република Македонија.

Во согласност со членот 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба (став 1). Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви (став 2).

Според членот 22 од Уставот, секој граѓанин со наполнети 18 години живот стекнува избирачко право (став 1). Избирачкото право е еднакво, општо и непосредно и се остварува на слободни избори со тајно гласање (став 2).

Согласно членот 23 од Уставот, секој граѓанин има право да учествува во вршењето на јавни функции.

Според членот 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Одлуката за пристапување на Република Македонија кон меѓународноправните документи за основните човекови права и слободи донесени од ООН, меѓу кои се Универзалната декларација за човековите права (донесена на 10 декември 1948 година) е објавена во “Службен весник на Република Македонија” бр.57/1993 од 23 септември 1993 година.

Во членот 21 став 1 од Универзалната декларација за човекови права се вели дека: Секој има право да учествува во владата на сопствената држава, директно или преку слободно избрани претставници. Секој има право на еднаков пристап кон јавните служби на неговата држава (став 2). Волјата на народот ќе биде основата на авторитетот на власта и тоа ќе биде изразено преку периодични и автентични избори со универзално и еднакво право на глас преку тајно гласање или преку еквивалентни слободни процедури на гласање (став 3).

Тргнувајќи од анализата на наведените уставни одредби произлегува дека Уставот на Република Македонија не прави разлика меѓу активното избирачко право, односно правото на граѓанинот да избира и пасивното избирачко право, односно правото на граѓанинот да биде избран. Избирачкото право е уставно определено како едно од најсуштествените политички права кое кореспондира со останатите демократски определби утврдени со Уставот, посебно во делот на организацијата и функционирањето на државната власт.

Право е на законодавецот каков изборен модел ќе определи за избор на народните претставници, но при нормирање на начинот на кој избирачкото право ќе се операционализира, тој е обврзан да ја обезбеди и операционализира уставно загарантираната еднаквост на гласот на секој граѓанин.

Во Република Македонија спроведувањето на изборите е регулирано со Изборниот законик, кој, помеѓу другото, ги уредува начинот, условите и постапката за избор на претседател на Република Македонија, за избор на пратеници во Собранието на Република Македонија, за членови на советите на општините и Советот на Градот Скопје, за избор на градоначалник на општина и градоначалник на Градот Скопје, начинот и постапката на евидентирање на избирачкото право, водење на Избирачкиот список, определување на границите на изборните единици и утврдување, менувањето и објавувањето на избирачките места, како и условите за функционирање на изборните места.

Изборниот законик е донесен на 31 март 2006 година („Службен весник на Република Македонија“ бр. 40/2006) и има претрпено неколку измени и дополнувања („Службен весник на Република Македонија“ број 136/2008, 148/2008, 155/2008, 163/2008, 44/2011, 51/2011, 142/2012, 31/2013, 34/2013, 14/2014, 196/2015, 35/2016, 97/2016 и 99/2016). Со доставената иницијатива всушност се оспоруваат одредби кои се внесени со Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик, донесени во ноември 2015 година („Службен весник на Република Македонија“број 196/2015).

Изборниот модел е утврден со член 4 од Изборниот законик.

Според одредбите на членот 4 од Изборниот законик кои биле во важност пред сега оспорените одредби, во Собранието на Република Македонија се избираат 123 пратеници, од кои 120 пратеници се избираат според пропорционалниот модел, при што територијата на Република Македонија е поделена на шест изборни единици утврдени со овој законик и во секоја се избираат по 20 пратеници и тројца пратеници се избираат според мнозинскиот модел во еден изборен круг и тоа пo еден пратеник од три изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија утврдени со овој законик (став 2). Во изборните единици бројот на избирачите може да отстапува најмногу од минус 5% до плус 5% во однос на просечниот број на избирачи во изборната единица по исклучок во изборните единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија (став 3).

Според член 127-а став 1 од Изборниот законик, кој бил во важност пред донесувањето на сега оспорените одредби, Државната изборна комисија ги сумира и ги утврдува вкупните резултати од гласањето во трите изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија. Според став 2 на истиот член, за пратеник е избран кандидатот кој добил поголем број на гласови од избирачите кои гласале, но не помалку од 2% од вкупниот број на запишани избирачи во изборната единица.

Тоа значи дека изборниот модел според Изборниот законик кој важел пред измените од месец ноември 2015 година, бил комбиниран: пропорционален модел за шесте изборни единици на територијата на Република Македонија и мнозински модел за трите изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија. Бројот на пратеници кои се избирале на наведениот начин бил фиксно утврден на 123, од кои по 20 пратеници од секоја од шесте изборни единици на територијата на Република Македонија и по еден пратеник од трите изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија. За пратеник од трите изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија било пропишано дека е избран кандидатот кој добил поголем број на гласови од избирачите кои гласале, но не помалку од 2% од вкупниот број на запишани избирачи во изборната единица.

Со измените на Изборниот законик од ноември 2015 година се пропишува поинаков изборен модел од претходно наведениот. Имено, според наведените измени, членот 4 од Изборниот законик се менува на начин што се пропишува дека во Собранието на Република Македонија се избираат од 120 до 123 пратеници, од кои 120 пратеници се избираат според пропорционалниот модел, при што територијата на Република Македонија е поделена на шест изборни единици утврдени со овој законик и во секоја се избираат по 20 пратеници, а тројца пратеници се избираат според пропорционалниот модел во една изборна единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија (член 4 став 2 од Изборниот законик).

Тоа значи дека законодавецот, со наведените измени, се определил за пропорционален изборен модел во сите изборни единици, при што дотогашните три изборни единици во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија, сега стануваат една изборна единица.

Новина е, исто така, определување на поинаков цензус за избор на пратеници во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија. Така, според член 4 став 3 на Законот, првиот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила најмалку онолкав број на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Во согласност со ставот 4 на овој член, вториот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила двојно поголем број на гласови од бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Согласно со ставот 5 на истиот член, третиот пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија е избран доколку листата на кандидати за пратеници освоила тројно поголем број на гласови од бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Според ставот 6 на овој член, доколку во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, ниту една од листите на пратеници не го добила потребниот број на гласови утврден во ставот 3 на овој член, не се избира ниту еден пратеник.

Оттука, произлегува дека претходно важечкиот цензус за избор на пратеник од дијаспората, поврзан со бројот на гласови на избирачите кои гласале, но не помалку од одреден процент од вкупниот број на запишани избирачи во изборната единица, е заменет со друг критериум: бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија.

Со доставената иницијатива се оспоруваат наведените одредби на членот 4 од Законот (ставот 2 во делот: „од 120 до“, и ставовите 3, 4, 5 и 6), од причина што во шесте изборни единици на територијата на Република Македонија законодавецот не предвидел цензус за избор на пратениците, додека во седмата изборна единица, пропишал цензус за избор на пратеници, како и постоела разлика во критериумите за определување на избирачките места во изборните единици во Република Македонија во однос на седмата изборна единица, што според подносителот на иницијативата воведувало нееднаквост помеѓу избирачите, што не било во согласност со член 22 од Уставот и со што се повредувало начелото на владеење на правото гарантирано со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 51 и член 54 од Уставот.

Судот ги оцени ваквите наводи во иницијативата како неосновани, поради следното:

Согласно начелото на еднаквост на избирачкото право, при креирањето на шесте изборни единици на територијата на Република Македонија, законодавецот ја запазил потребата од обезбедување на приближно ист број на избирачи во секоја изборна единица и не утврдил цензус за избор на пратеник. Меѓутоа, кога станува збор за избор на пратеник од седмата изборна единица, која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, законодавецот оценил дека има потреба да утврди определен цензус за тоа кога еден пратеник може да се смета за избран во оваа изборна единица. Имено, имајќи ги предвид досегашните искуства на Република Македонија од претходните парламентарни избори во Република Македонија и согласно препораките на ОБСЕ/ОДИХР од последниот Извештај за предвремените парламентарни избори одржани во април 2014 година, согласно кои распределбата на мандати во изборните единици во странство треба да се уреди на начин што би се обезбедило секој пратеник во Собранието на Република Македонија да може да претставува сличен број на регистрирани избирачи а со цел да се обезбеди почитување на начелото на еднаквост на гласот и за гласањето надвор од територијата на Република Македонија, законодавецот се определил за прифаќање на овие демократски стандарди преку соодветни измени. Во таа смисла, наместо претходните три изборни единици во странство, се утврдува една изборна единица во која ќе се бираат тројца пратеници со утврден цензус на добиени гласови, при што критериум е бројот на гласови со кои што е избран пратеник со најмал број на гласови во изборните единици во Република Македонија на последните парламентарни избори во Република Македонија. Доколку овој критериум не е исполнет, односно доколку ниту една од листите на пратеници не го добие потребниот број на гласови, не се избира ниту еден пратеник од седмата изборна единица. На тој начин, законодавецот пропишал правила според кои секој пратеник во Собранието на Република Македонија да може да претставува сличен број на регистрирани избирачи, односно да се обезбеди приближно еднаква вредност или “тежина“ на гласовите на гласачите кои гласаат надвор од границите на државата со гласовите на домицилните гласачи, со што, според Судот, се потврдува еднаквоста на избирачкото право и се обезбедува еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите, а не нивна дискриминација, како што се наведува во иницијативата.

Изборниот законик ги утврдува и критериуми за определување на избирачките места на кои се спроведува гласањето. Така, според членот 164 став 2 од Законот, избирачките места се определуваат во рамките на границите на општината, а според ставот 3 на истиот член, во ДКП, односно конзуларните канцеларии на Република Македонија за гласање во странство се определуваат посебни избирачки места. Според членот 165 став 2 од овој закон, бројот на избирачи кои гласаат на избирачкото место не може да биде поголем од 1.000 избирачи. Во согласност со ставот 3 на истиот член, избирачко место не може да се определува за населено место во кое живеат помалку од десет избирачи и во ДКП, односно конзуларните канцеларии каде има пријавено помалку од десет избирачи за гласање. Според членот 166 од Законот, избирачкото место по правило не смее да биде оддалечено повеќе од 3 км од најоддалечената адреса во градските населби и повеќе од 5 км во селските населби (став 1). Правилото утврдено во ставот 1 на овој член не се применува за избирачките места во ДКП, односно конзуларните канцеларии (став 2).

Од анализата на овие одредби произлегува дека гласањето за пратеници во седмата изборна единица се организира во Дипломатско-конзуларните претставништва на Република Македонија во странство, кои се сметаат за екстериторијални, односно нивната територија е во исклучива јурисдикција на Република Македонија, а не во јурисдикција на државата на чија територија се наоѓаат. Тоа е и основната и објективна причина што за посебните избирачки места кои се определуваат во Дипломатско-конзуларните претставништва, односно конзуларните канцеларии на Република Македонија во странство не можат да важат истите правила за определување на избирачко место кои важат за изборните единици во Република Македонија, туку важат правила прилагодени на објективните услови. Поради тоа, Судот оцени дека не може да се прифати дека ваквите услови за определување на избирачките места во странство, условени со објективните услови за нивно организирање, ги дискриминирале избирачите од седмата изборна единица во однос на избирачите во шесте изборни единици во Република Македонија, како што се наведува во иницијативата.

Тргнувајќи од наведеното, според Судот, пропишаниот изборен модел во членот 4 од Изборниот законик, е токму во функција на обезбедување на еднакво избирачко право на граѓаните и остварување на начелото на владеењето на правото, како темелна вредност на уставниот поредок на Република Македонија, поради што Судот оцени дека не може основано да се постави прашањето за согласноста на членот 4 став 2 во делот:„од 120 до“ и ставовите 3, 4, 5 и 6 од Изборниот законик со членот 8 став 1 алинеја 3, членот 9, членот 22, членот 51 и членот 54 од Уставот.

Во однос на предлогот во иницијативата, по поништувањето на членот 4 став 2 зборовите:„од 120 до“, да остане одредбата според која во Собранието да се избираат 123 пратеници, а не од 120 до 123 пратеници, доколку „ниту една од листите на пратеници во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија, не го добила потребниот број на гласови утврден во членот 4 ставовите 3, 4 и 5 од Изборниот законик“, Судот оцени дека станува збор за предлог на иницијаторот да се утврди нов изборен модел, што е прашање од надлежност на законодавецот, а не на Уставниот суд кој нема законодавна функција туку е надлежен за оцена на согласноста на постојните закони со Уставот.

6. Со измените и дополнувањата на Изборниот законик од ноември 2015 година, воведена е новина во начинот на гласањето на Државната изборна комисија (ДИК).

Во таа смисла, во членот 31 од Изборниот законик, со кој се уредува надлежноста на Државната изборна комисија, во ставот 2 се додадени нови точки 34-а, 34-б, 34-в, 34-г, 34-д, 34-ѓ, 34-е, 34-ж и 34-з.

Од анализата на овие одредби произлегува дека Државната изборна комисија (ДИК) донесува одлуки со мнозинство на гласови од вкупниот број на членови на Комисијата, но дека законодавецот пропишал исклучок од ова правило во случај на донесување на одлука која се однесува на интереси на немнозинската заедница. Во таа смисла, се пропишува дека кој било член на ДИК кој припаѓа на немнозинската заедница, има право да побара ДИК да одлучува по таквата одлука со консензус на сите членови на ДИК. Доколку не се постигне консензус, се смета дека одлуката не е донесена, за што може да се поднесе тужба до Управниот суд, а против одлуката на Управниот суд, да може да се поднесе жалба до Вишиот управен суд.

Со иницијативата се оспорува наведената законска регулатива, затоа што покрај етничка сегрегација на членовите на ДИК, се вршела и мајоризација на членовите на ДИК од немнозинската заедница врз членовите на ДИК припадници на македонскиот народ, бидејќи суспендирале одлука на мнозинството членови на ДИК, како што било дефинирано одлучувањето во согласност со членот 31 став 2 точката 34-б. Крајно неприфатливо било поради спротивставено мислење на член на ДИК кој припаѓа на немнозинска заедница во Република Македонија, одлучувањето во ДИК да се суспендира и арбитрирањето да го врши Управниот суд со тужба, за којашто дури и не бил определен овластен подносител, што дополнително го отежнувало одлучувањето во ДИК. Во Уставот на Република Македонија не постоело посебно одлучување во ДИК во смисла на член 69 став 2 од Уставот, ниту Уставот дефинирал одлучување во ДИК според интересите на немнозинските заедници во Република Македонија, а во согласност со членот 69 став 2 од Уставот. Правото на гласање по етничка основа ги правело граѓаните нееднакви, што било во спротивност со членот 9 од Уставот. Поради тоа, се предлага оспорените одредби од Изборниот законик да бидат поништени.

Според Судот, ваквите наводи во иницијативата се неосновани.

Според член 62 став 5 од Уставот, начинот и условите за избор на пратеници се уредуваат со закон што се донесува со мнозинство на гласови од вкупниот број пратеници.

Во оваа смисла, со Изборниот законик е утврдено дека ДИК е еден од органите за спроведување на изборите. Уставот не утврдува правила за начинот на работење на ДИК, од каде произлегува дека тоа е прашање што се утврдува со законот со кој се уредува начинот и условите за избор на пратеници, односно со Изборниот законик.

Пропишувањето за одредени одлуки кои се однесуваат на интереси на немнозинска заедница, да може да се побара во ДИК да се одлучува со консензус, наместо со мнозинство на гласови, според Судот, не го повредува Уставот, како што се наведува во иницијативата. Ова од причина што одлуката донесена со консензус би ги елиминирала несогласувањата во насока на оспорување на изборните резултати по етничка основа. Тоа е системско решение кое е гарантирано од страна на законот и нема да зависи од политичката волја на партиите. Во таа насока е и пропишаната можност за судска заштита во случај кога нема да се постигне консензус за одредена одлука, што е демократски стандард во изборниот процес. Пропишаниот начин на гласање во ДИК, кој бара консензус од сите членови на комисијата за одредено прашање, не може да се прифати како гласање по етничка основа кое ги прави граѓаните нееднакви во смисла на член 9 од Уставот.

Судот оцени дека компарацијата во иницијативата, на оспореното решение во Изборниот законик кое се однесува на начинот на гласањето во ДИК, со Амандманот X со кој е заменет членот 69 од Уставот, е несоодветна. Имено, со точката 2 на овој амандман се пропишува посебно мнозинство на гласови на пратениците, потребно за донесување на закони кои директно ги засегаат културата, употребата на јазиците, образованието, личните документи и употребата на симболите. Поради тоа според Судот, ваквата компарација на две различни ситуации: начин на гласање во независно изборно тело, компарирано со начин на гласање во Собранието на Република Македонија кога се носат одредени закони, не може да биде основ за изразување на сомнеж во уставноста на оспореното законско решение.

Тргнувајќи од наведеното, Судот не го постави прашањето за согласноста на оспорените член 31 став 2 точката 34-в зборовите: „освен во случајот определен во точките 34-г и 34-ѓ на овој член“, точките 34-г, 34-д, 34-ѓ, 34-е и точката 34-ж зборовите: „само во случај на точките 34-г, 34-ѓ и 34-е“ од Изборниот законик, со членот 9 и членот 69 став 2 од Уставот.

7. Според членот 110 алинеите 1 и 2 од Уставот, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.

Според членот 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, Судот ќе ја отфрли иницијативата ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Членовите 78, 80, 82 и 83 од Изборниот законик, кои се оспоруваат во целост или во одделни делови, се систематизирани во Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“број 196/2015), во главата: Преодни и завршни одредби.

Со член 1 од Законот за изменување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр. 35/2016), во Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“број 196/2015), во членот 82 став 1 датата „24 април 2016 година“ се заменува со датата „5 јуни 2016 година“, а датата „20 декември 2015 година“ се заменува со датата „27 февруари 2016 година“. Во ставот 2 на истиот член, датата „24 април 2016 година“ се заменува со датата „5 јуни 2016 година“, а датата „20 декември 2015 година“ се заменува со датата „27 февруари 2016 година“.

Според член 2 на истиот закон, во членот 83 датата „24 април 2016 година“ се заменува со датата „5 јуни 2016 година“.

Со член 1 од Законот за изменување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр. 97/2016), во Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ број 196/2015 и 35/2016), членот 82 се брише. Со членот 2 на истиот закон, членот 83 се брише.

Наведените измени на Изборниот законик се извршени по поднесувањето на иницијативата до Уставниот суд. Од анализата на овие законски измени произлегува дека оспорените членови 82 и 83 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“број 196/2015), се избришани и не се повеќе дел од правниот поредок, поради што Судот оцени дека се настапени деловнички претпоставки од член 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, за отфрлање на иницијативата во делот кој се однесува на овие одредби.

Во однос на оспорените делови од членот 78 став 1 и членот 80 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“број 196/2015), со кои, заради организирање на предвремени парламентарни избори на 24 април 2016 година, се пропишуваат надлежности на Собранието на Република Македонија во одреден рок, поврзан со денот на влегувањето во сила на Законот, да објави јавен оглас за избор на членови на ДИК, како и надлежност на ДИК во одреден рок, исто така поврзан со денот на влегувањето во сила на Законот, да усвои одредени правилници поврзани со водење и ажурирање на Избирачкиот список, Судот го имаше предвид следното:

Оспорените одредби по својата природа се преодни одредби и имаат темпорален карактер, кој се исцрпел по определениот рок за нивна примена. Имено, наведените надлежности на државните органи се реализирани во определените рокови, односно избран е нов состав на ДИК и донесени се правилниците поврзани со водењето и ажурирањето на избирачкиот список, и покрај тоа што предвремените парламентарни избори се откажани. Оттука, произлегува дека членот 78 став 1 и членот 80 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ број 196/2015), се исцрпени во примената, поради што Судот оцени дека постојат процесни пречки за постапување по иницијативата во однос на овие одредби и дека се исполнети условите од член 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија за отфрлање на иницијативата во овој дел.

8. Имајќи го предвид наведеното, Судот оцени дека не се исполнети условите од член 27 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, за прифаќање на предлогот на подносителот на иницијативата, до донесување на конечна одлука по иницијативата, Уставниот суд да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти и дејствија што се преземаат врз основа на оспорените одредби од Изборниот законик, поради страв од ограничување на правото на избор на пратеник во изборната единица која ги опфаќа Европа, Африка, Северна и Јужна Америка, Австралија и Азија.

9. Тргнувајќи од наведеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

10. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Елена Гошева и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Никола Ивановски, Јован Јосифовски, Вангелина Маркудова и Сали Мурати, а решението под точката 1 е донесено со мнозинство на гласови.

У.бр.107/2015
07 јули 2016 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Елена Гошева