32/2010-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 70/1992), на седницата одржана на 10 март 2010 година, донесе

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 29 во делот

2. Драган Јаковлевски од Битола, на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на членот од Законот наведен во точката 1 на ова решение.

Според наводите во иницијативата, оспорениот дел од одредбата бил во спротивност со член 52 став 4 од Уставот, од причина што Законот за правосудниот испит бил објавен на 25 јануари 2010 година, влегол во сила осмиот ден од неговото објавување, односно на 2 февруари 2010 година, а се применувал од 1 јануари 2010 година. Значи законот се применувал пред неговото влегување во сила, така што ги опфаќал оние кандидати кои исполниле услови за негово полагање пред да стапи во сила законот, а во член 27 од Законот било предвидено дека дипломираните правници кои до денот на започнувањето на примената на овој закон се стекнале со право да полагаат испит, имаат право испитот да го полагаат според прописите што важеле до денот на започнувањето на примената на овој закон.

Подносителот смета дека законот во случајот не бил поповолен за граѓаните бидејќи со него е предвидено полагање на дополнителен предмет – Право на европската унија, кој испит бил дополнително оптоварување за кандидатите. Покрај тоа понеповолен бил и начинот на полагањето кој се одвивал пред комисија од три членови, како и писмениот испит кој има елиминаторен карактер. Поради тоа, подносителот предлага членот 29 во делот „а ќе започне да се применува од 1 јануари 2010 година, да биде укинат, и предлага времена мерка со оглед на тоа што согласно овој закон биле предвидени испитни сесии во месец февруари, април, јуни, октомври и декември, така што постои можност законот да се примени уште во февруарската испитна сесија.

3. Судот на седницата утврди дека според оспорениот член 29, од Законот, овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Македонија“, а ќе започне да се применува од 1 јануари 2010 година.

4. Според членот 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според членот 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според член 52 од Уставот на Република Македонија законите и другите прописи се објавуваат пред да влезат во сила (став 1) и не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните (став 4).

Законот за правосудниот испит е донесен на 21 јануари 2010 година и е објавен во службен весник на Република Македонија бр. 10/2010 од 25 јануари 2010 година. Согласно членот 29, кој во дел е оспорен со иницијативата, овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Македонија“, а ќе започне да се применува од 1 јануари 2010 година. Законот влегол во сила на 2 февруари 2010 година.

Согласно членот 1 на Законот, со овој закон се уредуваат условите и начинот на спроведување на постапката за полагање на правосудниот испит (во натамошниот текст: испит) на дипломирани правници на правен факултет (во натамошниот текст: дипломирани правници).

Целта на испитот е утврдена во членот 2 од Законот, согласно кој испитот се полага заради проверка на стручната оспособеност на дипломираните правници за самостојна примена на прописи и вршење на правни работи за кои со закон или друг пропис е предвиден тој услов и начинот на вршење на практиката на дипломираните правници.

Согласно членот 3 од Законот, право на полагање на испит стекнуваат дипломираните правници кои работеле на правни работи во суд, Јавното обвинителство, Државниот правобранител, Народниот правобранител, други државни органи, органи на единиците на локална самоуправа, адвокатура, нотаријат, извршители, трговски друштва и други правни лица и здруженија на граѓани.

Условите и начинот на спроведување на испитот се утврдени во посебен оддел од Законот. Согласно членот 5 од Законот, испит може да полагаат лица кои се дипломирани правници со завршено четиригодишно високо образование на правни студии со работа од најмалку две години на правни работи во суд, јавно обвинителство, државен правобранител, народен правобранител, адвокат, нотар и извршител.

Согласно ставот 2 на овој член од Законот, испит можат да полагаат и лица кои се дипломирани правници со завршено четиригодишно високо образование на правни студии со работа од најмалку три години на правни работи во други државни органи, органи на единиците на локалната самоуправа, трговски друштва и други правни лица и здруженија на граѓани.

Согласно ставот 3 на овој член од Законот, испит можат да полагаат лица кои се дипломирани правници кои студирале според Болоњската декларација и имаат 300 кредити според европскиот кредит-трансфер систем (ЕКТС) со работа од најмалку една година на правни работи во суд, јавно обвинителство, државен правобранител, народен правобранител, адвокат, нотар и извршител.

Во ставот 4 на овој член од Законот е определено дека испит можат да полагаат и лица кои се дипломирани правници кои студирале според Болоњската декларација и имаат 300 кредити според европскиот кредит-трансфер систем (ЕКТС) со работа од најмалку две години на правни работи во други државни органи, органи на единиците на локалната самоуправа, трговски друштва и други правни лица и здруженија на граѓани.

Времето поминато на практика заради стручно оспособување во суд, јавно обвинителство, државен правобранител, народен правобранител, адвокат, нотар и извршител, во согласност со Законот, во однос на условите за полагање на испитот се смета како време поминато на работа во тие органи.

Содржината на испитот е определена во членот 6 од Законот, согласно кој испитот се состои од писмен и усмен дел. Писмениот дел од испитот се полага по предметите кривично и граѓанско право.

Усмениот дел од испитот се полага по предметите:
1) кривично право (кривично материјално и процесно право); 2) граѓанско право (граѓанско материјално и процесно право); 3) трговско право;
4) трудово право; и
5) уставно уредување на Република Македонија, организација на судството и управно право, право на Европската унија, Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, Европскиот суд за човекови права.

Начинот на полагањето на испитот е определен во членот 8 според која испитот се полага пред Испитна комисија составена од претседател и четири члена и нивни заменици, кои се именуваат од редовите на истакнати правници од практиката и од универзитетски професори по право и секретар на Комисијата од редот на вработените во Министерството за правда. Претседателот, членовите на Испитната комисија и нивните заменици кои испитуваат по предметите согласно член 5 од овој закон како и секретарот, мора да имаат положен испит (став 2). Претседателот, членовите на Испитната комисија, нивните заменици и секретарот ги именува министерот за правда, согласно со принципот на соодветна и правична застапеност на сите заедници (став 3). Во решението за именување на претседателот, членовите на Испитната комисија и нивните заменици се определуваат и предметите по кои тие ќе ги испитуваат кандидатите (став 4). Мандатот на претседателот, членовите на Испитната комисија, нивните заменици и секретарот трае две години со право на повторен избор (член 5).

Согласно членот 10 од Законот, испитот се полага во февруарска, априлска, јунска, октомвриска и декемвриска испитна сесија.

Врз основа на барањето за полагање на испитот и поднесените докази за исполнување на условите за полагање на испитот (член 11), министерот за правда или од него овластено лице, со решение утврдува дали кандидатот ги исполнува условите за полагање на испитот. Против решението со кое е одбиено барањето за полагање на испитот, може да се поведе управен спор пред надлежен суд во рок од 30 дена од приемот на решението.

Писмениот испит е регулиран со членот 15 од Законот, според кој, испитот започнува да се полага со писмениот дел од испитот. Кандидатот кој не го положил писмениот дел од испитот не се стекнува со право да го полага усмениот дел од испитот (став 2). Писмениот дел се состои од составување на одлука или некој процесен акт (жалба, обвинение, пресуда и слично) во конкретен предмет од кривично и граѓанско право (став 3). При полагањето на писмениот дел од испитот кандидатот може да се служи само со закони и други прописи во кои не се содржани објаснувања, коментари и слично (став 4). На кандидатот кој за време на полагањето на писмениот дел од испитот се користи со недозволени средства (закони со коментар и објаснување, мобилен телефон, претходно подготвени предмети и слично) или контактира со други лица, нема да му се дозволи натамошно полагање на испитот во таа испитна сесија. Времето за изработка на писмената задача, одделно за секој предмет, изнесува по четири часа непрекинато (став 6). Писмениот дел на испитот се оценува со оценка: положил со успех, положил и не положил.

Усмениот испит е уреден со членот 15 според кој, усниот дел од испитот се полага најдоцна осум дена по завршување на последниот писмен испит. Кандидатот усниот испит го полага пред сите членови или најмалку пред мнозинство од членовите на Испитната комисија. Кандидатот усмениот испит не може да го полага пред еден или двајца членови на Испитната комисија. Усмениот дел од испитот е јавен.

Согласно членот 16, по завршувањето на испитот, според резултатот што кандидатот го покажал на усниот дел, Испитната комисија со мнозинство гласови одлучува дали кандидатот го положил со успех, го положил или не го положил испитот.

Во членот 17 од Законот е предвидено дека кандидатот кој нe положил повеќе од два предмети, не го положил испитот. Кандидатот на кој му останало да полага уште еден или два предмети од предметите од член 6 став 3 од овој закон, може да полага поправен испит. Ако кандидатот не положил предмет за кој се полага писмен и усмен дел од испитот, поправен испит од тој предмет полага писмено и усно. Кандидатот може да го полага поправниот испит најдоцна во рок од шест месеца. Ако кандидатот не го положи поправниот испит во рокот од став 4 од овој член, се смета дека не го положил испитот.

Согласно членот 18 од Законот, кандидатот кој во целост не го положил испитот, може повторно да го полага по истекот на шест месеци сметано од претходното полагање. Кандидатот кој не го положил испитот по втор пат, може испитот да го полага по истекот на една година сметано од претходното полагање (став 2). На кандидатот кој не го положил испитот, министерот за правда може да му одобри повторно полагање на испитот во рок пократок од рокот предвиден во ставовите 1 и 2 на овој член, ако за тоа постојат особено оправдани причини (болест, школување во странство и слично) (став 3).

Во натамошните членови од Законот е уредено прашањето на откажување од полагање на испитот (член 19) , прекинот и продолжување на испитот (член 20), престанокот на својството приправник (во суд, овинителство, правобранителство, кај народниот правобранител) поради неположување на испиот (член 21), прашањето за надоместок за работата во испитната комисија на членовите на испитната комисија и трошоците за полагање на испитот (членови 22 и 23).

Согласно членот 24 од Законот, со испитот, во смисла на овој закон, се изедначува судскиот или адвокатскиот испит, положен според прописите на Законот за правосудниот испит (“Службен весник на СРМ” бр. 26/80 и 7/88), како и другите испити кои според поранешните прописи биле изедначени со судскиот или адвокатскиот испит.

Согласно членот 27 од Законот, дипломираните правници кои до денот на започнувањето на примената на овој закон се стекнале со право да полагаат испит, имаат право испитот да го полагаат според прописите што важеле до денот на започнувањето на примената на овој закон.

Согласно оспорениот член 29 од Законот, овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во “Службен весник на Република Македонија”, а ќе започне да се применува од 1 јануари 2010 година.

Подносителот со иницијативата го оспорува повратното дејство на Законот кое, според неговите наводи, не било поповолно за граѓаните бидејќи Законот предвидувал полагање на дополнителен предмет – Право на европската унија, кој испит бил дополнително оптоварување за кандидатите. Покрај тоа, понеповолен бил и начинот на полагањето кој се одвивал пред комисија од три членови, како и писмениот испит кој има елиминаторен карактер.

Имајќи ја предвид целината на Законот за правосудниот испит и посебно оспорената одредба, а во контекст на наводите во иницијативата, според оценката на Судот, неспорно е дека со одредбата од членот 29 од Законот е предвидено ретроактивно дејство на законот, бидејќи истиот е објавен на 25 јануари, влегол во сила на 2 февруари, а се применува од 1 јануари 2010 година. Меѓутоа, според мислењето на Судот, оценката за тоа дали предвиденото ретроактивно дејство на законот е поповолно или понеповолно, не треба да се прави во однос на оние одредби на кои се повикува подносителот и кои во суштина се однесуваат на содржината на испитот и на начинот на неговото полагање, туку на оние одреби од Законот со кои се уредуваат условите за полагање на испитот, односно со кои се уредува кој има право да го полага испитот.

Анализата на овие услови (пропишани во членот 5 од Законот) покажува дека со нив практично правото на полагање на правосудниот испит им се признава на еден поширок круг на лица во споредба со претходно важечкиот Закон за правосудниот испит, така што со новото законско решение право да полагаат правосуден испит имаат и лицата кои се дипломирани правници кои студирале според Болоњската декларација, под услов да имаат 300 кредити според европскиот кредит-трансфер систем (ЕКТС) и работа од најмалку една година на правни работи во суд, јавно обвинителство, државен правобранител, народен правобранител, адвокат, нотар и извршител, односно практика од две години во други државни органи, органи на единиците на локална самоуправа, трговски друштва и други правни лица и здруженија на граѓани. Новото законско решение според тоа, го зема предвид новиот начин на студирање по Болоњската декларација, кој е прифатен начин на студирање во сите земји на Европската унија.

Според Судот, законот би бил понеповолен за граѓаните доколку би го ограничувал правото на полагање на правосудниот испит на оние граѓани кои, според старото решение ги исполнувале условите за полагање на испитот, што овде не е случај. За Судот се неприфатливи наводите во иницијативата дека законот бил понеповолен поради тоа што предвидувал полагање на дополнителен предмет – Право на европската унија, од причина што не станува збор за воведување на дополнителен предмет што досега не се полагал, туку станува збор за содржина што се изучува во рамките на предметот уставно уредување, организација на судството и управно право, во кој е опфатена и материјата на европското право, правото на Европската конвенција за човекови права и Европскиот суд за човекови права, кои и до сега беа дел од содржината на испитот. Одредбите со кое се уредува начинот на полагање на самиот испит (писмен и усмен дел), прашањето за тоа дали тој ќе се полага пред сите членови на комисијата или не, се прашања врз основа на кои не може да се цени дали целината на Законот е поповолна или не, од причина што со нив не се пропишуваат права или обврски на кандидатите, туку се утврдува самиот начин на полагање на испитот, што е право на законодавецот.

Тргнувајќи од наведените причини, пред Судот не се постави прашањето за согласноста на оспорената одредба од член 29 во делот: „а ќе започне да се применува од 1 јануари 2010 година“, од Законот за правосудниот испит со одредбата од членот 52 став 4 од Уставот.

5. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова – Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов.

У.бр. 32/2010
10 март 2010
Скопје
тјт

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски