У.бр.138/2012

2. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Македонија“.

3. Јадранка Костова од Скопје, преку полномошникот Филип Медарски адвокат од Скопје, на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе барање за заштита на слободите и правата од член 110 алинеја 3 од Уставот што се однесуваат на слободата на уверувањето, мислата и јавното изразување на мислата, повредени со пресудите наведени во точката 1 од оваа одлука.

Според наводите на подносителот на барањето со наведените пресуди Јадранка Костова е огласена за виновна за сторено кривично дело „Клевета“ од член 172 став 1, а заради објавен напис во неделникот „Фокус“ со наслов „Како здружението на возачи стана семејна фирма на Антонио Милошоски“, со што е сторена повреда на слободата на изразување гарантирана со член 16 од Уставот и член 10 од Европската конвенција за човекови права.

Кривичната санкција изречена со цитираните пресуди претставува ограничување на слободата на изразување на Јадранка Костова. Слободата на изразување како едно од основните човекови права не е апсолутно право и тоа може да биде подвргнато на ограничување неопходно во едно демократско општество како што тоа е објаснето во образложението на второстепена пресуда. Меѓутоа, ваквите ограничувања согласно Европската конвенција за човекови права и праксата на Европскиот суд за човекови права во Стразбур мора да ги исполнуваат условите: 1. да се пропишани со закон, 2. да имаат како цел заштита на точно определени вредности (пропишани во член 10 став 2 на Европската конвенција) и 3. да се неопходни во едно демократско општество.

Во конкретниов случај според подносителот, интервен-цијата на државата во слободата на изразување го испочитувала третиот услов (неопходност во едно демократско општество од следните причини:

Најпрвин, при одлучувањето судот морал да ја има предвид улогата на медиумите во едно демократско општество, така Судот во Стразбур, Пресуда Sundey Times vs. UK,1979 „……улогата на медиумите како куче чувар во јавноста е витално за демократскиот процес“. Ваквата функција на заштита на демократијата на медиумите има посебна важност кога ќе се земе во корелација со правото на јавноста да добива информации и идеи од јавен интерес“. Пресуда Lingens vs. Austria 1986 „Како резултат од тесната поврзаност со демократијата, опфатот на слободата на информирање мора да биде сфатена најшироко можно дозволувајќи степен на претерување, па дури и провокација„, Пресуда Radio France vs. France 2004“ „Новинарската слобода опфаќа и можно прибегнување на одреден степен на претерување па дури и на провокација“. Од наведените ставови, јасно е дека судот во секој еден случај кога ќе се соочи со постапка против новинар заради објавената информација, колумна вест итн. при одлучувањето мора да води сметка за јавниот интерес (или непостоењето на истиот) во конкретниот случај.

Понатаму, подносителот на барањето наведува дека за оценка на неопходност на рестрикција или ограничување во едно демократско општество треба да се оценува пропорционалноста на средствата со кое се ограничува слободата на изразување со целта која сака да се постигне. Во контекст на оценка на оваа пропорционалност, судот мора да води сметка за целта на самиот текст, како и мотивите на авторот за неговото пишување. При утврдување на мотивите на авторот (дали мотивот може да се лоцира во потребата за отварање на јавна дебата за определени прашања или чисто нанесување на штета на честа и угледот на приватниот тужител) мора да се анализира што претходи на објавување на ваквиот текст.

Пред пишување на спорниот текст осудената се јавува како автор на серијал текстови во неделникот Фокус (број 795, 794, 761, 797, 744 и 722) во кои се опишува состојбата на Здруженијата на возачи во Македонија, а кои текстови се изведени како доказ во постапката (првостепениот суд наоѓа дека овие текстови се ирелевантни при одлучувањето, а второстепениот суд наоѓа дека овој став е исправен!!!). Од овие текстови е видно дека осудената подолг период сериозно ја истражувала темата за која пишува во написот за кој е осудена.

Имајќи го предвид наведеното, а тргнувајќи од изложените ставови на Судот во Стразбур, првостепениот и второстепениот суд морале да водат сметка за интересот на јавноста да биде информирана за една тема, а која е непосредно од јавен интерес, односно за случувањата во Здруженијата на возачите и инволвираноста на лица од семејството на приватниот тужител (министер во Влада) со ваквите случувања. Така утврдениот јавен интерес судовите мораат да го спречуваат со евентуалната повреда на честа и угледот на приватниот тужител да направат баланс помеѓу овие две добра (јавниот интерес да се дознае за определени случувања и репутацијата на приватниот тужител) и да одлучат дали интервенцијата во слободата на изразувањето, сторено со осудата и определената казна е неопходна во едно демократско општество.

Доколку судовите се обиделе да направат ваков баланс на што биле обврзни согласно јуриспруденцијата на судот во Стразбур, ќе утврделе дека јавниот интерес е приморен од причина што во текстот подносителот не е никаде ни спомнат, со што евентуалната повреда на неговата чест и углед, доколку постои е минорна, а јавноста има огромен интерес да дознае што се случувало со Здружението на возачите во кои настани неспорно се инволвирани братот и таткото на приватниот тужител („семејство“ од насловот на текстот).

Од друга страна, подносителот на барањето наведува дека при одлучувањето морало да се има предвид дека подносителот на приватната тужба е јавна личност, политичар, тогашен министер во Владата на Република Македонија. Согласно судската пракса на Судот во Стразбур секој политичар како јавна личност мора да има повисок праг на толеранција во однос на неговите прозивки во јавноста.

Така, доминантната позиција што ја има Владата неопходно условува таа да се воздржува од кривични постапки за клевета и навреда особено каде што и се достапни други средства за одговор на неоправданите напади и критики од нејзините противници во медиумите. (Castells vs. Spain 1992). Понатаму, прагот на прифатлива критика на еден политичар е нужно повисок од оној на еден обичен граѓанин. За разлика од еден обичен граѓанин политичарот свесно се довел во ситуација каде секој негов збор и дело се изложени на критика на медиумите, како и на пошироката јавност и токму поради тоа политичарите мораат да покажат еден повисок степен на толеранција (Lingens vs. Austria 1986).

Спротивно на наведеното, првостепениот суд во пресудата изразил став дека министерот како јавна личност ужива поголема заштита поради што за него честа и угледот се многу важни и затоа што тој смета дека во неговата професија честа и угледот претставувале животен и кариерен капитал..!!! Апелациониот суд наместо да му укаже на првостепениот суд дека неговиот став е спротивен на ставовите на Судот во Стразбур, во својата пресуда нема ниеден навод за тоа и покрај фактот што во жалбата е укажано на ставовите на судот во Стразбур.

Поради сето наведено, подносителот на барањето предлага, Уставниот суд по одржана јавна седница да утврди дека со донесувањето на поединечни акти – цитираните пресуди е сторено повреда на слободата на изразување и истите да ги поништи.

4. Судот во претходната постапка, а од увидот во списите и пресудите со кои според подносителот на барањето е направена повреда,односно дискриминација по основ на слободата и правото на јавно изразување на мислата утврди:

Основниот суд Скопје I Скопје постапувајќи по предметот К.бр.1652/11 по приватната кривична тужба на приватниот тужител Антонио Милошоски од Скопје против обвинетата Јадранка Костова од Скопје за кривично дело „Клевета“ по член 172 став 1 од Кривичниот законик по одржан главен, јавен и усмен претрес на 19 октомври 2011 година донел Пресуда со која обвинетата Јадранка Костова виновна е затоа што во неделникот „Фокус“ кој се издава во Скопје, а се дистрибуира на територијата на Република Македонија од 25 март 2011 година, обвинетата изнела невистина дека „Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски“, што е штетно за честа и угледот на приватниот тужител.

Со горните дејствија обвинетата Јадранка Костова сторила кривично дело „Клевета по член 172 став 1 од Кривичниот законик, а согласно наведениот член и членовите 4, 32, 33, 38, 38-а и 39 од Кривичниот законик, како и членовите 89, 92 и 102 од Законот за кривична постапка ја осудува на парична казана во износ од 40 дневни глоби од по 20 евра во денарска противвредност од 1.228,00 денари едно дневна глоба, во вкупен износ од 49.120,00 денари, кој обвинетата да ја плати во рок од 3 (три) месеци од правосилноста на пресудата, а под страв од присилно извршување.

Ако паричната казна не се изврши ни присилно, Судот ќе ја изврши така што за секоја дневна глоба ќе определи по еден ден затвор.

Согласно член 89 и 52 од Законот за кривичната постапка обвинетата се задолжува да плати на име кривичен судски паушал износ од 3.000,00 денари во рок од 15 дена по правосилноста на пресудата.

Согласно член 102 став 2 од Законот за кривична постапка, имотно-правното барање на приватниот тужител Антонио Милошоски за надомест на нематеријална штета делумно се уважува па се задолжува обвинетата на приватниот тужител да му плати на име нематеријална штета поради повреда на честа и угледот износ од 920.000,00 денари во рок од 3 (три) месеци од правосилноста на пресудата, додека за разликата од досудениот износ од 920.000,00 денари до пријавениот износ од 4.000,000,00 денари како и за предјавената казнена камата сметано од денот на пресудувањето, приватниот тужител се упатува во граѓанска постапка.

Во образложението на Пресудата К.бр.1652/11 се наведува дека:

Приватниот тужител Антонио Милошоски до Основниот суд Скопје I Скопје на 23 мај 2011 година преку неговиот полномошник Никола Додевски – адвокат од Скопје поднел приватна кривична тужба против обвинетата Јадранка Костова за кривично дело „Клевета“ по член 172 став 1 од Кривичниот законик.

Постапувајќи по приватната тужба судот закажал и одржал главен, јавен и усмен претрес во присуство на приватниот тужител, неговиот полномошник и обвинетата.

Полномошникот на приватниот тужител Никола Додевски адвокат од Скопје во завршниот збор извршил прецизирање на приватната тужба на начин како во изреката во пресудата, по што навел дека од доказите изведени во текот на постапката во целост се докажало дека обвинетата го сторила кривичното дело кое и се става на товар, а суштинските факти не биле спорни бидејќи во својата одбрана обвинетата не ги негирала. Одбраната на обвинетата на толкување на изнесените наводи како новинарска метафора или стилска фигура со преносно знаење немале законска основа. Метафората како стилска фигура не претставува право од нејзината форма да се изнесуваат невистини како што тоа во случајот го сторила обвинетата. Името на приватниот тужител било злоупотребено од страна на обвинетата со цел да се дискредитира личноста на приватниот тужител. Се работело за конструкција која што уште со самото слушање на рекламата на телевизија, а потоа и со читање на написот на читателот треба да му имплицира на незаконско однесување на приватниот тужител кое се состои од тоа дека тој го присвоил Здружението на возачи како семејна фирма. Во дејствијата на обвинетата се исполнети основните елементи на кривичното дело кое и се става на товар, односно истата изнесувала невистини кои се штетни за честа и угледот на тужителот. Приватниот тужител е млад, чесен човек и политичар и изнесените невистини биле штетни за неговата чест и углед. Поради наведеното полномошникот предложил судот обвинетата да ја огласи за виновна според Законот, а на приватниот тужител да му биде досудена нематеријална штета поради повреда на честа и угледот во висина од 4.000.000,00 денари со казнена камата.

Обвинетата во својата одбрана навела дека текстот односно насловот за кој се однесува тужбата за „Клевета“ е последен од серија 7 – 8 текстови во „Фокус“ кои ги пишувала во последните две години, а станувало збор за еден истражувачки проект, за појава во општеството која ја нарекла Вмроизација на Здружението на возачи почнувајќи од градовите Кичево, Кавадарци, Гостивар, Битола, Неготино при што во сите овие здруженија на возачи како под конец се одвивало исто сценарио. Во последниот текст чии наслов е предмет на тужбата за клевета всушност е финална анализа од целиот истражувачки серијал и тој претставува завршен коментар, а изнесените факти дека таткото на тужителот е главен во Кичевското здружение на возачи, како и дека братот на тужителот е избран за менаџер на Сојузот на возачи во Македонија, не се оспорени во тужбата. Обвинетата никаде не навела дека тужителот е член или директно инволвиран во овие возачки случувања, но логично е да се претпостави дека тие ја користење свесно или несвесно, намерна или случајна токму високата позиција на тужителот во хиерархијата на власта.

Во ниеден момент таа како дипломиран павник не помислила дека Здружението на граѓани според Закон и право може да биде нечија сопственост. Предметниот наслов е метафора и се занимава со моралните аспекти, а не со законските. Немала намера никого да навреди, омаловажи, наклевети туку да се предизвика јавна дебата за еден процес. Немала намера да изнесува невистини за тужителот со цел да го дескридитира во јавноста како нечесен човек. Наводите во тужбата дека насловот е срочен веднаш да предизвика впечаток на незаконско дејство од страна на тужениот воопшто не држи, затоа што семејното здружение јасно алудирало на семејни релации. Метафората како новинарска алатка е изразно средство кое нема само описно значење, туку со неа се внесувало и сликовитост во изразот. Во текстовите јавниот интерес е поголем од приватниот доколку има одредено преувеличување во форма на метафора, а со цел да се развие јавна дебата и да се посочат слабостите на системот кои се резултат на влијанијата на функционерите, па затоа не можело да се тврди дека се имало намера да се наштети на приватниот тужител кој во тоа време бил на функција министер за надворешни работи. Насловите од неделниот весник „Фокус“ во последните 5 години и тоа секој број се рекламирале на А1 Телевизија. Основниот суд на одржаниот главен, јавен и усен претрес ја распитал обвинетата, во доказната постапка ги извел предложените докази и тоа во својство на оштетен го сослуша приватниот тужител Антонио Милошоски, а во продолжение на доказната постапка го изгледал видео записот за рекламирање на неделникот „Фокус“, го прочитал серијалот на текстови од неделникот Фокус и тоа бр.795, 794, 761, 797, 744 и 722, барањето за директна средба од вработените – кичевчани до канцеларијата на преставникот на Европската комисија г-дин Ерван Фуере, извадок од неделниот весник Фокус бр.821 издаден на 25 март 2011 година од страна 18 до страна 23 текстот како Здружение на возачи стана семејна фирма на Антонио Милошоски и 8 извадоци од електронска пошта која ја примил приватниот тужител од граѓани и негови пријатели на негова е-маил адреса и е-маил адреса на Министерството за надворешни работи, а ценејќи ги сите овие докази заедно како една доказна целина и секој од нив засебно ја утврдил фактичката состојба:

Обвинетата Јадранка Костова во неделникот Фокус кој се издава во Скопје, а се дистрибуира на територијата на Република Македонија на ден 25 март 2011 година изнела невистина дека Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски што е штетно за честа и угледот на приватниот тужител.

Фактичката состојба судот ја утврдил од вербалните и материјалните докази изведени во текот на главниот претрес, од кои се утврдиле релевантни околности под кои е сторено делото, времето, местото, начинот и последиците од истото.

Не е спорно дека обвинетата Јадранка Коства е автор на текстот насловен „Како Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски“ објавен во неделникот Фокус издаден на 25 март 2011 година, што судот го утврдил од извадокот од неделниот весник Фокус бр.821 издаден на 25 март 2011 година од страна 18 до 23, а обвинетата во својата одбрана не оспорила дека е автор на предметниот текст и насловот на истиот. Дека изнесените наводи во предметниот наслов биле невистинити како и тоа дека предизвикале штета на честа и угледот на тужителот судот ги утврди од исказот на тужителот Антонио Милошоски кој изјавил дека му била нанесена штета на честа и угледот како личност на неговата кариера, интегритетот и перспектива. Тој никогаш не бил основач, член на било кое здружение на возачи, немал никаков удел, ниту оснивачки влог во споменатата фирма или во било која друга приватна фирма. Во неговата професија тогаш како министер, а денес како пратеник живеел од својата чест и углед и во неговата професија честа и угледот биле животен и кариерен капитал. Тој имал 35 години и чувствувал дека има капацитет и потенцијал со својата работа, чест и углед да напредува во кариерата. Како не бил член на ниту едно здружение објавениот наслов е груба невистина, која не може да биде ублажена со политички и медиумски објаснувања. Написот кој бил објавен кај него предизвикал огромна штета, огромно лично и семејно вознемирување, вознемирувања кај неговите блиски и дополнителен психолошки притисок врз него како личност и неговите професионални ангажмани. По објавувањето на написот примил голем број на реакции од граѓани од кои можело да се утврди дека написот, неговото објавување и медиумска промоција преку национална телевизија предизвикале големи последици по неговата чест и углед и довербата која ја уживал кај граѓаните. Ниту еден граѓанин не доставил допис дека текстот го доживува како метафора, а сите кои реагирале јавно, јасно му укажале дека текстот имплицира негово незаконско однесување или противправно стекнување материјална корист или други привилегии.

Со написот директно се напаѓал неговиот углед и се имплицирало негово незаконско однесување, се довела во заблуда јавноста за неговата сопственост на приватни фирми со што биле предизвикани сериозни штетни последици за него. Последиците од изнесените невистини по однос на неговата чест и углед ги чувствувал во комуникација со луѓето во потесната средина и комуникација, со луѓето кои му приоѓале и давале коментари како човек кој е вклучен во јавниот живот. Во електронската пошта што ја добил на неговата е-маил и адресата на Министерството за надворешни работи можело да се види јавна дискредитација на неговата личност, длабоко разочарување од него и нарушен углед како последица на текстот на весникот Фокус и на најавната шпица во националната телевизија А1.

Дека изнесената невистина предизвикала штета на честа и угледот судот го утврдил од исказот на приватниот тужител и од 8 извадоци од електронската пошта, со што во јавноста се стекнало впечаток дека оштетениот се занимавал со незаконски работи, бизниси, малверзации и си го полнел џебот и ако сите го знаеле за млад, чесен и надежен политичар со долга кариера пред себе, така што додека сите го гледале на телевизија дека е во Брисел и Хаг, тој во државата преземал незаконски дејствија поради што граѓаните искажале разочараност, па најавиле дека на изборите нема да му дадат поддршка.

Од репродуцирањето на снимката – гледањето на видео записот, судот утврдил дека предметниот број на неделникот Фокус бил телевизиски рекламиран, па гласовно и со големи букви на целиот екран бил и предметниот текст „Здружението на возачи стана семеен бизнис на Антонио Милошоски“, од насловите и содржината од секој број на неделниот весник Фокус произлегло и од одбраната и од исказот на приватниот тужител судот ги ценел како доказ серијалот – текстовите во Неделниот весник Фокус и тоа бр.795, 794, 761, 794, 744 и 722 како и барање директна средба доставена до Канцеларијата на претставникот на Европската комисија г-дин Ерван Фуере, но од истите неможел да утврди факти и околности од значење за одлучувањето.

При вака утврдената фактичка состојба судот нашол дека во дејствијата на обвинетата се содржани сите битни елементи на кривичното дело „Клевета“ од член 172 став 1, поради што судот ја огласил за виновна и ја казнил како во изреката на пресудата.

Кривичното дело „Клевета“ од член 172 став 1 од Кривичниот закон го чини „тој што за друг изнесува или пренесува нешто невистинито што е штетно за неговиот чест и углед“.

Во конкретниов случај обвинетата во предметниот наслов изнела невистина дека Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски. Ваквото тврдење е невистинито бидејќи во јавноста изнела факт што во стварноста не постои, односно нешто што не постои се изнесува како вистинито како факт Здружението на возачи никогаш не станало семејна фирма на приватниот тужител кој иако како оштетен не е должен да ја докажува невистинитоста на клеветничката изјава бидејќи го штити презумпција дека е чесен човек. Бидејќи не постои клевета ако странката ја докаже вистинитоста на она што го изнесува, товарот на докажување е на страна на обвинетата, која пак во својата одбрана не се ни обидела да докаже дека нејзиното тврдење е вистинито, под изговор дека сето ова е изразно средство – метафора како нормална новинарска алатка.

Насловот на текстот објавен во неделникот Фокус како Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски упатува на тоа дека приватниот тужител станал сопственик на Здружението што имплицира на незаконско постапување на приватниот тужител кој како тогашен министер за надворешни работи ја искористил својата висока политичка функција и се стекнал со имотна корист. Анализирајќи го предметниот наслов истиот не дава одговор на прашањето дали воопшто приватниот тужител или членови на неговото семејство станале сопственици на Здружението на возачи, туку на кој начин станале сопственици, тргнувајќи од фактот дека тие се веќе сопственици и дека тоа не е спорно, завршена работа, само на кој начин ќе ви дадат одговор ако се прочита текстот, со што пак во јавноста со ваквиот наслов се создала негативна слика на млад и успешен политичар.

Меѓутоа и по долго читање на текстот од предметниот наслов не можело да се најде дека здружението на возачи станало фирма во сопственост на приватниот тужител или на членови на неговото семејство, па може да се констатира дека предметниот наслов не кореспондира со содржината на текстот и истиот претставува невистинито тврдење. Тоа што во Здружение на возачи во Кичево се вработил таткото на приватниот тужител, а во Сојузот на возачи братот на тужителот не значи дека Здружението на возачи станало фирма во сопственост на приватниот тужител, или на членови на неговото семејство.

Судот утврди дека како битен елемент на предметното кривично дело, вака изнесената невистина може да им наштети на честа и угледот на приватниот тужител и е подобно да предизвика таков ефект.

Имајќи ги предвид наведените докази судот нашол дека изнесените невистини не само што се погодни да наштетат на честа и угледот, туку се и од такво значење што довеле до повреда на честа и угледот на приватнот тужител.

Судот ја ценел одбраната на обвинетата дека предметниот наслов е метафора како изразно средство, дека немало намера да изнесува невистини за тужителот со цел да го дискредитира во јавност како нечесен човек, туку само сакала да предизвика јавна дебата. Ваквата одбрана судот не ја прифатил, од причини што метафората како изразно средство односно новинарска алатка како што наведува обвинетата, не и дава за право на истата, под закрила на користење на изразни средства да изнесува невистини штетни за честа и угледот на приватниот тужител и со тоа да повреди право на човекот загарантирано со член 25 од Уставот, односно не може да жртвува едно загарантирано право со Уставот за да можат новинарите да се изразуваат како ќе посакаат. Одбраната дека обвинетата немала намера да изнесува невистини за тужителот со цел да го дискредитира во јавноста како нечесен човек, туку да предизвика јавна дебата, судот не ја прифатил, од причини што од содржината на изведените докази произлегува дека обвинетата кривичното дело го сторила со намера од причина што срочениот наслов не кореспондира со содржината на самиот текст, истиот претставува невистина со која обвинетата имала за цел непосредно пред одржување на изборите во јавноста да создаде една негативна искривена слика за еден млад и успешен политичар кој е со чисто минато. Ова кривично дело обвинетата го сторила со умисла така што кај обвинетата постоела свест дека во јавноста изнесува нешто невистинито што може да наштети на честа и угледот на приватниот тужител, како и воља за извршување на ова кривично дело. Јавната дебата обвинетата можела да ја предизвика како што тоа го бара новинарската професија со објективно информирање на јавноста и со изнесување вистини, па ако една тема е интересна за јавноста таа да биде предмет на дебата, но не со изнесување на невистини.

При одредување на видот и одмерување на висината на казната судот ги имал предвид сите околности од член 39 од Кривичниот закон, па како отежнителна околност ги ценел начинот на извршување на кривично дело, последиците од истото, степенот на кривичната одговорност на обвинетата, повредата на заштитното добро дека приватниот тужител пријавил имотно правни побарувања, а како олеснителни околности судот ги ценел дека обвинетата е неосудувана и истата е семеен човек, па имајќи ги предвид сите околности судот изрекол парична казна како во изреката очекувајќи дека со вака изречената санкција ќе се постигнат целите на казнување во смисла на член 32 од Кривичниот законик.

По однос на имотно правното барање на приватниот тужител на нематеријална штета поради повреда на честа и угледот судот имајќи ги предвид одредбите од член 3 и член 189 став 1 од Законот за облигационите односи, нашол дека барањето е основано.

При одлучувањето за висината на ова барање судот води сметка за силината и траењето на душевната болка и надоместокот да не е во спротивност со стремежите кои не се споиви со неговата природа и општествена цел, па оцени дека износот од 920.000,00 денари претставувал спроведлив паричен надомест за претрпени душевни болки на приватниот тужител поради повреда на неговата чест и углед, така што барањето само делумно го уважил.

Имено судот нашол дека изнесената невистина кај приватниот тужител предизвикале душевни болки во смисла што истиот бил оштетен како граѓани на Република Македонија, но и како министер за надворешни работи. Тужителот е јавна личност позната во Република Македонија, а како поранешен министер за надворешни работи и во странство каде ужива меѓународен углед, па душевните болки биле силни и ќе го следат во текот на целиот негов живот ….

Исто така при одредување на надоместокот поради повреда на честа и угледот судот ги имал предвид и дополнителниот психолошки притисок како резултат на испратената електкронска пошта од граѓаните кои искажале разочараност од тужителот бидејќи превземал незаконски дејствија, си го полнел џебот и ако важел за чесен и успешен политичар….

За разликата од досудениот износ од 920.000,00 денари до пријавениот износ од 4.000,000,00 денари како и за казнената камата сметано до денот на пресудувањето судот одлучил приватниот тужител да го упати во граѓанска постапка.

Согласно член 89 и 92 од Законот за кривична постапка Судот ја задолжил обвинетата да плати на име кривичен судски паушал во износ од 3.000.000,00 денари во рок од 15 дена по правосилноста на пресудата.

Незадоволна од пресудата на Основниот суд обвинетата Јадранка Костова и нејзиниот бранител Зорица Димитрова во законскиот рок поднеле жалба до Апелациониот суд Скопје.

Апелациониот суд Скопје по предметот КЖ.бр.259/12 на 5 април 2012 година постапувајќи по жалбите донел Пресуда со која жалбите на обвинетата Јадранка Костова изјавена лично и преку нејзиниот бранител делумно се уважиле. Пресудата на Основниот суд Скопје I Скопје К.бр.1652/11 од 19 октомври 2011 година се преиначува во делот на Одлуката за кривичното санкционирање така што обвинетата Јадранка Костова од Скопје која со првостепената пресуда е огласена за виновна за кривично дело „Клевера“ од член 172 став 1 од Кривичниот законик, согласно истата одредба како и одредбите од член 4, 32, 33, 38, 38-а и 39 од Кривичниот законик се осудува на парична казна во износ од 25 дневни глоби од по 20 евра во денарска противвредност од 1.228,00 денари една дневна глоба во вкупен износ од 30.700,00 денари која да ја плати во рок од 3 месеци по приемот на пресудата, доколку паричната казна не ја плати во дадениот рок и истата не може присилно да се изврши, судот ќе ја изврши така што за секоја дневна глоба ќе определи по еден ден затвор, со тоа што затворот не може да биде подолг од 6 месеци.

Во останатиот дел, освен во делот на Одлуката за имотно правно барање првостепената пресуда се потврдува.

Исто така Апелациониот суд донел Решение со кое Одлуката за имотното правното барање содржано во Пресудата на Основниот суд Скопје I Скопје бр.1652/11 од 19 октомври 2011 година се укинува и во тој дел предметот се враќа пред првостепениот суд на повторно постапување.

Во образложението на Пресудата и Решението на Апелациониот суд Скопје се наведува дека по спроведена доказна постапка, првостепениот суд правилно и целосно ги утврдил сите релевантни факти во предметот кои имаат битно влијание за правилна примена на Кривичниот законик, прецизно опишани во изреката на обжалената пресуда согласно член 14 и 365 од Законот за кривичната постапка кога утврдил дека обвинетата изнела невистина дека Здружението на возачи станало семејна фирма на Антонио Милошоски што е штетно за честа и угледот на приватниот тужител што упатува на постоење на кривично дело и кривичната одговорност на обвинетата ….

Ценејќи ја Одлуката за кривичната санкција Апелациониот суд нашол дека првостепениот суд во недоволна мера водел сметка за олеснителните околности кои постојат од страна на обвинетата кога изрекол парична казна во вкупен износ од 49.120,00 денари. Имено околностите како што е семејната состојба на обвинетата и нејзината досегашна неосудуваност како и нејзината материјална положба упатуваат на потреба од изрекување на поблага парична казна подобна да овозможи да се изврши доволно воспитно влијание врз обвинетата во иднина да не сторува вакви и слични кривични дела. Во тој контекст, Апелациониот суд ја преиначил обжалената пресуда во делот на кривичната санкција така што обвинетата Јадранка Костова која со првостепена пресуда е огласена за виновна за кривично дело „Клевета“ се осудува на парична казна во износ од 25 дневни глоби од по 20 евра во денарска противвредност од 1.228,00 денари едно дневна глоба во вкупен износ од 30.700,00 денари да ја плати во рок од 3 месеци по приемот на пресудата…

Апелациониот суд Скопје исто така, утврдил дека основани биле жалбените наводи на обвинетата дека првостепениот суд при одлучување на висината на нематеријална штета, а поради повреда на честа и угледот на соодветен начин не го утврдил интензитетот и времетраењето на душевната болка на приватниот тужител, туку самиот суд констатирал дека душевната болка е силна и ќе го следат приватниот тужител во текот на целиот живот.

Со оглед на тоа Апелациониот суд, Одлуката за имотно правното барање содржано во обжалената пресуда го укинал и го вратил на првостепениот суд на повторно постапување, со укажување при повторно постапување, а по однос на барањето за нематеријална штета, судот да нареди изготвување на вешт наод и мислење со цел да се утврди интензитетот и времетраењето на душевната болка на приватниот тужител, па врз основа на тоа да донесе одлука заснована на закон.

Во натамошната постапка а од увидот во предметот К.бр.1652/11 од 19 октомври 2011 година утврдено е дека приватниот тужител преку полномошникот Никола Додевски на 12 јули 2012 година до Основниот суд Скопје I Скопје достави поднесок со кој го повлекува имотно правното барање – надомест на нематеријална штета против осудената Јадранка Костова обвинета за кривично дело „Клевета“.

Основниот суд Скопје I Скопје, постапувајќи по предлогот во правосилна завршена постапка по кривичниот предмет К.бр.1652/11 вон претрес на 13 јули 2012 година согласно член 100 од Законот за кривична постапка донел Решение со кое се запира постапката по предлогот за остварување на имотно правно побарувње надомест на нематеријална штета претходно истакнато од приватниот тужител против осудената Јадранка Костова од Скопје за кривично дело „Клевета“ по член 172 став 1 од Кривичниот законик.

5. Согласно членот 8 став 1 алинеите 1, 3 и 11 од Уставот на Република Македонија основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и почитување на општоприфатените норми на меѓународното право, се утврдени како едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Со членот 11 став 1 од Уставот, е определено дека физичкиот и моралниот интегритет на човекот се неприкосновени.

Според член 16 став 1 од Уставот, се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата.

Со членот 25 од Уставот, на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Со членот 50 став 1 од Уставот е определено дека секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија, во постапка заснована на начелата на приоритет и итност.

Според член 54 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и тоа само во време на воена или вонредна состојба, според одредбите на Уставот, при што ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имот или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата, според ставот 4 на овој член, не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.

Според членот 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Уставносудската заштита не се однесува на сите слободи и права утврдени со Уставот, туку на дел од нив, односно само за оние кои се во надлежност на Уставниот суд на Република Македонија определени во членот 110 алинеја 3 од Уставот. Но, граѓанинот, за слободите и правата кои не подлежат на уставносудска заштита, согласно цитираниот член 50 став 1 од Уставот, може таа заштита да ја остварат пред судовите во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност.

Уставот на Република Македонија тргнува од гарантирање на самата слобода на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, на начин кој е општ, генерален за сите поединци и токму од аспект на оваа општост мора да се толкува одредбата од член 54 став 4 од Уставот со која се исклучува ограничувањето на оваа слобода. Меѓутоа, ова не значи дека не постои никакво ограничување за поединецот во манифестирањето на генерално загарантираната слобода на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата. Границите на манифестирањето на оваа слобода за поединецот се наоѓаат во со закон санкционираните дејствија, без оглед дали се работи за кривична или граѓанско-правна санкција. Оттука, уставно-правен спор дали постои повреда на со Уставот загарантираната слобода на јавното изразување на мислата преку санкционирање на нејзината манифестација, се сведува на уставно-правна оцена дали со ваквата санкција е повредена самата содржина на уставно гарантираната слобода на поединецот без никакво ограничување јавно да го искаже своето мислење, или, пак, е санкционирано дејствие кое, иако како свој појавен облик го има јавното искажување на мислење, всушност ја изгубило смислата на слобода на мислење и јавно искажување на мислата која што Уставот ја гарантира и заштитува, преминувајќи во дејствие со кое се повредуваат други со Уставот и со закон заштитени слободи, права и интереси.

Слободата на изразувањето наоѓа своја заштита и со меѓународните документи, но и ограничување. Имено, според членот 12 од Универзалната декларација за човекови права: “Никој нема да биде изложен на произволно вмешување во неговиот приватен и семеен живот, домот или преписката, ниту пак на напади врз неговата чест и углед. Секој има право на правна заштита од таквото вмешување или напади.

Овие слободи и права се уредени и со членот 18 од Универзалната декларација според кој секој има право на слобода на мислата, совеста и религијата, а според членот 19 од Декларацијата, секој има право на слобода на мислење и изразување, со тоа што според член 29 став 2 од оваа Декларација, при користењето на своите права и слободи, секој ќе подлежи само на такви ограничувања, какви што се определени со Закон, со единствена цел да се осигура должното признавање и почитување на правата и слободите на другите и со цел да се задоволат предметните барања во врска со моралот, јавниот ред и општата благосостојба во едно демократско општество.

Според членот 17 од Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права: “Никој не може да биде предмет на самоволни или незаконити мешања во неговиот приватен живот, во неговото семејство, во неговиот стан или неговата преписка, ниту на незаконити повреди на неговата чест или на неговиот углед. Секое лице има право на законска заштита против ваквите мешања или повреди.”

Според членот 19, исто така од Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права: “Никој не може да биде вознемируван поради своето мислење
.
Секое лице има право на слобода на изразувањето. Ова право, без оглед на границите, ја подразбира слобода на изнаоѓање, примање и ширење на информации и идеи од сите видови во усмена, писмена, печатена или уметничка форма, или на кој и да е начин по слободен избор.

Остварувањето на слободите предвидени во точката 2 на овој член опфаќа посебни должности и одговорности. Следствено на тоа, тоа може да биде подложено на извесни ограничувања што мораат, меѓутоа, да бидат одредени со закон, а се потребни од причините:
а) на почитување на правата или угледот на други лица;
б) на заштита на државната безбедност, на јавниот ред, на јавното здравје и на моралот.”

Според членот 8 од Конвенцијата за заштита на човековите права и основните слободи: “Секој човек има право на почитување на неговиот приватен и семеен живот, домот и преписката.

Јавната власт не смее да се меша во остварувањето на ова право, освен ако тоа мешање е предвидено со закон и ако претставува мерка која е во интерес на државната и јавната безбедност, економската благосостојба на земјата, заштитата на здравјето и моралот или заштитата на правата и слободите на другите, во едно демократско општество.”

Според членот 10 од Конвенцијата:

“Секој човек има право на слобода на изразувањето. Ова право ги опфаќа слободата на мислење и слободата на примање и пренесување информации или идеи, без мешање на јавната власт и без оглед на границите. Овој член не ги спречува државите на претпријатијата за радио, филм и телевизија да им наметнуваат режим на дозволи за работа.

Остварувањето на овие слободи, кое што вклучува обврски и одговорности, може да биде под определени формалности, услови, ограничувања и санкции предвидени со закон, кои во едно демократско општество претставуваат мерки неопходни за државната безбедност, територијалниот интегритет и јавната безбедност, заштитата на редот и спречувањето на нереди и злосторства, заштитата на здравјето или моралот, угледот или правата на другите; за спречување на ширење на доверливи информации или за зачувување на авторитетот и непристрасноста на судењето”.

Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права и Европската конвенција за човековите права поаѓаат од правото на поединецот слободно да го манифестира своето уверување и совест и слободно да ја изрази својата мисла, без никакво ограничување и во било која форма, но, истовремено, упатуваат на ограничувањата на оваа слобода, кои мора да бидат изречно утврдени со закон и кои се нужни, односно неопходни во едно демократско општество заради заштита на правата или слободите на другите лица, националната безбедност или јавниот поредок, здравјето или моралот.

Слободата на мислата и јавното изразување на мислата претставува субјективно право кое е нераскинливо поврзано со човековата личност. Гарантирањето на оваа слобода во Уставот на Република Македонија е на такво рамниште што овозможува нејзино директно остварување, без поддршка на посебно законско уредување и истовремено овозможува нејзина директна заштита врз основа на Уставот, од страна на Уставниот суд, согласно членот 110 став 1 алинеја 3 од Уставот. Исто така, Уставот на Република Македонија не содржи ниту специјална ниту генерална законска резерва која би ги определила границите на остварувањето на слободата на мислата и јавното изразување на мислата, поради што нејзината граница треба да се бара во севкупноста на Уставот и неговите определби имајќи ги при тоа во предвид меѓународните документи што се ратификувани во согласност со Уставот.

Ваквото високо ниво на гарантирање на слободата на мислата и нејзиното јавно изразување во Уставот на Република Македонија, интерпретирани во меѓународното право не може да важи неограничено. Заради обезбедување на заедничкиот живот, правниот поредок понекогаш мора да ја ограничи слободата на поединецот за да ја заштити слободата на другите, односно содржински да го ограничи нивното важење.

Во оваа смисла, во член 172 од Кривичниот законик е предидено кривичното дело клевета, каде во ставот 1 е пропишано дека тој што за друг изнесува или пронесува нешто невистинито што е штетно за неговата чест и углед, ќе се казни со парична казна.

Врз основа на напред наведеното, произлегува дека не е спорно дека прашањето на слободата на изразување и нејзиното ограничување или злоупотреба е мошне чувствително, а тоа особено кога таа слобода треба да се балансира со правото на приватноста, честа и угледот, поради што тоа треба да се утврди во секој конкретен случај.

Во конкретниот случај, судовите преку донесените судски одлуки, го санкционирале изнесеното јавно мислење на барателот Јадранка Костова како мерка што ја сметале за неопходна за заштита на честа, угледот и авторитетот на друг граѓанин, бидејќи барателот, користејќи го правото на слобода на јавно изразување, загрозил заштитено право на друг граѓанин, во конкретниот случај на лицето Антонио Милошоски..

Оттука, потребно е да се направи анализа на осудата и санкцијата на Јадранка Костова за кривичното дело Клевета, за кое е осудена со правосилната пресуда, во насока на тоа дали изречената осуда и санкција претставува оправдано ограничување на нејзините слободи и права или пак тоа не е случај, односно дали судовите постигнале фер баланс помеѓу потребата за заштита на угледот и честа на оштетениот и слободата на изразување на подносителот на барањето во контекст на околностите на случајот.

Во конкретниов случај не е спорно дека обвинетата во предметниот наслов изнела невистина дека Здружението на возачи станало семејна фирма на приватниот тужител Антонио Милошоски. Тврдењето на обвинетата е невистинито бидејќи во јавноста изнела факти што во стварноста не постојат. Здружението на возачи никогаш не станало семејна фирма на приватниот тужител. Насловот на текстот објавен во неделникот „Фокус“ за кој се однесува тужбата за Клевета бил последица од серијалот 7-8 текстови кој обвинетата ги пишувала во „Фокус“во последните две години, а станувало збор за еден истражувачки проект за појава во општеството која обвинетата ја нарекла вмроизација на Здружението за возачи почнувајќи од градовите Кичево, Кавадарци, Гостивар, Битола, Неготино, при што во сите овие здруженија на возачи се одвивало исто сценарио. Според судот изнесувањето на наведените квалификации за оштетениот во јавност ги оценил како невистинити и штетни за неговата чест и углед.

По спроведената постапка на одржаниот главен, јавен и усмен претрес во која биле сослушани двете страни, изгледаниот видео запис за рекламирањето на неделникот Фокус, читањето на серијалот на текстови од неделникот Фокус и тоа бр.795, 794, 761, 797, 744 и 722 барањето за директна средба од вработени кичевчани со претставникот на Европската комисија г-дин Ерван Фуере, извадокот од неделникот Фокус бр.821 издаден на 25 мај 2011 година од страна 18 до 23 – текстот „Како здружението на возачи стана семејна фирма на Антонио Милошоски и 8 извадоци од електронската пошта што ја примил приватниот тужител, судот ја осудил Јадранка Костова за виновна за кривично дело Клевета од член 172 став 2 прецизно опишано во првостепената и второстепената пресуда,при што Апелациониот суд ја преиначил висината на кривичната санкција имајќи предвид одредени олеснителни околности.

Во однос на одбраната на обвинетата изнесена пред првостепениот суд и во жалбената постапка дека предметниот наслов е метафора како изразно средство, дека немала намера да изнесува невистини за приватниот тужител со цел да го дискредитира во јавноста како нечесен човек, туку сакала да предизвика јавна дебата судот не ги прифатил. Метафората како изразно средство односно новинарска алатка како што тврди обвинетата, не и дава за право на истата под закрилата на користење на изразни средства да изнесува невистини штетни за честа и угледот на приватниот тужител. Судот, констатирал дека обвинетата кривичното дело „Клевета“ го сторила со умисла и тоа непосредно пред одржување на изборите со цел во јавноста да создаде негативна искривена слика за млад и успешен политичар како што е приватниот тужител кој е со чисто минато.

Со таквата изнесена невистина судот утврдил дека обвинетата ја дезинформирала јавноста со што ја повредила честа и угледот на приватниот тужител и кај него предизвикала повреда на честа и достоинството како граѓанин, но и како поранешен министер за надворешни работи, а сега пратеник во Собранието на Република Македонија.

Тргнувајќи од сето наведено, Судот оцени дека судовите ги засновале своите одлуки на прифатлива оценка за релевантните факти и донеле пресуди со која е направен фер баланс помеѓу правото на слобода на изразување и правото на заштита на достоинството и угледот на секој граѓанин, поради што сметаме дека наведените аргументи на основниот и апелациониот суд се прифатливи и дека вмешувањето на државата е пропорционално со легитимната цел за заштита на угледот на оштетениот повреден со написот во “Фокус“..

Поради тоа Судот не може да се го прифати наводот во барањето дека кривичната санкција изречена со оспорените пресуди, претставувала ограничување на слободата на изразување на подносителот на барањето, затоа што таа слобода не е апсолутна, туку е ограничена со правото за заштита на достоинството и честа на секој граѓанин.

Имајќи го предвид претходно наведеното,Судот оцени дека првостепениот и второстепениот суд утврдувајќи ги сите правно релевантни факти и околности и донесувајќи ги нападнатите одлуки, постапиле во рамките на своите судски надлежности, поради што не може да стане збор за повреда на правото на слободата на јавно изразување на мислата.

6. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

7. Оваа одлука Судот ја донесе во состав од претседателот на Судот Бранко Наумоски и судиите Исмаил Дарлишта, Никола Ивановски, Вера Маркова, д-р Гзиме Старова, Сали Мурати и Владимир Стојаноски.

У.бр.138/2012
26 декември 2012 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Бранко Наумоски